Thông báo

Collapse
No announcement yet.

Ký sự trong tù - Phạm Bá Hoa

Collapse
X

Ký sự trong tù - Phạm Bá Hoa

Collapse
 
  • Filter
  • Giờ
  • Show
Clear All
new posts

  • Ký sự trong tù - Phạm Bá Hoa

    Tiếp theo quyển sách "Đôi Dòng Ghi Nhớ" với những tài liệu lịch sử về VNCH vô cùng quý giá mà HQPD được hân hạnh giới thiệu trong thời gian qua, chúng tôi vừa nhận thêm tập truyện " Ký Sự Trong Tù" do NT Phạm Bá Hoa gởi tặng. Xin chân thành cám ơn NT Phạm Bá Hoa và trân trọng giới thiệu tiếp cùng quý đọc giả.



    Ký sự trong tù

    Phạm Bá Hoa
    ********
    Houston, Texas, Hoa Kỳ

    • Tác giả giữ bản quyền. Mọi trích dịch hoặc chuyển ngữ cần được tác giả đồng ý bằng văn bản.
    • Ấn bản đầu tiên năm 2008.
    • Lưu trữ tại Thư Viện Quốc Hội Hoa Kỳ dưới số TXU 1-364-154, July 9, 2007.

    © 2008 All Rights Reserved
    This book has been registered at the Library of Congress July 9, 2007 (TXU 1-364-154). Neither this publication nor any part of it may be copied or reproduced in any form or by any means or translated into other languages without the consent of the author.
    First edition printed in 2008.

    ********

    ISBN 978-0-9648940-4-4


    Nội dung

    Lời nói đầu
    1. Việt Nam 1858-1975
    2. Trước ngày vào trại tập trung.
    3. Đường vào trại tập trung.
    4. Trại tập trung Long Giao
    5. Trại tập trung Tam Hiệp.
    6.Trại tập trung Yên Bái.
    7. Trại tập trung Nam Hà.
    8. Ra khỏi trại tập trung
    9. Xã hội xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
    10. Xuất ngoại tị nạn tại Hoa Kỳ
    Lời nói cuối
    Tác giả


    lời nói đầu

    *****


    Thưa quí vị, quí bạn,
    Trong quyển “Đôi Dòng Ghi Nhớ”, hồi ký chính trị từ năm 1963 đến trưa ngày 30 tháng 4 năm 1975, trình bày dưới dạng “chuyện kể” về những lệnh mà tôi nhận, những việc mà tôi làm, và những gì mà tôi nghĩ từ cuộc Đảo Chánh ngày 1/11/1963, cuộc Chỉnh Lý ngày 30/1/1964, cuộc Biểu Dương Lực Lượng ngày 13/9/1964, cuộc Đảo Chánh ngày 19/2/1965, quân đội nhận trách nhiệm Lãnh Đạo Quốc Gia từ ngày 19/6/1965, cuộc Khủng Hoảng Chính Trị từ ngày 9/3/1966, đến Những Tháng Cuối Cùng, Những Ngày Cuối Cùng, và Giờ Thứ 25 của cuộc chiến tranh bảo vệ tự do dân chủ. Nhà xuất bản Ngày Nay tại Houston đã ấn hành 4 lần: Năm 1994, 1995, 1998, và năm 2007. Tôi không vượt thoát được vì ước tính tình hình sai, nên bị cộng sản giam giữ trong các trại tập trung cùng với ít nhất là 222.809 bạn đồng đội mà họ gọi là “học tập cải tạo”.

    Với quyển “Ký Sự Trong Tù” này, trong một góc độ nào đó, tôi cố gắng ghi lại nét nhìn của tôi khi quân cộng sản từ ngoài rừng tràn vào thủ đô Sài Gòn trưa ngày 30/4/1975, với nội dung chính được dựng lại một số góc cạnh xã hội của nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa 20 năm ngang qua những lần tiếp xúc với người dân và người lính cộng sản trong thời gian tôi bị giam tại các trại tập trung, đến vấn đề giáo dục trong xã hội xã hội chủ nghĩa Việt Nam, một xã hội mà mọi người bị chế độ độc tài cộng sản bịt mắt bịt tai bịt miệng, riêng hằng nửa triệu gia đình công dân Việt Nam Cộng Hòa chúng tôi mà cộng sản gọi là “ngụy quân ngụy quyền” càng bị đối xử hà khắc nghiệt ngã trong xã hội đó.
    Biết rằng, đã có một số quyển hồi ký dựng lại nhiều góc cạnh khác nhau trong các trại tập trung và trong xã hội bị cộng sản cai trị, hiển nhiên là mỗi tác giả có hoàn cảnh khác nhau, nét nhìn khác nhau, nét nghĩ khác nhau, nhưng cho dù có khác nhau thế nào đi nữa, mọi hoàn cảnh đều bắt nguồn từ bản chất của lãnh đạo cộng sản Việt Nam độc đảng, độc tài, độc quyền, và độc ác. Rất mong những nhà viết sử sẽ gom góp được nhiều loại hồi ký phổ biến qua nhiều dạng khác nhau, để tạo nên dòng sử trung thực, đặc biệt là giai đoạn 1945 về sau.

    Dòng lịch sử Việt Nam từ xa xưa đến nay, cho dù chế độ phong kiến hay thực dân, chưa bao giờ người dân bị cai trị khắc nghiệt cho bằng chế độ cộng sản Việt Nam. Họ luôn miệng tự xưng là cách mạng, nhưng thực chất sinh hoạt trong xã hội xã hội chủ nghĩa, chẳng những không có gì khác với bản chất những triều đại vua quan phong kiến Trung Hoa cai trị đất nước ta xấp xỉ một ngàn năm, mà bản chất đó còn cộng thêm tính gian manh xảo trá và cướp đoạt rất tinh vi. Cộng sản Việt Nam với bản chất không phục vụ người dân mà họ sử dụng người dân như một loại phương tiện đa dụng để phục vụ đảng, là nguyên nhân dẫn đến tình trạng một nền giáo dục chỉ đào tạo những tầng lớp thần dân để tuân phục họ, và họ luôn trưng dẫn đảng cộng sản như tấm bình phong che chắn bản chất của chúng. Cộng sản cưỡng bách người dân phải trả cái giá ngoài sức tưởng tượng của những con người tử tế trong xã hội!

    Với lịch sử, đây là tội ác ghê tởm nhất của các nhóm lãnh đạo cộng sản Việt Nam mà trong thời kỳ hậu cộng sản ít nhất phải hai thế hệ sau đó, giáo dục mới đào tạo được những thế hệ tử tế để cùng nhau khôi phục một xã hội nhân bản phục vụ người dân, trên nền tảng văn hoá Việt Nam kết hợp hài hòa với khoa học kỹ thuật thế giới thích ứng để xây dựng và phát triển đất nước.

    “Ký Sự Trong Tù” kết thúc khi vợ chồng tôi rời Việt Nam ngày 29 tháng 3 năm 1991 trong đợt HO5, tị nạn chính trị trên đất nước Hoa Kỳ ngày 5/4/1991.
    Thưa quí Anh mà tôi nêu tên trong quyển Ký Sự này, vì tôi trình bày dưới dạng chuyện kể, sự thật mà tôi ghi chép cũng như còn nhớ như thế nào tôi kể lại như thế ấy, nên tôi đã dùng tên thật của quí Anh như là nhân chứng của từng sự kiện. Đáng lẽ phải xin phép quí Anh trước, nhưng vì không có địa chỉ cũng như điện thoại của quí Anh nên tôi không thể thực hiện, rất mong được quí Anh vui lòng thứ lỗi. Chân thành cảm tạ quí Anh.
    Bây giờ mời độc giả vui lòng theo tôi vào chuyện …

    Houston, Texas, Hoa Kỳ.
    Bắt đầu viết ngày 02/01/2006.
    Cựu Đại Tá Phạm Bá Hoa.
    Cựu tù nhân chính trị.
    HO 5



    - một -

    Việt Nam 1858-1975


    ******


    Việt Nam 1858-1954

    Năm 1858 là năm thứ 11 của Vua Tự Đức, bị thực dân Pháp dùng Hải Quân tấn công Đà Nẳng. Sau khi thiết lập được bàn đạp trên đất liền, từ đó Pháp đánh chiếm nhiều nơi khác trên lãnh thổ Việt Nam. Năm 1867, sáu tỉnh miền Nam là Biên Hòa, Gia Định, Định Tường, Vĩnh Long, An Giang, Hà Tiên, trở thành thuộc địa của Pháp. Lần lượt họ đánh chiếm toàn cõi Việt Nam bằng những phương thức thích hợp. Năm 1883, Việt Nam bị Pháp chia làm 3 Kỳ: Nam Kỳ, Trung Kỳ, Bắc Kỳ, với 3 chế độ cai trị khác nhau về cách dùng chữ nhưng thực chất đều là thuộc địa.

    Tháng 9/1939, Phát xít Đức tấn công chiếm đóng Ba Lan (Poland), mở màn cuộc chiến tranh thế giới lần thứ hai trên vùng đất Châu Âu. Ngày 7/12/1941, Nhật Bản tấn công Hạm Đội 7 Hoa Kỳ tại quần đảo Hawaii, mở màn cuộc chiến tranh vùng Châu Á-Thái Bình Dương. Cùng lúc, Đức tuyên chuyến với Hoa Kỳ. Ngày hôm sau, Hoa Kỳ chánh thức tuyên chiến. Nhật Bản yêu cầu Pháp cho mượn lãnh thổ Việt Nam để thiết lập những căn cứ quân sự trong chiến lược đánh chiếm các quốc gia khu vực Đông Nam Á. Do yếu thế, chánh phủ Pháp chấp nhận lời yêu cầu có tính cách cưỡng bách của Nhật Bản. Ngày 9//3/1945, quân Nhật đảo chánh Pháp, chánh phủ Trần Trọng Kim ra đời với mô hình chánh phủ phương Tây.

    Ngày 6/6/1944, quân đội Đồng Minh mà Hoa Kỳ là lực lượng chánh, đổ bộ lên bờ biển Normandy phản công chiếm lại nước Pháp. Từ bàn đạp đó, quân đội Đồng Minh tiến đánh quân phát xít Đức & Ý. Với cuộc tiến quân như vũ bão, quân đội Đồng Minh nhanh chóng chiến thắng khắp nơi, và cuối cùng đánh bại quân phát xít Đức. Ông Hitler, lãnh tụ phát xít Đức, tự sát trong hầm chỉ huy dưới lòng thủ đô Đức quốc ngày 30/4/1945. Chiến tranh vùng Châu Âu chấm dứt.
    Ngày 15/8/1945, Nhật Bản đầu hàng Hoa Kỳ sau khi hai thành phố Hiroshima và Nagasaki bị bom nguyên tử, và chiến tranh vùng Châu Á-Thái Bình Dương chấm dứt từ đó.

    Chánh phủ Trần Trọng Kim với các đảng chính trị khuynh hướng quốc gia, tổ chức mít tinh mừng độc lập, nhưng với bản chất gian trá xảo quyệt của cộng sản, ông Hồ Chí Minh biến cuộc mít tinh đó trở thành của đảng cộng sản tổ chức. Ông Hồ mời gọi các đảng chính trị nói trên tham gia chánh phủ liên hiệp, và uy hiếp vua Bảo Đại thoái vị. Khi đứng vững, ông Hồ đã lần lượt loại trừ các đảng chính trị quốc gia để chỉ còn lại đảng duy nhất cầm quyền là đảng cộng sản Việt Nam.
    Đồng Minh cử quân đội Trung Hoa (thời Tổng Thống Tưởng Giới Thạch), cùng với quân đội Anh và Ấn Độ đến Việt Nam thi hành nhiệm vụ giải giới quân Nhật. Quân Trung Hoa phụ trách từ vĩ tuyến 16 trở lên Bắc, quân Anh với Ấn Độ phụ trách từ vĩ tuyến 16 trở xuống Nam. Quân Pháp đã theo chân cánh quân của Anh với Ấn Độ, trở lại chiếm đóng Việt Nam.

    Sau những lần thương thuyết thất bại, chiến tranh giữa Việt Minh cộng sản với thực dân Pháp bắt đầu từ 19/12/1946. Việt Minh cộng sản rút vào rừng núi Bắc Việt.
    Năm 1947, khi Pháp bắt đầu sa lầy trong chiến tranh tái chiếm 3 nước Đông Dương (Việt Nam, Cam Bốt, Lào), chánh phủ Pháp tuyên bố sẳn sàng thương thuyết với các tổ chức chính trị Việt Nam.
    Ngày 09/09/1947, sau khi tiếp 24 nhà chính trị Việt Nam và sau khi thương thảo với chánh phủ Pháp, cựu Hoàng Bảo Đại tuyên bố sẳn sàng đứng ra hòa giải giữa các tổ chức chính trị quốc gia.
    Ngày 05/06/1948, trên chiến hạm Duguay Trouin của Pháp trong Vịnh Hạ Long, Quốc Trưởng Bảo Đại cùng với các nhân sĩ và tổ chức chính trị chứng kiến Thiếu Tướng Nguyễn Văn Xuân ký Thỏa Ước với Toàn Quyền Đông Dương Bollaert. Theo đó, Pháp công nhận Việt Nam là quốc gia độc lập trong khối Liên Hiệp Pháp.
    Ngày 08/03/1949, tại điện Elysée, Tổng Thống Pháp Vincent Auriol với Quốc Trưởng Bảo Đại ký thỏa ước. Một lần nữa, chánh phủ Pháp công nhận quốc gia Việt Nam độc lập trong khối Liên Hiệp Pháp và có quân đội riêng.
    Ngàỵ 25/04/1949, cựu Hoàng Bảo Đại từ Pháp về Việt Nam.
    Ngày 01/0/1949, thành lập chánh phủ quốc gia Việt Nam. Cựu Hoàng Bảo Đại giữ chức Quốc Trưởng.
    Ngày 21/01/1950, Quốc Trưởng cử ông Nguyễn Phan Long thành lập chánh phủ.
    Ngày 04/02/1950, chánh phủ Hoa Kỳ công nhận chánh phủ quốc gia Việt Nam.
    Ngày 15/05/1950, Quốc Hội Pháp thông qua đạo luật thành lập quân đội Việt Nam với 60.000 quân dưới tên gọi “Quân Đội Quốc Gia Việt Nam”. Dưới nét nhìn chính trị, đạo luật thể hiện chính sách thực dân Pháp sử dụng “người Việt không cộng sản cùng với Pháp đánh người Việt cộng sản” để họ giảm bớt máu xương! Tôi nghĩ, một quân đội ra đời trong bối cảnh như vậy không phải là tốt, nhưng là điều may vì nhờ đó mà Việt Nam chúng ta bắt đầu hình thành một quân đội chống lại cộng sản ngay sau khi thành lập.
    Ngày 01/05/1952, Quốc Trưởng bảo Đạo ký văn kiện thành lập Bộ Tổng Tham Mưu và cử Thiếu Tướng Nguyễn Văn Hinh giữ chức Tổng Tham Mưu Trưởng Quân Đội Quốc Gia Việt Nam. Đây là vị Tổng Tham Mưu Trưởng đầu tiên của quân đội.

    Căn cứ quan trọng bậc nhất của quân Liên Hiệp Pháp tại Điện Biên Phủ với hơn 12.000 quân trú phòng, thất thủ ngày 7/5/1954 dẫn đến Hiệp Định Đình Chiến ký ngày 20/07/1954 tại thành phố Genève, Thụy Sĩ. Theo đó, vĩ tuyến 17 trở lên Bắc là nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa do cộng sản cai trị, vĩ tuyến 17 trở xuống Nam là nước Việt Nam theo chế độ tự do. Biểu thị vĩ tuyến 17 trên thực tế là sông Bến Hải với cầu Hiền Lương. Lúc ấy, Quốc Trưởng Việt Nam vẫn là cựu Hoàng Bảo Đại. Trước đó hai tuần, ngày 07/07/1954, ông Ngô Đình Diệm trình diện nội các với quốc dân đồng bào và ngoại giao đoàn. Cũng theo Hiệp Định Đình Chiến, quân đội và cán bộ cộng sản từ dưới vĩ tuyến 17 chuyển ra Bắc, quân đội Pháp và quân đội Việt Nam từ trên vĩ tuyến 17 chuyển vào Nam. Cùng lúc, gần một triệu đồng bào miền Bắc không chấp nhận chế độ cộng sản, đã bằng mọi cách với biết bao gian khổ và hiểm nguy thoát chạy vào Nam xây dựng cuộc sống mới.

    Việt Nam 1955-1975.

    Kết quả cuộc “trưng cầu dân ý” ngày 23/10/1955, Quốc Trưởng Bảo Đại bị truất phế, Thủ Tướng Ngô Đình Diệm trở thành Tổng Thống từ ngày 26/10/1955. Quốc Hội Lập Hiến được bầu ra để soạn thảo Hiến Pháp. Sau khi ban hành Hiến Pháp (26/10/1956) khai sinh nền đệ nhất Cộng Hòa, các cơ cấu bộ máy hành chánh từ trung ương đến địa phương được hình thành. Việt Nam theo chế độ Cộng Hòa, và trên công văn chánh phủ có tiêu đề Việt Nam Cộng Hòa.

    Để chuẩn bị chống lại cuộc chiến tranh từ phía cộng sản, với sự hỗ trợ của Hoa Kỳ, Việt Nam đã cải tổ quân đội về tổ chức, trang bị, và huấn luyện. Từ cấp Tiểu Đoàn tổ chức thành Trung Đoàn, Sư Đoàn, và Quân Đoàn. Từ trang bị vũ khí cũ kỹ hầu hết do Pháp sản xuất, được trang bị vũ khí do Hoa Kỳ sản xuất. Từ huấn luyện chiến thuật cấp Tiểu Đoàn, nay huấn luyện tác chiến cấp Trung Đoàn, Sư Đoàn, phối hợp tác chiến với các quân chủng binh chủng. Sau cuộc cải tổ năm 1955-1956, quân đội Việt Nam có hai loại Sư Đoàn: 4 Sư Đoàn Dã Chiến 1, 2, 3, 4, và 6 Sư Đoàn Khinh Chiến 11, 12, 13, 14, 15, 16. Quân số Sư Đoàn Khinh Chiến vừa hơn 6.000 trong khi quân số Sư Đoàn Dã Chiến khoảng 10.000.
    Tuyên Cáo của Việt Nam Cộng Hòa với đồng bào và thế giới, nêu rõ, do không ký vào Hiệp Định Đình Chiến Genève, nên không bị ràng buộc cuộc tổng tuyển cử dự liệu trong Hiệp Định vì đó là mưu đồ của cộng sản Việt Nam được cộng sản Nga và cộng sản Trung Hoa hỗ trợ mạnh mẽ tại hội nghị. Bằng chứng rõ rệt là cộng sản Việt Nam, trong khi tập trung mà họ gọi là “tập kết lực lượng” dưới vĩ tuyến 17 chuyển ra Bắc, đã gài lại trên lãnh thổ Việt Nam Cộng Hòa hằng chục ngàn cán bộ đảng viên. Sự kiện này đủ chứng minh lãnh đạo cộng sản Việt Nam đã chuẩn bị đánh chiếm Việt Nam Cộng Hòa từ trước khi thật sự đình chiến.

    Năm 1957, cán bộ đảng viên cộng sản do ông Hồ gài lại miền Nam, bắt đầu gây chiến với Việt Nam Cộng Hòa sau thời gian xây dựng hạ tầng cơ sở, với những hoạt động thu thuế trong vùng xa xôi hẻo lánh, tổ chức những cuộc biểu tình gây rối trật tự xã hội, bắt giết các viên chức Xã, Ấp. Giết cả những vị lãnh đạo tôn giáo những vùng nông thôn hay rừng núi xa xôi.
    Trong những năm 1958-1959, hai loại Sư Đoàn nói trên cải tổ lại thành 7 Sư Đoàn Bộ Binh, tổ chức và trang bị thống nhất: Sư Đoàn 1 Bộ Binh (trước đó là SĐ1DC), Sư Đoàn 2 Bộ Binh (trước đó là SĐ2DC), Sư Đoàn 5 Bộ Binh (trước đó là SĐ3DC), Sư Đoàn 7 Bộ Binh (trước đó là SĐ4DC), Sư Đoàn 21 Bộ Binh (kết hợp SĐKC 11+13), Sư Đoàn 22 Bộ Binh (kết hợp SĐKC 12+14), và Sư Đoàn 23 Bộ Binh (kết hợp SĐKC 15+16).

    Về sau thành lập thêm Sư Đoàn 25 Bộ Binh tại Quảng Ngãi, Sư Đoàn 9 Bộ Binh tại Qui Nhơn, Sư Đoàn 10 Bộ Binh tại Xuân Lộc, sau cùng là Sư Đoàn 3 Bộ Binh tại Quảng Trị. Riêng về Sư Đoàn 10 Bộ Binh, thời Đại Tá Đỗ Kế Giai giữ chức Tư Lệnh (năm 1966), ông đề nghị Bộ Tổng Tham Mưu đổi phiên hiệu là Sư Đoàn 18 Bộ Binh nhưng Trung Tướng Cao Văn Viên Tổng Tham Trưởng không đồng ý. Đại Tá Giai trực tiếp gặp Trung Tướng Tổng Tham Mưu Trưởng xin đổi phiên hiệu vì con số 10 là con số không hên (!), cuối cùng Trung Tướng Tổng Tham Mưu Trưởng đồng ý, và Sư Đoàn 10 thành Sư Đoàn 18 Bộ Binh từ đó.

    Ngày 11/11/1960, Đại Tá Nguyễn Chánh Thi, Lữ Đoàn Trưởng Lữ Đoàn Nhẩy Dù, đảo chánh lật đổ Tổng Thống Ngô Đình Diệm nhưng thất bại. Đại Tá Thi và bộ tham mưu đảo chánh lấy chiếc C47 của Không Quân Việt Nam bay sang Nam Vang, thủ đô Hoàng Gia Cam Bốt xin tị nạn chính trị.

    Ngày 01/11/1963, một số vị Tướng Lãnh Việt Nam do Trung Tướng Dương Văn Minh lãnh đạo đảo chánh lật đổ Tổng Thống Ngô Đình Diệm, khi cuộc chống đối của Phật Giáo đòi chánh phủ hủy bỏ lệnh cấm treo cờ Phật Giáo lên cao độ. Hoa Kỳ đứng sau lưng cuộc đảo chánh này ngang qua ông Conein, tình báo Hoa Kỳ có mặt trong nhóm quí vị Tướng Lãnh Việt Nam lãnh đạo đảo chánh. Sáng ngày 02/11/1963, Tổng Thống Ngô Đình Diệm và ông Cố Vấn Ngô Đình Nhu, bị giết chết trong chiếc Thiết Vận Xa M113, sau khi Tổng Thống yêu cầu Hội Đồng Tướng Lãnh đảo chánh đưa xe đến đón tại nhà thờ Cha Tam ở Quận 5 thủ đô Sài Gòn, đến Bộ Tổng Tham Mưu, nơi đặt bản doanh của Hội Đồng Tướng Lãnh đảo chánh. Sự kiện Tổng Thống điện thoại yêu cầu đưa xe đến đón ông, có thể hiểu là Tổng Thống chấp nhận đầu hàng, cũng có thể hiểu là Tổng Thống hành động như một Tổng Thống đương quyền. Cuộc đảo chánh thành công, Trung Tướng Dương Văn Minh trong chức vụ Chủ Tịch Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng với chức năng Quốc Trưởng.
    Ngày 30/01/1964, lại một cuộc đảo chánh xảy ra do Trung Tướng Trần Thiện Khiêm, Tư Lệnh Quân Đoàn 3 tại Sài Gòn, Trung Tướng Nguyễn Khánh Tư Lệnh Quân Đoàn 1 tại Đà Nẳng, và Đại Tá Cao Văn Viên Tư Lệnh Lữ Đoàn Nhẩy Dù tại Sài Gòn thực hiện, nhưng gọi là Chỉnh Lý. Đảo chánh thành công sau khi bắt giữ 5 vị Tướng Lãnh thân cận của Trung Tướng Dương Văn Minh, và Trung Tướng Nguyễn Khánh đương nhiên giữ chức Chủ Tịch Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng, cũng là Quốc Trưởng. Lúc ấy, Trung Tướng Dương Văn Minh nhận chức Cố Vấn. Trong cuộc đảo chánh này, vẫn là Hoa Kỳ đứng sau lưng ngang qua sự có mặt của một người tình báo Hoa Kỳ trong nhóm quí vị đảo chánh. Trong nét nhìn chính trị, có thể nhìn thấy quí vị Tướng Lãnh thân Mỹ gạt quí vị Tướng Lãnh thân Pháp ra khỏi chính trường Việt Nam chăng?

    Một Thông Điệp của Trung Tướng Nguyễn Khánh, kêu gọi các quốc gia Đồng Minh hỗ trợ Việt Nam Cộng Hòa chống lại cuộc xâm lăng của cộng sản từ nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa, đang ngày càng gia tăng chiến trận khắp nơi cả về mức độ lẫn cường độ. Từ năm 1965, Hoa Kỳ đổ quân vào Việt Nam cùng tác chiến chống quân cộng sản. Lần lượt quân đội của Đại Hàn Dân Quốc (South Korea), Thái Lan, Úc Đại Lợi, Tân Tây Lan, cũng đưa quân đến hỗ trợ Việt Nam chống lại cộng sản.

    Ngày 15/07/1964, tại Vũng Tàu, Trung Tướng Nguyễn Khánh ban hành bản Hiến Chương, qui định vị đứng đầu quốc gia với chức danh Chủ Tịch nắm nhiều quyền hành. Ông được Đại Hội Đồng Quân Lực bầu vào chức Chủ Tịch nước. Ngay sau ngày ban hành Hiến Chương mà báo chí gọi là “Hiến Chương Vũng Tàu”, những cuộc mít tinh biểu tình gần như liên tục hằng ngày, đòi Trung Tướng Khánh hủy bỏ bản Hiến Chương độc tài, đồng thời đòi ông từ chức. Trung Tướng Khánh lùi bước dưới hình thức lãnh đạo bởi một “tam đầu chế” gồm Đại Tướng Trần Thiện Khiêm, Trung Tướng Nguyễn Khánh, và Trung Tướng Dương Văn Minh.

    Ngày 13/09/1964, Trung Tướng Dương Văn Đức, Tư Lệnh Quân Đoàn 4 tại Cần Thơ, lãnh đạo cuộc “Biểu Dương Lực Lượng”. Mục đích, theo lời ông là cảnh cáo Trung Tướng Nguyễn Khánh đã có hành động độc tài. Cũng có Hoa Kỳ đứng sau lưng ngang qua viên chức tình báo tại tòa đại sứ Hoa Kỳ mà Trung Tá Tạ Thành Long -Tham Mưu Phó Hành Quân/Quân Đoàn 4- tiếp xúc nhận lệnh. Sau khi viên tình báo Hoa Kỳ buộc Trung Tướng Đức rút quân, Trung Tướng Nguyễn Khánh tạm thời không cho Đại Tướng Trần Thiện Khiêm trở về Sài Gòn bởi ông nghi ngờ Đại Tướng Khiêm đứng sau lưng biến động quân sự này. Lúc ấy Đại Tướng Khiêm và gia đình lên Đà Lạt và dự trù trở về Sài Gòn trong ngày. Một tuần sau, Trung Tướng Khánh cho Đại Tướng Khiêm về Sài Gòn, nhưng buộc Đại Tướng Khiêm lưu vong từ ngày 07/10/1964. Tháng 12 cùng năm, đến lượt Trung Tướng Dương Văn Minh, cũng bị Trung Tướng Nguyễn Khánh buộc lưu vong.

    Trung Tướng Nguyễn Khánh bị cáo buộc độc tài vì ông nắm giữ hầu hết các chức vụ lãnh đạo quốc gia:
    (1) Chủ Tịch Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng tức Quốc Trưởng và Tổng Tư Lệnh Tối Cao.
    (2) Thủ Tướng.
    (3) Tổng Trưởng Quốc Phòng.
    (4) Và Tổng Tư Lệnh Quân Đội (Chức vụ này thật ra là Tổng Tham Mưu Trưởng).

    Ngày Quốc Khánh 01/11/1964, Trung Tướng Khánh cử kỹ sư Phan Khắc Sửu vào chức Quốc Trưởng, giáo sư Trần Văn Hương vào chức Thủ Tướng.
    Ngày 15/02/1965, Trung Tướng Khánh lại cử Bác Sĩ Phan Huy Quát giữ chức Thủ Tướng thay thế Giáo Sư Trần Văn Hương. Hành động này cho thấy ông tự xem chức Chủ Tịch Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng trên chức Quốc Trưởng.
    Ngày 19/02/1965, Thiếu Tướng Lâm Văn Phát sử dụng Sư Đoàn 25 Bộ Binh lãnh đạo cuộc “Đảo Chánh” lật đổ Trung Tướng Nguyễn Khánh nhưng thất bại, vì không được sự ủng hộ của các vị Tư Lệnh Sư Đoàn, Quân Đoàn. Hội Đồng Quân Lực ra lệnh rút quân về căn cứ. Sau đó, Hội Đồng Quân Lực quyết định loại Trung Tướng Nguyễn Khánh ra khỏi Hội Đồng này và buộc ông lưu vong từ ngày 25/02/1965.

    Do không đồng quan điểm về thay đổi vài chức vụ trong chánh phủ, Quốc Trưởng từ chức, Thủ Tướng phải từ chức theo. Thủ Tướng Phan Huy Quát gởi thư yêu cầu Hội Đồng Quân Lực nhận trách nhiệm lãnh đạo quốc gia. Sau những lần hội họp và bầu cử nội bộ: Trung Tướng Nguyễn Văn Thiệu, giữ chức Chủ Tịch Ủy Ban Lãnh Đạo Quốc Gia, Thiếu Tướng Nguyễn Cao Kỳ giữ chức Thủ Tướng mà lúc ấy gọi là Chủ Tịch Ủy Ban Hành Pháp Trung Ương, và ngày 19/06/1965 Ủy Ban Lãnh Đạo Quốc Gia ra mắt quốc dân đồng bào cùng ngoại giao đoàn. Sau đó, ngày này được chọn là Ngày Quân Lực, và Ngày Quân Lực được tổ chức trọng thể tại thủ đô Sài Gòn vào ngày 19 tháng 06 năm 1966.
    Cũng xin nói thêm. Sau cuộc Đảo Chánh ngày 30/01/1964, Trung Tướng Nguyễn Khánh nắm quyền lãnh đạo quốc gia, ông chọn ngày 30 tháng 01 làm Ngày Quân Lực, và Ngày Quân Lực 30 tháng 01 chỉ tổ chức lần duy nhất rất đơn giản trong phạm vi câu lạc bộ Bộ Tổng Tham Mưu vào ngày 30 tháng 01 năm 1965. Hơn 3 tuần sau đó, Trung Tướng Khánh lưu vong.

    Ngày 09/03/1966, Ủy Ban Lãnh Đạo Quốc Gia thu hẹp, cách chức Trung Tướng Nguyễn Chánh Thi trong chức vụ Tư Lệnh Quân Đoàn 1 kiêm Đại Biểu Chánh Phủ miền Trung. Hệ lụy sau đó là những cuộc mít tinh biểu tình chống đối chánh phủ diễn ra tại miền Trung và vài tỉnh miền Nam. Bước thứ nhất đòi phục chức cho Trung Tướng Thi. Bước thứ hai đòi Trung Tướng Thiệu, Thiếu Tướng Kỳ, và Trung Tướng Nguyễn Hữu Có, Tổng Trưởng Quốc Phòng, từ chức. Bước thứ ba đòi thực hiện dân chủ thông qua bầu Quốc Hội Lập Hiến để soạn thảo Hiến Pháp mới. Cuộc khủng hoảng kéo dài đến ngày 15/05/1966 kết thúc. Ủy ban Lãnh Đạo Quốc Gia tổ chức bầu Quốc Hội Lập Hiến vào tháng 09/1966. Và bản Hiến Pháp công bố ngày 01/04/1967. Những tháng còn lại của năm 1967, các cơ cấu dân cử mà Hiến Pháp qui định được thực hiện đầy đủ. Lần đầu tiên, Việt Nam có Quốc Hội lưỡng viện. Liên danh Trung Tướng Nguyễn Văn Thiệu với Thiếu Tướng Nguyễn Cao Kỳ đắc cử Tổng Thống với Phó Tổng Thống và tuyên thệ nhận chức ngày cuối tháng 10/1967.

    Ngày cuối tháng 01/1968, đêm Giao Thừa Tết Nguyên Đán Mậu Thân, quân cộng sản đồng loạt tấn công nhiều tỉnh lỵ miền Trung, đêm hôm sau tấn công các tỉnh lỵ miền Nam. Tuy bất ngờ, vì hai bên có công bố tự ý “hưu chiến trong 3 ngày Tết” để đồng bào mừng Năm Mới, nhưng quân lực Việt Nam Cộng Hòa đã phản công chiếm lại tất cả các thành phố thị trấn trong thời gian ngắn nhất, chỉ riêng thành nội Huế phải trải qua 26 ngày chiến đấu mãnh liệt mới đánh bật hoàn toàn quân cộng sản. Trong trận chiến tại Huế, quân cộng sản đã vô cùng man rợ khi chúng bắt 5.327 người gồm Dân lẫn Quân và một số giáo sư giáo sĩ ngoại quốc đem giết bằng mọi cách, kể cả trói chặt và chôn sống! Mãi mấy tháng sau mới khám phá nhiều mồ chôn tập thể với hơn 2.800 bộ xương đếm được! Các cơ quan truyền thông thế giới ghi nhận những hình ảnh bi thương của Việt Nam nói chung và người dân Huế nói riêng, với nỗi ngậm ngùi của những người từng ghi nhận những cuộc tàn sát trong các cuộc chiến tranh trên thế giới!

    Cuối năm đó hội nghị tại Paris Pháp quốc bắt đầu với những bên tham gia gồm: Hoa Kỳ, Việt Nam Cộng Hòa, Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa, và một tổ chức có cái tên dài ngoằng là Chánh Phủ Lâm Thời Cộng Hòa Miền Nam Việt Nam do cộng sản Hà Nội thành lập cuối năm 1960 tại vùng biên giới Việt Nam-Cam Bốt, để làm bình phong cho họ. Trong khi hội nghị diễn tiến rất chậm chạp thì chiến trường trên lãnh thổ Việt Nam Cộng Hòa càng khốc liệt, và không quân chiến lược lẫn không quân chiến thuật Hoa Kỳ liên tiếp oanh tạc các cơ sở Tiếp Vận trên lãnh thổ Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa và dọc đường Trường Sơn, nơi mà những đoàn xe chuyển vận quân đội cùng súng đạn của quân cộng sản vào chiến trường Việt Nam Cộng Hòa.

    Trận chiến “Mùa Hè năm 1972” do hằng chục Sư Đoàn quân cộng sản từ miền Bắc tràn qua vĩ tuyến 17 tấn công trực diện vào các căn cứ ở tỉnh Quảng Trị, luồn theo đường Trường Sơn trên đất Lào tấn công tỉnh Kon Tum, và từ bên trong biên giới đông bắc Cam Bốt tấn công sang tỉnh Bình Long. Tại mặt trận Quảng Trị, đại đa số đồng bào bồng bế gồng gánh theo quốc lộ 1 chạy về hướng Huế, có đến hằng ngàn người già trẻ lớn bé chết đầy đường do đạn pháo binh và hỏa tiễn của quân cộng sản bắn xối xả! Xác người ngổn ngang đến mức báo chí quốc tế gọi là “đại lộ kinh hoàng”, trong khi đoàn người chạy giặc cộng sản vẫn phải thoát chạy khỏi tầm tay cộng sản! Kết quả, cộng sản Việt Nam bị thất bại như đã thất bại trong cuộc tấn công đầu năm 1968 mà họ gọi là “tổng công kích”.

    Do quyền lợi của Hoa Kỳ, nhất là sau khi Hoa Kỳ bắt tay với Trung Hoa cộng sản (năm 1972), “Hiệp Định Chấm Dứt Chiến Tranh & Tái Lập Hòa Bình Việt Nam” ký ngày 27/01/1973 tại Paris, thủ đô nước Pháp, với những lợi thế về phía cộng sản. Hoa Kỳ và Đồng Minh rút toàn bộ lực lượng ra khỏi Việt Nam, trong khi cộng sản Việt Nam vẫn được hỗ trợ mạnh mẽ từ cộng sản Nga và cộng sản Trung Hoa.
    Ngay sau khi Hiệp Định có hiệu lực, quân cộng sản mở cuộc bao vây và tấn công căn cứ Tống Lê Chân ở ranh giới tỉnh Tây Ninh với Bình Dương. Không thấy quân đội Hoa Kỳ can thiệp, cộng sản xem như được khuyến khích tham vọng của chúng. Thế là bọn chúng tung các Sư Đoàn chính qui từ miền Bắc tràn qua vĩ tuyến 17, và luồn theo đường Trường Sơn tấn công Việt Nam Cộng Hòa khắp mọi nơi như chưa hề biết Hiệp Định Paris là gì cả.
    Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa vừa nhanh chóng phát triển lực lượng để lấp vào khoảng trống do quân Đồng Minh rút về nước, vừa quyết liệt chống trả quân cộng sản.

    Ngày 07/01/1975, toàn tỉnh Phước Long thất thủ bởi sự bao vây và tấn công của khoảng 2 Sư Đoàn quân cộng sản. Ngày 13/03/1975, tỉnh Darlac (Ban Mê Thuột) lọt vào tay quân cộng sản. Ngày 17/03/1975, theo lệnh của Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu, Thiếu Tướng Phạm Văn Phú Tư Lệnh Quân Đoàn 2, rút bỏ Cao Nguyên Miền Trung để đem quân phản công lấy lại Darlac. Nhưng cuộc hành quân lui binh trên đường liên tỉnh số 7 từ Kon Tum-Plei Ku-Phú Bổn xuống Tuy Hòa bị thất bại nặng nề chưa từng thấy trong chiến tranh Việt Nam đến lúc ấy. Đoàn quân bại trận đến mức không thể phản công Ban Mê Thuột như kế hoạch. Từ thất bại kinh hoàng đó, những cuộc lui binh của các đại đơn vị và đơn vị địa phương -nói cho đúng là tháo chạy hỗn loạn- từ Quảng Trị (19/03/1975), Thừa Thiên/Huế (26/03/1975), Quảng Nam/Đà Nẳng (29/03/75), Quảng Tín, Quảng Ngãi (23/03/1975), Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa (01/04/1975), Cam Ranh, Phan Thiết (19/04/1975), đến Bình Tuy, rồi Vũng Tàu. Chỉ có Sư Đoàn 18 Bộ Binh chấp nhận đánh với khoảng 2 Sư Đoàn quân cộng sản tại Xuân Lộc (Long Khánh), cho đến khi có lệnh của Quân Đoàn 3 mới rút về căn cứ Long Bình.
    Trong khi đó, tình hình chính trị tại thủ đô Sài Gòn rất rối ren. Đêm 21/04/1975, Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu tuyên bố từ chức. Theo Hiến Pháp, Phó Tổng Thống Trần Văn Hương tuyên thệ nhậm chức. Tôi không rõ tường tận nguyên nhân nhưng rõ ràng là Đại Tướng Dương Văn Minh tạo áp lực buộc Tổng Thống Trần Văn Hương bàn giao chức Tổng Thống cho ông để ông cứu vãn tình hình. Sự bàn giao như vậy là vi phạm Hiến Pháp nên Tổng Thống Hương yêu cầu Quốc Hội lưỡng viện họp khẩn cấp để quyết định và ông thi hành theo quyết định của Quốc Hội.

    Sau khi Tổng Thống Thiệu từ chức, lần lượt những vị lãnh đạo quốc gia, lãnh đạo quân đội, đến những vị có quân có quyền cấp Sư Đoàn Quân Đoàn, gần như ào ạt bỏ chạy ra ngoại quốc để lại đằng sau một dân tộc, trong đó có một quân đội hơn một triệu quân! Có vị Tư Lệnh Sư Đoàn ngay sau khi ra lệnh cho Sư Đoàn của mình quyết tâm phòng thủ, lập tức ra cửa sau lên phi cơ bỏ chạy. Với Người Lính Việt Nam Cộng Hòa vẫn còn súng trong tay, thử hỏi, còn nỗi đắng cay nào cay đắng hơn tình trạng cấp lãnh đạo bỏ chạy! Và liệu hành động đó có phải là đào ngũ không?

    Đại Tướng Dương Văn Minh ngồi vào ghế Tổng Thống chiều 28/04/1975, sáng hôm sau, 29 tháng 4, Tổng Thống chánh thức yêu cầu Hoa Kỳ rút toàn bộ nhân viên quân sự dân sự ra khỏi Việt Nam trong vòng 48 tiếng đồng hồ.

    Cuộc di tản gia đình quân nhân Việt Nam do Hoa Kỳ thực hiện từ đêm 24/04/1975 với tất cả sự âm thầm lặng lẽ, nhưng khi có lệnh của Tổng Thống đuổi Hoa Kỳ thì cuộc di tản trở nên hỗn loạn chưa từng thấy trong lịch sử Việt Nam cận đại!
    Loạn thì lạc! Biết bao cảnh tượng hãi hùng kinh khiếp xảy ra ngay trước mắt!

    Ngày 30 tháng 4 năm 1975, lúc 10 giờ 15 (?) phút sáng, từ máy thu thanh, có tiếng thúc giục: "... ông nói đi...., nhanh lên,.... chờ gì nữa,....". Một giọng nói gần như quát: "Ông tuyên bố nhanh lên..." Và đại ý lời của Tổng Thống Dương Văn Minh như là một mệnh lệnh đối với quân đội ".... các đơn vị không được nổ súng, ở yên tại chỗ và bàn giao cho lực lượng giải phóng...". Đối với phía cộng sản, ông yêu cầu đừng nổ súng và ông hứa sẽ bàn giao chánh quyền trong vòng trật tự.

    Tháng 02/2007, người bạn từ Washington DC, gởi tặng tôi trang giấy có bút tích của Đại Tướng Tổng Thống Dương Văn Minh với nét chữ vội vàng và không mạch lạc như thế này:

    “Tôi, Đại Tướng Dương Văn Minh, Tổng Thống chánh quyền Sài Gòn, kêu gọi quân lực Cộng Hòa hạ vũ khí đầu hàng không điều kiện quân giải phóng miền Nam Việt Nam. Tôi tuyên bố, chánh quyền Sài Gòn từ trung ương đến địa phương phải giải tán hoàn toàn, giao toàn bộ chánh quyền từ trung ương đến địa phương cho chánh phủ cách mạng lâm thời cộng hòa miền Nam Việt Nam”.

    Hơn một tiếng đồng hồ sau lời tuyên bố đầu hàng của Tổng Thống Dương Văn Minh, đơn vị Thiết Giáp đầu tiên của quân cộng sản vào dinh Độc Lập. Từ giờ đó, Việt Nam Cộng Hòa chúng ta bị nhóm lãnh đạo cộng sản Việt Nam cai trị!
    Trước đó, khi cuộc chiến chưa ngừng tiếng súng, có những vị lãnh đạo cũng như những vị Tướng đầy quyền lực đã bỏ Việt Nam chạy ra ngoại quốc! Giờ đây, cuộc chiến thật sự đã tàn trong ý nghĩa thua trận, nhưng trong cảnh thua trận này, Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa chúng ta xuất hiện Những Vị Sĩ Quan & Tướng Lãnh Thật Sự Là Những Anh Hùng không kém những vị Anh Hùng trong lịch sử “thành mất chết theo thành”, đã can đảm tuẫn tiết khi chế độ tự do sụp đổ:

    Thiếu Tướng Nguyễn Khoa Nam, Tư Lệnh Quân Đoàn 4. (Cần Thơ)
    Chuẩn Tướng Lê Văn Hưng, Tư Lệnh Phó Quân Đoàn 4. Chuẩn Tướng Hưng đã được vinh danh "Anh Hùng An Lộc" trong mùa hè đỏ lửa 1972 ở chiến trường An Lộc, tỉnh Bình Long.
    Chuẩn Tướng Lê Nguyên Vỹ, Tư Lệnh Sư Đoàn 5 Bộ Binh. (Lai Khê, Bình Dương)
    Chuẩn Tướng Trần Văn Hai, Tư Lệnh Sư Đoàn 7 Bộ Binh. (Mỹ Tho)
    Thiếu Tướng Phạm Văn Phú, Tư Lệnh Quân Đoàn 2, tự tử tại nhà ở Sài Gòn vì tên tuổi Quân Đoàn 2 đã bị chôn theo những nấm mồ vô danh trên đường liên tỉnh số 7 từ giữa tháng 3 năm 1975.

    Ngoài ra, còn biết bao Quân Nhân thuộc các Quân Chủng, Binh Chủng, Binh Sở, Cảnh Sát, Viên Chức Hành Chánh các ngành, đã tuẫn tiết! Đó là "Những Anh Hùng Vô Danh" xứng đáng cho chúng ta trân trọng.

    Vào những ngày 30 tháng 4
    , tôi nghĩ, chúng ta nên dành vài chục giây đồng hồ, đứng hay ngồi ở đâu đó cũng được, cúi đầu, im lặng, để tưởng nhớ những Quân - Dân- Cán - Chánh Việt Nam Cộng Hòa, và những vị Anh Hùng đã cùng chúng ta cầm súng chống quân cộng sản xâm lược, nhưng vào giờ phút cuộc chiến bảo vệ tổ quốc kết thúc bi thảm, đã can đảm thực hiện tròn vẹn lời thề trước bàn thờ Tổ Quốc trong ngày tốt nghiệp các trường võ bị:
    "... Quyết hy sinh thân mình để bảo vệ Tổ Quốc Dân Tộc ..."

    Một giai đoạn lịch sử do Tổng Thống Dương Văn Minh -vị Tổng Thống có nhiệm kỳ hơn 40 tiếng đồng hồ- vừa sang trang!
    Dân Tộc Việt Nam, từ nay dưới sự thống trị của cộng sản độc tài nghiệt ngã!
    Quê hương Việt Nam chúng ta,
    dân tộc Việt Nam chúng ta,
    sao mà bi thảm đến như vậy!
    sao mà bất hạnh đến như vậy!



    *****

  • #2
    Trước ngày vào trại tập trung


    - hai -

    Trước ngày vào trại tập trung.


    ******

    Những ngày đầu tiên trong bước ngoặc của xã hội Miền Nam nói chung và Sài Gòn nói riêng, trong tình trạng hỗn loạn! Đường phố Sài Gòn vẫn ngổn ngang các loại quân trang quân dụng của Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa. Với hình ảnh tang thương bi đát đó, hầu như mọi người dân Sài Gòn đều có nỗi sợ hãi riêng theo cách nhìn cách nghĩ của mỗi người.
    Trên đường phố, từng toán thanh niên mặc đủ thứ áo quần, tay cầm súng AK47 của cộng sản hoặc M16 lấy của quân đội chúng ta, trên cánh tay họ có đeo băng đỏ, ngồi ngông nghênh trên những chiếc xe Jeep chạy khắp phố phường, thỉnh thoảng bắn từng viên từng tràng lên khoảng không, càng làm tăng thêm nỗi sợ hãi của mọi người, vì trong thời gian hỗn loạn này có luật pháp gì đâu. Trường hợp như con trai anh Trung Tá hành chánh quân y Giang Văn Trọng trong cư xá Bắc Hải, gần góc đường Lê Văn Duyệt với Tô Hiến Thành, thuộc Quận 10, bị một phát đạn chết tại chỗ. Anh Trọng, tôi với các bạn trợ giúp mang xác con anh về chôn.

    Những người cộng sản sống trà trộn và hoạt động trong lòng Sài Gòn từ lúc nào đó mà danh từ quân sự gọi là “cộng sản nằm vùng”, cộng với những toán thanh niên nói trên mà lúc ấy người dân gọi là “cộng sản 30 tháng 4”. Có nghĩa là họ làm như họ là cộng sản từ rừng sâu hay từ đồng ruộng vào Sài Gòn vậy. Thật ra họ chỉ là những kẻ lợi dụng tình trạng hỗn loạn của xã hội, để hùa với bọn cộng sản nằm vùng lẫn cộng sản từ các cánh quân vào chiếm thủ đô, rồi tranh nhau vào những căn nhà trước đây cho người ngoại quốc mướn, những nhà mà gia đình đã di tản ra ngoại quốc, các cơ sở của chánh phủ, của quân đội, của ngoại giao đoàn, để tranh đoạt tài sản bên trong. Họ tự tay khuân vác, họ dùng cả xe để chở bất cứ thứ gì họ giành được. Những hồ sơ giấy tờ họ vứt đầy đường, vì những thứ đó không phải là những thứ mà họ cần tranh đoạt.

    Theo lệnh của “Ủy Ban Quân Quản”, cơ quan của cộng sản điều hành Sài Gòn-Gia Định lúc bấy giờ, cờ đỏ sao vàng và hình ông Hồ bày bán khắp đường phố. Trong tinh thần hoang mang sợ hãi, người dân Sài Gòn treo đủ thứ cờ, cờ cộng sản miền Bắc, cờ cộng sản miền Nam, người Việt gốc Hoa treo thêm cờ cộng sản Trung Hoa nữa. Người Việt gốc Hoa có lý khi làm như vậy vì Trung Hoa cộng sản là đàn anh của Việt Nam cộng sản mà.
    Sáng ngày 03/05/1975, vợ chồng tôi đi chợ An Đông, nghe được mẫu đối thoại giữa người mua tạm gọi là ông A (người miền Nam), và người bán tạm gọi là bà B (người miền Bắc), như thế này:

    Ông A: “Tấm hình ông Hồ bao nhiêu vậy bà?”

    Bà B: “Hai chục”.

    Ông A: “Mắc vậy. Miếng giấy nhỏ xíu có tấm hình lão già râu mà hai chục. Mười đồng được hông?”

    Bà B: “Mười thì mười. Ông lấy đi. Tại thằng già này mà tôi bỏ làng bỏ xóm ngoài Bắc chạy vào đây, bây giờ gặp lại thằng chả. Chán mớ đời”.

    Hai ông bà này vừa liếc nhìn chung quanh, vừa mua vừa bán.
    Thôi thì tối ngày đài phát thanh ra rả điều mà họ gọi là “bách chiến bách thắng”, là “cả nước tiến nhanh tiến mạnh tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội”, là “chính sách khoan hồng nhân đạo” đối với quân nhân viên chức cán bộ của chánh phủ Việt Nam Cộng Hòa cũ mà họ gọi là “ngụy quân ngụy quyền”. Trong khi họ ra rả những điều nói trên thì lác đác họ đã lùng bắt một số sĩ quan, như Đại Tá Hồ Văn Hiền thuộc ngành Quân Cụ ở đường Tô Hiến Thành (Quận 10, Sài Gòn), bị bắt vào khám Chí Hòa vì trong nhà có vài người bạn đến dùng cơm. Như Đại Tá Nguyễn Văn Phiên thuộc Bộ Quốc Phòng, trên đường từ Sài Gòn về Châu Đốc thăm nhà đã bị bắt giam tại Long Xuyên. Như Thiếu Uý Triệu Văn Lễ thuộc ngành Quân Nhu, bị bắt đưa vào giam tại Vĩnh Long…v..v..

    Trong những tuần lễ kế tiếp, hằng trăm quân nhân viên chức -kể cả viên chức cấp Xã- đã bị những tổ chức địa phương gọi là “Ủy Ban Quân Quản” bắt đưa ra tòa án, mà hầu hết là bị những tên “răng đen mã tấu” xử tử hình. Những buổi nhóm họp mà cộng sản gọi là những phiên tòa, không giống bất cứ phiên tòa nào tại các quốc gia văn minh trên thế giới, vì chỗ nào ngồi được là mang bàn ghế đến đó ngồi xử án, và bất cứ tên cộng sản nào cũng có thể ngồi vào chiếc ghế chánh án mà không cần kiến thức tư pháp gì cả. Những phiên tòa của năm 1975 không có gì khác những phiên tòa thời “cải cách ruộng đất” những năm 50 trên đất Bắc. Tuy không có hình thức đấu tố, nhưng cách buộc tội dẫn đến bản án tử hình, về căn bản vẫn thế. Những phiên tòa diễn ra ở hai khoảng không gian cách nhau hằng ngàn dặm, với hai thời gian cách nhau trên dưới 20 năm, nhưng man rợ thì giống nhau.

    Những nạn nhân mà họ gọi là “tội nhân” không được quyền biện minh cho mình, cũng không ai được phép biện minh cho họ. Điển hình cho những nạn nhân nói trên là Đại Tá Hồ Ngọc Cẩn, Tỉnh Trưởng/Tiểu Khu Trưởng Chương Thiện, một tỉnh lọt thỏm giữa ranh các tỉnh Phong Dinh (Cần Thơ), Kiên Giang (Rạch Giá), Bạc Liêu, An Xuyên (Cà Mau), và Ba Xuyên (Sóc Trăng). Đại Tá Cẩn cùng lực lượng dưới quyền, đã chống trả quân cộng sản đến khi bị chúng bắt chớ không đầu hàng theo lệnh của Tổng Thống Dương Văn Minh.

    Chỉ đôi nét về cảnh tượng nói trên, cho phép chúng tôi nhận định hành động của quân cộng sản là hành động của kẻ cai trị tàn bạo, chẳng khác thời thực dân Pháp cai trị, nếu không nói là tệ hơn. “Tệ hơn” vì thực dân Pháp là kẻ ngoại xâm, trong khi quân cộng sản là kẻ nội xâm. Cả hai cùng là kẻ tàn bạo, nhưng cộng sản là kẻ tàn bạo kiểu man rợ rừng sâu trong khi thực dân Pháp là kẻ tàn bạo kiểu thị thành. Mới thoáng qua thời gian ngắn ngủi với một số trường hợp xảy ra, đã làm cho hằng triệu quân nhân viên chức Việt Nam Cộng Hòa cũ thường xuyên trong tình trạng sợ hãi. Không biết rồi đây cộng sản sẽ áp dụng biện pháp nào, nặng nhẹ ra sao, dù rằng hằng ngày trên làn sóng phát thanh trên màn ảnh phát hình của chúng tại Sài Gòn, cứ mang cái mảnh giấy “chính sách 10 điểm” mà chúng gọi là “chính sách khoan hồng nhân đạo” ra rao giảng.

    Tôi nghĩ, câu nói đủ nghĩa nhất trong thời gian này là “nước mất nhà tan, người loạn lạc!”.
    Thưa quí vị quí bạn, cư xá Bắc Hải, nơi có khoảng 750 gia đình sĩ quan cư trú mà hầu hết đều phục vụ tại các cơ quan đơn vị trong phạm vi Quân Trấn Sài Gòn. Trong những ngày đầu, hai cổng ra vào chưa bị đóng nên anh em chúng tôi trong và ngoài cư xá thường gặp nhau, hỏi thăm những tin tức trước mắt về nơi trình diện. Trong khi chờ đợi lệnh rõ ràng của chúng, cứ chỗ nào có thông cáo gọi trình diện là chúng tôi kéo nhau tới đó. Đến ngày 09/05/1975, thông cáo chánh thức gọi tất cả quân nhân viên chức cán bộ trình diện tại khu dự bị đại học, số 91 đường Trần Hoàng Quân (gần ngã sáu Chợ Lớn). Vợ tôi sợ lắm:

    “Anh chở con gái (Tuyết Vân, 14 tuổi) theo, nếu có gì xảy ra Em còn biết tin tức của Anh mà lo liệu”.
    “Anh nghĩ là tụi nó chưa bắt tụi Anh một cách ồ ạt đâu, nhưng Anh chưa ước tính được tụi nó áp dụng biện pháp trừng phạt như thế nào. Theo anh Đặng Đình Đán -Đại Tá ngành Chiến Tranh Chính Trị- cầm chắc là tụi nó bắt tụi Anh đi cải tạo. Đó mới chỉ là ước tính trước mắt thôi Em”.

    Ngay sau ngày quân đội tan rã, chúng tôi ra chợ mua 2 chiếc xe đạp người lớn và 2 chiếc xe đạp nhỏ cho hai con lớn. Thường ngày chúng tôi đi chợ An Đông, trong khi vợ tôi vào chợ thì tôi mua gói khoai mì sượng (loại này ăn giòn giòn) ngồi trên yên xe dựa gốc cây mà ăn. Đúng là hình ảnh “người thất nghiệp!”

    Đến địa điểm trình diện, con gái tôi đứng cạnh gốc cây bên ngoài rào coi chừng xe. Tôi vào trong. Cái quang cảnh lúc ấy cho đến bây giờ vẫn nguyên vẹn trong trí nhớ. Rất đông sĩ quan cấp Tá, mới ngày nào quân phục thẳng nếp mà giờ đây mặc thường phục nhăn nheo, đủ màu sắc, mặt mũi vóc dáng trông mất hẳn phong độ quân nhân. Tuy vẫn trao nhau những nụ cười nhưng rõ ràng là không thể che giấu những lo âu đằng sau những nụ cười đó! Đông đảo gặp nhau tuy không hẹn, nhưng nhờ đông như vậy nên ai nấy có vẻ vững dạ hơn, dù biết rằng nó bắt là nó bắt chớ không phải đông mà chúng nó không bắt. Mỗi sĩ quan trước khi ra khỏi nơi đây, phải nộp tất cả giấy tờ tùy thân quân sự lẫn dân sự, rồi nhận lại tờ giấy bé xíu có dòng chữ “Giấy Chứng Nhận Trình Diện”. Giấy trình diện của tôi số 116/13/AN, có chữ ký của tên Cao Đăng Chiếm, Ban An Ninh Nội Chính/Ủy Ban Quân Quản Sài Gòn Gia Định.


    Bị thẩm vấn tại Sài Gòn.
    Lần thứ nhất.


    Vài ngày sau đó, một người mặc quân phục cộng sản có vẻ là sĩ quan, dừng xe Vespa trước nhà tôi: “Tôi muốn gặp Phạm Bá Hoa”.

    “Tôi đây. Xin lỗi, anh là ai?” Tôi vừa đáp vừa hỏi.

    Anh ta không trả lời, mà nói:

    “Tôi đến đưa anh thư mời. Thủ trưởng của tôi mời anh đến cơ quan ở số 26 đường Lê Văn Hưu, để trao đổi một số vấn đề công tác của anh trong quân ngụy”.

    Nghe giọng anh ta nhấn mạnh âm thanh “quân ngụy” tôi cảm thấy nóng mặt. Nhìn hắn một lúc, tôi hỏi: “Đường Lê Văn Hưu ở đâu?”

    “Là con đường nhỏ, ngắn, gần Sở Thú. Anh biết Sở Thú không?”

    “Biết”.

    Không biết anh ta thấy gì trong câu trả lời cộc lốc của tôi, anh ta nói:

    “Cơ quan chúng tôi chỉ mời anh đến trao đổi công tác chứ không gì đâu”.

    “Anh thấy tôi thế nào mà anh cho là tôi sợ?”

    “Không. Tôi nghĩ thế thôi”.

    “Anh không phải nghĩ gì cả. Tôi đang đứng trước mặt anh có nghĩa là tôi chẳng sợ gì cả, với lại có sợ cũng chẳng giải quyết được gì”.

    Lúc ấy, vợ tôi từ trên lầu xuống, anh ta đon đả:

    “Chị an tâm. Chúng tôi chỉ mời anh đến làm việc một lúc vào sáng mai thôi. Không việc gì đâu chị”.

    Anh ta có vẻ tâm lý chớ lúc đó vợ tôi chẳng có vẻ gì lo âu, nhưng khi anh ta đi rồi thì vợ tôi lo thật sự:

    “Mai Anh nên cho con Trung (16 tuổi) theo Anh nghe?”

    “Nếu tụi nó có làm gì Anh thì Em cũng chẳng kêu ca với ai được đâu, trong khi nó thấy Anh đem người theo có thể tụi nó cho rằng Anh sợ chúng nó bắt. Sợ thì sợ nhưng đừng lộ ra cho tụi nó biết Em à. Từ nay mình qui ước với nhau, nếu Anh đi đâu hết buổi mà không về thì coi như Anh bị tụi nó bắt. Em cho các bạn biết mà đề phòng. Đến lúc nào đó thì Em cũng biết tin Anh bị giam ở đâu thôi. Ngày mai, Anh sẽ đi một mình hà Em”.

    “Dù sao Anh cũng không nên liều lỉnh”.

    “Họ có kiêu hãnh của họ, mình cũng có kiêu hãnh của mình cho dù mình thua trận”.

    Ngày hôm sau. Đây là lần đầu tiên tôi đến cơ quan của cộng sản mà không một bạn đồng đội nào của tôi có mặt. Khóa xe đạp xong, vừa lúc một lính cộng sản bước đến, lớn giọng:

    “Anh là ai? Đến đây làm gì?”

    Tôi im lặng trong khi đưa hắn tờ giấy. Lật qua lật lại, hắn nhìn tôi:

    “Anh theo tôi.”

    Đây là ngôi biệt thự nhỏ, xinh xắn. Vào gian phòng bên trong. Chiếc bàn con giữa bộ ghế mới toanh, một bình trà, 4 cái tách, và gói thuốc lá đen sản xuất ngoài Bắc. Khoảng 5 phút sau, một anh chàng khá cao, mặc quân phục bộ đội cộng sản nhưng không đeo cấp bậc, bước vào, ngồi xuống. Hắn mở gói thuốc đưa về phía tôi:

    “Mời anh.”

    “Cám ơn. Tôi không biết hút.”

    Anh ta vừa rót trà vừa hỏi:

    “Có phải anh là Phạm Bá Hoa không?”

    “Phải. Tôi là Phạm Bá Hoa. Anh có bắt buộc cách xưng hô không?”

    “Không. Trước hết tôi muốn biết trong gia đình anh có ai chạy ra nước ngoài không?”

    “Em tôi thì có, vợ con tôi thì không.”

    Hắn bắt đầu lên giọng:

    “Anh chạy không được hay không muốn chạy?”

    “Tôi tính sai nên không chạy được.”

    Hắn nhìn thẳng vào tôi: “Nghĩa là anh có tìm cách chạy?”

    “Đúng.”

    Đôi mắt hắn cho tôi suy đoán hắn đang bực tôi với những câu trả lời khô khan gần như thách thức, hay ít ra cũng không kiên nễ hắn. Bỗng hắn dịu giọng cùng lúc với nét mặt trở nên nhẹ nhàng:

    “Thôi được. Bây giờ tôi có một số vấn đề trao đổi với anh.”

    “Trong thư mời có nói mục đích. Bây giờ tôi sẳn sàng.”

    “Ông Khuyên của anh còn ở Sài Gòn không?”

    “Tôi không biết.”

    Nét mặt hắn đanh lại:

    “Tại sao anh không biết, ông Khuyên là Thủ Trưởng của anh mà?”

    “Đúng. Trung Tướng Khuyên là cấp chỉ huy của tôi, nhưng điều đó không có nghĩa là tôi biết mọi hành động của ông ấy. Tôi chỉ biết Trung Tướng Khuyên rời văn phòng trưa ngày 29 tháng 4 (1975), sau đó tôi hoàn toàn không biết gì thêm.”

    Hắn lại dịu xuống và mời tôi tách trà, nhưng hắn uống trà đắng quá nên tôi chỉ hớp một hớp là để xuống. Hắn lại hỏi:

    “Tướng Viên của anh chạy hồi nào?”

    “Tôi không biết.”

    “Tôi có vào bàn giấy của anh. Bản tên của anh vẫn còn đó. Với cấp chức của anh như vậy tại sao anh không biết gì hết.”

    Có vẻ như hắn nghĩ rằng trong chức vụ Tham Mưu Trưởng Tổng Cục Tiếp Vận là tôi phải biết nhiều việc trong Bộ Tổng Tham Mưu nên hắn có ý cho là tôi không nói sự thật. Nếu hắn nghĩ như vậy là đúng. Thấy tôi im lặng, hắn tiếp:

    “Tôi muốn anh cho biết trong khu vực Bộ Tổng (Tham Mưu) của anh có hầm chứa vũ khí khí tài gì không?”

    “Trước khi trả lời anh, xin anh giải thích khí tài là gì?”

    “Nó có nghĩa như từ Quân Cụ của anh vậy.”
    “Vậy là tôi hiểu. Trong khuôn viên Bộ Tổng Tham Mưu chúng tôi rộng lắm, với nhiều cơ quan khác nhau đồn trú trong đó. Riêng phạm vi Tổng Cục Tiếp Vận chúng tôi không có hầm hố gì cả, còn các cơ quan khác thì tôi không biết.”

    “Các anh có hầm bí mật nào trong căn cứ Long Bình?”

    “Chắc anh cũng biết căn cứ Long Bình rộng hằng mấy chục lần diện tích Bộ Tổng Tham Mưu, trong đó rất nhiều đơn vị quân đội, rất nhiều cơ quan kinh tế. Tại đó, chúng tôi có Bộ Chỉ Huy Tiếp Vận và một Tổng Kho. Cả hai cơ quan này không có hầm bí mật nào cả, mà chỉ có hầm nửa nổi nửa chìm để tồn trữ hàng cần nhiệt độ lạnh của máy vô tuyến thôi. Bản thân tôi cũng chưa biết hết hai khu vực của cơ quan Tiếp Vận thì những cơ quan khác làm sao tôi biết. Với lại trong tồn trữ, quân đội chúng tôi không có khái niệm về hầm bí mật chôn giấu bất cứ loại trang cụ nào cả.”

    “Tôi sang vấn đề khác. Anh suy tư gì khi quân đội cách mạng chúng tôi vào giải phóng hoàn toàn miền Nam?”

    Tôi cầm tách trà và nhích từng nhích một để có thời gian tập trung những điều mà tôi ước tính khi bị chúng nó hỏi đến, và câu hỏi này nằm trong ước tính đó. Tôi nhìn thẳng vào mắt hắn và chậm rãi:

    “Bây giờ nói gì thì nói, chúng tôi đã thua các anh rồi, nhưng có điều tôi không hiểu là tại sao chúng tôi thua và thua các anh như trong cơn ác mộng vậy.”

    Hắn có vẻ bực: “Đây chính là câu tôi hỏi anh.”

    “Vậy thì anh xem như tôi vừa trả lời anh.”

    “Ngắn gọn quá. Anh có thể phát biểu cụ thể được không?”

    “Như anh đã biết. Các đại đơn vị của chúng tôi từ Quảng Trị, Tây Nguyên, vào đến Biên Hòa, và thậm chí cả Sài Gòn nữa, xem như rút lui trước khi các anh đến, gọi là thua cũng được. Nhưng toàn bộ lực lượng Quân Đoàn 4 vùng đồng bằng Cửu Long sẳn sàng tác chiến mà vẫn thua. Và rất có thể vì chúng tôi thua một cách khó hiểu như vậy mà quân đội chúng tôi có đến 5 vị Tướng cùng nhiều sĩ quan đã tự sát tại đơn vị. Chắc anh có nghe tin này chớ? Tôi có giả thuyết rằng, phải chăng chúng tôi thua vì vấn đề chiến lược của các nước lớn là Hoa Kỳ, Nga Sô, và Trung Cộng chăng? Xin anh hiểu rằng, câu trả lời của tôi chẳng qua là do câu tự hỏi của tôi thôi.”
    Hắn nhìn ra ngoài cửa, im lặng một lúc, hắn nhìn tôi với cái vẻ tâm lý:

    “Được. Bây giờ cũng đến giờ ăn trưa, anh về kẻo chị và mấy cháu trông.”

    Sau khi chào nhau, hắn tiễn tôi ra … tận gốc cây vì xe đạp của tôi khóa ở đó. Anh ta nói:

    “Có thể một đồng chí nữa của tôi sẽ mời anh sau.”

    “Tôi sẳn sàng.”

    Về nhà, tôi thuật lại cho cựu Đại Tá Nguyễn Thành Chí (Bộ Quốc Phòng), cựu Đại Tá Lại Đức Chuẩn (Bộ Tổng Tham Mưu), và cựu Đại Tá Phạm Văn Thường (Tổng Cục Tiếp Vận) nghe. Lúc ấy tôi mới biết cơ quan đó (chẳng biết cơ quan gì) đã mời một số các bạn cấp Đại Tá thua trận đến thẩm vấn trước tôi.

    Lần thứ hai.

    Mấy hôm sau, vẫn anh chàng đi xe Vespa lần trước, đến đưa thư mời và anh ta rời ngay chớ không ra cái điều kiêu hãnh như trước. Vẫn tại số 26 đường Lê Văn Hưu. Qua lần trước, vợ con tôi có vẻ an tâm phần nào nên chỉ nhắc tôi cẩn thận khi gặp họ thôi.
    Vừa khóa xong chiếc xe đạp vào gốc cây, vẫn anh lính gác nhỏ nhắn quê mùa hôm trước đến cạnh tôi. Sau khi xem thư mời, anh ta đưa tôi vào phòng làm việc. Đó là gian phòng nhỏ, không phải gian phòng lần trước. Một bàn viết, một ghế bành ngay sau bàn dành cho người “thắng trận”, và hai ghế nhỏ trước bàn chắc là dành cho người “thua trận”. Ngồi một lúc, anh lính có lẽ là lính tùy phái, cho tôi biết:

    “Anh sẳn sàng. Thủ trưởng tôi sắp gặp anh”.

    Danh từ “thủ trưởng” của cộng sản được hiểu là cấp chỉ huy đứng đầu cơ quan hay đơn vị. Và xem chừng cái anh chàng thủ trưởng nào đó có chức vụ cao hơn cái anh chàng lần trước chăng? “Chào anh”.

    Anh chàng này có vóc dáng cao lớn, mặt mũi có phần thô kệch, vừa bước ra lên tiếng như vậy. Trước khi ngồi vào ghế, anh ta chìa tay ra bắt tay tôi.

    “Chào anh”. Tôi nhớm dậy bắt tay anh ta.

    Hắn rót nước trà vào hai cái tách. Từ chiếc bình cao bên trên, dòng trà đậm tuôn vào tách tạo nên âm thanh róc rách, bỗng dưng tôi liên tưởng đến âm thanh của dòng suối Yaly trong vùng rừng núi Kon Tum, nơi mà 20 năm trước tôi phụ trách theo dõi các đơn vị của Trung Đoàn 35 Bộ Binh huấn luyện. Chẳng hiểu sao trong tình cảnh ấy mà tôi chợt có một thoáng lãng mạn như vậy nữa.

    “Anh xơi nước”. Lời của hắn kéo tôi trở lại thực tế.

    “Mời anh”.

    Tôi hớp vài ngụm trà, đắng ơi là đắng. Tôi thầm nghĩ: “Vậy là họ uống trà thật đặc. Rất có thể họ quen dùng trà đặc để chống đỡ khí lạnh khi họ lầm lũi trong rừng núi dọc con đường sinh bắc tử nam mà họ gọi là đi “giải phóng” đó chăng?”
    Hắn bắt đầu với cái vẻ chậm rãi:
    “Tuần trước tôi bận công tác nên một đồng chí của tôi tiếp anh. Tôi có biết qua những trao đổi đó. Hôm nay tôi mời anh đến đây trao đổi tiếp vài vấn đề”.

    “Tôi sẳn sàng”. Tôi đáp.

    “Anh có chắc là ông Tướng Khuyên của anh đã chạy sang Mỹ không?”

    Hắn hơi nhấn mạnh mấy chữ cuối câu.

    “Tôi chỉ biết là ông ấy rời khỏi văn phòng trưa ngày 29 tháng 4 (1975), còn sau đó tôi không biết gì thêm.”

    “Có một Đại Tá của mấy anh nói với chúng tôi là ông ta đi không được. Anh nghĩ sao?”

    “Tôi biết chắc chắn là Trung Tướng Khuyên đã vào Tân Sơn Nhất để di tản bằng trực thăng, còn thật sự có đi được hay không thì tôi không thể trả lời anh được. Với lại tôi nghĩ, anh nên hỏi thêm tin tức ở anh nào đó đã nói với anh cho rõ. Phần tôi, tôi chưa biết số phận của tôi và gia đình tôi ra sao, còn lòng dạ nào nghĩ đến cấp chỉ huy cũng như những đồng đội của tôi đi được hay không đi được”.

    Hắn nhìn thẳng vào mặt tôi: “Sao anh bi quan quá vậy?”

    Không kém. Tôi cũng nhìn thẳng vào hắn:

    “Tôi không cho là bi quan. Nhìn nhận một sự thật không phải là bi quan.”

    Hắn dịu giọng với cái vẻ tình cảm: “Bây giờ mình sang vấn đề khác.”

    “Tôi sẳn sàng”.

    Tôi hay dùng câu này để hắn hiểu là tôi chấp nhận đối phó với hắn.

    “Cái hầm bí mật trong Bộ Tổng (Tham Mưu) của mấy anh ở chỗ nào?”

    “Lần trước tôi đã trả lời rồi. Tôi xin lặp lại với anh, trong phạm vi cơ quan tôi làm việc không có hầm hố gì cả, còn trong phạm vi các cơ quan khác thì tôi không biết.”

    Thật ra trong Bộ Tổng Tham Mưu có một cái hầm bí mật mà Trung Tướng Nguyễn Khánh cho Công Binh xây cất năm 1964 để các cấp lãnh đạo tránh bom trong khi vẫn chỉ huy chiến đấu trong trường hợp quân cộng sản nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa sử dụng đến Không Quân. Hầm này có cầu thang xoáy ốc từ cuối phòng trước mặt của vị Tổng Tham Mưu Trưởng đi xuống. Cầu thang xuyên qua phòng họp ở tầng trệt, nhưng nếu không để ý cũng không dễ gì nhận ra tác dụng của cầu thang xoáy ốc này.

    Hắn ra chiều tức tối và bắt đầu gay gắt:

    “Anh có biết quân ngụy của anh thua trận không?”

    “Dĩ nhiên là tôi biết, nhưng tôi không biết tại sao chúng tôi lại thua các anh, và vì thua trận nên giờ này tôi ngồi trước mặt anh đây.”

    “Thua trận, lại được đảng với nhà nước khoan hồng nhân đạo. Tại sao anh vẫn ngoan cố không chịu hợp tác khai báo với chúng tôi?”

    “Tại các cơ quan mà tôi đã trình diện cũng như bây giờ, các anh hỏi điều gì tôi khai báo điều đó. Vậy mà anh cho là tôi ngoan cố trong khi tôi tự thấy tôi rất thành thật khi trả lời câu hỏi của anh. Tôi biết phải trả lời như thế nào anh mới cho là không ngoan cố?”

    Hắn lại dịu giọng nhưng không còn chút lịch sự như lúc bắt đầu nữa:

    “Tại Long Bình, các anh chôn giấu vũ khí khí tài trong hầm bí mật rất lớn. Hầm đó ở chỗ nào?”

    “Anh hỏi những câu mà tôi không biết, rồi anh nói tôi ngoan cố. Tôi không biết phải trả lời anh như thế nào vì lần trước tôi đã trả lời rồi. Riêng những cơ quan Tiếp Vận của chúng tôi trong căn cứ Long Bình, không có hầm bí mật nào cả. Đơn giản vì trong tồn trữ, chúng tôi không có khái niệm về hầm bí mật như các anh.”
    Im lặng một lúc, hắn lại rót trà, nhưng là rót cho hắn chớ không mời tôi nữa. Hắn nhìn ra sân, nốc một hơi hết chun trà chắc là cho hạ cơn giận, rồi quay sang tôi:
    “Anh cứ ngồi đây, trong chốc lát trao đổi tiếp.”
    Hắn đứng lên, bước vội vào phòng bên cạnh. Tôi nghĩ: Dường như hắn tự hưu chiến để cơn giận hạ xuống rồi “oánh” tiếp, hoặc lục lọi tài liệu gì đó để nghiên cứu thêm, hoặc cũng có thể tạo không khí im lặng khó thở để thần kinh tôi căng thẳng dễ bị hắn “oánh” chăng?
    Áng chừng 10 phút sau, hắn ngồi vào ghế, giọng hắn mềm mại như lúc bắt đầu:

    “Gia đình ta có mấy người làm tay sai cho chế độ Thiệu? Và có ai theo cách mạng không?”

    Chừng như hắn cho tôi là con nít không bằng, khi hắn hỏi “gia đình ta có mấy người làm tay sai cho chế độ Thiệu”, nghe mà dễ giận:

    “Trừ tôi ra, không một ai trong thân quyến tôi làm việc trong chế độ của chúng tôi vừa sụp đổ, và cũng không có người nào tham gia hoạt động trong hàng ngũ các anh.”

    “Gia đình anh có cơ xưởng hay nhà máy sản xuất gì?”

    “Không có gì cả.”

    Hắn ghìm đôi mắt vào trang giấy xếp đôi nhưng tôi không rõ có chữ nghĩa gì trong đó. Đoạn, hắn nhìn tôi:

    “Anh trong sạch quá hả?”

    “Không. Tôi biết tôi chẳng trong sạch gì, vì nhiều lần tôi đã dùng xăng của quân đội đổ vào xe riêng.”

    “Anh có tin vào chính sách khoan hồng nhân đạo của đảng với nhà nước đối với sĩ quan ngụy các anh không?”

    “Nói thiệt với anh, cho đến lúc nào tôi còn sống bên cạnh vợ con tôi thì tôi biết là tôi chưa chết.”

    Hắn xuống giọng:

    “Sao anh bi quan vậy? Thời gian học tập cải tạo là cần thiết để các anh có điều kiện tiếp thu tư tưởng cách mạng.”

    “Tôi nghĩ lời anh nói không đúng. Tôi không bi quan, nhưng chỉ riêng một số trường hợp mà các anh áp dụng trong cư xá chúng tôi, đã không cho chúng tôi điều gì để gọi là lạc quan cả. Với lại tôi nghĩ là tôi thực tế chớ không phải là bi quan. Nói cho cùng, anh em chúng tôi trong tay các anh, hà tất phải bi quan.”

    Giọng hắn trở nên gắt gỏng:

    “Anh làm tay sai trong quân đội ngụy bao lâu?”

    “Hơn 20 năm, hay nói 21 năm cũng được.”

    “Trong cơ quan anh có bao nhiêu Đại Tá bỏ chạy?”

    “Tôi không rõ, vì mạnh ai nấy tìm đường thoát thân, và tàn cuộc chiến chưa ai liên lạc với ai nên tôi chưa biết trong số bạn tôi, ai đi ai còn.”

    “Chức vụ Tướng Khuyên là gì?”

    “Tham Mưu Trưởng Bộ Tổng Tham Mưu, kiêm Tổng Cục Trưởng Tổng Cục Tiếp Vận.”

    “Dưới ông Khuyên là ai?”

    “Đại Tá Phạm Kỳ Loan.”

    “Dưới ông Loan là ai?”

    “Là tôi.”

    “Anh vẽ cho tôi tổ chức của anh được không?”

    “Được.”
    Tôi ngồi vẽ tại chỗ về tổ chức tổng quát của bộ tham mưu Tổng Cục Tiếp Vận. Tôi nghĩ, không chắc hắn cần sơ đồ này mà có thể hắn dò xem tôi có khai thật với hắn không, vì tất cả tài liệu về tổ chức lẫn hoạt động của Tổng Cục Tiếp Vận còn nguyên trong các tủ, thể nào hắn cũng có trong tay. Cho nên có giấu cũng chẳng lợi gì mà có khai cũng chẳng có gì hại. Nghĩ vậy, tôi vẽ đúng sự thật.
    Hắn xem một lúc rồi lật qua lật lại, cuối cùng hắn để sang một bên, hỏi tiếp:
    “Anh có thể vẽ lại tổ chức Bộ Tổng (Tham Mưu) của mấy anh được không?”

    “Không. Vì tôi không biết hết các cơ quan của Tổng Tham Mưu.”

    Hắn nhìn tôi một lúc, chừng như hắn quan sát xem tôi có thành thật hay không thì phải. Hết nhìn tôi lại nhìn ra cửa, tôi tưởng là hết chuyện. Nhưng không, hắn lại hỏi:

    “Tôi trở lại câu mà đồng chí của tôi đã hỏi anh hôm trước. Anh có biết tại sao các anh thua nhanh như vậy không?”

    Hóa ra là hắn suy nghĩ tìm cách kéo tôi trở lại câu hỏi và có lẽ đó là câu hỏi chánh thì phải. Tôi đáp:

    “Vẫn là câu trả lời lần trước vì tôi không thể có câu nào khác, nhưng tôi nói thêm với anh rằng, nhiều anh em chúng tôi nhìn nhận sự sụp đổ của Việt Nam Cộng Hòa chúng tôi như cơn ác mộng mà trong thực tại không thể chối bỏ, và thực tại đó chắc sẽ còn dài lâu trong anh em chúng tôi.”

    “Anh có cho rằng, quân đội mấy anh thua trận là do tan rã hàng ngũ không?”

    Tôi hơi ngạc nhiên khi hắn đặt câu hỏi như vậy, vì tôi cứ nghĩ là hắn sẽ huênh hoang đề cao cái quân đội của hắn:

    “Tôi chưa hiểu rõ chữ tan rã mà anh vừa nói.”

    Hắn gằn giọng: “Anh hiểu thế nào?”

    “Có phải anh cho là chúng tôi tan rã hàng ngũ mà thua các anh phải không?”

    “Đồng chí của tôi nói đúng. Anh rất ngoan cố.”

    Tôi cố gắng giữ bình tỉnh và thầm nghĩ, đã vào hang cọp thì nó muốn ăn thịt mình lúc nào chẳng được, có sợ hãi cũng không giải quyết được gì, cho nên cần giữ phong cách vững vàng cho hắn thấy tư cách và nhận thức của người thua trận. Tôi từ tốn:

    “Theo tôi, suy cho cùng, sự sụp đổ của Việt Nam Cộng Hòa chúng tôi vẫn là một vấn đề chiến lược từ bên ngoài.”

    “Anh ám chỉ Hoa Kỳ phải không?”

    “Tôi không có ý như vậy.”

    “Anh ngoan cố. Anh đã nói như vậy với đồng chí của tôi trong lần trước.”

    “Chắc là do hiểu lầm thôi, vì đó chính là câu mà tôi tự đặt ra cho tôi để thay câu trả lời chớ không phải câu xác định. Sự nhầm lẫn trong ngôn ngữ chính trị cho dẫu là vô tình, thường khi rất nguy hại.”

    “Tôi trông đợi ở anh vì các bạn anh đều khai rằng, anh là người ở Bộ Tổng (Tham Mưu) lâu năm, nhưng sau hai lần trao đổi, anh chẳng nói lên được điều gì. Anh có thấy thế không?”

    Bỗng dưng hắn dịu giọng đến mức như tâm tình, ra cái điều như bè bạn vậy. Nếu tôi thiếu thận trọng là dễ rơi vào bẫy của hắn. Tôi đáp:

    “Biết làm sao hơn khi mà tôi chỉ biết có bấy nhiêu đối với những câu hỏi của anh. Chúng tôi đã thua các anh rồi, còn gì mà giấu nữa. Với lại nói là làm Chánh Văn Phòng cho ông này ông kia, nhưng tôi chỉ lo những việc lặt vặt của các vị ấy, còn việc quan trọng thì có các cơ quan phòng sở nhận lệnh và trực tiếp thi hành rồi.”

    Hắn đưa tay lên xem đồng hồ, chắc mới chia chác đâu đó nên có cái đồng hồ mới toanh, màu vàng óng ánh. Bỗng dưng hắn mỉm cười:

    “Anh có thể về dùng cơm. Chúng tôi sẽ mời anh sau.”

    “Chào anh.”

    Tôi không quên lời của Tổng Thống Nguyễn văn Thiệu tại Quốc Hội iưỡng viện trong trận chiến Tết Mậu Thân đầu năm 1968: “Đừng nghe những gì cộng sản nói mà hãy nhìn kỷ những gì cộng sản làm”, nên tôi ứng dụng ngay trong lần thẩm vấn trước và rút ra chút kinh nghiệm, giúp tôi thêm tự tin khi vào “hang cọp”. Với chút kinh nghiệm khi đối diện với kẻ thắng trận, suy nghĩ của tôi vừa giữ những bí mật cần thiết dù chưa biết lợi ích ra sao, vừa giữ phong cách của người sĩ quan Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa. Và lần thứ hai này tôi đã “xung trận” với họ trong sự suy nghĩ đó.
    Từ sau ngày có lệnh trình diện chánh thức (9/5/1975) cổng ra vào cư xá Bắc Hải bị khép chặt, các anh em sĩ quan chúng tôi không một ai được ra khỏi cổng, cũng không một ai từ bên ngoài được vào. Chúng tôi thường gặp nhau bên trong cư xá để bàn những chuyện xoay quanh những biện pháp mà chúng nó có thể áp dụng với mình mà chúng nó gọi là “quân ngụy”. Thật ra chỉ là bàn chuyện theo cách suy nghĩ của người tự do chớ có ai hiểu gì về phía cộng sản đâu, ngoại trừ anh Đặng Đình Đán (Tổng Cục Chiến Thanh Chính trị) là có chút kinh nghiệm. Một buổi sáng, hai chúng tôi ngồi trên xích đu trong sân nhà tôi, anh nói:

    “… Bác Hoa này, bác nhớ là khi bị chúng nó thẩm vấn chỉ trả lời càng ngắn càng tốt, không nên giải thích dài dòng, vì càng dài dòng chúng càng moi được những sơ hở rất thành thật của mình để rồi chúng nó qui trách tội này tội khác…”

    Anh Đán giải thích thêm rằng:

    “… Khi cộng sản muốn kết tội thì chúng hỏi mình thật nhiều lần về một nội dung, dĩ nhiên là cách hỏi có thể khác nhau đôi chút. Phương cách đó dễ làm cho người bị tra hỏi trở nên bực mình, để rồi rơi vào áp lực tâm lý càng lúc càng nặng mà trả lời bừa bãi. Hoặc nếu mình nói dối, thì trong nhiều lần trả lời thể nào cũng có những điểm không giống nhau, thế là chúng nó căn cứ vào đó để kết tội, một cái tội nghe rất kỳ cục là “phản cách mạng”. Kỳ cục ở chỗ là người bị kết tội có bao giờ tham gia hàng ngũ của chúng đâu mà chúng gọi là “phản cách mạng.”

    Phỏng vấn thu hình.

    Một buổi sáng, anh Nguyễn Kim Sơn dẫn một nhóm người đến gõ cửa. Thấy anh kỹ sư Sơn trong cùng cư xá nên tôi mở cửa:

    “Chào anh Sơn. Có việc gì vậy?”

    “Đây là các anh ở đài truyền hình đến xin phỏng vấn anh.”

    Rồi anh giới thiệu:

    “Đâ là Cán bộ. Đây là anh Tổ trưởng. Và đây là chuyên viên quay phim.”

    Sau khi ngồi vào ghế, anh chàng được giới thiệu là Tổ Trưởng tự giới thiệu:

    “Tôi là bác sĩ, nhưng tôi không thích nghề đó mà lâu nay tôi theo ngành truyền hình.”

    Trời đất! Nghe hắn tự giới thiệu là tôi mỉm cười vì tôi tin là hắn “xạo”. Bởi vì cái xã hội xã hội chủ nghĩa của nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa trên đất Bắc, làm quái gì có hệ thống truyền hình mà hắn theo từ lâu. Từ cái xạo đó, tôi nghĩ, không chừng cái danh xưng “bác sĩ” cũng là “xạo” luôn nữa chăng? Chẳng qua là mới tập tễnh trong ngành này từ khi Việt Nam Cộng Hòa sụp đổ chớ bao lâu đâu. Trong khi “Tổ trưởng truyền hình xạo” tự giới thiệu, anh chuyên viên chuẩn bị thu hình, còn anh chàng được giới thiệu là cán bộ thì ngồi viết lia lịa, chẳng hiểu là anh ta viết cái thứ gì trong ấy.

    Trước khi thu hình, “Tổ Trưởng xạo” hỏi tôi:

    “Anh có cần viết trước không?”

    “Không.”

    “Khi chúng tôi mở đèn anh cố giữ tự nhiên nhé!”

    Có lẽ hắn nhà quê nên tưởng ai cũng quê như hắn?”

    “Anh không cần nhắc điều này.” Tôi bắt đầu tưng tức.

    “Vậy thì thuận lợi đấy.”

    Tôi hỏi: “Tại sao là thuận lợi?”

    Với một thoáng nhìn biểu lộ vẻ ngạc nhiên: “Anh hiểu sao cũng được.”

    Bắt đầu phỏng vấn. Lúc ấy có cả vợ và các con tôi ngồi cạnh. Anh ta hỏi: “Trong gia đình anh có ai chạy ra nước ngoài không?”

    “Không.”

    “Những ngày cuối cùng, gia đình anh có ai thiệt hại gì không?”

    “Không.”

    Hắn mở tờ thông cáo ra và hướng sang tôi:

    “Anh suy nghĩ gì về chính sách khoan hồng nhân đạo của cách mạng đối với ngụy quân ngụy quyền?”

    “Tôi có đọc thông cáo đó và anh bộ đội gác cổng cư xá chúng tôi cũng đã xé bỏ nó khi tôi đưa anh ta xem để xin ra cổng, đưa con tôi đi băng bó cánh tay bị sai khớp xương do trượt chân trên nền gạch. Anh ta nhất định không cho, và nói rằng tờ giấy đó có giá trị gì mà đưa anh ta. Hành động đó làm tôi cảm thấy nóng mặt và tôi quay vào. Vậy là giữa lời nói với việc làm của Ủy Ban Quân Quản không đúng, nhưng tôi nhìn nhận cho đến bây giờ, tôi và gia đình tôi vẫn an toàn, còn từ bây giờ về sau tôi chưa rõ.”

    Hắn khựng một lúc:

    “Cách mạng nói là làm, anh hãy tin vào cách mạng.”

    Tôi chờ hắn hỏi thêm để trả lời nhưng hắn nói đến đây là hết phần thu hình. Bấy giờ anh chàng “cán bộ” hỏi tôi:

    “Anh là Đại Tá, chắc anh giết nhiều con nít lắm mới được quân hàm đó phải không?”

    Có thể lúc ấy mặt tôi đỏ lên, và tôi phải trấn tĩnh lại mới trả lời hắn:

    “Quân đội nhân dân của anh thăng cấp như vậy sao?”

    “Tôi hỏi anh sao anh hỏi lại tôi?”

    “Vì đây là lần đầu tiên tôi nghe câu hỏi như vậy. Tôi nghĩ là anh nên hỏi bất cứ người dân nào ở Sài Gòn này và cả miền Nam chúng tôi nữa, anh sẽ có câu trả lời, vì câu trả lời của tôi có chắc gì anh tin”.
    Nhóm thu hình ra về. Tôi trở lại chuyện anh Nguyễn Kim Sơn, đang là “Chủ Tịch Ủy Ban Nhân Dân Cách Mạng” cư xá Bắc Hải. Năm 1973, bà con trong cư xá bầu ra một Ủy Ban Xây Dựng ngôi chùa An Quốc trong khuôn viên cư xá. Bác sĩ Hoàng Gia Hợp trách nhiệm Trưởng Ban, tôi trách nhiệm Tổng Thư Ký, anh Nguyễn Kim Sơn -kỹ sư điện- trách nhiệm kỹ thuật, dường như anh Lê Kim Ngô -Đại Tá Công Binh- trách nhiệm xây dựng thì phải, và một số vị khác nữa. Ngôi chùa đã cử hành lễ an vị Tượng Phật ngày 8 tháng chạp âm lịch (đầu năm 1975).

    Ngay sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, anh Sơn tự thành lập Ủy Ban nói trên trước sự ngỡ ngàng của bà con trong cư xá, nhất là tôi và các vị trong Ủy Ban Xây Dựng chùa An Quốc. Lúc bấy giờ anh Sơn cho tôi biết, anh thuộc Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam và “nằm vùng” từ khi anh là nhân viên của hãng thầu Hoa Kỳ RMK-BRJ ở Qui Nhơn.
    Trong những ngày đầu tiên này phải công nhận anh Nguyễn Kim Sơn rất sốt sắng giúp đỡ các sĩ quan trong cư xá, nhất là khi hai cửa ra vào cư xá bị đóng lại dưới sự canh gác của lính cộng sản, anh Sơn đã vào nhà tướng cộng sản Trần Văn Danh -chiếm nhà của Trung Tướng Phạm Quốc Thuần- ngay sau lưng nhà tôi, để can thiệp cho các sĩ quan được tự do ra vào cư xá trong khi chờ ngày học tập cải tạo. Tướng cộng sản đã mắng chửi anh Sơn là nuông chiều chúng tôi trong khi anh Sơn quì dưới chân ông ta.
    Anh Sơn nói với tôi:

    “Anh Hoa ơi! Dường như lý tưởng của tôi đặt không đúng chỗ.”

    Tôi im lặng. Suy nghĩ… , vì điều mà anh gọi là lý tưởng đối nghịch với lý tưởng mà tôi phụng sự.

    Nhưng rồi anh được lệnh (chẳng biết từ đâu) tịch thu tất cả nhà không có chủ hợp pháp để giao cho cán bộ chúng nó vào ở. Anh Sơn nhờ cựu Đại Tá Đàm Quang Yêu làm Trưởng Toán Kiểm Kê, một nhân viên của Phường xuống làm Phó Toán. Anh Đàm Quang Yêu nhờ tôi tiếp tay làm Thư Ký. Tôi với anh Yêu -cùng trong cư xá- bàn với nhau là hãy làm hết sức mình để thân nhân của những bạn đã di tản, đem ra khỏi nhà những gì có thể đem ra được mà không bị tên Phó Toán ngăn chận, vì hắn là cộng sản của Phường. Có tất cả 174 nhà trong danh sách kiểm kê có lẽ do anh Sơn thiết lập. Sau cuộc gọi là kiểm kê này, hầu như những đồ dùng như: tủ lạnh, tivi, đàn piano, xe xấu để lại xe còn tốt đem ra, đến bàn ghế cũng vậy, cái nào bán được giá thì đem ra. Không phải dễ dàng nhưng vì Phó Toán là tên cộng sản từ rừng núi vào thành phố nên hắn không hiểu hết giá trị của những đồ dùng trong nhà, nhờ vậy mà mạnh dạn cãi lý với hắn là hắn làm thinh. Hễ hắn làm thinh thì người trong nhà dọn ra ngay, sau đó đem gởi hàng xóm để khi nào cho đem ra khỏi cổng thì đem. Công việc cũng kịp lúc, vì tuần lễ sau đó là cái bọn rừng rú thắng trận ào ào vào chia nhau chiếm nhà.

    Nói cho thật đúng, anh Nguyễn Kim Sơn cũng đồng ý với anh Đàm Quang Yêu và tôi cố gắng giải quyết vấn đề như vậy.
    Khi tôi vào trại tập trung, cựu Thiếu Tá Trương Nguyên Thảo (anh vợ của anh Sơn) cho biết anh Nguyễn Kim Sơn bị bắt vào tù với tội “dùng vũ khí bất hợp pháp”. Bị ngồi tù ở khám Chí Hòa, tôi nghĩ, đó là chính sách “vắt chanh bỏ võ” như chúng đã bỏ hẳn cái võ “Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam” sau khi chiếm được Việt Nam Cộng Hòa vậy. Sau khi ra tù, anh Nguyễn Kim Sơn và gia đình vượt biển sang định cư ở Cộng Hòa Liên Bang Đức. (Mùa hè năm 2003, khi hay tin vợ chồng tôi du lịch Âu Châu, vợ chồng anh có đến thăm tại nhà thông gia chúng tôi ở thành phố Langen, ngoại ô thành phố Frankfurt)

    Đôi nét phản ảnh sinh hoạt miền Bắc.

    Tôi không chứng kiến những gì xảy ra ngoài phố, vì từ giữa tháng 5 (1975) họ đã quản thúc tất cả sĩ quan trong cư xá, tuy không có lệnh nào tống đạt đến chúng tôi như vậy nhưng đóng chặt hai cổng ra vào thì có khác gì quản thúc đâu. Cũng vì quanh quẩn trong cư xá nên thu nhặt được vài mẫu tin vặt đã xảy ra trong cư xá hoặc do các bà từ bên ngoài cư xá vào thuật lại, nhưng từ đó cho phép suy đoán sinh hoạt của người dân xã hội chủ nghĩa nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa (miền Bắc).

    Mẫu chuyện thứ nhất. Toán quân cộng sản vào chiếm căn nhà X10 (cách nhà tôi một căn) của Trung Tá Lương Phúc Xinh, Trưởng Phòng 3 Sư Đoàn 25 Bộ Binh đã bị bắt trong khi gia đình anh đã di tản. Trong toán này có một đứa thỉnh thoảng lén sang nhà tôi xem tivi. Anh ta sinh ra và lớn lên trên đất Bắc. Một hôm, anh ta thuật chuyện ra cơ quan lãnh gạo (trước đó là cơ sở Cục Quân Tiếp Vụ, đường Tô Hiến Thành), thấy nhiều người đang nhốn nháo chỗ phòng vệ sinh. Và chuyện như thế này: “Toán nấu ăn mà anh ta gọi là anh nuôi thả vô cái chậu 2 con cá lóc để chiều ăn, nhưng phút chốc 2 con cá biến mất. Trong toán nghi ngờ lẫn nhau, vì thế mà cãi nhau to tiếng nặng lời. Cũng may lúc ấy có người nhà là dân Sài Gòn (di cư năm 1954), đến tìm bà con trong toán lính cộng sản này. Sau khi thuật chuyện và dẫn bà ta vào xem cái chậu, bà cười lớn và giải thích:

    “Cái mà mấy anh gọi là “cái chậu” là cái cầu tiêu đó. Vậy là 2 con cá lóc xuống hầm cầu tiêu mất rồi”.

    Câu chuyện chấm dứt ở đó, và anh ta nêu thắc mắc:

    “Chúng tôi thấy trong (Nam) này làm cầu ỉa trong nhà, lượng phân thải ra không thu lại để chăm bón rau xanh, thật là phí. Còn chỗ ngồi ỉa cần gì phải làm đẹp như đồ sành đồ sứ trang trí trong nhà, phí phạm tài sản nhà nước quá”.

    Người cộng sản xã hội chủ nghĩa trên đất Bắc không dùng chữ “đi cầu” hay “đại tiện” mà họ dùng chữ “ỉa”. (Năm 1979 tôi bị giam tại trại tập trung Nam Hà A, khi họ bắt chúng tôi quét dọn nhà của tên Trung Tá Trại Trưởng, thấy ghi chữ “ỉa nam” và “ỉa nữ”. Điều này xác nhận nền giáo dục nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa đào tạo nên những thế hệ với ngôn ngữ như vậy đó).
    Anh ta nêu thắc mắc một cách tỉnh bơ làm tôi liên tưởng như suốt ngần ấy tuổi đầu, anh ta chỉ sống trong rừng sâu mới vào thành phố, hoặc anh ta ở thành phố nhưng sinh hoạt trong thành phố xã hội chủ nghĩa miền Bắc chẳng khác người sống trong rừng sâu bao nhiêu.

    Tôi hỏi: “Vậy ngoài Bắc các anh làm cầu tiêu ở đâu?”

    “Nhà nước hướng dẫn làm cầu 2 hầm và làm bên ngoài nhà. Khi hầm bên này đầy thì đậy nắp lại rồi dùng hầm bên kia. Độ 3 tháng thì phân hoai (được hiểu là khô lại và ít mùi hôi), lúc đó xúc vào thùng làm phân bón rau xanh hoặc đem bán cho những hợp tác xã.”

    Tôi thấy hứng thú về tìm hiểu xã hội miền Bắc, nên hỏi tiếp:

    “Đó là vùng ngoại ô. Vậy trong thành phố làm sao có đất như ở làng quê mà làm cầu 2 hầm?”

    Anh ta đáp:

    “Ở nội thành thì làm trong nhà, mỗi sáng có xe thùng đến từng nhà lấy phân ngay dưới chỗ cầu ỉa đổ vào xe, đem bán cho các hợp tác xã nông nghiệp ngoại thành. Tôi thấy trong Nam mấy anh phí phạm nguồn phân này quá. Nhà nước nói bỏ như vậy là phí phạm tài sản xã hội chủ nghĩa đấy”.

    “Trời đất ơi! Làm cầu trong nhà theo cái kiểu ấy thì tài sản xã hội chủ nghĩa hôi thúi chịu gì nỗi. Rồi ruồi nhặng ô nhiễm nữa. Ghê quá vậy! Tôi chưa biết đất Bắc của anh ra sao, nhưng nghe anh nói tôi có cảm tưởng miền Bắc của mấy anh lạc hậu quá, đi sau xã hội miền Nam chúng tôi ít ra cũng 30 năm hay hơn nữa mặc dù miền Nam chúng tôi bị các anh vào gây chiến.”

    Ngồi một lúc, chừng như hiểu được lời mỉa mai của tôi nên anh ta ngượng ngùng và lặng lẽ ra về. Từ đó, anh ta không lén sang nhà tôi xem nhờ tivi nữa.
    Mẫu chuyện vặt thứ hai. Chuyện xảy ra ngay trong cư xá chúng tôi trong căn thứ 3 dãy V, đối diện dãy X của tôi. Cũng là nhà đã di tản nên một toán quân cộng sản vào chiếm giữ. Một buổi sáng, một tên cộng sản bé con hối hả vào nhà bên cạnh nhờ sang xem giùm cái máy không biết để làm gì mà phát ra gió lạnh quá, toán anh ta phải ra ngủ ngoài hiên. Khi anh cựu sĩ quan Việt Nam Cộng Hòa xem sang giùm chúng. Hóa ra chuyện rất đơn giản. Vì họ không biết đó là cái máy điều hòa không khí, tay chân táy máy thế nào lại vặn đúng cái nút ON. Thế là máy chạy, ban đầu thì mát, đến nửa đêm quá lạnh mà họ không có mền.
    Mẫu chuyện vặt thứ ba xảy ra ở cư xá Đô Thành, đường Phan Thanh Giản. Một nữ bác sĩ cộng sản từ Bắc trở về Nam sau hơn 20 năm theo cha “tập kết” ra Bắc, cô ta tìm đến gia đình người chú là Trung Tá Cảnh Sát Việt Nam Cộng Hòa. Dù mới gặp nhau lần đầu nhưng chú cháu tỏ ra vui vẻ, cho dẫu trong lòng hai chú cháu nghĩ như thế nào thì chỉ có họ mới biết. Sáng dậy. tiếng cô cháu bác sĩ cộng sản ơi ới:

    “Thiếm ơi! Đi ỉa ở đâu Thiếm?”

    Bà Thiếm là người miền Nam.

    “Cháu đẩy cửa đó mà vào.”

    “Sao cầu ỉa làm trong nhà, mà lại trên lầu thì làm sao người ta mang đi đổ được?”

    “Cháu nói đổ cái gì?”

    “Đổ phân chứ đổ gì.”

    “Vậy chớ ngoài Bắc không làm cầu tiêu trong nhà thì làm ở đâu?”

    “Cầu ỉa phải làm ở ngoài chứ ai làm trong nhà, để xe đến lấy phân bón rau xanh chứ thiếm. Đảng với nhà nước nói bỏ là phí phạm tài sản xã hội chủ nghĩa mà.”

    “Ở Sài Gòn, nói chung là cả miền Nam này đều làm cầu trong nhà, và là loại cầu tự hủy chớ ai mà khiêng đổ. Ghê lắm!”

    Cô ta vào phòng vệ sinh, lại thò đầu ra:

    “Cái nào là cầu ỉa hả Thiếm?”

    Báo hại bà Thiếm “ngụy” phải vào phòng vệ sinh chỉ cho cô cháu “bác sĩ cộng sản” biết, cái nào là cầu tiêu, cách ngồi như thế nào, dùng giấy ra sao, dùng rồi phải bỏ vào đâu, cách giật nước, ..v..v.. Bà Thiếm chỉ dẫn rồi, phải nhắc lại cho cô cháu “bác sĩ lạc hậu” biết cách sử dụng loại giấy sản xuất cho nhu cầu này, chớ các thứ giấy khác sẽ làm nghẹt cầu. Bà Thiếm phải giải thích như vậy, vì cô cháu chồng là bác sĩ xã hội chủ nghĩa trên đất Bắc, một xã hội rất xa lạ với những tiện nghi sinh hoạt của người dân bình thường trong xã hội tự do trên đất Nam. Nghe giải thích đến đâu, cô cháu bác sĩ cộng sản thè lưỡi đến đó.
    Tôi chưa biết miền Bắc mà chỉ biết qua sách báo. Theo đó, Hà Nội trong những năm 40-50 được xem là thanh lịch nhất, nhưng hơn 20 năm dưới chế độ xã hội chủ nghĩa, người Hà Nội thụt lùi quá xa so với người dân Sài Gòn, xa đến mức không thể tưởng tượng được.
    Chỉ vài ba mẫu chuyện vặt về tiện nghi sinh hoạt trong gia đình người dân miền Nam mà họ gọi là “ngụy”, đã vượt quá xa mức sống của người dân miền Bắc xã hội chủ nghĩa, kể cả tầng lớp bác sĩ kỹ sư của họ. Từ đó tôi suy đoán dưới sự cai trị độc tài của cộng sản, người dân không thể nào tiến lên mức văn minh được. Thế mà họ cứ hô hào tiến lên xã hội chủ nghĩa. Tôi nghĩ:

    “Vậy là xã hội chủ nghĩa nằm sâu dưới đáy vực của văn minh?”

    Thưa quí vị quí bạn, tiếp đây cũng là chuyện vặt nhưng dính dáng tí ti về chính trị. Chuyện xảy ra tại chợ Mỹ Tho sau khi quân cộng sản vào chiếm thành phố này, do cựu Trung Tá Trần Kinh Điển -bạn cùng khóa 5 Thủ Đức với tôi- kể lại khi gặp nhau trước ngày vào trại tập trung. Cũng như những nơi khác, sau ngày vào Mỹ Tho, chúng sử dụng mọi phương tiện kể cả những toán cán bộ đến các đường phố để tuyên truyền về điều mà chúng gọi là bách chiến bách thắng của xã hội chủ nghĩa. Một buổi sáng trong tuần lễ đầu tiên của tháng 5 năm 1975, một cán bộ cộng sản đi phỏng vấn có thu hình một bà trung niên, trang phục của bà cho thấy bà là người thành thị, tay xách giỏ đầy thức ăn. Hắn bước nhanh tới trước mặt bà:

    “Chào bà. Tôi là cán bộ đài truyền hình cách mạng. Bà đi chợ xong rồi chứ?”

    “Ừa. Tôi chỉ mua vài món thôi, ở nhà có cá rồi.”

    Trả lời xong bà ta bước đi. Anh chàng tự xưng cán bộ bước nhanh theo:

    “Nhà bà cách đây xa không?”

    Bà sồn sồn vừa đi vừa trả lời: “Gần đây nè.”

    Vừa trả lời bà ta vừa bước nhanh hơn, cứ như tránh họ thì phải. Một tên vác máy thu hình một tên cầm cái micro chạy theo. Với giọng như đứt quảng:

    “Xin bà cho biết, bà có vui mừng khi thấy cách mạng vào thành phố không?”

    “Có chớ. Vì cách mạng vô mấy ông giải phóng hổng còn bắn hỏa tiễn vô thành phố nữa, chớ trước đây họ bắn chết dân nhiều quá. Ác lắm ông ơi!”

    Câu trả lời của bà làm cho họ đứng lại sững sờ như vừa “sụp đường mương” vậy. Anh bạn tôi vui lắm nhưng không dám cười vì sợ hai tên cộng sản này “thua me gở bài cào” thì phiền lắm.
    Đúng là bà sồn sồn được phỏng vấn đó không biết cách mạng hay giải phóng là gì cả, mà chỉ biết rằng giải phóng thường pháo kích bắn giết đồng bào, cho nên bà nói có cách mạng vào thì hết quân giải phóng. Nhưng suy cho cùng, thế mà hay. Hay ở điểm, bà ấy chửi xéo quân cộng sản mà chính bà không biết, trong khi hai tên cộng sản bị chửi cũng không thể có biện pháp gì vì bà ta nói sự thật theo như hiểu biết của bà.

    *****

    Comment


    • #3

      - ba -

      Đường vào trại tập trung.


      ******

      Thưa quí vị quí bạn, thỉnh thoảng vợ tôi chọc quê:

      “Nghĩ mà tức cười, bỗng dưng anh với bè bạn thất nghiệp hết trơn. Đã vậy mà có anh bị bắt vào tù nữa chớ!”

      Nói là tức cười chớ thật ra vợ tôi rất lo nhưng tìm cách an ủi tôi, mà vợ tôi cũng tự an ủi nữa. Con nhỏ giúp việc nhà cho chúng tôi nhiều năm qua, đã về quê ở Cái Tàu Hạ (Sa Đéc). Lý do mà con bé (20 tuổi) nói với vợ tôi rằng:

      “Cô ơi! Giải phóng vô rồi, mọi người đều làm chủ nên không ai đi làm hết.”

      Hẳn quí vị quí bạn cũng đồng ý cái lối tuyên truyền lừa dối của cộng sản như vậy dễ lừa người dân ít hiểu biết, nên chúng đã thành công bước đầu khi chiếm được Việt Nam Cộng Hòa. Từ điểm này mà suy ngẫm, trong thời kỳ đầu của cuộc chiến tranh 1945-1954, với chính sách lừa dối đó, họ đã thu hút đông đảo thanh thiếu niên và cả trí thức tham gia hàng ngũ của chúng cũng phải thôi. Không thể trách thành phần không cộng sản đã tham gia vào tổ chức Việt Minh, võ bọc của đảng cộng sản lúc ấy. Vì hơn nửa thế kỷ bị thực dân Pháp cai trị, bấy giờ người Việt Nam đứng lên chiến đấu chống thực dân Pháp nên mọi thành phần trong xã hội dễ dàng chấp nhận những gì mà tổ chức đó tuyên truyền.
      Những ngày đầu tháng 06/1975, một thông cáo của Ủy ban Quân Quản Sài Gòn-Gia Định, ra lệnh cho tất cả sĩ quan, viên chức, cán bộ, và đảng phái chính trị trong chế độ cũ, phải trình diện trong các ngày 13, 14, và 15 tháng 6 (1975) mà họ gọi là “học tập cải tạo”. Thông cáo cũng cho biết các địa điểm trình diện dành cho các thành phần khác nhau. Mỗi người phải mang theo quần áo kể cả áo ấm, mùng mền, và tiền đủ cho 30 ngày ăn do nhà hàng Đồng Khánh cung cấp. Cấp Tướng và cấp Đại Tá trình diện tại khu đại học xá Minh Mạng ở ngã sáu Chợ Lớn.
      Xem xong thông cáo, anh em chúng tôi trong cư xá bàn tán nhau rất ư là linh tinh, để rồi tựu trung mọi người đều thở phào nhẹ nhỏm, vì theo cách hiểu chân phương của chúng tôi, những người chưa thấu hiểu sự gian trá trong cái ngôn ngữ “học tập cải tạo” của cộng sản, nên chấp nhận mình đi học tập chớ không bị tù đày, lại ăn cơm do nhà Đồng Khánh cung cấp nữa chớ. Thế là trút hết nỗi lo ra phía sau để chuẩn bị đi về phía trước, mà thật ra chẳng một ai trong số chúng tôi hình dung được phía trước là cái gì ngoài cái thời hạn 30 ngày gọi là “học tập cải tạo”.
      Tôi đem cái võng nylon màu xanh ô liu ra cắt may, chầm qua đấp lại cũng thành cái túi đeo lưng. Chẳng hiểu sao lúc ấy tôi có ý nghĩ “nếu có di chuyển đi đâu thì tốt hơn là mọi thứ cho vào túi đeo lưng để di chuyển được gọn gàng giống như đi hành quân vậy”. Tôi sử dụng một nửa cái võng quân đội, một nửa còn lại tặng anh cựu Đại Tá Nguyễn Thành Chí và chị Chí cũng may cho ảnh cái túi đeo lưng.
      Như những ngày trước đó, cựu Đại Tá Đặng Đình Đán đến chơi. Chúng tôi vẫn ngồi trên xích đu trong góc sân. Anh hỏi:

      “Nè. Bác có đọc thông cáo của Ủy Ban Quân Quản chưa?”

      “Đã xem rồi. Mà anh thấy gì trong nội dung đó?”

      “Phải bác muốn nói đến thời gian 30 ngày không?”

      “Đúng. Nhưng nếu 30 ngày sao họ bảo bọn mình đem theo áo ấm? Phải chăng địa điểm học tập ở vùng lạnh?”

      Anh Đán có vẻ kinh nghiệm và tin tưởng:

      “Theo kinh nghiệm của tôi thì thời gian đó hợp lý. Có thể bọn mình sẽ trải qua 4 tuần lễ như thế này: 2 tuần học tập, 1 tuần kiểm thảo, tuần còn lại là chuẩn bị và làm lễ chấm dứt. Cách của họ bao giờ cũng vậy. Bác yên chí đi.”

      “Anh còn có kinh nghiệm của họ chớ tôi có vốn liếng kinh nghiệm gì đâu. Cứ mong là diễn tiến như anh nghĩ.”

      “Đừng có bi quan. Tôi trông bác thọ lắm. Hai trái tai của bác đầy đặn và rất dài. Tốt tướng lắm.”

      “Bi quan thì không, nhưng lạc quan thì chưa có anh ơi! Dù sao thì bọn mình cũng ưu tư là sau 30 ngày đó sẽ làm gì? Và liệu còn chuyện gì xảy ra cho chúng mình nữa không?”

      “Tôi chắc là họ sẽ sử dụng chúng mình để xây dựng đất nước thôi bác à!”

      Anh Đặng Đình Đán có vẻ tự tin lắm.

      Ngay tối hôm đó có hai người mặc thường phục gõ cửa nhà tôi.

      “Xin hỏi hai anh là ai?” Tôi hỏi.

      Họ chẳng tự giới thiệu, chỉ cười cười và cứ như bè bạn từ lúc nào ấy, tự nhiên vào nhà. Tôi lặp lại:

      “Xin lỗi, hai anh là ai? Đến đây có chuyện gì?”

      Tuy hỏi nhưng tôi nghĩ họ là cộng sản, chớ không người miền Nam nào lại chẳng biết lịch sự tối thiểu khi đến nhà người chưa quen. Nghĩ vậy nên tôi đành phải mời chúng nó ngồi. Ngồi xong. Một trong hai đứa hỏi tôi toàn những chuyện linh tinh, nhưng tôi càng đề phòng vì nghĩ rằng chúng nó dẫn chuyện vòng vo để bất chợt vào chuyện làm cho mình bất ngờ cũng nên. Và rồi một tên ra cái vẻ nghiêm chỉnh:

      “Anh có biết là anh học tập ở đâu không?”

      “Không”. Tôi trả lời.

      “Ở quanh đây thôi. Có thể là Hóc Môn hay vùng lân cận.”

      “Nếu ở vùng đó thì có Trung Tâm Huấn Luyện Quang Trung, nhưng sao bảo chúng tôi mang theo áo ấm?”

      “Có thể lắm. Áo ấm là phòng khi các anh bị ốm thôi. Các anh nên an tâm và tin tưởng vào cách mạng. Cách mạng đã nói là làm.”

      Đến trước khi tiễn chúng nó ra cửa, chúng nó mới tự giới thiệu, một tên là cán bộ chính trị và tên kia là nhân viên của Phường. Tôi cảm thấy thắc mắc: “Tại sao họ tung người đến từng nhà trấn an người thua trận? Bởi vì từ khi có cái thông cáo gọi trình diện đã có điều gì xảy ra làm cho họ sợ đâu?”
      Tại Sài Gòn đã có một vài bạn cùng nhiệm sở với tôi đã bị bắt, nhưng có tính cách lẻ tẻ. Trong khi tại các tỉnh vùng đồng bằng Cửu Long, theo những tin loan truyền từ bên ngoài vào cư xá, đã có nhiều sĩ quan bị bắt ngay khi chúng tràn vào thị trấn, tỉnh lỵ. Trường hợp điển hình là các bạn tôi ở Long Xuyên như anh chị Lê Hồng Danh, anh chị Nguyễn Ngọc Chươu, …. chúng không cho mang bất cứ vật dụng gì ra khỏi nhà, chỉ mỗi bộ quần áo trên người khi bị đẩy ra khỏi cửa mà không một lời giải thích. Một bức thư viết vội của chị Nguyễn Ngọc Điệp chuyển vào cho tôi biết, anh Điệp -Đại Tá, Tỉnh Trưởng Bạc Liêu sau khi bàn giao xong -thật là mỉa mai- cho một tên cộng sản, anh Điệp mời hắn ra nhà hàng ăn cơm. Thế nhưng ngay khi ăn xong, hắn bắt anh Điệp đẩy vào nhà giam tại Bạc Liêu kèm theo câu ngắn ngủn của hắn: “Anh ở đó chờ đi học tập”.

      Trong khi thu xếp vài món hành trang vào túi đeo lưng, vợ tôi để vào cái bóp 100.000 đồng Việt Nam Cộng Hòa và 10 đồng của cộng sản. Sau khi miền Nam sụp đổ, họ đem tiền miền Bắc gạ đổi 1 đồng miền Bắc bằng 1.000 đồng miền Nam. Tôi nói:

      “50.000 đồng quá đủ rồi Em vì tiền ăn trong 30 ngày chỉ 15.000 thôi mà. Còn tiền miền Bắc đem theo làm chi Em.”

      “Thì anh cứ giữ số tiền đó cho Em. Xài không hết thì mang về chớ có sao đâu. Còn 10 đồng kia (tiền miền Bắc) Anh cứ giữ, nhỡ họ có đưa Anh ra ngoài Bắc thì có mà xài. Sau đó Em sẽ liệu cách.”

      “Có thể họ đưa tụi Anh lên rừng núi chớ ra Bắc chắc không có đâu Em.”

      “Thì Anh cứ giữ đi mà. Tiền giấy có nặng nề gì mà mình tranh luận. Cất đi Anh.”

      (Giữa năm 1976, tôi bị chuyển ra Bắc. Có lúc ngồi nghĩ lại câu trên đây của vợ tôi mà tự hỏi: Không biết đó có phải là “linh tính” trong tình yêu hay không mà sự thể xảy ra đúng như vậy?)
      Khu đại học xá Minh Mạng.
      Ngày 14 tháng 6 năm 1975, tức Mùng Năm tháng Năm âm lịch, một ngày mà tôi không thể nào quên được. Hôm đó sau giấc ngủ trưa, nói vậy chớ làm gì ngủ được, tôi quàng vợ con tôi vào vòng tay và hôn qua một lượt, lúc ấy con út chúng tôi mới 4 tuổi. Vợ tôi buột miệng:

      “Liệu họ có kéo dài hơn 30 ngày không Anh?”

      Tôi đáp thật nhỏ:

      “Trong tình cảnh mình làm sao đoán được gì Em. Thôi thì mình cứ tin là sau 30 ngày mình lại sống bên nhau. Nhớ nhau nhiều nghe Em.”

      Vợ tôi gật đầu mà đôi mắt đỏ hoe!

      Tôi mang túi đeo lưng lên ngồi Honda của con trai lớn tôi, Phạm Bá Trung. Rời nhà… Đang trên đường Nguyễn Tri Phương, chợt nhớ đứa con trai thứ ba của chúng tôi -Phạm Bá Tín- đang bị nóng, tôi tạt vào nhà thuốc tây mua cho con tôi ống thuốc Tifomycine đưa con tôi mang về. Tại cổng đại học xá Minh Mạng, xéo nhà thờ Ngã Sáu Chợ Lớn, bên cạnh là trường trung học Chu Văn An cũng là địa điểm mà họ qui định các sĩ quan trình diện. Trên đoạn đường này lúc ấy đông nghẹt người và xe hai bánh, đậu cả trong khuôn viên nhà thờ nữa. Xuống xe, con tôi vẫn đứng yên. Vào cổng đại học xá có hai lính cộng sản đứng gác nhưng không hỏi giấy tờ gì cả. Tôi nhìn ra, con tôi vẫn đứng đó nhìn tôi đến khi tôi khoác tay con tôi mới quay về! Bước vào vài bước nữa, hai tên lính cộng sản khác chỉ lối vào trong. Qua khỏi cửa, cái bàn vừa lớn vừa dài đặt ở giữa phòng, có mấy người mặc đồ lính cộng sản mà họ gọi là “bộ đội”. Một người trong số đó hỏi tôi:

      “Anh tên gì?”

      “Phạm Bá Hoa”. Tôi trả lời.

      “Cấp chức?” (tức là cấp bậc chức vụ)

      “Đại Tá, Tham Mưu Trưởng Tổng Cục Tiếp Vận, Bộ Tổng Tham Mưu Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa”.

      Hắn ngưng viết, nhìn tôi, có vẻ như cho là tôi có ý trêu chọc hắn thì phải. Nếu hắn nghĩ vậy là đúng thôi.

      “Anh nộp phiếu trình diện chưa?”

      “Có đây”. Tôi để lên bàn, và đẩy nhẹ sang hắn trong khi hắn lườm tôi.

      Hắn gằn giọng:

      “Từ ngày giải phóng đến giờ, anh đã nộp vũ khí khí tài gì cho bộ đội cách mạng tại địa phương chưa?”

      “Tôi đã nộp 1 khẩu M16, 1 khẩu Carbine, 2 máy điện thoại. Còn chiếc xe Jeep thì anh tài xế mang nộp rồi”.

      Hắn vẫn cắm cúi viết và đưa tay về phía nhiều hàng ghế:

      “Sang đó ngồi chờ”.

      Đã có nhiều bạn tôi ngồi đây. Trong khi chờ đợi chuyện gì đó sẽ xảy ra cho mình nhưng không bạn nào dự đoán được gì cả, nên anh em nói với nhau về những tin tức liên quan đến những ai di tản, những ai còn kẹt lại. Dĩ nhiên là không thể nào có đầy đủ tin tức của anh em đồng đội, ai biết đến đâu thì nói đến đó.

      Một lúc sau họ đọc danh sách mà họ gọi là “biên chế tổ chức”. Danh sách đang đọc là Trung Đội 5 mà họ gọi là B5. Mỗi B có 3 A tức Tiểu Đội, và một A có 10 người. Vị chi mỗi Trung Đội nói chung và Trung Đội 5 nói riêng có 30 cựu Đại Tá. Anh Nguyễn Hữu Phụng -Truyền Tin- đứng đầu danh sách là B Trưởng, tức Trung Đội Trưởng Trung Đội 5. Sau khi kiểm soát đủ 30 người, hắn chỉ sang bàn bên cạnh đóng tiền ăn 3 ngày. Đóng tiền xong, mỗi người lãnh 1 chiếc chiếu nhỏ. Công tác này do sinh viên đại học Sài Gòn phụ trách. Tôi không rõ số sinh viên này thuộc thành phần trước đây thường chống đối chánh phủ hay bị cộng sản bắt buộc tham gia công tác hôm nay. Lãnh chiếu xong, lần lượt lên lầu. Cứ mỗi bốn người trong một phòng nhỏ, mà bình thường chỉ hai sinh viên ở. Vì vậy mà chỉ vừa vặn 4 manh chiếu cho bốn cựu Đại Tá “nghỉ tạm chờ học tập cải tạo!”
      Chung phòng với tôi có Anh Nguyễn Ấm, tôi quen với anh khi anh là Đại Tá Tỉnh Tưởng Quảng Trị. Anh Trần Văn Hào, Đại Tá Pháo Binh tôi quen trong lớp học Quân Chánh năm 1968. Anh Phạm Hà Thanh, Chuẩn Tướng Cục Trưởng Cục Quân Y, cùng trong ngành Tiếp Vận nên quen từ lâu. Nhưng đến tối thì anh Thanh được lệnh dọn sang ở chung với quí vị cựu Tướng Lãnh. Đóng tiền ăn 3 ngày x 500 đồng (tiền Việt Nam Cộng Hòa) nhưng ngày mai mới được ăn. Thế là mất toi 500 đồng vì hôm nay đâu có ăn, nên phải nhai ngấu nghiến mẫu bánh mì mang theo phòng hờ. Nước thì uống từ vòi nước trong phòng tắm của sinh viên.

      Thế là từ ngày giờ ấy, chúng tôi, những người thua trận chắng khác những con chim gãy cánh bị nhốt trong lồng, nhưng chưa biết cái lồng như thế nào! Nói là “học tập cải tạo” nhưng sao họ không cho liên lạc với bên ngoài? Và liệu có phải thời gian là 30 ngày hay không? Vậy là vài câu hỏi bắt đầu xuất hiện trong sự suy nghĩ của tôi, bởi vài sự kiện hôm nay là sự thật chớ không phải trong tưởng tượng hay bị ám ảnh gì cả!
      Đêm xuống. Đèn đường lên. Tôi đứng tựa khung cửa sổ nhìn xuống đường chập choạng vừa tối vừa sáng bởi những tán cây che từng mảng ánh sáng đèn đường. Dòng người qua lại khá đông, đa số đi chầm chậm nhìn lên dãy phòng bên trên, chừng như muốn tìm hình bóng người thân yêu trong ngày đầu “trình diện học tập!” Quay vào trong, hai ông bạn già của tôi đã chui vào mùng nhưng vẫn thì thào tâm sự, đôi lúc ôn lại chút gì trong quảng đời binh nghiệp. Lại nhìn xuống dòng người ngược xuôi, tôi cảm thấy có cái gì đó lờ mờ đang ám ảnh tôi. Phải chăng là “bước ngoặc của cuộc đời?” Có lẽ đúng, vì rõ ràng là gia đình chúng tôi và gia đình các bạn đồng đội bị kẹt lại hay ở lại, đang vào bước ngoặc đó! Có điều là chúng tôi chưa thể hình dung được bước ngoặc đó sẽ như thế nào, mà chỉ biết rằng cuộc sống trở nên khốn khổ và đầy hiểm nguy bất trắc chực chờ phía trước!
      Ngày 15/06/1975. Điểm tâm với khúc bánh mì + một miếng phó mát + một trái chuối + ly cà phê đen pha sẳn trong cái thùng nhôm lớn. Cơm chiều giống cơm trưa = Cơm trắng + món canh + món mặn + và trái chuối. Cả ba bữa ăn đều do nhà hàng Đồng Khánh mang đến. Hôm nay cũng là hạn định cuối cùng phải trình diện mà họ qui định trong thông cáo.
      Rồi đêm lại xuống. Đèn đường lại lên. Tôi vẫn tựa cửa sổ nhìn dòng người qua lại một cách chậm rãi, không phải cái dáng vẻ nhàn hạ mà như tìm ẩn những ưu tư qua nét nhìn xa xôi hướng lên những dãy phòng trên lầu! Lại quay nhìn hai anh bạn già vẫn thì thào ôn chuyện ngày qua. Không biết là hai anh bạn già của tôi làm như vậy để cố tình tránh né chuyện hôm nay, hay hoàn toàn tin tưởng vào điều mà cộng sản gọi là “chính sách khoan hồng nhân đạo”, hay là phó mặc cho dòng đời? Nhưng dòng đời quá mênh mông trong khi ngay trước mặt phải đối diện với cộng sản, một chế độ đã quẳng không biết bao nhiêu con người vào cuộc chiến xâm lăng Việt Nam Cộng Hòa! Tôi lại nhìn xuống dòng người trên đoạn đường nhiều bóng tối do mấy cái bóng đèn đường không hắt ra ánh sáng. Bỗng tôi bị cuốn trở lại thực tế khi anh Nguyễn Thành Chí (cựu Đại Tá, Bộ Quốc Phòng) bước vào:
      “Anh Hoa. Ở phòng mấy ông Tướng, có một anh cán bộ (cộng sản) đến nói là các anh chuẩn bị tư tưởng để học tập dài dài đó!”.
      Ngưng một chút, anh tiếp:
      “Theo như anh đó nói thì hổng phải 30 ngày như trong thông cáo gọi mình trình diện đâu, mà là không biết chừng nào tụi mình mới được về nghe anh.”
      “Dám lắm à anh. Tôi không giải thích được với anh cũng như với chính tôi, nhưng tôi có cảm giác là tụi mình long đong lắm. Điều này tôi vừa nhận ra khi nghe anh nói, kết hợp với điều gì đó ám ảnh tôi từ chiều qua.”
      “Hổng lẽ họ nói 30 ngày là gạt tụi mình?”
      “Tôi cũng cảm thấy bị kẹt trong cái lẩn quẩn đó như anh. Muốn tin, nhưng nỗi ngờ vực bắt đầu từ trưa hôm qua và mỗi lúc mỗi cao thêm trong ý nghĩ.”
      Câu chuyện đến đây có tiếng la ơi ới ngoài hành lang:
      “Mấy anh ơi! Anh Liệu đập ót xuống sàn gạch nằm ngay đoong rồi. Tiếp cứu tiếp cứu”.
      Anh Trương Đình Liệu là Đại Tá, Chỉ Huy Trưởng Tổng Kho Long Bình. Thế là hầu như tất cả “các ông Đại Tá” từ các phòng lân cận đều chạy tới, tôi thấy anh Liệu nằm thẳng cẳng, mặt mày xanh lè:
      “Để tôi chạy cầu cứu anh Thanh (bác sĩ Thanh) đến xem sao.”
      Vừa nói tôi vừa chen các bạn để chạy lại phòng anh Thanh, một anh kéo tay tôi lại và cười hề hề:
      “Chạy làm chi cho mệt. Hắn say thuốc lào lăn quay cu-đơ một lúc là tỉnh lại thôi, có gì đâu mà kêu bác sĩ.”
      Và sự thể đúng như vậy quí vị quí bạn à. Một lúc sau, anh Liệu ngồi dậy và tấm tắc khen thuốc lào ngon hết biết nữa chớ. Tôi vỗ vai anh:
      “Tôi chạy tới thấy anh nằm bất động, tưởng anh trúng gió hay đứt gân máu tiêu tùng rồi, nên chạy cầu cứu anh Thanh. Say thuốc lào sao ghê vậy?”
      Anh Liệu tỉnh bơ:
      “Anh không hút nên không biết thưởng thức. Sướng bỏ xừ chứ ghê nỗi gì.”
      Mọi người trở về phòng, nhưng chưa ngủ được bao lâu thì toán quân cộng sản đến từng phòng gọi dậy:
      “Tất cả các anh thu dọn tư trang và đồ dùng, tập kết (có nghĩa như chữ tập trung) tại phòng lớn chuẩn bị hành quân.”
      “Chúng tôi mà hành quân gì anh?”
      Tôi hỏi, vì từ ngữ hành quân của mình có nghĩa là mang theo vũ khí đạn dược sẳn sàng đánh nhau với quân địch.
      Hắn trả lời với giọng hằn học dường như hắn cho là chọc hắn:
      “Hành quân là hành quân. Không được dài dòng. Tiến hành nhanh lên.”
      Lúc đó là 10 giờ đêm. Mọi người đều nhanh tay lẹ chân. Sẳn sàng. Chờ đợi. Trong khi chờ đợi, hầu như tất cả các bạn đều thì thầm nhỏ to, tuy nghe không rõ nhưng chắc là dự đoán việc gì sắp xảy ra thôi.

      Cách chuẩn bị của quân cộng sản rất là chậm, hoặc họ chuẩn bị sớm quá nên chờ đến giờ giới nghiêm (12 giờ khuya) cũng nên. Cho dù là lý do gì thì rõ ràng là gần 300 cựu Đại Tá ngồi chờ đến 2 tiếng đồng hồ, họ mới đến gọi từng B (Trung Đội) theo thứ tự 1, 2, 3, ..v..v… Mỗi B lên một xe vận tải Molotova do Nga sản xuất. Tuy đang giữa đêm nhưng cũng nhận ra được mức già cỗi ọp ẹp của đoàn xe chẳng khác những con trâu già kiệt sức khi đứng trước cái cày vậy. Mỗi B 30 chục người phải ngồi lên mớ hành lý nhỏ bé ít ỏi của mình vì chật lắm. Mỗi xe có 2 lính cộng sản ngồi trên thành tấm bửng sau, tay cầm súng quay vào trong xe như sẳn sàng bắn xả vào các sĩ quan thua trận trong lòng xe! Xe được phủ “tấm bạt” kín mít hai bên hông và phía trước. Mọi người ngồi trong “cái hộp đen” đó cả tiếng đồng hồ ngộp quá trời, vì họ cho lên từng xe để kiểm soát chặt chẽ nên rất chậm.
      Trong bóng tối của chiếc xe bít bùng, giọng nói của anh nào đó từ trong góc xe phía trước:
      “Tôi nghe mấy anh trình diện hồi trưa cũng đóng tiền 3 ngày ăn, nhưng có ăn được bữa nào đâu, cũng không nghe nói đến cái vụ hoàn lại tiền nữa. Tại sao?”
      “Tụi mình đóng tiền 3 ngày mà chỉ ăn có ngày hôm nay, đã có ai nói gì hoàn lại đâu. Chắc là xong rồi đó.” Tiếng của một anh khác cũng từ góc phía trước xe.

      *********

      Comment


      • #4

        - bốn-

        Trại tập trung Long Giao


        *****

        Sài Gòn đến Long Giao.

        Cuối cùng đoàn xe Molotova già nua cũng lăn bánh. Lúc ấy là giờ đầu tiên của ngày 16/06/1975. Tôi phải ghi rõ như vậy, vì tôi muốn lưu vào ký ức tất cả những sự kiện cũng như những thời điểm diễn tiến trong cuộc sống trước mắt của “những người thua trận,” để có thể tìm hiểu bản chất cộng sản Việt Nam như thế nào.
        Cho dù có bí mật cách mấy đi nữa họ cũng hiểu rằng thời hạn ấn định phải trình diện trong các ngày 13, 14, và 15 tháng 6 năm 1975, mà ngày đầu tiên họ bảo phải mang theo thức ăn, như vậy người trình diện ngày 14 chỉ ăn có 1 ngày, người trình diện ngày 15 thì chẳng ăn bữa nào hết. Khi di chuyển thì tất cả cùng đi một lượt, mà tiền ăn vẫn phải đóng y chang nhau. Chỉ với sự kiện nho nhỏ của vài ngày đầu tiên “học tập cải tạo” đã là không đúng với bản thông cáo rồi. Phải chăng đây là hành động gian trá cướp đoạt dù trị giá chưa bao nhiêu? Cướp nhà cướp của, nói chung là cướp tài sản ngay sau khi chiếm Việt Nam Cộng Hòa nói chung và thủ đô Sài Gòn nói riêng, bây giờ đến cái nhỏ nhoi chỉ mấy đồng tiền ăn cũng gian trá để ăn cướp!

        Đoàn xe lớn bé khoảng 15 chiếc, từ từ ra cổng đại học xá, quẹo trái theo đường Minh Mạng đến Ngã Bảy. Rồi quẹo phải sang đường Lý Thái Tổ. Đến Công Trường Cộng Hòa quẹo trái sang đường Hồng Thập Tự. Lại quẹo phải sang đường Công Lý, khi đến đại lộ Thống Nhất quẹo trái. Đến sát Thảo Cầm Viên, quẹo trái sang đường Cường Để. Đến đường Phan Thanh Giản, quẹo phải thẳng ra xa lộ Biên Hòa. Chẳng hiểu sao họ lại chạy quanh co vòng vèo như vậy, vì muốn ra xa lộ cứ đường Minh Mạng đến Ngã Bảy, vẫn con đường đó trở thành đường Phan Thanh Giản, và ra xa lộ. Đơn giản quá.
        Đó là cách nghĩ của tôi, nhưng có thể quân cộng sản muốn đánh lạc hướng với “đoàn người trong những cái hộp đen” không biết họ chở đi đâu chăng? Thật sự thì “đoàn người đó” quá quen thuộc mọi hang cùng ngõ hẻm của thủ đô Sài Gòn thì sá gì cái mẹo vặt ấy che mắt được. Hoặc vì từ trong rừng mới vào thủ đô Sài Gòn nên chưa thạo đường đi chăng? Điều này nghe không ổn, vì cho dù đoàn quân từ rừng rú vào Sài Gòn nhưng còn thành phần cộng sản nằm vùng dẫn đường chớ. Tôi nói đoàn quân cộng sản từ rừng rú vào thủ đô Sài Gòn, là bao gồm cả thành phần đảng viên cán bộ cộng sản từ Hà Nội nữa, bởi sinh hoạt ở thủ đô Hà Nội của nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa cũng không khác bao nhiêu với sinh hoạt của họ trong rừng rú.

        Với vài mẫu chuyện về tiện nghi sinh hoạt thông thường của người Việt Nam Cộng Hòa, mà người cộng sản từ người lính trong quân đội cho đến người bác sĩ trong xã hội chủ nghĩa 20 năm trên đất Bắc, thật sự là họ quê mùa không thể tưởng tượng được. Nói cho đúng là họ quá lạc hậu. Do vậy mà tôi nhận xét về cái câu “tiến nhanh tiến mạnh tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội”, mà họ nhai đi nhai lại không mệt mỏi không ngượng ngùng trên các phương tiện truyền thông của họ, nên hiểu như thế này: “tiến nhanh tiến mạnh tiến vững chắc xuống đáy của chủ nghĩa phong kiến” mới đúng. Thật sự xã hội nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa sau 20 năm (từ năm 1955) là tiến xuống chớ không phải tiến lên theo cách nhìn của tôi, và tôi nghĩ cũng là nét nhìn của người Việt Nam Cộng Hòa chúng ta nữa.

        Phong kiến là một chủ nghĩa mà người đứng đầu quốc gia được xem là Vua mà Trung Hoa gọi là Con Trời với quyền lực tuyệt đối, muốn giết bất cứ thần dân nào thì giết, thậm chí đến các quan trong triều cũng vậy. Dưới chế độ phong kiến, người dân chỉ biết vâng lời vua. Dưới triều đại cộng sản, nhóm lãnh đạo cộng sản nắm quyền cai trị, chẳng những rập khuôn các triều đại vua quan phong kiến mà còn lồng trong những thủ đoạn gian trá tinh vi hơn nhiều, bao gồm gian trá tinh vi trong những cách giết người dưới quyền cai trị của họ, như Liên Bang Sô Viết đã giết hằng 70 triệu dân của họ, Trung Hoa cộng sản đã giết hằng 50 triệu dân, các quốc gia Đông Âu dưới chế độ cộng sản cũng thế, và nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa cũng tàn bạo như vậy. Ít nhất trong 20 năm xã hội chủ nghĩa trên đất Bắc, cộng sản đã giết nhiều trăm ngàn dân bằng những cách thật là man rợ, khi bị họ ghép vào thành phần “trí, phú, địa, hào” từ đầu năm 1954 đến tháng 9 năm 1956! Họ đã tiêu diệt hàng ngũ nhà văn nhà báo trong vụ án “Nhân Văn Giai Phẩm” hồi năm 1957 theo chính sách “trăm hoa đua nở” của Trung Hoa cộng sản! Và họ đã thiêu đốt hằng chục triệu thanh niên vào cuộc chiến xâm lăng Việt Nam Cộng Hòa! Trong trận chiến Tết Mậu Thân đầu năm 1968, cái đám cháu ngoan của ông Hồ đã giết hằng mấy ngàn người tại Huế một cách dã man kể cả chôn trong những ngôi mộ tập thể!

        Đoàn xe lầm lủi một cách chậm chạp. Chốc chốc chúng tôi luân phiên nhau len lén hé một khoảng nhỏ tấm bạt phía trước để quan sát những nơi đi qua. Mờ sáng, qua khỏi Biên Hòa và đang trên quốc lộ số 1 về phía bắc. Đoàn xe dừng lại Xuân Lộc một lúc chắc là chờ cả đoàn tập trung đầy đủ chăng? Tôi dùng lưỡi lam rạch một lằn ngắn trên tấm bạt phía bên hông, trông thấy nhiều người dân cố gắng áp sát xe nhưng bị lính cộng sản chận lại. Rất có thể người dân nghi ngờ xe chở quân nhân viên chức Việt Nam Cộng Hòa cũ đem đi đâu đó nên họ tìm cách đến sát hông xe để xem, nhưng không được.


        Khoảng 7 giờ 30 phút sáng, đoàn xe chở gần 300 Đại Tá Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa thua trận, từ từ vào một doanh trại. Xe ngừng hẳn. Hai lính cộng sản mà họ gọi là “bộ đội” cầm súng nhảy xuống, hạ tấm bửng và lớn giọng:

        “Các anh mang tư trang xuống xe. Không một ai được quan sát địa hình.”

        Chữ nghĩa của cộng sản sử dụng không cùng chữ nghĩa mà người tự do chúng ta sử dụng. Câu vừa rồi có nghĩa là các anh mang đồ đạc xuống xe và không một ai được tìm hiểu nơi đây là đâu.
        Nhìn cổng trại, tôi nhận ra nơi đây là doanh trại cũ của Trung Đoàn 48 Bộ Binh mà có lần tôi tháp tùng Trung Tướng Nguyễn Văn Là đến thăm. Lúc ấy Trung Đoàn Trưởng là Đại Tá Trần Bá Thành. Bây giờ anh Thành cũng đang trong đoàn xe này. Doanh trại này trước kia do một Trung Đoàn Kỵ Binh Hoa Kỳ trú đóng, là một trong những căn cứ tạo thành vòng đai bảo vệ an ninh cho căn cứ Long Bình. Tên địa phương nơi đây là Long Giao, trên đường liên tỉnh nối liền Xuân Lộc với Bà Rịa, Vũng Tàu.

        Một tên lính cộng sản hướng dẫn B5 chúng tôi ngang qua các căn trại đã có các B đến trước từ hôm nào rồi. Cứ mỗi lần ngang một căn trại thì từ bên trong có tiếng:
        “Bò tứ đây nghe. Bò ngũ đây nghe. Bò tam đây nghe. Xin lỗi bò mấy đó?”
        Một anh đi phía trước trả lời: “Bò lục đây nghe.”
        “Xin lỗi có bò thất đó không?” Các anh từ bên trong hỏi vọng ra.
        “Không có bò thất. Có ở chung nhưng không rõ bị chuyển đi đâu.” Một anh trong số bò lục đáp lời.
        Chữ “bò” dùng trong tiếng lóng này là dựa theo con bài domino để chỉ cấp bậc. Theo đó thì “bò tam” là Đại Úy, “bò tứ” là Thiếu Tá, “bò ngũ” là Trung Tá, “bò lục” là Đại Tá, và “bò thất” là cấp Tướng. Trong quân đội, tôi không rõ ở đơn vị tác chiến có dùng tiếng lóng này hay không chớ ở trung ương tôi chưa hề nghe. Khi trình diện có gặp nhau đâu mà qui ước, thế nhưng khi gặp nhau trong cùng cảnh ngộ, một bên lên tiếng thì bên kia đáp lại là hiểu được nhau cứ như đã qui ước với nhau từ lâu vậy.

        Tổ chức và sinh hoạt.

        Đến trước một căn trại, hắn mở cửa. Trời đất ơi! Mùi ẩm mốc thoát ra muốn nghẹt thở. Mọi người đều hắt xì liên tục. Nền xi măng nhưng chẳng thấy xi măng đâu cả vì bụi phủ kín mít. Nhện giăng tứ tung, đến mức mỗi bước đi phải đưa tay vẹt mạng nhện. Tên lính cộng sản nói:
        “Đây là nơi ở của B5. Các anh phải dọn dẹp sạch sẽ mà ở. Chốc nữa sẽ có anh nuôi (tức lính nhà bếp) đến hướng dẫn các anh xuống bếp nấu ăn.”

        Lúc mở cửa còn kêu trời, nhưng bây giờ đâu thể đứng đó mà kêu trời nữa. Vấn đề trước mắt mà anh Phụng -B Trưởng- phải làm là phân chia chỗ nằm. Anh Phụng nằm sát vách đầu nhà, tôi với anh Nguyễn Hữu Có (cựu Đại Tá, Phụ Tá Võ Phòng Phủ Thủ Tướng) nằm cạnh nhau và đối chân với anh Phụng. Tôi nói đối chân, vì đầu hướng vào vách và lối đi ở giữa căn trại rộng khoảng một thước. Anh Có nhanh tay lẹ chân mà mau miệng nữa:
        “Anh Hoa, anh tạm thời dọn dẹp, tôi đi kiếm miếng ván hay thứ gì đó lót cho đỡ lạnh lưng. Quay về, tôi dọn tiếp với anh.”
        Nói xong là anh chạy ngay. Một lúc sau, anh mang về tấm ván ép bể đầu này tét đầu kia, ấy thế mà rất hữu ích, vì nhờ có nó mới tránh được cái lạnh của nền xi măng ẩm ướt. Ngoài ra anh còn mang về 2 cái thùng đạn rỗng để đựng những thứ lặt vặt nữa:
        “Anh tìm đâu ra cái thứ này vậy anh Có?”
        “Tôi chui xuống hầm đạn đó.”
        Tôi hết hồn:
        “Sao anh liều mạng quá vậy. Nó nổ là hổng kịp phủi chân lên bàn thờ nghe anh”.
        Anh Có tỉnh queo, còn cười nữa chớ:
        “Đông nghẹt người trong hầm đạn chớ đâu phải mình tôi. Thùng đạn còn nguyên xi, tôi phải cạy cục một lúc mới tháo ra được đó. Bao nhiêu thùng đạn các loại đều bị tháo tung hết, đạn súng cối có, đạn đại bác có, đạn M79 có, mà chất nổ cũng có nữa. Đạn dược chất nổ văng tung tóe hết trơn. Ghê thì ghê thiệt, nhưng ai sao mình vậy mà anh.”
        “Phải cẩn thận chớ anh, giỡn mặt với đạn dược chất nổ là nguy hiểm vô cùng. Thôi, từ nay có cần đến mấy cũng không xuống hầm đó nữa nghe anh. Nhỡ có tai nạn gì tôi ăn nói làm sao với chị.”
        “Hổng sao đâu anh. Trời độ tụi mình mà.”
        “Độ thì độ, nhưng mình hổng độ mình trước thì trời cũng hổng độ nỗi mình đâu anh!”

        Tôi trải 2/3 chiếc chiếu vì bề ngang không đủ cho cả chiếc. Chiếu này gồm 3 miếng xếp lại theo bề ngang mà tôi mua tại Singapore hồi tháng 06/1973, khi tôi là thành viên trong phái đoàn chánh phủ sang đó nghiên cứu về xây dựng chiều cao và hải cảng dành riêng cho loại tàu hàng chở container. Tôi moi từ trong cái ba-lô ra miếng mousse nhỏ dùng tựa lưng khi lái xe để làm gối, nhưng thấp quá phải ghép thêm hai bộ đồ bà-ba đen mới may, quấn lại trong cái khăn nhỏ mới vừa độ cao cái gối.
        Về bếp, họ chia bếp A cho các B1, B2, B3, và B4. Bếp B do các B5, B6, B7, và B8 sử dụng. Bữa ăn đầu tiên cho mỗi bếp, tức phần ăn của hơn 120 người mà họ nói có 45 kí lô gạo + 100 gram bột ngọt + 1 tô muối + 2 kí lô rau muống. Trên bếp B của chúng tôi có sẳn cái chảo nấu cơm và cái chảo nấu canh. Đây là bữa ăn đầu tiên trong “trại tập trung cải tạo” Long Giao do “cải tạo viên” tự nấu dưới sự hướng dẫn của lính nhà bếp cộng sản mà họ gọi là “anh nuôi”.Chữ “trại tập trung cải tạo với nhóm chữ cải tạo viên” do anh lính nhà bếp này nói. Anh ta dùng cái xẻng lớn bằng xẻng xúc đất, vừa ngoáy vào chảo cơm vừa nói:
        “Hôm nay mấy anh ăn cơm với canh, chưa có món mặn.”

        Ngoáy cơm xong, hắn cho rổ rau muống áng chừng hơn 1 kí lô (chớ không phải 2 kí như hắn nói) vào cái chảo chứa 3 thùng nước (60 lít) đang sôi. Kế tiếp, hắn cho vào 10 bịt mì gói, một tô muối, và cái bịt 100 gram bột ngọt mà hắn gọi là “mì chính”. Không biết có cái gì thần kỳ trong đó mà anh ta dùng cái xẻng ngoáy lia ngoáy lịa vào cái gọi là chảo canh. Thế là có chảo canh rau muống với mì gói cho hơn 120 cựu Đại Tá Việt Nam Cộng Hòa ăn bữa đầu tiên tại “trại tập trung Long Giao!” Tôi không nhớ anh bạn nào đó trong B5 chúng tôi đã đặt tên cho chảo canh rất ngộ nghỉnh là “canh đại dương”. Nhưng nghĩ cho cùng, cái tên đó rất đúng, vì một bó rau muống với 10 bịt mì gói trong 60 lít nước, quí vị quí bạn nghĩ xem có cái tên gọi nào đúng hơn cái tên “canh đại dương”!
        Sau vài ngày hướng dẫn của anh ta, từ đó các B tự nấu ăn. Vài tuần đầu họ cung cấp gạo Mỹ do họ lấy trong các kho tồn trữ ở Sài Gòn, nhưng sau đó là ăn toàn gạo “đại mễ” do Trung Hoa cộng sản viện trợ. Chẳng biết họ cất giữ bao lâu trong các hầm hố mà gạo vừa ẩm vừa mục rất ư là khó nuốt, nhưng cũng phải nuốt vì không nuốt thì chết là cái chắc!
        Về phân chia nấu ăn. Mỗi B phụ trách một ngày. Trong mỗi B có 30 người phân công theo từng toán trong bếp. Nặng nhất là toán phụ trách nước nên cần 10 anh Đại Tá tương đối lực lưỡng để kéo nước. Cái giếng nước thật sâu, sâu đến mức chỉ khi ánh nắng mặt trời chiếu thẳng đứng trên miệng giếng mới trông thấy mực nước lấp lánh dưới đáy giếng. Trên miệng giếng có cái rỏ rẻ với sợi giây thật dài, một anh đứng tại rỏ rẻ hạ cái thùng xuống và nắm đầu sợi giây, khi cảm thấy nặng tay có nghĩa là nước đã vào đầy thùng, ra hiệu cho năm anh ở đầu giây ra sức kéo thùng nước lên, bốn anh còn lại phụ trách khiêng về nhà bếp. Toán nào xong phần việc của mình thì nghỉ ”chờ ăn”.
        Gần như 12 ngày đầu tiên mọi người đều cắn răng nhăn mặt mà ăn cơm vừa sống vừa khét vừa nhão, vì mỗi toán nấu bếp phải đến lần nấu thứ nhì mới có kinh nghiệm. Phần ăn chỉ có bữa trưa và bữa chiều chớ không có ăn sáng. Cứ mỗi khẩu phần là hai chén cơm ngang mặt chén. Anh nào muốn có chút ăn sáng thì dành lại vài muỗng cơm.
        Một hôm, anh lính cộng sản phụ trách liên lạc với nhà bếp chúng tôi mang đến hai con gà trống làm sẳn cho hai bếp, nhưng gà này thuộc loại không có bộ lòng (cộng sản ăn rồi) và ra cái điều vui vẻ:
        “Hôm nay các anh ăn thịt gà kho, với canh rau muống. Các anh làm mà ăn.”
        Thưa quí vị quí bạn, canh đại dương thì ngày nào cũng giống ngày nào, cứ 60 lít nước + khoảng hơn một kí lô rau muống + một tô muối + 100 gram bột ngọt. Hôm nay có món gà quả là đặc biệt. Nó càng đặc biệt vì 120 Đại Tá thua trận mà chỉ có một con gà trống nhẵn nhụi khoảng hơn 1 kí lô. Không thể nào chặt được 120 miếng cho mỗi bếp, mà không chặt được ngần đó miếng thì làm sao chia cho 120 phần ăn. Trong cái đặc biệt đó, anh Cao Văn Phước có sáng kiến cũng không kém phần đặc biệt là băm nhỏ con gà ra, có thể gọi là băm nát như tương rồi cho vào nhiều nước nhiều muối mà kho. Nếu gọi “thịt gà kho” thì tội nghiệp cho văn chương chữ nghĩa nhà bếp quá! Nấu xong, một anh bèn đặt tên thức ăn trong cái nồi đó là “xác gà kho” và được các anh có mặt vui vẻ chấp nhận món ăn mới trong thực đơn trại tập trung của xã hội chủ nghĩa. Kể ra tên gọi này có phần sát thực tế, vì đâu thể gọi là thịt gà kho được. Thế là mỗi anh được chia một muỗng bầy nhầy xác gà kho.

        Tôi với anh Có ăn chung. Cứ mỗi chiều dành lại 1/3 chén gọi là phần điểm tâm sáng mai. Chỉ sau vài tuần là tôi thèm chất béo và chất ngọt vô cùng. Chất béo thì không đào đâu ra, nhưng chất ngọt thì anh Nguyễn Gia Ngọc (Đại Tá Quân Nhu) làm quen với nhà thầu cung cấp thực phẩm cho khu C2, nhờ họ mua giúp từng kí lô đậu nành hột và đường tán để làm sữa uống mỗi sáng. Đậu nành hột đem phơi thật khô, cứ mỗi chiều tôi cho một nắm vào cái nón sắt lượm ở đường mương cạn, dùng khúc củi đâm hột đậu giập giập chớ đâu thể nát như bột được, cho vào cái ca nhựa cùng với nửa tán đường. Sáng hôm sau, nấu nước sôi bằng cái nón sắt kê trên ba cục gạch, là có ca sữa đậu nành ngon lắm quí vị quí bạn à!
        Thỉnh thoảng anh Ngọc nhờ mua giúp được vài gói mì ăn liền, tôi chế biến thành chè bằng cách dùng mì cho vào cái nón sắt vừa nấu nước đường tán, hòa cho đều rồi cho vào cái ca nhựa là có “ca chè mì” ngay. Thật lòng mà nói, “ca chè mì” không giống bất cứ loại chè nào có tên gọi, nhưng phải công nhận là rất hữu ích cho nhu cầu bổ sung chất ngọt cho cơ thể.
        Về tắm giặt rất ư là khó. Khó vì nước rất hiếm, phải vất vả lắm mới kéo được một thùng nước nhỏ từ cái giếng sâu lên. Đem được nước về đựng trong cái thùng sắt mà mục đích của nó khi được nhà sản xuất chế tạo là đựng đạn, nay thì nó thuộc loại đa dụng đối với chúng tôi. Lượng nước đó dùng rửa chén rửa mặt rửa tay và tắm giặt. Nếu như nước Cam Lồ có tác dụng đem đến sự khoan khoái và tươi tỉnh cho con người, thì quả thật chỉ vài lít nước đó dội lên người, chúng tôi cảm nhận tức thì tác dụng của nó chẳng khác nước Cam Lồ.
        Thế nhưng” trong cái khó nó ló ra cái khôn”. Anh Nguyễn Văn Nhu (Đại Tá Quân Y) “phát minh” cách tắm giặt đáng xếp vào loại “thần kỳ” trong thế giới trại tập trung. Anh Nhu dùng cái lon guigoze bằng nhôm cứng mà Hòa Lan sản xuất dùng đựng sữa bột, đục hai cái lỗ bằng đầu cây tăm xỉa răng, nghĩa là nhỏ xíu xìu xiu. Cho nước vào đầy lon guigoze, để lên cái bệ cũng bé tí tương đương trên vách, rồi thong thả đứng tắm. Lúc đầu tôi thấy hơi kỳ kỳ, nhưng sau mấy lần nhìn anh ấy đứng tắm tôi thấy có lý. Có lý ở chỗ là chưa có cách nào giải quyết vấn đề nước “thần kỳ” hơn “phát minh” của anh Nhu cả. Rồi từ có lý đến bắt chước anh chỉ một buổi chiều.
        Hôm ấy tôi hy sinh cái lon guigoze, cũng đục lỗ, cũng để lên bệ, và tắm. Quí vị thử tưởng tượng như đang nóng nực, mồ hôi nhuễ nhoại sau khi kéo được thùng nước nhỏ từ dưới giếng sâu lên, phải xách nó trên đoạn đường vài trăm thước dưới cái nắng gay gắt về căn trại, cho vào cái “vòi nước bông sen thần kỳ” do anh Nhu phát minh, rồi từ từ xoay người cho nước ngấm dần từ trên đầu xuống mặt, ưỡn ngực, khom lưng, đến thẳng người cho nước ngấm xuống chân. Trong lúc đó, xát xà bông lên đầu, lên toàn thân, và cả chiếc quần đùi đang mặc nữa. Tắm và giặt đúng nghĩa mà.
        Bây giờ bắt đầu gội sạch trên đầu, hai giọt nước bé tí lần lượt trôi xuống toàn thân trong khi vẫn chầm chậm xoay người trên “cái trục tưởng tượng”, để dòng nước nhỏ nhoi đó ướt khắp châu thân mà không một giọt nước nào rơi ra ngoài. Mỗi giọt nước, sau khi gội sạch đầu, lần lượt trôi xuống làm sạch xà bông trên toàn thân. Xong, lau mình và thay áo quần. Ngay tức khắc phải giặt chiếc quần đùi, vì nếu chậm sẽ mất lượng nước quí báu còn lại trong cái “hồ nước guigoze” có một không hai trên thế giới. Tắm giặt xong là vừa hết nước trong cái “hồ guigoze bé xíu”. Nói là bé xíu nhưng về ý nghĩa thì “cái hồ guigoze” đó rất lớn và rất hữu dụng với chúng tôi. Dần dần nhiều anh cũng áp dụng cách tắm giặt rất ư kỳ diệu này.
        Tôi nghĩ, tuy không biết vào thời gian nào, nhưng thể nào cũng có lễ vinh danh những “phát minh kỳ diệu” của các “cải tạo viên” vốn dĩ là quân nhân viên chức Việt Nam Cộng Hòa trong các trại tập trung của cộng sản Việt Nam giai đoạn 1975-1992. Với “phát minh” của anh Bác sĩ Nguyễn Văn Nhu, chẳng những vinh danh anh mà còn vinh danh nhà phát minh nào đã sản xuất cái lon guigoze nữa. Trong những năm sau đó, quả thật cái lon guigoze đã giúp chúng tôi về nhiều công dụng khác nhau trong các trại tập trung trên đất nước Việt Nam. Chẳng hạn như:

        - Chỉ một cái lon guigoze cắt làm hai, phần trên làm cái bếp với năng lượng là cây đèn cầy (đèn sáp) và phần dưới làm cái nồi nấu.
        - Cái lo guigoze làm bình đựng cơm, đựng canh, đựng nước lạnh, nước nóng, nước trà, cà phê, nói chung là dùng đựng bất cứ thứ gì đựng được.
        - Cái lon guigoze làm quai móc hai bên, cho chút gạo và nước vào, đem máng bên cạnh cái thùng nấu nước của mỗi B tại chỗ lao động (đốn cây trong rừng, cuốc đất trồng lúa, trồng khoai, trồng bắp, trồng rau, ..v..v.. ). Đến trưa là có lon cơm hoặc lon cháo đỡ lòng, vì cái loại chất bột “bo bo” dành cho ngựa ăn nhưng cộng sản đem nuôi chúng tôi trong các trại tập trung của họ, không ăn nỗi nhất là các anh bị đau bao tử (dạ dày)!

        Lao động.

        Trở lại sinh hoạt trại Long Giao. Họ chỉ định anh Cao Văn Phước (Đại Tá Quân Vận) là C Trưởng C2. Bên khu Trung Tá họ gọi là C1. Kế bên C1 là C3. Trách nhiệm của C Trưởng C2 là điều hợp các B Trưởng. Cứ mỗi chiều, anh Phước đến văn phòng trại để nhận lệnh. Trở về khu C2, anh chuyển các lệnh đó cho các B Trưởng thi hành. Anh Cao Văn Phước, một thời là Tổng Cuộc Bóng Tròn Quân Đội, và anh đã từng là Trưởng Phái Đoàn bóng tròn Việt Nam Cộng Hòa tham dự nhiều giải bóng tròn quốc tế.
        Hằng ngày, họ bắt chúng tôi ra những mảnh đất trống ở bìa rừng làm cỏ đánh vồng trồng khoai mì mà họ nói “lao động là vinh quang”. Một hôm, anh lính cộng sản gốc miền Nam tập kết ra Bắc năm 1954, hướng dẫn đến cuốc nền bãi đáp trực thăng trồng khoai mì mà họ gọi là “sắn”. Bãi đáp này tráng nhựa mà hắn bảo chúng tôi cuốc từng hộc nhỏ mỗi cạnh khoảng một gang tay là mồ hôi ướt cả người, mà nghe hắn giảng giải kỹ thuật mồ hôi càng nhỏ giọt nhanh hơn. Hắn nói:
        “Đất của ta ưu việt lắm. Các anh chưa từng lao động nên không biết gì hết. Các anh cứ cho một cọng hom xuống là các anh sẽ nhận được một chùm củ”.

        Tôi hỏi:
        “Anh bộ đội ơi! Đá cứng như thế này làm sao nó ra rễ được mà có chùm củ?”
        “Đảng đã nói đất của ta ưu việt lắm, anh đừng có hỏi dài dòng.”
        Hắn nói tỉnh bơ, cứ như thiệt vậy quí vị quí bạn à!
        Anh em chúng tôi mỉm cười. Có vẻ như hắn tưởng chúng tôi vừa từ mặt trăng xuống địa cầu nên chẳng hiểu gì ở cái cõi nhân gian này hay sao ấy. Toàn đá với nhựa đường và xi măng, làm sao cọng hom khoai mì sống được mà ưu việt với không ưu việt. Có vẻ như não bộ của quân lính cộng sản đặc sệt do bị nhồi nhét những cái thứ mà lãnh đạo của họ gọi là ưu việt, và họ không được phép hiểu khác hơn những gì họ được nhồi nhét cái thứ ưu việt ấy.

        Ngày cuối cùng trồng khoai mì trên mảnh đất mà lính cộng sản gọi là ưu việt đó, hắn cho biết “quân hàm” (cấp bậc) của hắn là Thượng Sĩ, hắn bưng cho một nồi khoai mì vừa nấu xong:
        “Các anh ăn đi, khoai này là thủ trưởng tôi mới đem về đó”.
        Tôi hỏi: “Thủ trưởng của anh là ai vậy?”
        “Là đồng chí Đại úy Xê mà lúc nảy đứng đây nói chuyện với mấy anh đó.”
        “Đại Úy Xê vô quân đội mấy anh bao lâu rồi?” Anh Nguyễn Thành Chí hỏi.
        “Tôi nghe thủ trưởng tôi nói có tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ (1954). Như vậy là đi lâu lắm rồi.”
        Chỉ một lúc là nồi khoai mì hết trơn. Có lẽ lúc nào cũng đói, cộng thêm khoai mì là món mà mấy tháng nay mới được ăn nên rất ngon.
        Sau đó, rẫy khoai mì trên bãi đáp trực thăng, những mầm cũng vươn lên nhưng èo uột, vàng úa, rồi tắt lịm. Cuối cùng không còn một dấu vết gì của “rẫy khoai mì ưu việt” cả. Không thể hiểu được là tại sao hắn nghe theo lời đảng của hắn dạy đến mức không cần suy nghĩ xem lời dạy đó như thế nào trong thực tế cuộc sống. Sao người cộng sản lại ngu muội đến như vậy?

        “Học tập cải tạo”.

        Căn cứ theo thông báo của Ủy Ban Quân Quản thì thời gian học tập 30 ngày. Tuần lễ thứ nhất chưa thấy nói gì đến hai chữ học tập, cũng có thể chấp nhận được vì phải lo ổn định sinh hoạt hằng ngày. Tuần lễ thứ hai cũng chưa có dấu hiệu gì, thôi thì cũng chấp nhận được vì có thể chỉ cần một tuần học tập chăng? Đến tuần lễ thứ ba vẫn chưa nghe họ nói gì về học tập, và từ lúc này anh em chúng tôi bàn ra tán vào biết bao nhiêu là chuyện, chẳng hạn như:
        “Có thể họ thấy mình chẳng những không chống đối họ mà còn ra sức lao động như vậy là tốt rồi”.
        “Có lẽ khỏi học tập chính trị, vì hòa bình rồi họ đâu còn sợ mình chống đối như khi họ chiếm được miền Bắc”.
        “Có thể họ chỉ trừng phạt mình tí thôi chớ thật sự là họ cần mình để khôi phục đất nước, vì họ chỉ biết đánh nhau chớ có học hành như anh em chúng mình đâu”.
        “Vân vân và ..v.. v… “
        Đến đây bỗng dưng tôi nhớ đến tập sách mỏng do Bộ Thông Tin Việt Nam Cộng Hòa phiên dịch sang Việt ngữ và ấn hành khoảng năm 1965 hay 1966 gì đó, với tựa “Bạn Có Thể Tin Người Cộng Sản, Nếu ...” Đến ấn bản lần hai thì tựa dài thêm một chút “Bạn Có Thể Nghe Cộng Sản Nói Nhưng Đừng Bao giờ Tin Cộng Sản”. Nguyên tác bằng Anh ngữ của Bác Sĩ Fred C. Schwarz (có thể tên lót tôi nhớ không chính xác).
        Tác giả sinh ra và lớn lên ở thành phố Brisbane, tiểu bang Queensland, Australia. Ông đã dành ra khoảng 20 năm để nghiên cứu chủ nghĩa cộng sản về lý thuyết lẫn thực tế trong cuộc sống. Toàn bộ tập sách, tác giả dẫn chứng rõ ràng giúp người đọc nhận ra người cộng sản bày tỏ tư tưởng của họ chẳng khác tư tưởng của người tự do nhưng hoàn toàn khác nghĩa. Chẳng hạn như họ nói “chúng tôi tha thiết với hòa bình”, đó là họ nói thật nhưng nghĩa của nó thì không thật. Với người tự do, khi quốc gia mình không có chiến tranh thì đó là hòa bình, nhưng với người cộng sản thì khi nào toàn thế giới dưới quyền thống trị của họ mới là hòa bình. Khi họ nói đến dân chủ có nghĩa là người dân được phép nói xuôi theo đường lối của đảng cộng sản, đó là dân chủ. Nếu nói ngược với đường lối của đảng lập tức bị ghép vào tội phản động, và những biện pháp trừng trị xảy ra sau đó.
        Theo cách nói và hiểu như vậy, liệu một tháng học tập nêu trong thông cáo của Ủy Ban Quân Quản Sài Gòn Gia Định phải hiểu như thế nào đây? Tuần lễ thứ ba trôi qua gần hết mà học tập cải tạo vẫn trong sự yên ắng một cách mệt mỏi!

        Ngày qua ngày, chúng tôi càng có chung thắc mắc: Họ nói tụi mình đi “học tập cải tạo” mà sao họ canh giữ mình kỷ quá. Ra bãi trồng khoai mì mà có lính mang súng theo gác, và có cả máy vô tuyến nữa? Họ sợ mình hay sợ ai bên ngoài mình? Rồi cấm liên lạc nhau giữa các khu trại Trung Tá với Đại Tá? Thắc mắc nhưng đâu có ai giải đáp cho mình đâu. Anh Nguyễn Thành Chí:
        “Trước khi trình diện, tôi nghe tin các sĩ quan bị kẹt lại Huế với Đà Nẳng hồi cuối tháng 3 (1975) đều bị tước quyền công dân, mà mất quyền công dân là ở tù rồi còn gì”.
        Hầu hết các anh trong B5 đều nghe đến tin đó, nhưng không một ai -kể cả tôi- chấp nhận mình là tù cả, dù tất cả giấy tờ tùy thân bị họ bắt giao nộp. Rõ ràng là đến lúc này (cuối tuần lễ thứ ba của 30 ngày), sự suy nghĩ của anh em chúng tôi trong các B đều dừng lại ở “vấn đề thời gian học tập 30 ngày nhưng sao lại bị canh giữ chặt chẻ quá”.

        Đầu tuần lễ thứ tư, không chỉ B5 chúng tôi mà các bạn trong các B khác vẫn bàn ra tán vào, nhưng nội dung chuyển sang hướng khác. Vì đề tài “học tập và ra về” bàn mãi rồi cũng cạn, nên chuyển sang đề tài “quần vợt”. Hăng say với đề tài này là anh Nguyễn Thành Chí (Đại Tá Pháo Binh), anh Trần Văn Hào (Đại Tá Pháo Binh), anh Võ Thành Phú (Đại Tá Công Binh), anh Nguyễn Hữu Có (Đại Tá Bộ Binh), liên tục cáp độ và cùng hẹn một ngày ngay sau khi về đến Sài Gòn là vào sân tranh tài. Người thua (đánh đơn) hay cặp thua (đánh đôi), sẽ đãi bên thắng một chầu không giới hạn.

        Những mẫu chuyện như vậy, cho thấy một số trong số anh em chúng tôi trong B5 có vẻ như không một chút ngờ vực về thời hạn 30 ngày “học tập cải tạo” sắp hết. Trong bầu không khí ngờ vực thì ít mà tin tưởng thì nhiều ấy, anh Trần Thanh Liêm (Đại Tá Quân Tiếp Vụ) trồng được một dây dưa leo nhỏ nhắn đang có một trái đầu tiên, và hai vồng khoai lang dài độ 3 thước đang xanh tươi. Khoai lang giống là tôi với anh Liêm lượm từng cọng rễ khi chúng tôi làm cỏ gần giếng nước đem về trồng. Việc làm âm thầm của anh Liêm, không hiểu có phải do anh không tin ngày về trong cái hạn 30 ngày hay do tính cần cù kiên nhẫn vốn có của anh, nhưng nhiều anh trong B5 tuy nói vui nhưng cũng pha chút giễu cợt:
        “Ông Liêm ơi! Ông ráng ở đó mà ăn khoai lang với dưa leo nghe”.
        Anh Liêm cười cười:
        “Biết đâu được. Còn ở thì ăn, về thì thôi chớ có sao đâu. Làm cho đỡ buồn mà”.
        Thưa quí Anh cùng trong B5 trại tập trung Long Giao năm 1975, thuật lại đoạn trên đây tôi có ý nhấn mạnh đến sự hiểu biết của chúng ta lúc ấy về chủ nghĩa cộng sản nói chung và cộng sản Việt Nam nói riêng, là quá kém! Nhận thức này càng minh chứng thêm rằng: “Nếu chúng ta hiểu được bản chất cộng sản thì chẳng bao nhiêu người trong số chúng ta lại vác ba-lô vào các trại tập trung của cộng sản”. Cũng xin thêm lời cho rõ nghĩa, chữ “chúng ta” mà tôi dùng ở đây bao gồm cả tôi trong đó.

        Thế nào là cơ động?

        Và rồi như thường lệ, một buổi chiều sau khi anh Cao Văn Phước -C Trưởng- đi họp ở bộ chỉ huy trại về, liền gọi các tất cả 8 anh B Trưởng đến họp gấp. Họp xong, B Trưởng chúng tôi là anh Nguyễn Hữu Phụng thông báo cho cả B rằng:
        “Sáng sớm mai, trừ những anh đau yếu, các anh khác đều sẳn sàng cơ động ”.
        Chỉ ngắn gọn thế thôi mà gần như cả 30 anh em chúng tôi có quá nhiều suy đoán, mà lời suy đoán nào cũng quan trọng cũng tròn trịa như vừa xem xong trên giấy trắng mực đen vậy. Sau đây là một số suy đoán chỉ xoay quanh hai chữ cơ động mà ra:
        “Cơ động tức di chuyển, mà di chuyển bằng xe chớ không phải đi bộ, và như vậy là tụi mình về Sài Gòn chớ còn đi đâu nữa, vì chúng ta đag ở tuần lễ cuối cùng của 30 ngày mà.”
        “Nếu vậy thì tụi mình về lại đại học xá Minh Mạng là cái chắc, không chừng làm lễ ở đó cũng nên, vì đó là địa điểm mình tập trung đi học tập.”
        “Không đâu, tôi nghe loáng thoáng là xe đưa mình về căn cứ Sóng Thần cũ (ở Dĩ An, Biên Hòa) chớ hổng phải Sài Gòn đâu, vì nơi đây rộng lớn mới chứa được nhiều ngàn người. Còn đại học xá bằng bụm tay mà tổ chức lễ với lạc gì.”
        “Thôi các anh ơi! Chỉ cần tụi mình được di chuyển bằng xe là chỉ dấu tốt rồi, chớ suy đoán xa xôi tôi ngại lắm. Còn nữa, tại sao cơ động đi về mà ngoại trừ những anh đau yếu là thế nào?”
        “Mấy anh ngại cái gì nào? Anh B Trưởng thông báo chánh thức như vậy mà ngại với không ngại. Hay là xin ở lại học thêm cho có bằng cấp rồi về sau nhé! Còn mấy anh bệnh chắc là có xe đón tại chỗ, mạnh như mình thì đi bộ đến chỗ xe đậu chớ có gì đâu mà thắc mắc”.
        “Nghe cứ như thiệt vậy mấy cha”.
        Chúng tôi suy đoán lung tung như vậy đó quí vị quí bạn à! Trúng trật chẳng ai biết, nhưng gop1 phần giảm bớt mức căng thẳng trong sự suy nghĩ của chúng tôi.
        Thế rồi đêm đó trôi qua như muôn thuở đã trôi qua mà tôi nghĩ không ai trọn giấc. Từ mờ sáng, mạnh ai nấy lo thu vén chuẩn bị … cơ động. Đến khi gọi tập họp ra sân, tất cả chúng tôi mới vở lẽ rằng, chữ của người cộng sản mà hiểu theo nghĩa của người tự do là sai hoàn toàn. Bởi vì sĩ quan của họ dõng dạc đọc bản qui định cho “đoàn quân cơ động” như thế này:
        “Sáng hôm nay, các anh cơ động đi lấy củi ở một nơi cách đây 5 kí lô mét. Tất cả phải đi hai hàng, không một ai tự ý ra khỏi hàng khi chưa được phép. Cũng không được liên hệ với nhân dân (cấm nói chuyện với dân). Khi đến khu vực chỉ định, mỗi người phải tự kiếm và vác về một bó củi, hoặc hai người cột củi chung một bó khiêng về”.
        Quí vị quí bạn có tưởng tượng nỗi sự thất vọng của anh em chúng tôi như thế nào không? Tuy chưa phải là ghê gớm lắm, nhưng rõ ràng đủ để thay đổi hẳn nét mặt tươi tắn với thái độ hăng hái lúc ra sân như thế nào! Trông thảm hại lắm quí vị quí bạn à! Thế nhưng vẫn phải cố gắng để “cơ động bằng chân”, vì nếu không sẽ rắc rối chớ đâu phải chuyện đùa.
        Nửa giờ sau đó. Trên dưới 300 Đại Tá thua trận chúng tôi -kể cả số anh từ các tỉnh miền Tây đến đây- ra khỏi cổng, quay lại nhìn thấy hàng chữ “quân đội nhân dân Việt Nam” mà muốn ói. Rẽ phải theo đường liên tỉnh hướng xuống Bà Rịa. Nhìn bên kia cổng trại, người dân buôn gánh bán bưng từ trong những dãy nhà lụp xụp ùa ra, đứng nhìn đoàn người ăn mặc khá tươm tất, đang lặng lẽ đếm bước giữa những tên lính cộng sản súng cầm tay chỉa vào đoàn người. Vài đứa trẻ ngập ngừng: “Mấy ông ngụy đó”.
        Cũng may là đám trẻ này gọi “ngụy” bằng ông! Người lớn thì đăm chiêu, im lặng. Tôi không rõ những người dân nghĩ gì đằng sau thái độ của họ, nhưng hiển nhiên không phải là hình ảnh của niềm vui. Tôi nhìn người dân, nhìn vài chiếc xe đò nhỏ thoáng qua, chính tôi cũng không rõ mình đang nghĩ gì, vì sự suy nghĩ dường như quá mong manh. Có thể sau 2 tháng mất tự do, đây là lần đầu tiên trông thấy người dân và xe cộ qua lại, nên cách nhìn và cách nghĩ chưa gom góp đủ yếu tố để định rõ được điều gì cả! Phải chăng những suy nghĩ trên đây là lúc tôi đang đứng một khoảng cách bên trên mặt đất?
        Nơi tìm củi là khu rừng cạnh đường liên tỉnh. Mạnh ai người ấy sục sạo tìm kiếm. May quá, tôi gặp được cành cây khô khá lớn. Anh Có (Nguyễn Hữu) cũng vậy. Chúng tôi đang đứng nói chuyện thì một cậu bé chui ra từ trong bụi rậm, mang theo một cái “gùi” nặng trỉu. Cậu ta nhìn quanh không thấy tên lính cộng sản nào, bèn moi ra một nải chuối xiêm (hay là chuối sứ) tròn trịa vừa chín. Tôi mua ngay nải chuối đó và chỉ mấy phút sau tôi với anh Có ăn hết trơn. Mỗi đứa ăn 7 trái. Bây giờ viết lại cảm thấy ngượng ngùng!

        Tẩy não là đây.

        Lên lớp. Sau ngày cơ động lấy củi là lệnh chuẩn bị “học chính trị”. Mỗi người phải sẳn sàng giấy viết, và cái gì đó để lót mà ngồi. Các khu “bò tam, bò tứ, bò ngũ, bò lục”, nói rõ là từ cấp Đại Úy đến Đại Tá đều tập trung vào một khu căn trại liền nhau không vách ngăn tạm gọi là hội trường mà họ gọi là “lên lớp”. Chỗ ngồi là nền xi măng, ai có gì thì lót thứ ấy mà ngồi đỡ lạnh đít. Ngồi thật sát nhau vì mỗi lớp học có đến hơn ngàn người lận. Bài số 1 là “Đế quốc Mỹ, kẻ thù số một của nhân dân Việt Nam”. Tên cộng sản đứng trên bục giảng gọi là “giáo viên”, và cách gọi là “học chính trị” như thế này: “Giáo viên nhìn vào tài liệu viết sẳn mà đọc. Không một ai được quyền thắc mắc hay nêu câu hỏi gì cả mà chỉ lo ghi chép, còn ghi chép gì thì tùy mỗi anh. Nghe xong phần đọc tài liệu, giải tán về căn trại của mình.
        Từ buổi kế tiếp, mỗi B ngồi tại chỗ nằm để vào phần gọi là “thảo luận”. Với bài số 1 này họ qui định thời gian là 2 ngày rưỡi. Trong suốt thời gian đó, sĩ quan của họ ngồi bên cạnh theo dõi thảo luận.

        Thế nào là thảo luận?

        Mỗi người phải theo câu hỏi của giáo viên đưa ra, và thảo luận là mỗi người phải lặp đi lặp lại nội dung đã được giáo viên đọc trong tài liệu, đồng thời nói thêm những gì mình biết hoặc mình nghĩ, nhưng nhất thiết phải biết phải nghĩ theo tài liệu chớ không được nói bất cứ những gì mà tài liệu không nói đến. Điều quan trọng mà họ bắt mọi người khi gọi là “thảo luận” phải khẳng định những gì “giáo viên” đã giảng là hoàn toàn đúng, tuyệt đối không được phủ nhận hay sửa đổi ý nào lời nào. Họ nói rằng tài liệu đã được trung ương đảng của họ duyệt, mà khi trung ương đảng của họ duyệt thì tuyệt đối đúng. Cũng vì họ hướng dẫn như vậy nên anh Bùi Quang Định (Đại Tá bộ binh) phát biểu như để bớt cơn tức giận:
        “Vậy thì thảo luận gì nữa mấy anh.”
        Anh Phụng -B Trưởng- nhỏ nhẹ:
        “Xin anh cẩn thận, cách mạng hướng dẫn như vậy thì mình phải thi hành, không nên thắc mắc ngoài hướng dẫn đó.”
        Có vẻ như anh Phụng muốn ngăn chận những ý kiến tương tự vì tên cán bộ cộng sản ngồi cạnh đang cau mày tỏ vẻ khó chịu. Đa số anh em thông cảm với anh Phụng, vì khi B5 bị mắng thì anh Phụng bị mắng trước nếu như điều hợp thảo luận “không đạt yêu cầu”.
        Vậy, đạt yêu cầu là gì? Xin thưa rằng, khi mục đích của họ muốn những người thua trận phải nói đúng như họ muốn. Nếu như mình nói đúng sự thật mà sự thật đó không đúng theo mục đích của họ, họ bảo là “chưa đạt yêu cầu”. Thế là họ bắt phải thảo luận lại, cho đến khi họ nghe mình nói đúng theo bài học.
        Tại sao mỗi người phải lặp lại nội dung mà “giáo viên” đã đọc trong tài liệu? Tôi nghĩ, họ bắt buộc như vậy cho thâm nhập vào não bộ của người học tựa như thu vào băng từ, thậm chí giống như con két nghe mãi nó sẽ thuộc lòng rồi phát ra vậy. Từ đó, tôi khẳng định rằng: Người cộng sản nói theo tiếng nói của người lãnh đạo họ chớ không phải họ nói từ cái đầu của chính họ, và họ buộc mọi người khác cũng phải hiểu và nói như họ. Chữ “tẩy não” hay “nhồi sọ” là đây rồi”.
        Mỗi buổi thảo luận, B Trưởng phải lập biên bản những ai nói gì hay có những thắc mắc nào, đem nộp cho C Trưởng -tức anh Cao Văn Phước- để anh C Trưởng gộp chung lại mang nộp cho Ban Chỉ Huy. Sau đó, tất cả sẽ tập trung trở lại hội trường để nghe “giáo viên giải đáp” thắc mắc.
        Thế nào là giải đáp thắc mắc? Chẳng qua là giáo viên đọc tiếp phần kết luận mà hắn đã viết sẳn cho phần này, để khẳng định đề tài học tập là đúng (theo cách hiểu của người cộng sản). Cho nên có nêu thắc mắc hay không nêu thắc mắc, giáo viên cứ bình thản đọc phần mà hắn gọi là giải đáp thắc mắc. Nói cách khác, họ chỉ chấp nhận thắc mắc xuôi tức là vuốt đuôi theo nội dung bài học, chớ họ không chấp nhận thắc mắc ngược tức là không có trong bài học, thậm chí họ hiểu những thắc mắc ngược như là chống đối họ nữa.
        Cứ trung bình một bài học là 5 ngày, cộng 1 ngày cuốc đất, và 1 ngày nghỉ là hết một tuần. Trong thời gian học chính trị, căn-tin của họ mua về một số mặt hàng như đường cát, sữa hộp, mì gói ăn liền, ..v..v.. để bán lại cho anh em chúng tôi mà họ gọi là “bồi dưỡng trí óc”(!) Đợt học tập kéo dài gần hai tháng, qui vào 3 nội dung: “Chủ nghĩa tư bản là xấu xa, chủ nghĩa cộng sản là ưu việt, Việt Nam dưới tài lãnh đạo của đảng cộng sản là vĩnh viễn độc lập, vĩnh viễn hòa bình, và tiến nhanh tiến mạnh tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội”. Trong bài học “chủ nghĩa cộng sản là ưu việt”, tên Bình (Thượng tá Công An) nói rằng:
        “ … Rồi đây, các anh sẽ được đảng với nhà nước sử dụng lại để sang giúp đỡ cách mạng Thái Lan giải phóng xứ sở họ…”.

        Sau buổi “lên lớp” đó, anh em chúng tôi có đề tài bàn luận sôi nổi. Không phải bàn luận về sử dụng lại hay không sử dụng lại, mà vì từ trong câu nói đó bao hàm một chiến lược xâm lăng toàn cõi Đông Nam Á Châu của cộng sản quốc tế sau khi chiếm được Việt Nam Cộng Hòa chúng ta. Trên bản đồ xâm lăng của cộng sản Nga với cộng sản Trung Hoa, thì cộng sản Việt Nam là cánh tay nối dài của chúng trong khu vực Đông Nam Á Châu. Tôi nghĩ:
        “Phải chăng chủ thuyết Domino của Hoa Kỳ hồi những năm 50-60 trong mục đích ngăn chận chiến lược xâm lăng của cộng sản quốc tế, giờ đây chúng sắp thực hiện sau khi chủ thuyết này bị đứt mắt xích Việt Nam Cộng Hòa?”
        Rồi ý nghĩ khác chợt đến: “Phải chăng khi Hoa Kỳ bắt tay với cộng sản Trung Hoa thì xóa bỏ mắt xích Việt Nam Cộng Hòa chăng?”
        Chính trị mà! Nay là thù, mai là bạn, cũng có thể vừa bạn lại vừa thù.
        Cuối loạt học chính trị gồm 10 bài, họ bắt mỗi người chúng tôi phải viết bản tự khai. Họ nói rằng:
        “Các anh đã hiểu đường lối chính sách của đảng với nhà nước, các anh phải tự liên hệ với những lỗi lầm của bản thân và khai báo thành thật với cách mạng. Cách mạng biết rõ những việc làm của các anh, nhưng cách mạng muốn chính các anh tự mình khai báo, vì cách mạng khoan hồng cho các anh là có điều kiện chớ không phải khoan hồng chung chung…”
        Theo hướng dẫn của họ, bản tự khai gồm 3 đời lý lịch: Đời thứ nhất là Ông Bà Nội với tất cả Bác Chú Cô. Đời thứ hai là Cha Mẹ với anh chị em ruột. Và đời thứ ba là bản thân với vợ con. Về bản thân -tức là chính mình- phải khai từ lúc cha mẹ sinh ra, làm gì, ở đâu. Vào quân đội phải khai cấp bậc chức vụ, đơn vị, nơi đóng quân, làm những công việc gì, đã bắt hay giết bao nhiêu người cộng sản của họ, đã học những trường nào, ở đâu, học về gì, đã có những huy chương nào và tại sao có, … tất cả phải khai theo từng năm một. Sơ khởi họ phát mỗi người 2 tờ giấy đôi, nếu thiếu thì xin thêm.
        Quí vị quí bạn biết không, nghe họ hướng dẫn mà phát mệt rồi vì làm sao nhớ nỗi tên tuổi của cả dòng họ được. Nhưng khi ngồi trên chỗ nằm hay dựa vào gốc cây, bất cứ thứ gì miễn tạo được cái chỗ nho nhỏ tương đối bằng phẳng để giấy lên viết, đều được gắn cho cái tên là bàn viết. Còn nội dung cứ ngắn gọn trong 4 trang giấy là xong. Có điều là tên tuổi của đời thứ nhất đều do tưởng tượng rồi viết vào chớ làm sao biết được. Thế là xong phần học chính trị, các Đại Tá thua trận quay sang bàn luận trong khi tự gắn cho mình cái thời gian chờ đợi về nhà. Chữ chờ đợi mà tôi dùng ở đây là tự mình chờ đợi chớ họ có nói gì liên quan đến chờ đợi đâu. Mọi bàn luận vẫn xoay quanh ngày về với vợ con. Tuy mỗi anh mỗi bạn có cách nhìn cách nghĩ không hoàn toàn giống nhau, nhưng có điều giống nhau là đồng ý đã lao động rồi, đã học chính trị xong rồi, chỉ chờ về thôi. Đơn giản quá. Bây giờ nghĩ lại mới nhận ra mình không hiểu được chiều sâu nham hiểm thâm độc của cộng sản nên đặt vấn đề quá ư đơn giản. Tuy luận bàn không ồn ào như hồi cuối tháng thứ nhất nhưng cũng sôi nổi đáng kể.
        Nhân lúc thưởng thức những củ khoai lang bé bỏng do vồng khoai cũng bé bỏng của anh Trần Thanh Liêm đào được một thùng, tôi nhớ lại câu nói của anh Hào có ý giễu cợt khi thấy anh Liêm chăm bón vồng khoai lang và dây dưa leo:
        “Anh Liêm ơi! Anh ráng ở lại mà ăn dưa leo với khoai lang nghe.”
        Thế nhưng sau 3 tháng, dường như anh Hào không nhớ câu mà anh giễu cợt pha chút mỉa mai anh Liêm, nên anh cùng các bạn ăn những củ khoai nhỏ nhắn một cách ngon lành. Thật sự là khoai lang rất ngon, có điều là phẩm chất của nó chẳng phải là do giống khoai hảo hạng gì cả, chỉ vì trong cái xã hội chật hẹp lại bị cấm mọi thứ, nên những củ khoai lang cở ngón tay ngón chân trở thành món ăn tuyệt diệu đó thôi.
        Đang ngồi ăn khoai, một trong số các anh đến sau là anh Nguyễn Ngọc Điệp (Đại Tá, Tỉnh Trưởng Bạc Liêu) bị bắt từ các tỉnh đồng bằng Cửu Long chuyển đến Long Giao nhập vào “học chính trị”. Anh kể chuyện về bản thân anh trong ngày “gọi là bàn giao” tỉnh Bạc Liêu. Thi hành lệnh của Tổng Thống Dương Văn Minh, anh ngồi chờ bàn giao. Khi gọi là “bàn giao” xong, anh mời tên cộng sản vừa “nhận bàn giao” ra chợ ăn trưa. Vừa trả tiền xong thì tên “tân Tỉnh Trưởng cộng sản” đưa anh Điệp vào nhà giam Bạc Liêu luôn. Hắn nói:
        “Anh ngồi đó chờ ngày đi học tập cải tạo để thông suốt đường lối của đảng theo chính sách khoan hồng.”
        Nói xong, hắn ra lệnh khóa cửa đánh rầm một cái. Anh Điệp nói sự kiện diễn biến nhanh đến mức anh không kịp suy nghĩ gì hết. Anh ngồi bó gối trong nhà tù cho đến chiều mới tỉnh hồn lại để biết là anh đang trong nhà tù. Cùng lúc anh nhận ra “cái đểu” lồng trong cái gọi là chính sách “khoan hồng nhân đạo” của cộng sản Việt Nam!

        Anh Điệp cùng với hơn chục bạn Đại Tá bị bắt hoặc trình diện ở các tỉnh đồng bằng Cửu Long, chuyển đến trại Long Giao nhập vào đúng lúc chuẩn bị “học chính trị”. Cũng vào thời gian này, mọi người thua trận được phép viết thư về gia gia đình theo hướng dẫn của họ:
        “Đây là chính sách nhân đạo của đảng và nhà nước cho các anh đi học tập cải tạo để các anh trở thành người dân lương thiện, và cũng giúp các anh tránh sự trả thù của nhân dân. Nhưng đảng với nhà nước vẫn cho các anh liên hệ với gia đình. Nội dung thư, các anh chỉ được nói về sức khỏe tốt và tình cảm gia đình mà thôi. Hoàn toàn không được nói mấy anh đang ở đâu, làm gì. Nói chung là các anh không được nói những gì không được phép. Thư viết xong, nộp cho cán bộ duyệt, còn có chuyển đi hay không là tùy nội dung các anh viết trong thư”.
        Với đoạn ngắn trên đây có 3 vế: (1) Họ nói là học tập cải tạo để trở thành người dân lương thiện. (2) Họ bắt nhốt để tránh bị dân giết. (3) Họ dạy cách viết thư.
        Tôi thấy cần giải thích theo cách hiểu của tôi: (1) Ngay sau khiếm chiếm Việt Nam Cộng Hòa, cộng sản chứng tỏ chúng là chế độ cướp công khai, cướp nhà cửa cướp cơ sở kinh doanh thương mại, nói chung là cướp mọi thứ tài sản của người dân Việt Nam Cộng Hòa cũ, nhưng họ gắn cho sĩ quan viên chức Việt Nam Cộng Hòa cái tội trấn lột tài sản của dân rồi họ giành quyền dạy dỗ để thành người lương thiện. (2) Do lòng thù hận, họ không cần đến luật pháp mà ngang nhiên bắt nhốt hằng trăm ngàn công dân Việt Nam Cộng Hòa cũ (năm 2004 mới biết được con số bị chúng bắt giam là 222.809 người) mà họ nói là giúp chúng tôi không bị dân giết. (3) Họ nói xã hội chủ nghĩa của họ là dân chủ gấp ngàn lần dân chủ phương Tây, mà đến viết thư họ cũng bắt buộc phải viết theo ý họ, kể cả đói sắp chết vẫn phải nói với gia đình là ấm no mạnh khỏe.

        Rõ ràng và chắc chắn là ngay bước đầu, bản chất dối trá của chế độ đã phủ trùm lên sự suy nghĩ của mọi người trong các trại tập trung. Viết đến đây tôi chợt nhớ đến sự kiện vào một tối, Đại Úy cộng sản tên Xê, trại trưởng, bất chợt đến nhà B5 của 30 Đại Tá thua trận. Anh ta tự ngồi xuống và vào chuyện có vẻ như tâm tình, nhưng không hiểu anh ta đến tìm hiểu hay theo dõi điều gì thì không anh nào trong B5 chúng tôi đoán được. Anh ta lên tiếng khi mọi người ngồi dậy -vì chuẩn bị ngủ mà- để nói chuyện. Anh ta nói:
        “Tôi đến để nói chuyện chơi với các anh.”
        “Xin lỗi anh. Anh vào bộ đội bao lâu rồi?” Một anh hỏi.
        Thật ra mình gọi là quân đội, nhưng nếu nói như vậy e là anh ta không hiểu nghĩa, rồi có thể tưởng là mình ám chỉ điều gì chỉ thêm rắc rối. Đành phải dùng chữ mà anh ta sử dụng. Lần lượt các bạn luân phiên nêu câu hỏi với hắn.
        “Tôi đi từ trước khi có trận Điện Biên Phủ, và tôi đã tham gia chiến trường đó từ đầu”.
        “Trong bộ đội, mấy anh liên lạc thư tín về gia đình như thế nào?”
        “Đối với chúng tôi không có vấn đề gì cả, vì vào bộ đội chỉ biết có cách mạng và chiến đấu thôi, còn gia đình thì có nhà nước lo. Trường hợp có thư gia đình báo tin buồn cũng không đến tay chúng tôi đâu, vì “chính ủy” (ủy viên chính trị của đơn vị) cho là thư đó chỉ làm yếu tinh thần chiến đấu chớ không có lợi trong khi thân nhân cũng chết rồi. Hồi tiếp quản Hà Nội, tôi về thăm nhà thấy bàn thờ tôi ở giữa nhà, có tấm ảnh thuở tôi còn thanh niên trên đó. Lúc ấy cả nhà nhìn tôi như muốn bỏ chạy vì không thể tin tôi còn sống. Tính ra đến lúc ấy tôi vào bộ đội gần 9 năm nhưng hoàn toàn không có tin tức gì giữa tôi với gia đình hết. Rồi lần chiến đấu này lâu hơn, vì tôi vào chiến trường miền Nam đã hơn chục năm cũng không một tin tức gia đình. Đó là chính sách của đảng với nhà nước, không có vấn đề thắc mắc gì cả vì có thắc mắc (cấp) trên cũng chẳng giải quyết”.
        “Vậy mấy tháng nay anh cũng không liên lạc về gia đình à?”
        “Tôi thì không liên lạc, nhưng vừa rồi có người đồng hương thăm quê trở vô cho biết có tìm được gia đình tôi, nhờ đó tôi mới biết có vài thân nhân đã chết, con tôi đang học lớp 8. Nói chung thì chuyện chiến đấu với chuyện gia đình của anh em chúng tôi ngoài Bắc không như các anh, mà cũng chẳng có gì vui cả.”
        “Xin lỗi anh nghe. Theo anh thì lý tưởng mà anh chiến đấu không bao gồm gia đình trong đó sao?”
        “Có chứ. Nhưng nhà nước lo rồi.”
        “Nhà nước là dĩ nhiên, vì đó là trách nhiệm của nhà nước phải lo cho dân. Thế nhưng sự trao đổi tin tức giữa mấy anh với gia đình là phần riêng tư của mình chớ. Cái ý nghĩa cao quí của cuộc sống gia đình chính là đấy, và cái ý nghĩa đó càng được trân trọng trong thời chiến tranh mới phải chớ anh.”
        “Anh em chúng tôi đi chiến đấu không có tin tức gia đình và ngược lại là chuyện bình thường, trong khi các anh trong Nam lại cho là quan trọng. Mới vắng nhà mấy tháng mà anh nào anh nấy cũng kêu nhớ. Lâu dần các anh phải quen như chúng tôi thôi.”
        “Nói thiệt với anh nghe, riêng cái khoản ấy thì anh em chúng tôi không thể xem thường như các anh đâu. Chúng tôi quí trọng tình cảm gia đình lắm, nó là cốt lõi của cuộc sống mà. Gia đình là tế bào của xã hội, xã hội mà không gồm gia đình thì nó có nghĩa gì đâu, phải không anh?”
        “Thôi, tôi vắn tắt để các anh hiểu: Với cách mạng, các anh không nên thắc mắc bất cứ điều gì. Bây giờ khuya rồi, tôi về.”
        Nói xong, anh ta đứng dậy ra cửa luôn, chừng như có vẻ khó chịu với những câu hỏi tới tấp của chúng tôi thì phải. Sở dĩ tôi với các bạn dám hỏi anh ta và là hỏi có phần hóc búa nữa, vì cho đến lúc này chưa ai nghĩ rằng mình là tù của cộng sản cả, dù rằng giấy tờ tùy thân bị họ tịch thu hết trơn, nên mới vặn vẹo anh ta cũng là cách bày tỏ quan điểm của mình một cách tự nhiên, giống như “người điếc không sợ súng” vậy.
        Nhưng sau cuộc nói chuyện khá dài với con người cộng sản có tên là Xê, đang là Trưởng Trại chúng tôi, anh em chúng tôi rút ra vài điểm căn bản sau đây:

        (1) Cái chính sách cắt đứt liên lạc giữa người lính của họ với gia đình, là một thứ chính sách hoàn toàn vì đảng cộng sản của họ mà không hề có tình người trong đó. Đây là biểu hiện rõ nét về bản chất vô gia đình của lãnh đạo cộng sản Việt Nam.
        (2) Tình cảm gia đình bị thui chột đến mức người lính cộng sản không còn ý thức gia đình nữa mà chỉ biết có đảng với nhà nước. Đây là chính sách thâm độc của nhóm lãnh đạo, khi sử dụng con người như một loại phương tiện để phục vụ tham vọng của họ. Vì vậy mà “con người” trong xã hội xã hội chủ nghĩa chỉ là một thứ phương tiện đa dụng được lồng trong chính sách giáo dục trăm năm trồng người mà ông Hồ và “cái đám cháu ngoan” của ông luôn miệng rêu rao.
        (3) Lãnh đạo của họ nói như thế nào thì người lính chỉ được hiểu như thế đó mà không có quyền thắc mắc. Sự ngu muội của người cộng sản dù là đảng viên hay chưa là đảng viên, còn tệ hơn người dân và quan chức thời phong kiến hằng trăm hằng ngàn năm trước.

        Sau tuần lễ gởi thư đi, chúng tôi nhận được thư nhà. Tuy nội dung thư viết theo bắt buộc, nhưng cũng có một số bạn nhờ “méo mó chữ nghĩa” nên thân nhân cũng đoán được chỗ ở. Đây là đoạn thư méo mó đó: “… Trước khi đi học tập, vì buồn quá nên Anh đi đánh bài. Thua và thiếu nợ chút ít. Cũng may có tía thằng Long, Ông Nội thằng Long là anh Giao già lọm khọm đó, hai người cho Anh mượn trả cho chủ sòng bài. Nếu Em có tiền, ráng mang trả hai ảnh giùm Anh 100 đồng nghe Em. Anh hứa khi học tập về sẽ không bao giờ đánh bài nữa …”
        Thế là cấp Đại Tá “học tập” ở Long Giao được loan truyền từ gia đình này sang gia đình khác trong vùng Sài Gòn Gia Định. Vài tuần sau đó, anh Nguyễn Văn Đương (Đại Tá Biệt Động Quân) được vợ đến thăm nhưng không được gặp, mà cộng sản bằng lòng nhận giỏ thức ăn đưa vào trại cho anh Đương.
        Được thư vợ tôi. Nhìn dòng chữ thân thương trên bao thư, tôi xúc động vô cùng! Tôi biết là vợ tôi và các con chúng tôi mong tin lắm. Thông thường chỉ một ngày vắng nhau về tin tức đã đủ tạo nên không khí lo âu trong gia đình, huống hồ từ hôm tôi rời nhà đến nay đã hơn 3 tháng rồi! Thời gian đó đối với cuộc sống chẳng có nghĩa gì hết, nhưng với vợ chồng tôi trong tình cảnh này quả là nỗi lo nặng trỉu biết bao! Cũng vì sợ cách biệt nhau mà vợ tôi đã khước từ di tản trong đêm 24 tháng 4 năm 1975, sẳn sàng chấp nhận hiểm nguy miễn được sống bên nhau. Do đó, tôi mới xoay sang giải pháp đi Australia ngang qua Singapore ngay sau khi Tổng Thống Dương Văn Minh tuyên bố trung lập. Vậy mà…, chúng tôi vẫn xa nhau trong mịt mù tin tức!

        Xem xong thư, tất cả anh em chúng tôi hiểu ngay rằng, các bà vợ chúng tôi cũng phải “học tập” cách viết thư cho những ông chồng trong trại tập trung, vì nội dung thư chúng tôi gởi về với thư nhận được từ gia đình, y chang nhau. Xã hội xã hội chủ nghĩa có vẻ như “một cái nhà tù lớn” và mọi người từ trong cái nhà tù lớn đó bị buộc phải suy nghĩ và hành động y chang theo lời dạy của cộng sản vậy đó!
        Cơm trưa hôm ấy, trong khi trao đổi những mẫu chuyện ngăn ngắn xoay quanh đợt thư đầu tiên, những tiếng nói vội vã từ ngoài cửa:
        “Có tin vui. Có tin vui.”
        “Tin gì mà vui?”
        “Anh C Trưởng hội ý bất thường -tức nhận lệnh của Trại- về đến, anh ấy đang gọi các anh B Trưởng họp gấp. Chốc lát sẽ rõ. Đừng hỏi nữa được không?”
        Mỗi lần có bất cứ tin tức gì miễn là cứ ởm ờ làm cho mọi người xôn xao, thì mạnh ai người ấy tự hỏi hoặc nêu câu hỏi bâng quơ, cho nên không thể nào nhớ nỗi ai hỏi câu gì mặc dù nhiều người hỏi nhưng chẳng ai trả lời.
        Một lúc sau, anh B Trưởng về đến căn trại mà không cần gọi tập họp gì cả, vì mọi người trong B bao quanh anh rồi. Anh Phụng vẫn từ tốn như thuở nào:
        “Lệnh cho anh em mình chuẩn bị “cơ động”. Lát nữa có Trại Trưởng xuống nói chuyện với anh em mình.”
        Thế là quá đủ để mọi người nhao nhao lên với những âm thanh rất ư là lộn xộn. Có tiếng anh Bùi Quang Định càu nhàu:
        “Lại cơ động! Một lần cơ động lấy củi gần ẹo xương sống rồi, bây giờ cơ động gì nữa đây mấy cha?”
        Anh Phụng kéo tôi ra bên ngoài:
        “Anh Phước cho biết là mình chuẩn bị “go home”. Anh phải giữ kín nghe chưa vì anh em đồn ầm lên là phiền lắm.”
        “Mong là vậy.” Tôi đáp, nhưng vẫn có chút e dè ..
        Toàn bộ khu C2 cấp Đại Tá tập họp nghe Trại Trưởng -Đại Úy Xê- thuộc Đoàn 263 đến. Anh ta nói đại ý rằng:
        “Các anh sẽ cơ động ngay tối nay đến một trại khác có tiện nghi hơn, vì về lâu về dài thì trại này không đủ điều kiện sinh hoạt cho các anh. Chúc các anh có sức khỏe để học tập tốt mà sớm về với gia đình.”
        Thôi thì mọi người vừa thu dọn vừa mạnh ai người ấy nói, nói cho mình và nói cho cả những anh im lặng suy nghĩ. Một số câu nói kiểu ấy tôi ghi lại sau đây: “Chắc chắn là tụi mình về rồi.”
        “Nếu về, sao họ nói là trại kia có tiện nghi hơn?”
        “Thì họ sợ mình xôn xao nên họ nói vậy chớ có gì đâu.”
        “Chính họ nói vậy mới làm mình xôn xao đó mấy anh ơi!”
        “Việt cộng nói hơi nào mà nghe. Ba chục ngày mà bây giờ mấy lần ba chục rồi, vậy mà các cha cứ nghe chúng nó hoài, có mà chết đó.”
        “Nó còn nhốt mình dài dài cho coi. Tôi “đếch” tin tụi nó nữa.”
        “Thôi các bạn ơi! Mệt lắm! Chắng ai xác nhận lời nào đúng lời nào sai. Cứ mặc kệ, tới đâu thì tới!”
        “Nói vậy thì còn gì nói nữa. Chuyện có ảnh hưởng đến mình thì mình phải nói phải bàn, may ra có câu trả lời hợp lý chớ. Mà nói cho cùng, bàn chuyện với nhau dù trúng hay không trúng cũng góp phần nâng đỡ tinh thần anh em chớ bạn.”
        “Nghĩ gì thì nghĩ, nói gì thì nói, nhưng đừng cãi cọ nhau chẳng đẹp đẽ gì đâu.”
        “Ai cãi ai mà ông nói?”
        “Không cãi thì thôi”.
        “Thực tế chút đi các bạn ơi! Thu dọn mọi thứ cần thiết để có mà dùng nếu như cái số của tụi mình vẫn long đong!”
        “Cha nào nói nghe xui xẻo không hà!”
        Đại loại những câu chuyện râm ran như vậy, tuy có vẻ bâng quơ nhưng tự nó đã biểu lộ tâm trạng của những người vừa hụt hẫng với thời gian 30 ngày nêu trong cái thông cáo của “Ủy Ban Quân Quản Sài Gòn - Gia Định”.
        Một đêm hạ tuần tháng 10 năm 1975, hoàng hôn phủ xuống, đoàn xe Molotova già nua cũ kỹ từ từ vào cổng trại. Anh em chúng tôi dưới sự hướng dẫn lẫn thúc giục của quân cộng sản, lần lượt lên xe với mớ hành trang lỉnh kỉnh. Lên xong, chung quanh bị phủ kín như lần “cơ động” từ đại học xá Minh Mạng Sài Gòn đến Long Giao này vậy. Khoảng 8 giờ đêm, đoàn xe chầm chậm ra cổng. Vào quốc lộ 1, hướng về Sài Gòn. Sự kiện nhỏ nhoi này làm tăng thêm niềm hi vọng “go home” của anh em chúng tôi. Nhưng …. …

        *****

        Comment


        • #5

          - năm -

          Trại tập trung Tam Hiệp.



          ******

          Tổ chức và sinh hoạt.

          Ba tiếng đồng hồ sau đó, niềm hi vọng của chúng tôi tắt lịm khi đoàn xe bít bùng vào cổng trại Tam Hiệp, tỉnh Biên Hòa. Trại này nguyên là “trại tù binh cộng sản” nên không xa lạ với những bạn có thời gian phục vụ ở Biên Hòa và vùng lân cận.
          Sân trại dưới ánh sáng vàng vọt của những bóng đèn gắn tạm, cho thấy hai cái bàn với mấy cái ghế, và một toán cộng sản đi qua đi lại chỉ chỗ cho xe đậu. Tắt máy. Tại mỗi chiếc hầu như có tiếng thúc giục xuống xe và đứng tại chỗ. Từ giữa sân, một giọng ồm ồm:
          “Các anh tập trung trước cái bàn dài này để nghe biên chế. Khẩn trương lên”.
          Những ngày đầu ở trại Long Giao, anh em chúng tôi chẳng ai hiểu nghĩa của chữ “khẩn trương” nên đôi lần bị họ mắng. Dần dần mới hiểu được, hóa ra chữ khẩn trương có nghĩa như chữ nhanh lên hay lẹ lên của người dân Việt Nam Cộng Hòa vậy. Còn chữ “biên chế” có nghĩa như chữ tổ chức của mình. Bởi vì chữ của cộng sản sử dụng không cùng nghĩa với chữ thông dụng trong văn hoá Việt Nam, đã biết vậy cho nên chẳng phải thắc mắc làm chi cho mệt trí.

          Chỗ ở.
          Họ đọc danh sách biên chế vào từng “Khối”. Tất cả cấp Đại Tá vào 4 Khối, con số diễn biến từ 92 đến 94 người trong mỗi Khối, và mỗi Khối ở trong hai dãy nhà. Tôi ở trong Khối 2, dọn vào dãy số 3 và 4. Đồ đạc lỉnh kỉnh tạm thời để ngổn ngang, miễn có chỗ nằm ngủ rồi sáng mai dọn dẹp. Lúc ấy là hơn 1 giờ sáng.
          Toàn bộ trại này là loại nhà sườn sắt, lợp tôn, nền tráng xi-măng, vách cũng bằng tôn cách mặt đất khoảng 3 tấc (0.3 mét) cho gió lùa đỡ nóng. Vách nhà này với vách nhà kia cách nhau khoảng 5 thước, giữa đầu hồi của hai dãy cũng một khoảng cách tương tự. Chung quanh mỗi dãy đều có mương thoát nước rất rộng, và khá sâu nhưng khô queo. Khu vực này toàn đất cát nên trời mưa vẫn sạch.
          Cầu tiêu là cái mương dài đủ cho khoảng 20 người ngồi cùng lúc. Cầu tiêu không mái che, cũng không có vách bao bọc chung quanh, chỉ có mấy tấm ván mảnh mai bắt ngang cái mương đủ để ngồi làm cái việc “sản xuất phân bón”, nên khi có lượn gió hây hây đủ làm mát rượi khắp người! Khi “phân bón xã hội chủ nghĩa ưu việt” được thải ra từ những con người không phải công dân xã hội chủ nghĩa đến mức đầy cái mương cầu tiêu, thì trời đất ơi, ruồi nhặng xanh lè, con nào con nấy bằng ngón tay út vì chúng nó ăn thả giàn. No bụng là bay nhỡn nhơ khắp các dãy nhà, và đậu vào bất cứ chỗ nào nó muốn. Khốn nỗi cái mương cầu tiêu đầy ắp phân bón xã hội chủ nghĩa chỉ cách dãy nhà số 3 -nơi tôi ở- khoảng 15 thước, chỉ cần chút gió thoảng là cái “mùi xã hội chủ nghĩa ưu việt” đến kinh tởm đó tràn vào nhà này và những nhà kế cận.
          Những ngày đầu, anh em chúng tôi tưởng chừng không thể sống nỗi với cái không khí khiếp đảm này, nhưng rồi cũng phải quen để mà sống. Chẳng những không thể trốn cái mùi ấy, mà nhiều bạn phải ra ngồi dưới bóng mát của cây trứng cá nhỏ nhoi ở khoảng cách giữa dãy nhà số 3 với cái mương cầu tiêu, để tránh “cái nóng nung người nóng nóng ghê” của vách nhà và mái nhà lợp tôn. Cũng có bạn chấp nhận cái nóng gay gắt để được nằm trong nhà vì lúc ấy mới nằm thong thả được, bởi chỗ nằm của mỗi người được phân chia một cõi không gian bé tí vỏn vẹn 6 tấc (0.6 thước) bề ngang.
          Nấu ăn. Một gian nhà bếp có 6 miệng lò cở chảo đụn (loại chảo có sức chứa 60 lít nước) dành cho 4 Khối nấu ăn. Mỗi Khối tổ chức thành 6 Tổ nhà bếp để tự lo cho Khối mình. Nhà thầu cung cấp cây cao su già nguyên khúc, và rau với cá tươi. Toàn là “cá ngừ”, một loại cá biển có giá trị thấp nhất trong các họ nhà cá. Tôi phụ trách một Tổ trong 6 Tổ nấu bếp của Khối 2.

          Tổ chức nhóm.
          Mỗi Tổ chia ra như sau: Nhóm nấu bếp thì tôi nấu cơm. Anh Nguyễn Ngọc Điệp (Đại Tá bộ binh) chụm củi. Anh Trần Phước Dũ (Đại Tá Hải Quân) nấu thức ăn. Nhóm làm rau gồm 6 anh mà hầu hết là Bác Sĩ Quân Y. Nhóm sau cùng là chẻ củi cao su và cung cấp nước. Ở trại này, nước dùng thong thả chớ không khốn đốn như ở trại Long Giao.

          Phân công.
          (1) Nhóm nấu bếp. Từ mờ sáng, anh em chúng tôi xuống bếp nhóm lửa nấu hai chảo nước sôi (120 lít nước). Khiêng lên hai dãy nhà số 3 và 4 để các bạn có nước chín sử dụng trong ngày. Sáng sớm có nước sôi pha trà, pha cà phê, thậm chí ăn mì gói nữa.
          (2) Nhóm làm rau. Ra ngoài cổng lãnh gạo, rau, và cá ngừ ở Ban Chỉ Huy trại. Nói là ra ngoài cổng chớ thật sự chỉ cách ba lớp hàng rào kẽm gai liền nhau thôi. Sau khi giao cá cho tôi, nhóm này rửa rau xắc rau nếu cần. Rau, thường là trái su le hay bắp cải. Làm xong rau thì giao cho anh Dũ.
          (3) Nhóm chẻ củi. Củi thì chẻ lúc nào cũng được. Lúc làm bếp thì lo cung cấp nước theo nhu cầu của Nhóm Làm Rau và Nhóm Nấu Bếp. Công việc đơn giản so với hai Nhóm kia.
          Diễn tiến. Trong khi tôi làm cá mà thông thường là 5 hay 6 con cá ngừ lớn bằng cổ chân, anh Dũ cho 60 lít nước vào chảo chuẩn bị nấu canh. Thường khi tôi làm cá xong, cũng là lúc anh Điệp đâm xong tô muối trộn với một bó hành lá xắc nhỏ và khoảng 100 trái ớt (do chúng tôi trồng) để tôi ướp cá. Phải dùng nhiều hành nhiều ớt để giảm bớt mùi tanh của cá ngừ. Ướp xong để đó, cho rau vào chảo nước đang sôi, cùng lúc cho vào tô muối hột với 100 gram bột ngọt. Thế là chúng tôi có chảo canh, múc ra hai cái chậu thau lớn để sang một bên. Xong món canh, rửa chảo và cho nước vào chảo chuẩn bị nấu cơm. Cứ một thùng gạo là một thùng rưỡi nước, theo tỷ lệ đó mà lường gạo với nước. Trước khi cho gạo vào, tôi nhắc:
          “Cho lửa tối đa nghe anh Điệp”.

          Khi cơm sôi: “Anh Điệp ơi! Bớt lửa 50%”
          Lúc ấy anh Điệp kéo lửa ra, anh Dũ dùng lửa đó kho cá. Khi chảo cơm đủ hơi, anh Điệp kéo hết lửa ra ngoài và cứ thế mà chờ cơm chín, cá chín.

          Chia thức ăn. Cơm chia ra hai phần, cá cũng vậy, và toán trực của Khối xuống bếp khiêng về phân chia cho 92 (hay 94) khẩu phần. Chia cơm, canh, cá kho, cũng là vấn đề đôi khi rắc rối chớ hổng phải đơn giản đâu, vì lẽ lúc nào cũng không đủ ăn, nên lỡ tay chia không đều là bị bạn bè phản đối lia lịa! Mỗi người có một dụng cụ đựng cơm, một dụng cụ đựng canh, và một dụng cụ đựng thức ăn mặn. Dụng cụ mà tôi nói ở đây có thể là cái tô, cái bình nhựa, cái ca uống nước, cái lon guigoze, hay bất cứ thứ gì đựng được thức ăn nước uống. Thậm chí cũng có thể là một miếng ni-lông nhỏ đựng cơm.
          Nghỉ trưa một lúc, Tổ nấu ăn chúng tôi xuống bếp và lặp lại những động tác nấu cơm thôi, vì canh với cá kho còn dành lại. Mồ hôi đẫm người trong ngày nấu ăn, vì lửa từ trong bếp, cộng với cái nắng gay gắt hòa trong sức nóng của mái tôn.

          Cả ngày, ngày này sang ngày khác, gần 400 Đại Tá thua trận cứ vòng vòng trong bốn bức rào kẽm gai cao khỏi đầu người. Thỉnh thoảng họ vào điểm danh từng người trong từng nhà một. Trại này do Đoàn 775 canh giữ. Trại gồm nhiều Khu ngăn cách bởi hàng rào kẽm gai. Nhờ lén lút liên lạc qua lại chúng tôi mới biết là mỗi Khu họ giam giữ một cấp, từ Đại Úy đến Đại Tá. Dần dần chúng tôi hiểu được cách dùng “phiên hiệu” cho các đơn vị của cộng sản. Chẳng hạn như Đoàn này mang số 775 có nghĩa là thành lập hồi tháng 7 năm 1975. Ngược dòng thời gian vào năm 1971 khi tôi phục vụ tại Tổng Cục Tiếp Vận, trong mục đích nghiên cứu tiếp vận của cộng sản mà họ gọi là “hậu cần”, tôi tập trung tài liệu liên quan đến tổ chức và điều hành của Đoàn 559 hậu cần chiến lược đường bộ của cộng sản, phụ trách chuyển quân lính của họ cùng với vũ khí đạn dược men theo dãy Trường Sơn xâm nhập Việt Nam Cộng Hòa, mới biết đơn vị đó thành lập vào tháng 5 năm 1959. Sự kiện này nối tiếp sự kiện họ gài lại miền Nam hằng chục ngàn đảng viên khi rút quân ra miền Bắc theo qui định trong Hiệp Định Genève tháng 7 năm 1954, đã chứng minh rõ nét là cộng sản nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa đã chuẩn bị chiến tranh xâm lăng Việt Nam Cộng Hòa chúng ta từ trước khi Hiệp Định Genève có hiệu lực.
          Mỗi sáng sớm, mọi người khốn khổ với mấy cái loa chỏ vào khu nhà cấp Đại Tá, cứ ra rả những mẫu tin nghe đến nhàm tai, như: đã làm đất vô phân bón lúa, đã làm cỏ sục bùn cho vùng ruộng này được bao nhiêu mẫu, vùng ruộng kia được bao nhiêu mẫu, đạt bao nhiêu phần trăm, ..v..v… Nhìn từ góc độ kinh tế một quốc gia, những mẫu tin như vậy chẳng những không nói lên được sự phát triển gì cả, mà chỉ cho thấy một đất nước quanh năm suốt tháng không có sinh hoạt nào khác hơn là đồng ruộng nương rẫy. Nhưng nghĩ cho cùng, những tin tức đó còn đỡ khổ hơn là nghe những bài diễn văn của những người mà họ gọi là lãnh đạo đảng lãnh đạo nhà nước. Trong cái không khí mà họ thường dùng những nhóm chữ như: “Thừa thắng xông lên. Việt Nam sẽ ngang tầm thế giới. Việt Nam tiến nhanh tiến mạnh tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội. Nào là ai thắng ai. Nào là tính ưu việt của chủ nghĩa xã hội, ..v..v… “ Ông nào cũng nói cũng phát biểu, và bài phát biểu nào cũng tràng giang đại hải nhưng không rời khỏi những điệp khúc nghe đến ngượng cho họ.
          Cho nên có những anh thích chơi bài mạt chược để giết thì giờ trong khi chờ về nhà, đã rất kiên nhẫn cưa củi cao su ra, đẽo nhỏ, mài láng, tạo nên những bộ mạt chược tưởng như mới mua ở chợ miền núi vậy. Từ đó, một sòng mạt chược thường ngày chiếm gốc cây trứng cá ở giữa nhà số 3 với cái đường mương tồn trữ “phân bón ưu việt xã hội chủ nghĩa”. Mùi hôi thúi từ nơi tồn trữ đó không có nghĩa gì với các bạn ấy, mà thật ra có ngồi trong nhà thì mùi đó vẫn ngang nhiên tạt ngang để sang nhà số 4 và những nhà khác nữa! Số sòng mạt chược dừng lại ở con số 3, có nghĩa là đủ thỏa mãn nhu cầu của các anh mộ điệu.
          Từ các sòng mạt chược giải trí nhìn sang một sinh hoạt khác đáng khuyến khích. Đó là một số anh lén cắt dây kẽm gai, kiên nhẫn gở bỏ từng cái gai, vỗ cho dây kẽm thẳng ra, cắt từng đoạn ngắn, đánh lại thành từng khoen, rồi nối các khoen lại làm dây kéo nước giếng. Tuy nặng một chút, nhưng có mà sử dụng vẫn hơn. Đến ăn cắp tôn rải rác trong khu trại. Tôn lợp nhà hay làm vách đều là tôn dợn sóng, cho nên phải kiên nhẫn vỗ cho thẳng trước khi gò thành cái thùng kéo nước giếng, hoặc đựng nước sử dụng trong ngày. Đến một sinh hoạt khác nữa cũng đáng khuyến khích. Đó là có những anh đào rễ và củ hà thủ ô. Không biết vì sao mà loại này thường mọc giữa những lớp hàng rào kẽm gai ngăn cách giữa các khu trong trại. Hà thủ ô là loại dây leo, ít lá, trông có vẻ lơ thơ tơ liễu buông mành, vậy mà phải đào liên tục từ 3 đến 5 ngày mới đến củ của nó ở độ sâu thường thấy từ 2 đến 3 thước. Sự kiên nhẫn này thường được đền bù cho những anh đào xới một mớ củ và rễ. Sau khi nâng niu cho mát tay, đem củ và rễ hà thủ ô rửa sạch, xắc phơi khô nấu nước uống. Tôi thường được anh bạn trẻ cùng quê Vĩnh Long cho một ly nhỏ, cho vào chút đường, uống rất ngon, và vào giấc ngủ rất nhẹ nhàng. Lính canh cộng sản bắt gặp chui vào hàng rào kẽm gai là họ mắng dữ lắm, nhưng cũng may là họ chưa bắt tại trận anh nào vạch hàng rào chui vào nên chưa ai bị biệt giam.
          Tôi nhớ có đọc bài viết về hà thủ ô, vì lâu quá nên trí nhớ còn lưu giữ đôi nét. Là loại cây mọc hoang nhiều nhất ở Việt Nam, Trung Hoa, Đài Loan, Nhật Bản. Trong ngành y dược Đông cũng như Tây, đều công nhận hà thủ ô là loại dược thảo thường dùng trong các viện bào chế thuốc. Khi đào lên chưa chế biến gì thì gọi là “hà thủ ô trắng”, nhiều nơi -nhất là Trung Hoa- đem nấu với đậu đen được gọi là “hà thủ ô đỏ”. Khác biệt giữa hai loại hà thủ ô này là “hà thủ ô đỏ” nhiều tính năng trị liệu hơn “hà thủ ô trắng”. Ngay trong anh em chúng tôi, tác dụng cảm nhận được khi sử dụng hà thủ ô là dễ tiêu hóa, dễ ngủ, khỏe khoắn, không bị bón, và nếu uống nhiều giúp cái bao tử dễ chịu hơn.
          Lại một kỳ công nữa của anh Nguyễn Văn Nhu (Đại Tá Quân Y). Khi ở trại tập trung Long Giao, anh đã phát minh cái vòi tắm bông sen cực nhỏ với vật liệu quá ư đơn giản, chỉ là cái lon đựng sữa bột guigoze do Hòa Lan sản xuất. Tại trại tập trung Tam Hiệp này, anh hoàn thành cây đàn Banjo hoàn toàn sử dụng vật liệu ngay trong trại, gồm: củi cao su, giây điện, và giây điện thoại. Kết quả sản phẩm của anh, tuy âm thanh không thể sánh với cây đàn Banjo thứ thiệt, nhưng vẫn cung cấp những âm thanh mềm mại trong bầu không khí của trại tập trung thường xuyên căng thẳng. Có điều là sáng tạo này hiệu quả không cao như phát minh vòi tắm bông sen kỳ diệu. Sau đó, anh Nhu còn dùng đất sét làm tô làm chén ăn cơm nữa. Phải công nhận, bác sĩ Nhu là người rất kiên nhẫn nhưng lại rất ít nói. Ít nói đến mức mà anh Nguyễn Kim Tây (Đại Tá Biệt Động Quân) em vợ của anh, cầm trên tay mấy viên thuốc đến hỏi anh:
          “Anh Tư, anh Tư, em bị cảm uống thuốc này được không?”
          Xem một lúc, anh Nhu buông thỏng một câu: “Bộ muốn chết hả.”
          (Năm 2004, tôi có dịp gặp Bác sĩ Nhu tại Houston, được biết anh và gia đình ở Tampa, Florida. Cựu Đại Tá Nguyễn Kim Tây đã từ trần tại Dallas dường như là năm 2005).

          Gói quà đầu tiên.

          Đầu tháng 12/1975, họ cho phép viết thư về gia đình, đồng thời họ cho nhận quà từ gia đình gởi đến nhân lễ Giáng Sinh. Từ vài ngày trước ngày 25 tháng 12, họ đưa xe về Bưu Điện Sài Gòn -nơi tập trung bưu kiện- và chuyên chở về trại trong ngày. Rất nhiều anh em cùng trong Khối 2 nhận được quà từ gia đình gởi đến, trong số đó có tôi. Tháo gói quà ra mà việc trước tiên là xem thư. Ồ! Trong thư có vài tấm ảnh. Sau 6 tháng xa cách, trông thấy vợ con tôi mà xót xa vô cùng! Vợ tôi ốm (gầy) hẳn đi! Các con tôi, tuy sức khỏe không kém nhiều, nhưng nỗi buồn hiện rõ trên nét mặt và cả dáng đứng nữa! Vợ tôi nhắc lại hai lần là tôi phải giữ gìn sức khỏe, vì trong mọi hoàn cảnh vợ con tôi “sống trong cảnh sống của tôi”, và đó là điều mà tôi không được quên! Vợ tôi cho biết Ba Má tôi đã dọn nhà về Nha Mân -quê Nội- mà không cho biết lý do, nhưng điều này tôi đã biết hồi tháng trước (11/1975). Lúc ấy có anh bạn cấp Đại Úy nhờ các bạn bên khu cấp Trung Tá chuyển tiếp qua khu cấp Đại Tá cho tôi biết, nhà Ba Má tôi ở Vĩnh Long đã bị cộng sản tịch thu với lý do là “Ba Má của Đại Tá ngụy”.
          Xem thư và ảnh xong tôi mới nâng niu gói bưu phẩm, phải nói cho đúng là gói quà thân thương trên tay. Suy nghĩ như vậy mới cảm nhận được chiều sâu của khối tình cảm từ vợ và các con tôi bàng bạc trên khắp những gói những hộp! Nói nghe có vẻ như nhiều lắm, nhưng thật sự với 5 kí lô nên chỉ vài gói vài hộp với đồ dùng linh tinh là đến trọng lượng giới hạn rồi. Bây giờ mới đến từng món quà. Với cái quần pyjama trên tay, tôi sờ theo đường dây thun vì trong thư vợ tôi có nói cái quần đã luồn thun rồi, ắt phải có cái nghĩa khác hơn là luồn thun. Đúng vậy, lần lượt tôi nhẹ tay kéo ra được 4 tờ giấy bạc loại 10 đồng. Đây là tiền giấy mà cộng sản vừa đổi vừa ăn cướp hồi tháng 9 vừa qua, và 1 đồng mới này họ đánh giá bằng 500 đồng Việt Nam Cộng Hòa. Số tiền này tôi nhờ anh Nguyễn Trung Chánh (Đại Tá Quân Cụ) trong toán thợ rèn đi làm bên ngoài trại, lén lút gởi nhà thầu cung cấp thực phẩm mua giùm đậu nành và đường tán làm sữa uống.
          Đổi tiền ngày 18/9/75 mà tôi nói họ vừa đổi vừa ăn cướp, vì mỗi người dân có bao nhiêu tiền cứ mang đến đổi, nhưng họ chỉ đưa lại tối đa có 200 đồng (bằng 100.000 đồng Việt Nam Cộng Hòa) dự trù cho mỗi gia đình 5 người chi tiêu trong một tuần lễ, còn bao nhiêu thì họ giữ lại. Sau đó, mỗi khi cần tiền phải làm đơn xin rút tiền và đơn này phải được Phường/Xã cứu xét. Còn họ có chấp thuận hay không, nếu chấp thuận rút và cho rút bao nhiêu tiền là quyền của lãnh đạo cộng sản địa phương. Thử ngược dòng lịch sử, chưa một chế độ nào kể từ thời phong kiến Việt Nam, thời bị phong kiến Trung Hoa cai trị ngót ngàn năm, cho đến thời bị thực dân Pháp cai trị hơn 80 năm, chỉ có thời cộng sản Việt Nam ngày nay mới có cái quyết định ăn cướp cạn như vậy thôi. Hé nhìn ra thế giới, không một nước văn minh nào có cái chính sách đổi tiền như lãnh đạo cộng sản Việt Nam cả. Tiền của mình mà khi cần mua sắm phải xin phép họ, và chỉ khi được phép mới lấy được tiền của mình mà xài. Trời đất ơi! Ngang ngược và man rợ không thể nào tưởng tượng nỗi! Thế mà họ luôn vễnh mặt rồi vỗ ngực tự xưng là “cách mạng”! Thật là tội nghiệp cho văn chương chữ nghĩa Việt Nam biết bao!
          Một lon guigoze đựng đầy thịt heo nạc kho tiêu mà tôi tưởng chừng như còn vương mùi thơm hột tiêu mà vợ tôi vừa cho vào vậy. Ngay sau khi xong ngày nấu bếp, tôi với anh Nguyễn Ngọc Điệp, ngồi lại ăn chiều, và có lẽ trong đời tôi cho đến lúc ấy chưa bao giờ tôi có được bữa ăn ngon đến như vậy quí vị quí bạn à! Bởi vì sự thiếu ăn đã hơn 180 ngày qua, cho nên ngoài cái hương vị thông thường ra, thức ăn còn có cả hương vị từ tình yêu thương của vợ của con tôi nữa.
          Đêm đó hầu như tôi không ngủ được bao nhiêu, nhưng không cảm thấy chút mệt mỏi nào. Bởi tôi hồi tưởng lại trong khoảng thời gian gần 3 năm kể từ khi quen biết nhau (năm 1955) đến ngày hôn lễ (1958), chúng tôi trao đổi nhau những quan niệm về cuộc sống lứa đôi. Theo đó, với quan niệm hạnh phúc gia đình, chúng tôi hứa với nhau sẳn sàng chấp nhận những thiệt thòi để giữ được hạnh phúc trong cuộc sống. Với các con thời thơ ấu, sức khỏe và niềm vui của các con là hạnh phúc của chúng tôi. Với các con trong tuổi học hành, xây dựng tương lai cho các con là hạnh phúc của chúng tôi. “Xây dựng tương lai” mà chúng tôi sử dụng ở đây đặt trên nền tảng “Kiến Thức, Đạo Đức, Nghị Lực”. “Kiến thức”, do bẩm sinh, do giáo dục gia đình, giáo dục học đường, và giáo dục xã hội. Kiến Thức được “Đạo Đức” hòa vào sẽ giúp cho những sáng tạo thực hiện được mục đích góp phần đưa xã hội phát triển theo nguyện vọng chung của xã hội. Nhưng nếu kiến thức hòa với đạo đức mà thiếu “Nghị Lực”, e rằng khó vượt qua những khó khăn bất trắc khi thực hiện. Và vân vân…
          Đêm cuối cùng của năm 1975, anh Trần Tín (Đại Tá Quân Nhạc) đã hát bài “Gói Quà Đầu Tiên” do chính anh vừa sáng tác. Lời ca chỉ là mớ ngôn ngữ thường dùng trong cuộc sống chớ không văn chương gì sâu xa, nhưng đã gây xúc động mạnh trong hầu hết anh em ngồi nghe, vì hình tượng gia đình đang ngày đêm hướng về mình trong một tình cảm thân thương vô hạn! Anh vừa hát vừa khóc! Chúng tôi vừa khóc vừa nghe!
          Vào những ngày cuối năm âm lịch tức gần Tết Nguyên Đán đầu năm 1976, họ cho phép gia đình gởi bưu phẩm cho chúng tôi trong trại. Vẫn cách làm như lần trước, họ cho xe về Bưu Điện Sài Gòn nhận và chở lên trại. Hầu hết là bánh mứt, trà, cà phê, nghĩa là những thứ gói ghém “hương vị ngày Xuân”.
          Đêm Giao Thừa. Một bàn thờ Tổ Quốc thu nhỏ thiết lập trong một góc được che giấu khá kín đáo. Một nhóm bạn không nhiều lắm vì cần tránh ồn ào dễ bị lính cộng sản rình rập bắt được thì nguy. Ngay lúc bên ngoài có tiếng pháo đầu Xuân, là lúc chúng tôi lần lượt đứng trước bàn thờ cầu nguyện. Trong giờ phút đầu tiên của Năm Mới, tôi nghĩ các bạn tôi cũng như tôi, trong cái chung là giây phút nghiêm trang đó chúng tôi cảm nhận được sự xúc động từ nơi sâu thẳm của tâm hồn đến rớm lệ! Còn cái riêng của mỗi người thể hiện qua nét đăm chiêu nhăn nhúm, cho dẫu là đang bắt tay Chúc Mừng Năm Mới với nhau cũng vậy. Ngày thường trong buồn ngoài vui, nhưng ngày Tết thì buồn cả trong ngoài.
          Từng nhóm chúng tôi quây quần bên lon trà, lon cà phê với bánh mứt bày trên “nắp bàn” là mảnh giấy ngay trên chỗ nằm. Câu chuyện chỉ là xoay quanh nội dung Tết buồn và số phận long đong!
          Đây có phải là cái Tết trong trại tù không, mặc dù đang ở trong vòng rào chắc chắn của một khu trại, có lính cộng sản canh gác chặt chẻ, mất quyền công dân, ấy vậy mà hầu như đa số anh em chúng tôi chưa công khai nhìn nhận mình là tù! Từ hơn nửa năm qua, lúc nào cộng sản cũng nói chúng tôi là học tập cải tạo, và gọi chúng tôi là những “cải tạo viên”. Phải công nhận sự dối trá với những mỹ từ của cộng sản hay đến mức mình không nhận biết mình là tù, chỉ mới chấp nhận bị nhốt để học tập thôi. Hay là tại mình không biết gì về cộng sản? Có lẽ điểm này dễ được chấp nhận hơn.
          Từ trại Long Giao chuyển đến đây đã hơn 3 tháng rồi mà chẳng thấy họ đá động gì đến cái gọi là “học tập cải tạo”, ngoại trừ lo cơm hằng ngày và thỉnh thoảng họ dắt ra ngoài trại làm những công tác lặt vặt. Chỉ có toán cơ khí với bảy anh Đại Tá hằng ngày ra ngoài trại làm cuốc xẻng. Do vậy mà những mẫu chuyện được mang ra bàn luận như lúc ở Long Giao. Tóm tắt như thế này:
          “Có thể đây là thời gian để họ phân loại chúng mình chăng?”
          “Phân loại như thế nào và để làm gì?”
          “Thì chỉ phỏng đoán thôi chớ ai mà biết bọn họ tính toán gì đâu”.
          “Tôi nghe toán cơ khí nói tụi nó (cộng sản) tính làm sạp gỗ cho mình nằm đó. Nếu sự thể đúng như vậy thì còn lâu tụi mình mới về được”.
          “Làm gì có chuyện đó. Có học cái quái gì đâu mà làm sạp với không làm sạp.”
          “Mấy hôm trước có anh nào bên Khối 1 nhận được thư nhà cho biết là hồi tụi nó vô Hà Nội năm 1954, đã bắt sĩ quan mình đi học tập lâu nhất là 18 tháng đấy các anh ạ!”
          “Giỡn sao cha nội. Thời đó tụi nó mới chiếm một nửa nước, còn bây giờ nó nuốt trọn cả rồi thì tình hình khác chớ. Với lại cái thông cáo chỉ nói có 30 ngày mà, các cha quên mau vậy?”
          “Thôi đi bạn. Bây giờ là gần 7 lần 30 ngày rồi mà tụi nó có nói gì với mình đâu. Tôi đếch tin chúng nó nữa.”
          “Trong đám tụi mình, có lẽ chỉ có mấy cha chơi mạt chược là khỏe thôi.”
          “Khỏe! Thế nào là khỏe.” Bóp đầu bóp trán cả ngày mà khỏe nỗi gì.”
          “Tôi nói khỏe, tức là không bận tâm đến chuyện chung, chuyện chính trị, chớ hổng phải khỏe là không mệt.”
          “Ừ! Nói vậy còn nghe được.”
          Đại để thì rất nhiều hội nghị bàn tròn bàn vuông với những mẫu chuyện trao đổi râm ran như vậy, thế mà bánh mứt, trà, cà phê, thuốc lá sạch trơn, nhưng không anh nào hình thành được một kết luận nào khả dĩ có chỗ mà tin.
          Chẳng bao lâu sau Tết Nguyên Đán, tất cả anh em cấp Đại Tá trong 4 Khối ở trong 8 nhà phải dồn lại, nhường chỗ cho anh em cấp Thiếu Tá ở doanh trại của Liên Đoàn 5 Công Binh Kiến Tạo cũ từ Hóc Môn chuyển đến. Tụi cộng sản gọi là trại Hóc Môn. Mỗi nhà đang từ 46 hoặc 47 người, nay tăng lên đến 72 người, làm cho “cái cõi không gian bé tí” của mỗi anh em chúng tôi thu hẹp lại còn 42 phân tây (0.42m), tức vừa hơn 2 gang tay! Kích thước “cái body” của tôi còn nằm ngửa và thẳng người được. Khi muốn ngồi dậy, hai tay khoanh trước ngực và từ từ ngóc đầu ngồi dậy. Âu cũng là cách tập các bắp thịt bụng đó mà. Nhưng anh Điệp (Nguyễn Ngọc) mà tôi thường gọi là người bề thế vì “cái body” của anh rộng rãi lắm. Anh rất khổ sở về đêm. Do vậy mà vừa tối là anh ngủ say sưa vì lúc ấy anh có thể nằm thong thả hơn nhiều. Trong đêm, mỗi khi ngồi dậy đã là khó, nhưng khi vừa đứng dậy thì chỗ nằm bị hai anh bạn bên cạnh vô tình choán ngay. Nếu không làm dấu để nhận ra chỗ nằm của mình thì không tài nào nằm đúng chỗ được, mà mỗi lúc như vậy thì y như rằng tiếng càu nhàu cả đầu trên xóm dưới đều nghe. Khi nhận ra chỗ nằm phải từ từ nghiêng người dùng vai lách dần hai bạn bên cạnh, một lúc sau cũng nằm xuống được.

          Lại lao động.
          Thế rồi anh em chúng tôi được lệnh đi “lao động”. Nói rõ hơn là đi cuốc đất đánh vồng trồng khoai mì mà bọn cộng sản gọi là trồng sắn. Trong tuần, mỗi Khối đi làm vài ngày. Trong những ngày này, cứ mỗi sáng nghe loa phóng thanh ra rả nhắc đi nhắc lại cái gọi là kỹ thuật trồng sắn. Nào là cách đánh vồng, khoét một đường dài bao nhiêu, đoạn hom khoai mì dài 12 phân tây phải quay gốc về hướng đông khi đặt xuống, hai tay phải vung đất lấp lại. Thế nhưng khi ra khu đất sau trại, gần đường xe lửa xuyên Việt, mấy tên lính cộng sản lại hướng dẫn theo cách khác:
          “Các anh cứ đánh vồng, dùng cuốc cuốc nhẹ xuống và kéo thành một đường dài, ném đoạn hom xuống đó mà chẳng cần xem hướng đông tây nam bắc gì cả, dùng chân đùa đất lên và đạp xuống cho chặt là xong.”
          “Thế tại sao kỹ thuật viên hướng dẫn qui cách qui trình gì đủ thứ vậy bộ đội?” Một anh hỏi.
          “Chuyên viên kỹ thuật họ chỉ biết lật sách ra mà đọc, còn tôi làm theo kinh nghiệm. Thôi, các anh làm đi, đừng có đứng đó mà dài dòng.”
          Mỗi khi ra trại đi làm, tụi nó dẫn theo cả Tiểu Đội lính với đầy đủ súng đạn và cả máy truyền tin theo canh giữ chúng tôi, cứ như đi đánh trận vậy. Lần thứ hai khi ra làm ở khu đất này, chúng tôi thấy có 3 nhóm dân có vẻ như đang làm rẫy cách chúng tôi khoảng 30 thước. Nhìn kỹ, tôi nói với anh Điệp:
          “Anh Điệp ơi! Có vẻ như đó là thân nhân trong số anh em mình chớ không phải người dân vùng này làm rẫy đâu anh. Mắt anh Điệp trông không rõ nên không có nhận xét gì, ngoại trừ suy đoán có thể như vậy lắm.”
          Phụ nữ và trẻ con ăn mặc tươm tất của dân Sài Gòn cho dẫu Sài Gòn bây giờ dưới quyền của cộng sản. Ba nhóm đó đứng chống cuốc nhiều hơn là cuốc, và luôn nhìn về phía chúng tôi. Thỉnh thoảng mấy đứa trẻ nói lớn lên:
          “Đường Trần Hưng Đạo nhé.”
          “Đường Lê Văn Duyệt đây.”
          Nhưng không một ai trong chúng tôi dám lên tiếng, vì cả Tiểu Đội lính bao quanh chúng tôi chặt hơn, tụi nó quát tháo đuổi đi khi thấy mấy đứa trẻ mon men đến gần chúng tôi. Rõ ràng là gia đình anh em chúng tôi tìm cách để gặp người thân, nhưng không thể được. Điều đó nói lên tình cảm gia đình sâu nặng biết bao, cho dẫu không còn người chồng người cha làm ra tiền cho gia đình, người vợ thay vào đó gồng gánh cho cuộc sống gia đình, cùng lúc tìm mọi cách để thăm gặp người bạn đời thân thương trong trại “học tập cải tạo”.
          Một hành động khác rất có ý nghĩa làm cho bọn canh giữ tức giận nhưng không làm gì được, trong khi anh em chúng tôi rất thích thú và thầm gởi lời cám ơn theo đoàn xe lửa. Đó là mỗi khi đoàn xe lửa chạy ngang, trên nóc các toa xe hầu như đứng đầy các thanh thiếu niên có chuẩn bị gạch đá, liệng tới tấp vào đám lính cộng sản canh giữ chúng tôi. Một vài em còn trịch quần xuống trong khi đoàn xe vẫn ung dung tốc độ từ từ vì chạy chậm lắm. Quả thật hành động trịch quần như vậy xem chừng không lịch sự chút nào, nhưng từ góc độ chính trị thì đáng cho anh em chúng tôi suy nghĩ về cách bày tỏ ý thức chính trị của người dân nhỏ bé Việt Nam Cộng Hòa cũ đối với cộng sản.
          Bên khu cấp Trung Tá chuyền tin qua cho biết, đã có anh nhận được thư và tiền khi đi làm gần đường xe lửa do người nhà lén lút thâm nhập vào khu trồng khoai mì.

          Phiên tòa rừng rú.
          Một buổi chiều khi cuốc đất trở về, trông thấy tụi nó đang kéo dây và gắn hai cái loa khá lớn chỏ vào trại. Đường dây bắt đầu từ khu vực bộ chỉ huy trại, tức Đoàn 775. Sau cơm chiều hôm ấy, anh em chúng tôi có đề tài để đồn đoán, vừa giết thời gian cũng vừa nói lên tâm trạng “wait and see” của những người chỉ được quanh quẩn sau những lớp hàng rào kẽm gai.
          “Có thể là lễ ra về đang được chuẩn bị chăng?”
          “Không phải đâu bạn ơi! Lễ gì mà kéo dây dài vậy. Hệ thống âm thanh phải thiết trí ngay nơi tổ chức lễ chớ sao kéo vô trại làm chi.”
          “Cách tổ chức của họ có chắc gì giống mình đâu mà khẳng định như vậy.”
          “Theo tôi, họ bắt mình nghe radio đến mức không ngủ được cho mà coi. Họ hành hạ mình bằng cách làm cho mình điên lên đó.”
          “Cũng dám lắm à.”
          Và rồi sau đó, họ vào trại gọi các anh Khối Trưởng Khối Phó của các Khối Thiếu Tá, Trung Tá, Đại Tá, ra bộ chỉ huy Đoàn 775 dự thính một phiên tòa quân sự. Hóa ra hai cái loa chỏ vào trại buộc anh em chúng tôi trong trại phải nghe cái gọi là tòa án quân sự Quân Khu 7 của họ. Chánh thẩm tên Nguyễn Văn Ba, Trung Tá Đoàn Trưởng Đoàn 775. Nói cho dễ hiểu là tên Đoàn Trưởng ngồi xử án. Bị can của phiên tòa là hai sĩ quan trong số anh em chúng tôi bên khu Thiếu Tá. Đó là anh Thiếu Tá Bé và Thiếu Tá Thìn (?). Hai bạn này khi ở trại Hóc Môn đã trốn trại và bị bắt lại. Từ khi chuyển đến đây (trại Tam Hiệp) hai bạn bị nhốt trong hai cái conex. Conex là cái thùng sắt ngang khoảng 2 thước, dài có lẽ hơn bề ngang một chút, và cao cũng khoảng 2 thước. Loại này do Hoa Kỳ viện trợ để quân đội sử dụng tồn trữ tạm khi chuyển hàng, vừa tránh hư hỏng vừa tránh mất mát mà lại gọn gàng khi bốc dỡ nữa. Cái thùng như vậy mà nhốt con người trong đó với sức nóng kinh khủng của miền Nam chỉ hai mùa mưa nắng! Dã man đến thế là cùng!
          Theo lời thuật của các anh dự phiên tòa kể lại rằng:
          “Cái gọi là phiên tòa quân sự đã căn cứ vào lời tự khai sau đợt học tập chính trị để kết tội hai anh bạn này. Họ gắn sự kiện du học trường Tình Báo Hoa Kỳ ở Okinawa, Nhật Bản với sự trốn trại để tiếp tục hoạt động chống lại họ, thế là họ tuyên án tử hình cả hai anh. Ngay lập tức, hai tên lính cộng sản bước tới bịt mắt, lôi hai anh ra pháp trường, cột vào hai cột gỗ mới dựng buổi sáng. Và rồi loạt đạn AK 47 nổ vang đã kết thúc sự sống của hai bạn! Đầu ngoẻo về một bên, máu đẫm cả áo quần!. Bọn họ đem chôn xác hai anh ấy ở đâu không ai biết.”
          Sáng hôm sau, Khối 2 chúng tôi đi làm nhà ở cạnh “pháp trường”. Tôi đến chỗ cột gỗ, máu dính lem nhem trên thân cột, còn nền đất pha cát đầy những vệt máu đã khô! Anh Trần Văn Lễ đến cạnh tôi, cả hai chúng tôi lặng lẽ chào tiễn biệt hai anh ấy cho dù lời chào muộn màng!
          Xem lại vị trí của trại với vị trí pháp trường, có lẽ bọn họ chọn nơi làm pháp trường khi mọi người thua trận đang theo dõi qua loa phóng thanh, từ lúc nghe tuyên án cho đến lúc hai loạt đạn khô khan xé không gian bay ngang các khu trại, như âm thanh đe dọa anh em chúng tôi thì phải? Tự động rời hội trường trở vào nhà số 2, mọi người hoàn toàn im lặng chừng như mỗi người có nỗi đau riêng của mình! Nhưng qua phiên tòa này, chúng tôi rút ra được kinh nghiệm là những gì mà mình nghe lời họ để rồi khai báo trung thực, đó chính là mình tự kết tội mình.. Khi bắt đầu viết bản tự khai, họ nói rồi nhắc đi nhắc lại nhiều lần:
          “Mấy anh làm gì cách mạng đều biết hết, nhưng cách mạng muốn thấy các anh thành thật khai báo để cách mạng khoan hồng”.
          Thưa quí vị quí bạn, nghe theo cộng sản là nguy lắm, thậm chí là chết mất xác đó! Thật ra thì bọn họ không biết gì hết, mà họ chỉ căn cứ vào bản tự khai của hai anh ấy, rồi dẫn đến bản án gần gủi với những bản án trong đấu tố thời cải cách ruộng đất 1953-1956, tại những địa phương dưới sự kiểm soát của lãnh đạo nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa vậy. Nghĩa là man rợ. Quả thật câu nói của Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu tại phiên họp của Quốc Hội lưỡng viện sau trận chiến Tết Mậu Thân đầu năm 1968, có ý nghĩa vượt thời gian: “Đừng nghe những gì cộng sản nói mà hãy nhìn kỷ những gì cộng sản làm”. Nhờ sự ám ảnh đó đã giúp tôi chọn lọc trong khai báo.

          Bị thẩm vấn tại trại Tam Hiêp.
          Từ giữa tháng 04/1976, một số các bạn Đại Tá từng phục vụ tại các cơ quan trung ương bị họ gọi đến văn phòng làm việc. Tôi là một trong số đó. Họ dùng chữ “làm việc” nhưng theo tôi thì họ “thẩm vấn”. Hồi tháng 05/1975, khi còn ở Sài Gòn tôi đã bị “làm việc” hai lần. Nhưng theo cách vừa đe vừa vuốt trong từng câu hỏi, thật sự là cuộc thẩm vấn chớ không phải “làm việc” theo cách hiểu rõ nghĩa trắng đen của mình. Họ gọi không liên tục, có khi hai ba ngày liên tiếp, có khi cách vài ngày gọi một lần. Tôi tường thuật một số lần điển hình điều mà họ gọi là làm việc trong khi tôi vẫn khẳng định là bị thẩm vấn.
          Ngày đầu tiên bước vào gian phòng nhỏ hẹp ngay bên ngoài vòng rào kẽm gai, hai tên mặc quân phục thẳng thớm nhưng không mũ mão lon lá gì hết nên chẳng biết họ cấp bậc gì. Một tên có vẻ là trưởng đoàn hỏi tôi:
          “Chào anh. Anh có phải là Phạm Bá Hoa không?”
          “Đúng. Tôi là Phạm Bá Hoa.”
          “Hôm nay chúng tôi bắt đầu làm việc với anh về một số vấn đề.”
          “Đây là lần thứ 3 sau ngày 30/4/1975, các anh thẩm vấn tôi. Và tôi sẳn sàng về những điều tôi biết”.
          “Có gì đâu mà anh cho là thẩm vấn, chỉ trao đổi với nhau thôi mà.”
          “Tôi sẽ cố gắng để hiểu như vậy.”
          “Ở căn cứ Long Bình của mấy anh có mấy hầm bí mật? Chính xác là chỗ nào? Và cất giấu những gì trong đó?”
          “Khi còn ở Sài Gòn, tôi cũng nhận được câu hỏi tương tự. Và câu trả lời là tôi không biết có hầm hay không có hầm. Đơn giản vì căn cứ Long Bình rộng lớn lắm mà trong đó chỉ có Bộ Chỉ Huy 3 Tiếp Vận chúng tôi, cùng với một số đơn vị Tiếp Vận đồn trú. Phần rộng lớn còn lại là những cơ sở kinh tế hoạt động. Trong phạm vi các cơ sở của chúng tôi không có hầm bí mật nào cả, ngoại trừ hầm nửa nổi nửa chìm sử dụng tồn trữ hàng cần nhiệt độ thấp như điện trì cho máy truyền tin chẳng hạn. Với lại trong tổ chức Tiếp Vận chúng tôi không có khái niệm về hầm bí mật như trong quân đội các anh.”
          “Tôi chắc là trong một căn cứ rộng lớn như vậy phải có hầm bí mật chứ?”
          “Tôi quả quyết như vậy, còn anh tin thế nào là tùy anh. Tôi xin nhấn mạnh là các cơ sở của ngành Tiếp Vận chúng tôi chỉ choán một phần đất nhỏ, nên tôi không biết toàn bộ khu vực còn lại.”
          Hắn im lặng, chừng như hắn đang tìm hiểu bên trong câu trả lời của tôi có thành thật hay không, hoặc tìm câu khác “oánh” tiếp chăng? Tôi tiếp:
          “Tôi nghĩ, bây giờ các anh đã kiểm soát toàn bộ căn cứ Long Bình của chúng tôi thì việc lục soát tìm kiếm có gì khó khăn đâu.”
          “Thôi được, chúng tôi sang vấn đề khác. Về vận tải của các anh như thế nào? Đường bộ lẫn đường thủy?”
          “Chúng tôi có 5 Liên Đoàn Vận Tải tại 5 Vùng Tiếp Vận, phụ trách vận chuyển trong phạm vi địa phương. Còn từ trung ương đến các Vùng do Liên Đoàn Vận Tải trung ương trách nhiệm. Trong hệ thống tổ chức mỗi Sư Đoàn Lục Quân có một Đại Đội Vận Tải. Hải Quân có Hải Đội Quân Vận Hạm. Và Không Quân có những Phi Đoàn Vận Tải. Ngoài ra chúng tôi còn có các khế ước thuê mướn các công ty dân sự cung cấp phương tiện vận chuyển đường bộ lẫn đường thủy nữa”.
          “Khả năng trọng tải chung của các anh là bao nhiêu, kể cả phương tiện dân sự mà các anh thuê mướn?”
          “Tôi không nắm dữ kiện này, nhưng mọi nhu cầu vận chuyển các loại hàng tiếp liệu của quân đội chúng tôi đều được cung ứng”.
          “Về vận tải biển của các anh?”
          “Ngành Tiếp Vận chúng tôi có khả năng vận chuyển dọc theo duyên hải, nhưng không có khả năng viễn dương.”
          “Vậy thì vũ khí khí tài mà Mỹ cho các anh đến bằng cách nào?”
          “Đơn giản thôi. Hoa Kỳ mướn tàu hàng chở đến cung cấp cho chúng tôi.”
          “Có trường hợp nào tàu biển cặp các cảng biển miền Trung không?”
          “Có”.
          “Ngắn gọn quá vậy. Anh cụ thể hơn cho chúng tôi biết?”
          “Thí dụ về đạn dược. Chúng tôi thiết lập kế hoạch bổ sung cho các Vùng Tiếp Vận tại các cảng Cam Ranh, Qui Nhơn, Đà Nẳng, rồi trao cho Hoa Kỳ. Thế là Hoa Kỳ ký khế ước với các công ty vận tải đường biển, và chở hàng giao thẳng các nơi theo yêu cầu của chúng tôi. Bằng cách đó, chúng tôi tiết kiệm được thời gian, chi phí, kho tồn trữ trung gian, và an toàn nữa.”
          Đấy là buổi thẩm vấn đầu tiên tại trại Tam Hiệp, và là lần thẩm vấn thứ ba kể từ sau ngày 30/04/1975. Trước khi ra cửa, hắn kêu tôi lại đưa tôi mấy tờ giấy ô vuông (cũng gọi là giấy manh) và nói:
          “Anh viết lại những gì anh đã nói với chúng tôi sáng nay. Đồng thời tôi muốn anh vẽ những sơ đồ mô tả sự việc rõ hơn. Anh có một tuần để làm việc này.”
          “Anh nói mơ hồ quá. Anh cần sơ đồ gì tôi sẽ vẽ nếu tôi biết.”
          “Sơ đồ vận chuyển đường thủy. Sơ đồ các Vùng Tiếp Vận của anh ở đâu?”
          “Tôi sẽ vẽ. Bây giờ tôi vào trại được chưa?”
          “Được. Anh vào đi.”
          Tuần sau, lính gác vào gọi tôi. Vẫn địa điểm cũ. Hai tên cộng sản khác đang chụm đầu vào nhau. Tôi gõ cửa. Họ quay nhìn tôi, một trong hai tên hơi gắt giọng:
          “Anh tên Phạm Bá Hoa phải không?”
          “Đúng. Tôi đây.” Tôi cũng có chút gắt giọng với hắn.
          Im lặng một lúc. Sau khi hắn xem những trang giấy viết và hai sơ đồ tôi trao khi bước vào, hắn lên tiếng:
          “Sao anh nặng lời thế. Bài viết mà anh cho là tờ khai à.”
          “Các anh có dùng từ ngữ gì đi nữa thì thực chất nó vẫn là tờ khai mà.”
          Tên kia chen vào:
          “Thôi được. Cứ luận bàn cách dùng từ không khéo lại lạc đề. Anh cho chúng tôi biết Tổng Cục Tiếp Vận của anh có cố vấn Mỹ không?”
          “Từ cuối năm 1972 về trước thì có, sau đó thì không.”
          “Họ đối với các anh như thế nào?”
          “Anh có thể nêu câu hỏi rõ nghĩa một chút, vì tôi chưa hiểu ý anh muốn hỏi gì.”
          Mặt hắn bắt đầu đỏ lên: “Mỹ chỉ huy các anh phải không?”
          “Xin lỗi hai anh nghe. Bộ cố vấn Trung Cộng với cố vấn Liên Xô chỉ huy các anh hay sao mà anh hỏi tôi như vậy?”
          Hắn đập tay xuống bàn nhưng không mạnh lắm:
          “Anh trả lời câu hỏi của tôi. Anh phải nghiêm túc trước mặt chúng tôi.”
          “Lại xin lỗi hai anh. Tôi nêu câu hỏi một cách đúng đắn. Sở dĩ tôi hỏi lại hai anh vì đây là lần đầu tiên tôi nghe như trong câu hỏi có tính xác định Mỹ chỉ huy chúng tôi. Lạ tai lắm. Tôi trả lời là không. Cố vấn là cố vấn, hoàn toàn không có vấn đề người Mỹ chỉ huy chúng tôi như trên màn ảnh nhỏ mà các anh đã tạo dựng trong các vở kịch và tuồng cải lương mà tôi đã xem khi chưa vào trại.”
          Cả hai lại bắt đầu đỏ mặt. Lại gằn giọng: “Anh có thành thật không?”
          “Tùy hai anh đánh giá câu trả lời của tôi. Riêng với tôi thì tôi rất thành thật.”
          “Vậy anh cụ thể điều mà anh nói cố vấn là cố vấn.”
          “Tháng 4/1962, lúc ấy tôi phục vụ tại Sư Đoàn 21 Bộ Binh ở vùng đồng bằng Cửu Long. Lần đầu tiên chúng tôi được Hoa Kỳ yểm trợ phương tiện không vận đổ quân ngay tại trận địa mà không cần nhẩy dù, đó là trực thăng H21 có hình dạng “trái chuối già”. Sĩ quan Hoa Kỳ hướng dẫn chúng tôi về kỹ thuật cất cánh, khi bay, khi hạ cánh, về khả năng hỏa lực, nói chung là những gì thuộc về khả năng và kỹ thuật của phi cơ. Cố vấn tại đơn vị hướng dẫn thực tập lên quân xuống quân, còn chỉ huy khi thật sự lên quân xuống quân và tấn công các anh là chúng tôi. Một trường hợp khác, tại chiến trường, tức là lúc đánh nhau với các anh, cố vấn Hoa Kỳ tại các đơn vị đó là gạch nối giữa đơn vị trưởng của chúng tôi với đơn vị Pháo Binh và Không Quân chiến thuật Hoa Kỳ, để yểm trợ hỏa lực theo yêu cầu của cấp chỉ huy Việt Nam chúng tôi. Nói chung, Hoa Kỳ cố vấn chúng tôi về kỹ thuật các loại quân dụng mà Hoa Kỳ viện trợ và kỹ thuật bảo trì nó. Còn về chiến thuật, nhiều trường hợp, cố vấn Hoa Kỳ còn học kinh nghiệm từ phía chúng tôi thì làm gì có việc chỉ huy chúng tôi như các anh hỏi. Tôi nói Hoa Kỳ học chúng tôi, vì Hoa Kỳ không thể hiểu các anh như chúng tôi hiểu các anh, bởi trong cuộc chiến này bao gồm cả vấn đề văn hoá khi nghiên cứu về chiến lược chiến thuật”.
          Im lặng một lúc, hắn hỏi: “Anh có chủ quan không?”
          “Cũng tùy các anh thôi. Khi tôi trả lời các anh, tôi vẫn hiểu là các anh có nhiều cách để phối kiểm câu trả lời của tôi, vì các anh muốn gọi bất cứ ai trong số anh em chúng tôi ra làm việc thì gọi ra hỏi dễ dàng. Khi tôi hiểu như vậy, dại gì tôi nói theo cách tôi nghĩ, vì chẳng những không có lợi gì cho tôi mà trái lại có hại là cái chắc.”
          Hắn nhìn thẳng tôi:
          “Thôi được. Bây giờ chuyển sang đề tài khác. Ngành Mãi Dịch của anh là gì?”
          “Đúng như tên gọi của nó là dịch vụ mua hàng cho nhu cầu quân đội chúng tôi mà trong nước có khả năng sản xuất.”
          “Anh được cấp tiền như thế nào để mua hàng?”
          “Cơ quan Mãi Dịch chúng tôi mua hàng nhưng không bao giờ được ngân sách Quốc Phòng cấp một đồng bạc nào cả, nhưng mỗi năm tôi mua hàng trị giá trên dưới 30 tỷ đồng (30.000.000.000,00).”
          Với giọng ngạc nhiên, hắn hỏi: “Bằng cách nào?”
          “Cơ quan Mãi Dịch chúng tôi chỉ trách nhiệm thiết lập khế ước theo qui định quốc gia về nguyên tắc hành chánh mãi ước, theo đúng nhu cầu kỹ thuật của từng món hàng và số lượng mà cơ quan đơn vị yêu cầu. Hằng năm, ngân sách quốc phòng dành một ngân khoản thích hợp cho các cơ quan đơn vị trong ngành Tiếp Vậnị, để thực hiện những mặt hàng cần thiết cho quân đội mà nền kỹ nghệ trong nước sản xuất. Nhà thầu giao hàng trực tiếp cho các cơ quan đơn vị, nhưng tiền thì nhận ở Bộ Quốc Phòng. Nói chung, cơ quan Mãi Dịch chúng tôi chỉ làm nhiệm vụ kỹ thuật từ lúc gọi thầu đến khi tống đạt khế ước đến nhà thầu thi hành, và góp phần kiểm soát phẩm chất cùng với số lượng hàng khi nhà thầu giao tại các kho qui định trong khế ước.”
          “Các anh lãnh lương của Mỹ bằng đô la chứ?”
          “Tại sao Mỹ trả lương cho chúng tôi trong khi chúng tôi là quân nhân Việt Nam, phục vụ cho Tổ Quốc và Dân Tộc Việt Nam? Tôi quả quyết với các anh rằng, ngân sách của Bộ Quốc Phòng chúng tôi trả lương cho toàn thể quân nhân và công chức quốc phòng trong quân lực Việt Nam Cộng Hòa bằng đồng bạc Việt Nam chúng tôi.”
          “Vậy tiền Mỹ viện trợ cho các anh dùng vào khoản nào?”
          Nghe hỏi mà phát tức, tôi hơi gắt giọng:
          “Có vẻ như các anh cho rằng chúng tôi chia nhau bỏ túi số tiền viện trợ phải không? Xin lỗi các anh, hằng năm Hoa Kỳ viện trợ cho quốc gia chúng tôi với một khoản tiền nào đó, trên các văn bản cũng như trên báo chí toàn là những con số về tiền, nhưng thực tế nó biến thành những món hàng mà chúng tôi gọi là dụng cụ chiến tranh, từ Hoa Kỳ đi thẳng vào các kho tồn trữ của chúng tôi từ trung ương đến các địa phương, nó cũng biến thành các khóa đào tạo các ngành chuyên môn trên đất Hoa Kỳ. Nói vắn tắt, tiền Hoa Kỳ viện trợ nhưng không phải viện trợ bằng tiền như các anh hiểu, mà là bằng dụng cụ chiến tranh và các dịch vụ quân sự.”
          Bọn họ im lặng một lúc, chừng như họ ngạc nhiên lắm thì phải. Theo tôi biết, trong ngân sách quốc phòng có phần viện trợ của Hoa Kỳ là 25% mà chúng tôi dùng nhóm chữ viện trợ chung đậu để chỉ số tiền đó, và nó bàng bạc trong các chương ngân sách chớ không riêng cho khoản chi về lương.
          “Bây giờ là câu hỏi chót. Anh có thể vẽ sơ đồ ngành Tiếp Vận của anh chứ?”
          “Được.”
          Họ lại trao cho tôi mấy tờ giấy ô vuông và tôi có thời gian một tuần làm việc này. Một tuần là thong thả vì chỉ cần vài ngày là xong, vì vậy mà khi đến phiên nấu bếp tôi vẫn cùng các anh trong nhóm làm công việc này. Với lại nấu bếp tuy có phần vất vả nhưng cũng vui vui.
          Đây là một trong những chuyện vui pha chút ngậm ngùi! Đó là mỗi sáng có một anh rất trẻ, tên Huệ, theo lời anh bạn ở Sư Đoàn 23 Bộ Binh thì anh Huệ là Thiếu Úy phục vụ Đại Đội Thám Báo Sư Đoàn, đã một lần bị thương có ảnh hưởng đến thần kinh. Cứ y như rằng, với cái lon guigoze trên tay khi đến nhà bếp, anh vừa nói vừa cười nhưng không biết anh cười với ai nữa:
          “Cho Thiếu Tướng gô nước cơm.”
          Anh Điệp cười ngất và đáp: “Thiếu Tướng để đó, chờ cơm sôi tôi lấy cho!”
          Vì vết thương chạm thần kinh nên anh tự cho mình là “Thiếu Tướng, Tư Lệnh Sư Đoàn 23B.” Cũng vì cái cấp bậc với cái chức vụ tự phong đó mà anh bị quân cộng sản bắt. Lại có anh bạn trẻ khác cũng trong tình trạng không bình thường như vậy, nhưng không do thương tích. Thường ngày, anh bạn này ăn xin ở chợ Bà Chiểu, Gia Định. Ngày 30/04/1975, anh ta lượm được cái áo treillis có cấp hiệu Thiếu Tá và vui vẻ mặc vào. Vài ngày sau anh bị công an cộng sản bắt vô trại tập trung, lại ở chung với “Thiếu Tướng Nguyễn Huệ”. Thế là “Thiếu Tướng Nguyễn Huệ” cử anh “Thiếu Tá” này vào chức “sĩ quan tùy viên”.
          “Sư Đoàn 23B” là một đơn vị không hề có trong tổ chức Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa, thế nhưng sư đoàn này lại là một đề tài mà khi thẩm vấn tôi, họ cứ xoay quanh cái “sư đoàn” ấy.
          Tuần lễ sau đó, thẩm vấn tái diễn. Vẫn hai tên cộng sản tuần trước. Xem xong sơ đồ, họ bắt đầu:
          “Địa bàn hoạt động của Sư Đoàn 23B ở đâu?”
          Tôi nhìn trái rồi nhìn phải để xem họ hỏi tôi hay hỏi ai. Một trong hai tên quát: “Tại sao không trả lời tôi mà anh quan sát địa hình?”
          Câu quát của hắn chừng như nghi ngờ tôi có ý định bỏ chạy thì phải.
          “Tôi nhìn xem có phải anh hỏi tôi hay hỏi người nào khác, vì tôi phục vụ trong Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa (có cơ hội là tôi nhấn mạnh chữ Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa) vừa đúng 21 năm, chưa bao giờ nghe nói đến sư đoàn này, cho nên tôi nhìn xem có người nào khác ngoài tôi ra không, có gì đâu mà anh định gắn cho tôi cái âm mưu trốn trại.”
          “Vậy tại sao các anh có Tướng Nguyễn Huệ, Tư Lệnh Sư Đoàn 23B?”
          “Các anh tin lời anh ấy sao. Anh ta chưa đến tuổi 30 làm sao lên đến cấp Tướng được. Theo chỗ tôi biết, anh ấy là Thiếu Úy phục vụ ở Sư Đoàn 23 Bộ Binh. Trong trận đánh với các anh, viên đạn AK đã gây thương tích cơ thể làm chấn thương đến thần kinh anh ấy. Tôi chỉ biết đôi điều về anh ấy như vậy thôi.”
          “Không ai lại tự mình khai quân hàm (tức cấp bậc) với chức vụ không có cả.”
          “Có chớ. Anh Nguyễn Huệ khai với các anh đó.”
          Vầng trán hắn nhăn nhúm cùng lúc với đôi mắt cau lại, chứng tỏ hắn đang tức tôi lắm. Lại gằn giọng:
          “Anh có khẳng định là quân đội mấy anh không có Thiếu Tướng Nguyễn Huệ?”
          “Chắc chắn là như vậy.”
          “Anh nghĩ gì khi có người xác nhận quân đội các anh có Tướng Huệ?”
          “Tôi không nghĩ gì hết mà tôi khẳng định người nào xác nhận như vậy thì người đó cũng có vấn đề về thần kinh như anh bạn trẻ chúng tôi đang mang cái tên Nguyễn Huệ. Còn tôi, cho đến bây giờ thần kinh tôi chưa có vấn đề.”
          “Được. Chúng tôi tạm nghe như vậy. Về ngành Mãi Dịch của anh, chúng tôi sẽ trở lại vào ngày khác. Bây giờ anh cho chúng tôi biết, Đồng Văn Khuyên với Nguyễn Văn Chức của anh hiện nay ở đâu, và làm gì?”
          “Tôi hoàn toàn không biết. Ngay cả gia đình tôi mà tôi cũng không biết thì làm sao tôi biết hai vị ấy ở đâu.”
          “Khi ông Khuyên bỏ chạy có từ giã anh không?”
          “Trung Tướng Khuyên có đến văn phòng tôi trước khi đi, nhưng không một lời từ giã. Nói cho đúng là cấp chỉ huy của tôi với tôi, chỉ nhìn nhau mà không ai nói với ai lời nào cả.”
          “Ông Khuyên đi bằng gì?”
          “Đi bằng xe Jeep.”
          Hắn đỏ mặt lên và chồm tới cứ như muốn tát tai tôi vậy:
          “Chạy sang Mỹ mà đi bằng xe Jeep à?”
          “Tôi đâu có nói với anh là Trung Tướng Khuyên sang Hoa Kỳ bằng xe Jeep. Tôi trả lời chính xác theo câu hỏi của anh sao anh tức giận. Tôi nói rõ thêm là lần sau cùng gặp cấp chỉ huy của tôi là lúc ông ngồi trên xe Jeep, sau đó ông rời khỏi Tổng Cục Tiếp Vận để vào phi trường Tân Sơn Nhất. Còn ông ấy có đi được hay không, hoặc có đi được mà đi bằng gì, tôi hoàn toàn không biết.”
          Có vẻ như hắn cảm thấy bị hố, nên nhẹ giọng:
          “Có người nói là ông Khuyên không đi được, anh nghĩ sao?”
          “Tôi không nghĩ gì hết, vì tôi hoàn toàn không biết tin tức gì về cấp chỉ huy của tôi sau khi xe Jeep đưa ông rời khỏi chỗ tôi đứng. Với lại ngay bây giờ, tôi chưa biết số phận long đong của tôi sẽ ra sao, thì lòng dạ nào tôi tìm hiểu về các cấp chỉ huy của tôi. ”
          “Anh có biết Trung Tướng Trưởng không?” (Trung Tướng Ngô Quang Trưởng)
          “Có. Tôi có biết Trung Tướng Ngô Quang Trưởng, nhưng chưa bao giờ làm việc dưới quyền ông, nên chỉ biết mà không hiểu gì về ông ấy.”
          “Anh có tin tức gì về ông Trưởng không đi Mỹ mà đi Thái Lan không?”
          “Tôi lại hoàn toàn không biết.”
          “Sao cái gì anh cũng trả lời không biết?”
          “Những gì tôi biết thì tôi trả lời tôi biết, còn những gì tôi không biết thì tôi trả lời không biết. Tôi còn nhớ sau khi học tập chính trị ở trại Long Giao, anh giảng viên hướng dẫn khai báo, anh ấy nói là cách mạng biết tất cả những việc mà chúng tôi đã làm, nhưng cách mạng muốn chúng tôi khai báo thành thật để đánh giá kết quả học tập. Tôi nghĩ, nếu tôi nói không thành thật thì các anh biết ngay thôi.”
          Không hiểu hắn nghĩ gì về câu trả lời của tôi. Hắn nhìn thẳng vào tôi:
          “Tuần này anh viết cho tôi về tổ chức ngành Tiếp Vận.”
          “Tuần trước tôi đã vẽ sơ đồ rồi mà.”
          “Tôi có xem. Nhưng tuần này anh viết cụ thể hơn. Bây giờ anh vào trại được rồi.”
          Trở lại với anh “Tư Lệnh Sư Đoàn 23B và anh tùy viên của Tư Lệnh”. Anh Nguyễn Huệ “Tư Lệnh Sư Đoàn 23B” những lúc tỉnh táo, anh nói chuyện hóm hỉnh và ý nghĩa nữa. Trường hợp điển hình là trong khi chờ đợi lon guigoze nước cơm sôi, anh tâm tình với nhóm nấu bếp chúng tôi rằng:
          “Tôi xưng Thiếu Tướng, Tư Lệnh Sư Đoàn 23B, là tôi nói với cộng sản chớ không phải tôi nói với các ông (có lẽ do anh quá trẻ nên gọi chúng tôi bằng các ông thì phải). Các ông đừng buồn tôi”.
          Anh ấy nói như vậy là lúc tỉnh, vì rõ ràng là những khi đến xin nước cơm thì anh vẫn xưng Thiếu Tướng với chúng tôi, chắc lúc ấy không tỉnh chăng?
          Lại nói qua về “Thiếu Tá tùy viên của Tư Lệnh Sư Đoàn 23B”. Anh này gần như hoàn toàn bất bình thường, tệ hơn nữa có thể nói là khật khùng. Chẳng thấy anh ta nói chuyện với ai nhưng lúc nào cũng gắn sẳn nụ cười trên môi cứ như đang cười với ai đó, mà thật ra có thấy ai đâu. Cười khơi khơi đó quí vị quí bạn à! Cứ “tư lệnh” đi đâu thì “tùy viên” theo đến đó, đôi khi chậm trễ như xuống nhà bếp chẳng hạn, chỉ một lúc sau thì anh ta cũng đến đứng hay ngồi bên cạnh “sếp”, chờ xách lon guigoze nước cơm sôi cho “sếp”. Những chiều xem tivi ở hội trường, thì ”tùy viên” có trách nhiệm choán chỗ trước, bằng cách xách hai khúc gỗ cao su nhỏ dùng làm ghế ngồi cho “hai thầy trò”. Và y như rằng, ghế của “tùy viên” ngay sau lưng ghế của “tư lệnh”. Nói cho cùng, có hai anh chàng này đôi lúc cũng giúp cho nhiều người chung quanh đỡ buồn vì những hành động ngớ ngẩn của hai anh ấy. Ngược lại, bọn cộng sản ở trại Tam Hiệp này bối rối vì không tìm được “tông tích của Sư Đoàn 23B”.
          Tôi lại ra ngoài trại cho họ thẩm vấn nữa đây. Lần này bọn họ ba đứa, hai đứa cũ với một đứa gặp lần đầu. Câu đầu tiên là vỗ mặt liền:
          “Anh có biết vì sao Mỹ thua trong chiến tranh xâm lược Việt Nam không?”
          “Xin lỗi các anh. Các anh muốn tôi trả lời theo bài học hay trả lời theo cách nghĩ của tôi?”
          Hắn gằn giọng: “Anh phải nghiêm túc khi trả lời câu hỏi của tôi.”
          “Tôi rất nghiêm chỉnh. Tôi hỏi như vậy để tôi trả lời đúng câu hỏi của anh.”
          “Tại sao anh hỏi chúng tôi câu đó?”
          “Tại vì bài học chính trị số 1 có dạy chúng tôi về nguyên nhân mà anh nêu trong câu hỏi rồi. Còn nếu anh muốn tôi trả lời theo cách nghĩ của tôi thì khác với bài học, liệu anh có chấp nhận không?”
          “Trao đổi với anh cũng căng đấy. Các đồng chí của tôi đã nói đúng. Thôi, đừng có lý luận nữa, trả lời đi.”
          “Lẽ ra câu ấy dùng cho tôi mới đúng, vì tôi hoàn toàn trong thế bị động, bị thẩm vấn. Bây giờ tôi trả lời các anh theo cách nghĩ của tôi. Cuộc chiến đã ngưng tiếng súng gần tròn một năm rồi mà tôi vẫn tự hỏi: Hoa Kỳ rút quân đội khỏi Việt Nam Cộng Hòa chúng tôi là do Hoa Kỳ thay đổi chiến lược sau khi bắt tay với Trung Hoa cộng sản, hay vì thất bại đúng nghĩa của nó? Mà cho dù là nguyên nhân nào đi nữa, rõ ràng là chúng tôi thua trận, nhưng thua trận mà bản thân tôi vẫn chưa lý giải được. Đó là điều luôn ám ảnh tôi, và cũng là câu mà tôi trả lời các anh. Tôi nghĩ là các anh không hài lòng, vì chính tôi cũng không hài lòng với tôi nữa mà.”
          Cả bọn cùng nhìn thẳng vào tôi một lúc:
          “Nếu như Mỹ bỏ rơi miền Nam, tại sao còn chở viện trợ tới cho các anh bằng những phi cơ vận tải lớn.”
          “Chính trị mà các anh, có chữ nào một nghĩa đâu. Giờ này viện trợ, giờ sau chấm dứt, có gì lạ đâu. Và thực tế đã xảy ra như vậy đó.”
          “Khi trả lời chúng tôi, có vẻ như anh bị mặc cảm thua trận phải không?”
          “Đây là lần thứ tư tôi nghe câu hỏi này từ phía các anh. Khi trả lời các anh những lần trước đây cũng như ngay bây giờ, lúc nào tôi cũng ngẫng cao đầu. Tôi quan niệm rằng, khi hai bên đánh nhau phải có bên thắng bên thua, thậm chí khi gọi là huề cũng vẫn có bên thua bên thắng hiểu theo một ý nghĩa nào đó. Chúng tôi đã thua và đang trong tay các anh, tôi mặc cảm có giải quyết được gì đâu.”
          Cả ba tên nhìn nhau, im lặng, rồi cùng nhìn tôi. Tôi không đoán được trong đầu bọn họ nghĩ gì qua nét nhìn đó. Vài phút tiếp theo, một tên nói:
          “Anh có thể vào trại, chúng tôi sẽ gặp lại anh.”
          “Chào các anh.”
          Thưa quí vị quí bạn, qua ba lần thẩm vấn tính ra là 15 ngày rồi, bọn họ “xa luân chiến” nêu câu hỏi không ngưng nghỉ, có lẽ chiến thuật của họ làm cho người bị thẩm vấn mệt mỏi trong suy nghĩ mà khai thật với họ chăng? Hoặc bực tức rồi gây hấn với họ chăng? Kinh nghiệm qua những lần bị thẩm vấn khi còn ở Sài Gòn cho tôi quan niệm rằng: “Giữ được sự bình tỉnh cũng là kềm chế được lời nói của mình. Sự bình tỉnh giúp mình biết mình nên nói những gì, và mình hiểu họ muốn gì trong câu hỏi, để mà trả lời.” Và tôi có nét nhìn chung là họ nêu nhiều câu hỏi của một số vấn đề, nhưng quanh đi quẩn lại họ nhắm vào những câu sau đây:
          - Tại sao các anh thua nhanh vậy?
          - Tướng Khuyên và Tướng Trưởng của anh ở đâu? Làm gì?
          - Hầm bí mật chôn giấu vũ khí khí tài ở đâu?
          - Và anh có mặc cảm thua trận phải không?
          Kể ra cũng khá đau đầu vì bị họ luân phiên đặt câu hỏi, đi vòng vòng rồi cuối cùng họ cũng xoáy vào những câu hỏi mà họ dự liệu trước. Cho nên lúc nào cũng phải chuẩn bị tư tưởng để xung trận với họ. Đã khai như thế nào khi vào trại phải ghi chép lại để nhớ mà khai khi bị thẩm vấn những lần kế tiếp, vì sơ hở một chút có thể sẽ bị họ xoáy vào đó là rắc rối lắm. Trong những ngày bị thẩm vấn, anh Nguyễn Ngọc Điệp thường nhắc tôi uống nước đường để tỉnh táo mà đỡ đòn xa luân chiến của cộng sản. Cũng may là anh bạn trẻ, Đại Úy Không Quân, hằng ngày vẫncho tôi ly nước hà thủ ô pha đường, ngon lắm.
          Nhân đây xin nói một chút về anh bạn trẻ này. Anh là Đại Úy Không Quân mà tôi quên tên, quê Vĩnh Long. Anh nói với tôi như sau: Cô ruột của anh là bà Dương Quỳnh Hoa, Bộ Trưởng Y Tế trong Chánh Phủ Lâm Thời Cộng Hòa Miền Nam Việt Nam của kỹ sư Huỳnh Tấn Phát, là tổ chức ngoại vi của lãnh đạo cộng sản Việt Nam thành lập năm 1960. Sau ngày 30/04/1975, ba của anh đưa anh đến gặp bà Quỳnh Hoa để xem bà có giúp gì được cho anh không. Bà Dương Quỳnh Hoa trả lời với ba của anh một cách chua chát rằng:
          “Không có cách nào giúp đâu anh. Thân em chưa biết ra sao thì nói gì đến cháu!”
          Thế là anh bạn trẻ vào trại tập trung.
          Trung tuần tháng 06/1976, trong khi nhiều bạn đang theo dõi chương trình trên màn ảnh nhỏ của đài truyền hình Sài Gòn mà họ đã gắn cái tên ông Hồ vào đó, bất ngờ xướng ngôn viên công bố chính sách khoan hồng nhân đạo (!) cho những sĩ quan viên chức cán bộ của Việt Nam Cộng Hòa cũ mà họ gọi là “ngụy quân ngụy quyền”. Tôi không bao giờ xem cái tivi đó mà chỉ nghe các bạn xem xong về thuật lại cho tất cả các bạn cùng nhà nghe. Vắn tắt thế này: “Đó là chính sách cải tạo ba năm trong các trại tập trung.”
          Kiểm điểm lại những văn kiện của họ công bố chánh thức về cái gọi là chính sách đối với quân nhân viên chức và cán bộ Việt Nam Cộng Hòa cũ, như sau:
          Tháng 05/1975, bản thông cáo về chính sách khoan hồng nhân đạo 10 điểm của cái gọi là chánh phủ Huỳnh Tấn Phát, nhưng cầm chắc là không phải do ông chánh phủ trời ơi đó viết đâu, mà lãnh đạo cộng sản tự làm nhưng gắn cái tên ông kỹ sư đó vào cho ra vẻ không cộng sản thôi. Võ bọc ngụy trang đó.
          Đầu tháng 06/1975, cái thông cáo gọi đi học tập mà trong nội dung bảo chuẩn bị cho 30 ngày.
          Và bây giờ, tháng 06/1976 là cái chính sách ba năm. Từ chính sách chung chung, đến 30 ngày, rồi 3 năm.
          Nói là làm của “cách mạng” đó quí vị quí bạn à! Liệu rồi đây sẽ có chính sách bao nhiêu năm nữa? Không anh nào có can đảm suy đoán thêm. Thôi thì cứ bám giữ cái thời gian 3 năm này để mà sống vậy, dù chưa biết cuộc sống sẽ như thế nào!
          Đây là đề tài lẽ ra ngay đêm nay bàn luận sôi nổi lắm, thế nhưng bầu không khí trong căn nhà số 2 này lại yên lặng một cách lạ thường! Phải chăng mỗi người trong chúng tôi đang có những suy nghĩ riêng tư của mình, và ngày mai mới bắt đầu chăng? Nhưng chưa kịp sáng mai vì ngay trong đêm, lúc ấy khoảng 10 giờ, có tiếng của lính cộng sản đến từng nhà của cấp Đại Tá, với giọng ồn ào:
          “Tất cả các anh thức dậy, ra sân tập trung. Phải đi ngay tức thì.”
          Thế là tất cả 4 Khối bỗng dưng trở nên ồn ào hẳn lên. Ai nấy vội mặc áo quần ra sân. Ngồi yên chỗ mới nhìn thấy khoảng 10 tên cộng sản đi tới đi lui, không ai đoán được điều gì sắp xảy ra cho mình cả. Sau khi họ đến từng nhà kiểm soát, biết chắc không còn ai trong các nhà đó, họ bắt đầu:
          “Chúng tôi bắt đầu làm việc. Anh nào nghe thấy tên mình thì đứng dậy sang phía bên này”. Vừa ra lệnh hắn vừa chỉ tay qua khu vực sân còn trống.
          Họ đọc cả họ tên, cấp bậc, chức vụ, đơn vị của từng người. Đến khi đọc xong danh sách, lượng người hai bên sân có thể nói là bằng nhau. Họ ra lệnh tiếp:
          “Các anh vừa nghe đọc tên mình, về nhà thu xếp và mang tất cả tư trang ra đây trong vòng 15 phút. Các anh không có tên, ngồi yên tại chỗ.”
          Tôi trong số còn ngồi lại. Anh em chúng tôi ngồi sát vào nhau bàn luận nho nhỏ vì chúng nó cứ chầm chập nhìn chúng tôi. Những mẫu chuyện mà chúng tôi rù rì với nhau như thế này:
          “Về rồi các bạn ơi!”
          “Về cái khỉ họ. Đêm qua chúng nó công bố chính sách 3 năm mà về nỗi gì. Chúng nó đưa tụi mình đi trại khác đó.”
          “Chúng nó dám đưa mình ra Bắc không?”
          “Ông là gì của nó mà nó không dám.”
          “Lúc nảy thằng cha Xê (trưởng khu cấp Đại Tá) nói là đi về hướng Hóc Môn thì đâu phải ra Bắc.”
          “Thì chỉ có về mới đi hướng đó thôi mà.”
          “Mấy cha cứ nghe tụi nó hoài. Chừng nào sự việc tới hãy hay, chớ cứ nghe chúng nó mà chết đó.”
          “Từ 1 tháng trở thành 3 năm mà cứ tin chúng nó nữa à!”
          Tôi không tham gia trong vụ bàn luận này, vì tôi nghĩ rằng: “Nếu chuyển trại sao lại đọc lý lịch kỹ vậy, cứ đến chở đi như hai lần trước thôi. Còn đi về, điều này chưa thể xảy ra, vì chúng nó mới công bố chính sách 3 năm, nói trắng ra chúng nó nhốt mình ít nhất là 3 năm mà bây giờ mới vừa đúng 1 năm làm sao về được. Với lại di chuyển ban đêm thì khó có được điều lành. Vậy thì đi đâu? Làm gì? Tôi không thể nào có được kết luận”. Tôi đang bối rối!
          Sau khi phân nửa sân bên kia đông nghẹt người trở lại với mớ hành trang quá ư là lỉnh kỉnh luộm thuộm, vì mấy tháng nay ở trại này hầu như anh nào cũng tạo được một số tài sản linh tinh, từ cái thùng kéo nước với sợi dây nặng ơi là nặng, đến cái gàu cái rương cái hộp, đủ thứ hết vì cái gì cũng cần thiết cả.
          Số còn lại được lệnh trở về ngủ tiếp. Anh em chúng tôi trong mỗi nhà kiểm điểm lại còn đúng một nửa, có nghĩa là số người đi một nửa. Hỏi chuyền sang các nhà khác, cũng y chang như vậy. Những con số ra đi một nửa này làm chúng tôi chú ý. Nếu đi về, tại sao lại đúng một nửa? Vậy, chắc là chuyển trại rồi. Lần này đi một nửa, và một nửa còn lại sẽ đi lần sau. Lý giải này có vẻ chấp nhận được. Thế là anh em chúng tôi trong tinh thần chuẩn bị, nhưng không đoán nỗi sẽ đi đâu. Tôi vẫn mắc kẹt cái câu “tại sao chuyển trại mà họ đọc lý lịch kỹ quá vậy?” Nhưng rồi tôi lại nghỉ: “Biết đâu đó cũng là cách họ đánh lừa mình chăng? Họ cố tạo những yếu tố không thật sự cần thiết cho một hành trình chuyển trại làm cho mình phán đoán sai cũng nên?” Đến đây có thể lý giải được phần nào những bàn luận của anh em chúng tôi.
          “Hơn 12 giờ rồi, làm ơn ngủ giùm các bạn ơi!”
          “Trời ơi! Chuyện quan trọng phải bàn cho ra lẽ chớ. Vừa rồi có mấy anh bên Khối 4 mò ra sát hàng rào, nhờ có ánh trăng mờ mờ nên thấy tụi nó xét đồ đạc kỹ lắm. Thùng gàu dây kéo nước, lon guigoze, nó liệng hết trơn. Nghe nó nói chỉ cho đem 1 cái lon guigoze, vì mỗi người chỉ được mang theo tối đa 20 kí lô thôi.”
          “Dám mấy chả đi bằng phi cơ lắm à!”
          “Tôi không nghĩ chúng nó đưa chúng mình ra Bắc, mà tôi cho là tụi nó đưa chúng mình vô rừng sâu nên không cho mang nặng vì đi bộ đường rừng mà, còn rừng sâu ở đâu thì tôi chịu thua.”
          Đến quá nửa đêm chúng tôi mới nghe đoàn xe rời khỏi trại.
          “Bây giờ ngủ được rồi các bạn ơi!”
          Thật ra chẳng mấy ai ngủ được thẳng giấc hết, bởi cái long đong nghiệt ngã đối với bản thân như thế nào, chưa ai suy đoán nỗi!
          Thế rồi … Tiếng kẻng gọi dậy. Mặt trời lên. Mọi việc vẫn phải diễn tiến như thường ngày.
          Toán nấu bếp gom ba toán làm một. Ra ngoài trại lãnh su-le vẫn theo lượng 92 người ăn cho mỗi nhà và họ dặn ăn trong hai ngày. Đúng thôi, vì mỗi nhà chỉ còn lại một nửa số người. Và rồi ngày hôm nay, thời gian có vẻ như trôi qua một cách chậm chạp trong nỗi lo âu hay niềm vui xa xôi nào đó, tùy theo cách nghĩ của mỗi người trong số chúng tôi. Chẳng hạn như nghĩ rằng ở lại là tội nhẹ, mà tội nhẹ thì có thể về sớm. Có người trong nỗi lo vì cái số long đong luôn đeo đẳng bên mình, trong khi chính mình không lý giải nỗi cái long đong đó!
          Ngày kế tiếp, họ lại gọi ra ngoài trại lãnh thêm một ít trái su-le nữa, và họ dặn gộp lại số lượng lãnh hôm qua và hôm nay chia ra ăn trong 4 ngày. Đến tối họ lại bảo chia số su-le đó ra ăn trong 7 ngày. Hầu hết anh em chúng tôi còn lại đều tin rằng, ít nhất cũng còn ở đây 7 ngày nữa kể từ hôm nay, và tự cho mình cái thanh thản trong thời gian đó.
          Nhưng lại bị lừa! Thế mới đau! Đau là vì từng cho rằng, lúc nào cộng sản cũng nói dối, cũng tìm cách đánh lừa mà mình vẫn tin. Nhưng nghĩ cho cùng, khi mà con người không có gì để bám víu cho cuộc sống long đong, thì bất cứ gì xem như có thể bám được thì cứ bám còn hơn là buông xuôi! Đêm xuống từ lâu, chuyện bàn cũng hết, nhưng chưa ai ngủ. Bị lừa là bất thình lình, một toán lính cộng sản đi từng nhà ra cái lệnh giống hệt cái lệnh mà một nửa trong số anh em chúng tôi đã di chuyển đi đâu không ai biết:
          “Tất cả các anh thức dậy và ra sân tập trung ngay lập tức.”
          Mọi người vừa ra khỏi mùng, họ nối thêm cái đuôi nghe rất khô khan:
          “Các anh mang theo tất cả tư trang.”
          Mang theo tư trang mà phải đi tức thì, cái lệnh nghe mà phát tức! Thôi thì hơi sức đâu mà dồn ép chữ nghĩa, trong khi mọi người gần như ngỡ ngàng về cái lệnh chia rau ăn 7 ngày mà lại dọn đi ngay trong đêm!
          Vẫn cái cảnh cách đây một đêm, nghĩa là họ vẫn đọc tên, cấp bậc, chức vụ, đơn vị, ai nghe tên mình thì đứng dậy và sang bên kia ngồi. Khi họ xếp danh sách lại, thì số người còn ngồi tại chỗ chỉ khoảng hơn chục người mà hầu hết là bác sĩ quân y. Sau khi họ cho số người còn lại vào nhà ngủ tiếp, họ ra lệnh cho chúng tôi:
          “Theo thứ tự từng danh sách, các anh mang tư trang ra ngoài trại theo hướng dẫn của bộ đội.”
          Mỗi danh sách là một B cùng ngồi một chỗ. Họ ra lệnh tiếp:
          “Các anh bày tất cả tư trang ra trước mặt để chúng tôi kiểm tra.”
          Họ đi xét từng người, lục từng món. Thùng, gàu, dây kéo nước, họ quẳng xuống cái đường mương cạn trước mặt. Có mấy cái lon guigoze chẳng cần biết, họ chỉ cho để lại 1 cái còn bao nhiêu họ liệng luôn. Khi tôi thu xếp phần còn lại vào cái túi đeo lưng, tôi thấy bốn tên lính cộng sản đứng dưới mương gom lại tất cả những gì mà mấy tên lục xét liệng xuống đó. Thật là trắng trợn, đứa này lấy của mình liệng xuống, đứa kia lượm lên làm của. Lục xét xong thì đám dưới mương cũng gom đồ đạc xong. Tất cả chúng tôi nằm ngồi tại chỗ mà ngắm trăng bất đắc dĩ!
          Quá nửa đêm một chút, đoàn xe Molotova già cỗi kia mới đến. Tất cả lên xe. Đoàn xe hướng về Sài Gòn. Chầm chậm. Dọc hai bên đường, lính cộng sản tay cầm súng trong tư thế chiến đấu, giống như lúc chở chúng tôi từ khu đại học xá Minh Mạng Sài Gòn lên Long Giao, rồi từ Long Giao xuống Tam Hiệp, Biên Hòa, cũng vậy. Nghĩa là chỉ có một kế hoạch an ninh dùng cho 3 lần vận chuyển chúng tôi. Chắc chắn là đám lính này giữ an ninh cho đoàn xe chúng tôi đây. Vậy là họ sợ chúng tôi sẽ được ai đó giải thoát chăng? Nhưng chánh phủ nói “học tập cải tạo” mà sao họ giữ chúng tôi kỹ quá? Vậy, sự thật là gì?
          Đoàn xe vào lộ Hàng Xanh. Qua đường Chi Lăng. Rẽ lên đường Võ Di Nguy. Tôi theo dõi đoạn đường đi qua, nhưng chưa đoán được họ đưa chúng tôi đi đâu. Có lúc cứ tưởng là lên Ngã Năm Chuồng Chó để lên hướng Hóc Môn. Nhưng không, đoàn xe rẽ vào Tân Sơn Nhất từ đường Võ Di Nguy. Chắc là họ cố ý nên cho đoàn xe chạy vòng vèo trong khu vực Tân Sơn Nhất, để rồi cuối cùng dừng lại một trong những “cái ụ” mà ngày trước Không Quân dùng che chắn phi cơ tránh đạn và hỏa tiển của quân cộng sản.
          Lúc đó là 6 giờ 30 phút sáng ngày 15/06/1976, và là ngày thứ nhất của năm thứ hai đối với tôi kể từ ngày “trình diện” họ tại khu đại học xá Minh Mạng, Sài Gòn. Họ ra lệnh:
          “Tất cả các anh tập trung vào đây (vào cái ụ chứa phi cơ), không một ai tự ý ra khỏi khu vực này.”
          Tôi nhìn lên đầu tường che chắn ụ này, đầy lính cộng sản đứng bên trên, tay cầm súng cũng trong tư thế chiến đấu. Lần lượt các bạn nhìn thấy nhiều giấy gói đồ vung vải trong ụ mới suy đoán một nửa các bạn đi trước đã có mặt nơi đây. Từ đó suy đoán thêm, vậy là chúng ta sẽ đến cùng chỗ với các bạn đi trước thôi. Trong số những mảnh giấy lượm được, có mẫu giấy còn nguyên tên của anh Đại Tá Lê Ngọc Quỳnh, trước là Liên Đoàn Trưởng Liên Đoàn 7 Công Binh Kiến Tạo ở Cần Thơ. Tôi nói với anh Lê Minh Luân (Không Quân):
          “Anh Luân ơi! Tôi đoán chúng nó đưa mình ra Bắc à anh. Các bạn đi trước đã ra đó rồi, chớ nếu chúng nó giữ mình ở miền Nam thì chúng không chở bằng máy bay đâu.”
          “Cầm chắc là thế rồi.”
          Sau đó họ đem lương khô phân phối cho chúng tôi, mỗi khẩu phần là một mẫu bánh như bánh in bày bán ở chợ Sài Gòn để ăn trong ngày. Lương khô này do Trung Hoa cộng sản sản xuất, cứng hơn bánh in thường và rất mặn. Tôi ăn ngay một miếng vì đói quá, miếng còn lại cho vào túi áo treillis đang mặc để ăn sau. Trong thời gian ở trại Tam Hiệp, họ phát cho chúng tôi mỗi người một bộ treillis mà họ đã lấy trong các kho của ngành Quân Nhu chúng tôi.
          Hai chiếc phi cơ vận tải C130 mà trước kia là của Không Quân Việt Nam Cộng Hòa, đang từ từ đến. Dừng hẳn lại. Bọn họ ra lệnh:
          “Các anh được đi bằng máy bay, yêu cầu các anh phải tuân thủ sự chỉ dẫn sắp xếp của chúng tôi trong thời gian di chuyển. Tư trang sắp xếp gọn gàng. Vì điều kiện an ninh cần thiết, chúng tôi sẽ áp dụng một số biện pháp mà lãnh đạo chúng tôi qui định. Hành lý cho lên trước. Các anh xếp hàng đôi, và lên máy bay từng hai người một.”
          Khi mọi người ngồi xong, động cơ máy bay hoạt động, cửa sau được nâng lên cũng là lúc hai tên cộng sản xách theo hai xâu còng từ khoang lái máy bay ra, mỗi đứa phụ trách một bên băng chúng tôi đang ngồi. Một tên “oắt tì” hách dịch:
          “Các anh cởi đồng hồ cất vào túi. Xắn tay áo lên. Các anh làm khẩn trương để máy bay cất cánh.”
          Rồi chúng nó lần lượt còng từng anh em chúng tôi. Tôi ngồi ở cuối băng, bên trái tôi là cửa sau vừa được nâng sát lên. Bên phải tôi là anh Đại Tá Nguyễn Văn Tài, Phòng 2 Tổng Tham Mưu. Họ bảo tôi:
          “Hai tay kẹp ngược vào nhau như thế này.“
          Vừa nói hắn vừa thực hành để tôi làm theo. Bàn tay trái hướng về cùi chỏ tay phải, và tay phải làm ngược lại. Còng số 8 bóp vào crắc! Thế là hai tay dính vào nhau! Tôi nhìn thấy hai giọt nước mắt của anh Tài từ từ trôi xuống!
          Tôi thúc nhẹ cùi chỏ phải vào hông anh và nói khẽ:
          “Anh Tài, anh giấu những giọt nước mắt đi, đừng để tụi nó coi thường mình. Từ nay tôi dứt khoát tụi mình là tù của bọn nó chớ hổng phải học tập gì hết”.
          Buổi sáng, ánh mặt trời hướng Đông. Tôi ngồi ngược ánh nắng, và phi cơ bay về bên trái, vậy là hướng ra miền Bắc rồi. Tôi nâng tay lên cố cho hai ngón tay vào túi áo treillis để kẹp lấy miếng bánh in lương khô còn lại, nhưng không vói tới. Thật ra tôi chưa thấy đói, nhưng muốn giữ cho thái độ không bối rối khi suy nghĩ của tôi bảo tôi là tù chính trị của cộng sản! Một tên cộng sản bước tới, gằn giọng:
          “Anh làm gì thế?”
          “Tôi muốn lấy lương khô ra ăn.”
          Hắn mở nắp túi lấy ra đưa cho tôi, kèm theo câu :
          “Các anh muốn gì thì nói chứ không được có bất cứ thái độ nào.”
          Tiếng của bạn nào đó ngồi bên phải tôi một khoảng cách:
          “Ta đang bay trên một vùng hoàn toàn lạ, có lẽ qua khỏi Bến Hải rồi.”
          Tên cộng sản lúc nảy quát:
          “Các anh không được quan sát địa hình.”

          Comment


          • #6

            - sáu -

            Trại tập trung Yên Bái.


            *******


            Sau hai vòng lượn, phi cơ đáp xuống một đường băng nào đó không bằng phẳng, làm phi cơ nhảy tưng tưng. Phi cơ dừng hẳn. Động cơ tắt. Lại ra lệnh:
            “Mọi người ngồi yên tại chỗ chờ mở còng.”


            Ấy vậy mà khi xuống phi cơ có một anh (tôi quên tên) vẫn còn cái còng trong tay. Mãi khi những chiếc Molotova lệt bệt tới, họ mới tìm được cái chìa khóa mở còng. Tôi lượm được sợi dây ni-lông dùng cột lạp xưởng:
            “Đúng là mình đến cùng địa điểm với các anh đi trước rồi, sợi dây này đủ chứng minh điều đó.”
            “Trên đất Bắc, nhất là ở cái phi trường đèo heo gió hú này làm gì có lạp xưởng.”
            Tôi trông thấy 2 chiếc phản lực cơ Mig họ giấu trong rừng chồi bên ngoài phi trường một khoảng cách, đúng là 2 chiếc này tôi đã trông thấy trên một tấm không ảnh hồi cuối năm 1974 do Phòng 2 Tổng Tham Mưu cho xem. Tôi quay sang các bạn:
            “Các anh ơi! Chắc chắn là chúng mình đang ở vùng núi trên đất Bắc rồi, vì 2 chiếc Mig này tôi thấy trong không ảnh nhưng không nhớ chính xác nơi đây.”
            Anh Luân nói:
            “Tôi là dân Bắc Kỳ chính cống mà cũng chịu. Không biết đây là đâu nữa, vì mấy cây gồi này không nói lên được điều gì hết.”
            Mỗi xe 20 người cùng với mớ hành lý ít ỏi. Tất cả ngồi trên đống tài sản của mình vì chỉ có sàn xe chớ không có băng ngồi. Tôi ngồi khoảng giữa xe. Ngoài tên lính cộng sản tài xế, còn có một tên ngồi cạnh, và hai tên nữa ngồi trên tấm bửng xe, một tay vịn mui xe một tay cầm súng hướng vào trong xe. Mui và hai bên hông xe phủ kín mít bằng “tấm bạt”, chỉ còn thấy một mảng trời xanh nho nhỏ xa xa, qua khoảng trống giữa hai tên lính cộng sản ngồi trên bửng sau. Tôi nhìn qua nhìn lại trong cái khoảng không gian bé xíu chỉ là do tò mò chớ thật ra có biết đây là nơi nào đâu. Ấy vậy mà bị một tên quát:
            “Anh kia, không được quan sát địa hình.”
            “Tôi nhìn ra trước mặt tôi mà.”
            “Anh không được lý luận.”
            Tôi vừa cười vừa nhìn sang anh Luân, cũng bị quát:
            “Tại sao anh cười?”
            “Anh đâu có cấm tôi cười.”
            Hắn quát to: “Im.”
            Nghĩ sao không biết, đôi mắt hắn xoáy vào tôi, gằn giọng:
            “Bọn ngoan cố.”
            Gần như đám cộng sản này từ cấp lớn xuống đến cấp bé, khi thấy đuối lý thì phun ra hai chữ ngoan cố để bịt miệng kẻ thù trước mặt.
            Anh Luân nói khẽ:
            “Nói với mấy thằng chó đẻ này làm mẹ gì cho thêm tức.”
            Đoàn xe dừng lại. Chúng tôi từng hai người một, xuống xe. Bên tay phải là thị xã Yên Bái nhưng phút chốc bị che khuất bởi một đám đàn bà và đám “oắt tì” (con nít) kéo đến với thái độ sừng sỏ. Miệng hét tay xỉa xói vào nhóm chúng tôi đang chầm chậm xuống bờ sông để lên phà. Họ đứng cách chúng tôi khoảng chục thước, cùng lúc đến mấy chục cái miệng oan oác:
            “Đồ bán nước. Giết hết chúng nó đi.”
            “Đồ ăn thịt con nít. Đem bắn hết đi.”
            “Bọn giặc lái giết người. Cho nó rục xương trong rừng đi.”
            Đám lính cộng sản áp tải chúng tôi có vẻ hài lòng với nụ cười của tụi nó khi thấy đám phụ nữ và trẻ con sỉ vả chúng tôi. Chúng tôi im lặng. Lên phà. Cho dẫu mỗi chúng tôi có suy nghĩ gì đi nữa, tôi nghĩ, cũng đều ngỡ ngàng qua “cú sốc” đầu tiên kể từ ngày thua trận! Nhưng ngay bước đầu trên đất xã hội chủ nghĩa 20 năm, sự kiện vừa qua chứng tỏ cộng sản đã nhồi nhét trong đầu người dân từ bé đến lớn một lòng căm thù chúng tôi không thể nào tưởng tượng đến như vậy. Họ nói chúng tôi ăn thịt con nít! Điều này làm tôi nhớ lại câu hỏi của một tên cộng sản mà anh Nguyễn Kim Sơn giới thiệu là cán bộ, khi anh hướng dẫn đến nhà tôi phỏng vấn có thu hình vào những ngày đầu tháng 5 năm 1975. Hắn hỏi tôi:
            “Anh là Đại Tá, chắc anh giết nhiều con nít lắm mới được quân hàm đó phải không?”
            Rõ ràng là từ trong quân ra đến dân và từ già đến trẻ trên cái đất xã hội chủ nghĩa này, chỉ có một cách hiểu một cách nói mà thôi!
            Tiếng anh bạn bên cạnh kéo tôi lại thực tế:
            “Đây là phà Ô Lâu trên thượng nguồn Sông Hồng. Ngày trước tôi có qua phà này khi tham gia trận đánh Nghĩa Lộ. Vậy là tụi nó đưa mình vô cánh rừng già phía Nam Yên Bái rồi.”
            Phà Ô Lâu, chỉ là chiếc xà-lan có chiếc tàu kéo cặp bên hông đẩy đi. Nó không giống bất cứ chiếc phà nào ở Mỹ Thuận hay Cần Thơ cả. Cũ kỹ già nua mà lỗi thời nữa. Sông Hồng Hà mà tôi học trong sách “Quốc Văn Giáo Khoa Thư” từ cuối những năm 30, bây giờ mới trông thấy, nhưng là trông thấy trong một tình cảnh hoàn toàn ngoài ý muốn.
            Phà vừa cặp bến, anh Vũ Tiến Phúc (Đại Tá Pháo Binh) xin đi cầu (đại tiện) vì đau bụng chịu không nỗi nữa. Tụi nó không cho. Mãi đến khi thấy anh Phúc nắm cái quần đi tới đi lui với dáng vẻ iquýnh quáng vì phân bón xã hội chủ nghĩa ưu việt sắp … ra quần, chúng nó mới cho anh chui vô rừng giải quyết.
            Sang bên kia, đoàn xe lại lăn bánh trên đường liên tỉnh 37. Cuối đường này nối vào đường liên tỉnh 32 đến Nghĩa Lộ, tiếp tục theo hướng tây bắc sẽ đến Lai Châu. Lại có một đám đàn bà con nít “dàn chào” nữa. Họ đứng một bên đường, ném đá vào xe trúng tấm bạt nghe lịch bịch. Khi xe qua khỏi, tôi thấy mấy cái miệng nhóp nhép lia lịa. Họ chửi họ nghe luôn chớ chúng tôi có nghe gì đâu. Nghĩ đến con người trong cái xã hội chủ nghĩa này mà tức cười, nhưng không dám cười. Cười là bị quát mà. Họ chẳng khác những cái máy cát-xét, thu thế nào phát ra thế ấy!
            Khoảng 12 giờ trưa, đoàn xe dừng lại một ngã ba đường đất đá. Nhìn thấy căn trại chỉ là mấy cái nhà ọp ẹp xa xa, có lẽ cũng cả cây số chớ không ít. Ngay ngày đầu tiên trên đất Bắc, chúng tôi phải đội cái nắng oi bức của mùa hè khắc nghiệt so với cái nắng hiền hòa trong Nam. Mọi người tay xách nách mang, mồ hôi nhuễ nhoại. Trông thấy mấy anh mập quá kích thước, mang xách lỉnh kỉnh vừa đi vừa thở một cách nặng nhọc mà áy náy, nhưng giờ phút này có ai tiếp được ai đâu! Nhiều anh phải cả tiếng đồng hồ sau mới lê thê lếch thếch đến trại! Khu vực này ở nam tây nam thị xã Yên Bái khoảng 6 cây số.

            Trại nhà ngói.
            Ở đây gọi là “trại nhà ngói”. Trại này có một dãy nhà duy nhất lợp ngói. Dài khoảng 20 thước và 6 thước ngang. Nối dài là một dãy nhà tranh dài khoảng 10 thước. Xéo về bên trái là hai dãy nhà tranh đâu lưng nhau, cũng dài khoảng ấy. Trước mặt dãy phía sau là cái nhà bếp với 4 cái chảo lớn. Ngoài cổng vào có cái chuồng bò cũ, đã có một số anh đến trước ở trong đó. Hơn 300 Đại Tá thua trận, chen chúc nhau trong mấy dãy nhà này, thì liệu cái cõi không gian bé tí của mỗi chúng tôi được bao nhiêu? Hơn 20 anh em trong số chúng tôi vừa đến -tôi trong số này- ở ngoài sân. Nói cho đúng là ở ngoài rừng. Chúng tôi chọn ở cuối dãy nhà tranh, đạp cỏ cho rạp xuống rồi để đồ đạc lên, những gì có quai máng thì máng lên nhánh cây rừng.
            Anh Nguyễn Ngọc Điệp đến đây trong chuyến trước. Anh cho tôi chén cơm độn bắp. Anh nói là chén cơm này anh để dành từ hôm qua, sáng một nửa chiều một nửa để làm phần điểm tâm sáng hôm nay. Khi nghe bọn nó nói là chúng tôi sắp đến nên anh nhịn ăn dành lại cho tôi! Thật lòng mà nói, bưng chén cơm mà nước mắt rưng rưng, bởi … tôi đang đói!
            Họ bảo chúng tôi tập trung ra sân và tổ chức mà họ gọi là “biên chế” thành từng Tổ. Mỗi Tổ 20 người, do một sĩ quan làm “quản giáo”. Tên Trung Úy phó trại trưởng, sau khi tổ chức xong, hắn phun ra bài học đầu tiên:
            “Các anh là những người theo chân đế quốc, bóc lột nhân dân, đó là tội chết. Nhưng đảng với nhà nước khoan hồng, không giết, lại cho các anh tập trung để chúng tôi dạy dỗ các anh biết lao động, biết làm ăn lương thiện mà nuôi vợ nuôi con. Chúng tôi được đảng với nhà nước giao trách nhiệm dạy dỗ các anh. Chúng tôi là thầy của các anh, là cha mẹ của các anh …”
            Nghe đến đây tôi cảm thấy lùng bùng lỗ tai. Cạnh tôi, anh Dương Hiếu Nghĩa (Đại Tá Thiết Giáp) nói khẽ:
            “Thằng chó đẻ này ngạo mạn quá!”
            Tôi hỏi: “Anh biết nó tên gì không?” Anh Nghĩa đến đây trong đợt trước.
            “Không. Mà chi vậy?”
            “Trái đất tròn mà anh.”
            Hắn lại phun tiếp:
            “Tất cả các anh phải ký gởi cho trại tất cả tư trang quí như: Đồng hồ, dây chuyền, nhẫn, tiền. Còn quần áo tư (không do trại phát) phải cột lại đem gởi vào kho. Ngay chiều nay, các anh phải thực hiện điều này. Về cách xưng hô, các anh gọi các chiến sĩ là bộ đội, còn sĩ quan phải gọi là cán bộ. Khi muốn báo cáo điều gì, phải đứng xa 6 mét (thước).”
            Một anh đứng lên nêu câu hỏi:
            “Thưa cán bộ, làm sao chúng tôi phân biệt được bộ đội với cán bộ?”
            Ngưng một lúc, hắn đáp: “Dần dần các anh sẽ biết.”
            Áo quần của tôi cho vào cái túi đeo lưng, cột chặt lại đem bỏ vào kho. Áo quần do trại phát thì quấn vào cái khăn rằn, kẹp thêm cái gối nhỏ tôi mang theo từ nhà làm gối nằm. Phần gọi là ký gởi ở bộ chỉ huy trại là cái đồng hồ đeo tay và 35 đồng. Trong số này có 10 đồng mà vợ tôi bảo cứ mang theo, nhỡ họ có đưa ra Bắc có mà xài. Sự thể đúng như linh tính của vợ tôi.
            Bữa ăn chiều là một chén cơm độn bắp thoạt trông cứ như cơm đậu xanh cà, với một muỗng mắm xềng xệch giống như muỗng nước vừa múc từ trong hũ mắm cá trèn hay cá sặc ra vậy.
            Đêm xuống. Tôi nằm trên thảm cỏ rừng dưới bầu trời sao, nhiều sương, ít gió! Vừa nhìn bầu trời vừa nhớ lại lời lẽ của tên cán bộ hồi chiều, dẫn tôi trở lại những ngày bị thẩm vấn gần như tôi đôi co cãi lý thẳng thừng với bọn họ. Bây giờ nghĩ lại, thấy mình chưa hẳn như “người điếc không sợ súng”, nhưng quả tình là ngồi ngay miệng cọp mà không biết sợ cọp. Có lẽ do lúc ấy họ chưa phân định cách xưng hô, cũng chưa gạch hẳn một khoảng cách như cái tên phó trại này vừa gạch hồi chiều, trong khi tôi chưa cảm thấy mình là người tù chính trị, nên vừa trả lời vừa có ý phản công lại họ. Nghĩ cho cùng, thế mà hay. Hay ở điểm mình “dại khờ” về bản chất dối trá của chủ nghĩa cộng sản nên trong tư thế bị thẩm vấn nhưng đôi lúc cũng vùng lên phản công được. Giờ thì khẳng định mình trong tay họ rồi, không điếc nữa nhưng nhất thiết phải giữ cái thế của người tù chính trị hoàn toàn đối nghịch với chúng. Miên man một lúc cũng thiếp đi trong giấc ngủ dưới bầu trời đầy sao giữa rừng già trên đất Bắc!
            Tiếng kẻng vang dội giữa rừng già tây bắc Hà Nội, lôi mọi người ra khỏi chỗ nằm. Chiếc chiếu tôi nằm, phía dưới ướt đẫm, thấm cả lưng nữa. Tất cả tôi trải ra phơi tại chỗ, nếu không, tối đến không thể nằm được.
            Anh Điệp lại cho tôi nửa chén cơm độn bắp với vài hột muối. Tất cả chúng tôi bị lùa lên núi đốn cây rừng cây chổm về cất căn trại. Gỗ rừng làm cột, kèo, đòn tay, phần còn lại đều dùng cây chổm làm lá lợp nhà, làm vách, làm vạt nằm. “Cây chổm” giống như cây nứa miền Nam, nhưng thân dầy một chút. Cưa từng khúc dài 1.20 thước, đập giập rồi chẻ ra trải dài làm lá lợp nhà. Lợp xong, nằm nhìn lên thấy mây bay gió thổi với trăng sao nhưng nước mưa lọt xuống rất ít. Kể cũng lạ. Cũng cây chổm làm vạt giường nằm, mỗi cử động đầu này thì đầu kia nghe trọn vẹn âm thanh. Mãi rồi cũng quen. Một tuần sau, 20 anh em chúng tôi dọn vào bên trong dãy nhà vừa cất xong, không bị cái cảnh ban đêm nằm ngắm sao trời bất đắc dĩ nữa.

            Cơn bệnh tưởng chết.
            Đúng một tháng sau ngày đặt chân lên đất Bắc, tôi bị đau với cơn nóng liên tục ngày đêm. Ngay trước đó tôi rất khỏe. Lên núi đốn cây làm cột nhà, vác nó từ trên núi về trại trên quảng đường dài hằng bảy tám cây số. Cất nhà xong họ bắt đào giếng. Nền giếng là loại đất từa tựa như than bùn, màu xám đậm, nhưng óng ánh dưới nắng trưa. Đặc biệt khi đào sâu xuống thì mùi càng nồng nặc rất ư là ngột ngạt bốc lên khá mạnh, giống như có sức đẩy từ bên dưới vậy. Chẳng biết có phải vì cái mùi đó mà tôi bị bệnh hay không, nhưng có điều là ngày hôm sau, các bạn trong toán đào giếng với tôi lần lượt kẻ trước người sau nằm la liệt, mà tôi là nặng nhất. Nặng đến mức không thể tự mình đi tiểu được nữa mặc dầu cầu tiêu chỉ cách nhà tranh đang ở khoảng 20 thước. Mỗi lần như vậy, tôi nhờ hai bạn xốc nách dìu tôi đi, nhưng cũng phải ngồi lại đến 2 lần mới đến nơi được. Anh Điệp và anh Nghĩa (Dương Hiếu) cũng bệnh nhưng nhẹ hơn tôi nhiều, hai anh luân phiên nấu cho tôi chén cháo bằng nhúm gạo với nhúm bắp lén xin các bạn nhà bếp. Nhưng chỉ húp được vài muỗng mỗi lần.
            Trong tình trạng như vậy cho đến ngày thứ 10, anh Nguyễn Văn Hướng (Đại Tá, Quân Đoàn 3) hỏi tôi:
            “Anh Hoa. Anh có thuốc Tifomycine không?”
            “Có.” Tôi trả lời rất yếu, yếu đến mức anh Hướng phải kề tai sát miệng tôi mới nghe được. Lúc ấy tôi không còn đủ lực để đẩy âm thanh ra ngoài miệng nữa!
            Anh Hướng kề miệng sát tai tôi:
            “Anh cứ uống đại 10 viên trong một ngày xem sao. Tôi đã một lần liều mạng uống như vậy và tôi hết bệnh. Có thể là anh bị bệnh thương hàn đó.”
            Tôi nhờ anh Nghĩa đỡ đầu tôi dậy, anh Nguyễn Trọng Luật (Đại Tá, Tỉnh Trưởng Darlac) kéo cái gọi là cái gối ra, mở bên trong tìm giùm ống thuốc. Anh Điệp múc cho tôi chút nước cơm sôi và cho tôi uống thuốc. Uống năm lần trong ngày, mỗi lần 2 viên. Trước khi cho tôi uống thuốc, anh Điệp cố ngăn tôi đừng uống quá liều nguy hiểm lắm. Nhưng lúc ấy tôi không nghĩ là sống được, cứ thà liều may ra. Thế rồi đêm đó tôi ngủ được.
            Sáng ra, tôi cảm thấy cơn nóng gần như không còn, trong người sảng khoái, không mệt mỏi như những ngày trước. Tôi thử lần từng bước sang nhà bếp, xin anh bạn cho chút nước cơm để uống với miếng đường tán còn lại do vợ tôi gởi cho hồi Tết. Trời đất ơi! Nếu như nước cam lồ làm cho người uống trở nên tỉnh táo khỏe mạnh thì quả thật chén nước cơm với đường đã cho tôi cảm giác kỳ diệu đó. Trưa hôm ấy, tôi ăn chén cơm độn bắp với những cọng măng cây chổm phơi khô luộc chín, chấm vào muỗng mắm tôm quậy nát, nó ngon không thể tưởng được. Tôi không nhớ rõ những bạn nào vì có đến mấy bạn góp chung lại cho tôi được gần chén cơm độn bắp nữa, tôi ăn hết và ăn thật ngon. Ngày kế tiếp tôi uống 8 viên trong 4 lần. Ngày kế tiếp nữa, tôi uống 6 viên trong 3 lần. Và tôi bình phục.
            Khi viết lại những dòng này, vợ chồng tôi rất chân thành cám ơn các bạn đã giúp tôi trong cơn kiệt sức ấy. Chính các bạn đã góp phần giúp tôi tồn tại trong cuộc sống hôm nay.
            Trở lại cơn bệnh. Trong trại không có một bác sĩ hay một y tá nào của cộng sản cả. Chúng tôi có đau thì tự mà lo lấy. Chết thì họ đem chôn ở đâu đó cũng không ai biết! Lính của họ cứ chết đâu chôn đó thì tù chính trị chúng tôi có nghĩa gì!
            Anh Nghĩa nói với tôi trong nụ cười:
            “Tụi tôi không tin anh sống được.Nhưng mà con người có số mệnh, tụi nó bỏ cho mình chết nhưng tụi mình vẫn cứ sống. Anh không chết trong trận đau này thì anh sẽ không bao giờ chết trong tù đâu. Yên tâm.”
            Tôi siết tay anh trong niềm vui vừa vượt qua cái chết:
            “Chính tôi cũng không tin là tôi sống được khi tôi cảm thấy mất hết sinh lực, thậm chí đến khả năng phát âm cũng không còn.”
            (Năm 2005, anh Dương Hiếu Nghĩa vào chùa tu. Thời gian đầu ở Nam California, sau đó chuyển sang Houston)
            Vừa bình phục là phải theo Tổ chúng tôi lên núi đốn cây đốn chổm.

            Lên rừng lấy củi.
            Tuần sau đó, Tổ chúng tôi chuyển sang công tác lấy củi. Củi là loại cây bồ đề trên đỉnh núi chớ không phải loại bồ đề trồng ở sân chùa trong miền Nam. Cây này trồng chớ không phải mọc tự nhiên, họ giải thích cây bồ đề là nguyên liệu làm giấy. Lúc trồng phải trồng với mật độ dày, khi lớn lên ngành lâm nghiệp đốn bớt những cây không đủ tiêu chuẩn phát triển, và đó là những cây chúng tôi tìm vác về trại làm củi. Cứ sáng sớm, sau khi lót dạ bằng nửa chén cơm độn bắp dành lại từ chiều qua, xuống nhà bếp xin lon guigoze nước nấu chín, cả Tổ kéo nhau lên núi. Ngày nào cũng vậy, tên quản giáo và tên võ trang dắt chúng tôi đến chân núi ở khoảng cách thường là từ 6 cây số trở lên, rồi ra lệnh:
            “Các anh mỗi người vác một bó ít nhất là 6 cây, mỗi cây dài ít nhất là 5 mét. Nếu buổi sáng vác đủ chỉ tiêu, buổi chiều nghỉ. Nếu không thì chiều đi nữa.”
            Chúng nó thả chúng tôi lên núi nhưng đâu sợ chúng tôi trốn, vì rừng núi ở mạn nam sông Hồng này mênh mông trùng trùng điệp điệp và hoàn toàn xa lạ với chúng tôi, biết đường đâu mà trốn. Với lại nghe chúng nó nói là người dân quanh vùng này được lệnh bắt nếu chúng tôi trốn trại hay họ nghi ngờ chúng tôi có ý trốn trại.
            Những vùng núi trồng cầy bồ đề do các Lâm Trường quản trị, có thể do sự thỏa thuận giữa trại với bên Lâm Trường, nên bọn quản giáo bảo chúng tôi leo lên các ngọn núi bồ đề, cứ thấy cây nào đã bị đốn ngã và khô thì vác về. Thông thường những cây này dài từ 5 thước trở lên, đường kính ở gốc cũng bằng cổ chân. Những cây bồ đề nằm rải rác đó đây trên đỉnh núi, sườn núi, và cả dưới thung lũng nữa. Trong thời gian lên núi lấy củi bồ đề, trung bình mỗi ngày đi bộ trên dưới 15 cây số kể cả khoảng 4 cây số trên núi. Những anh bị tim như anh Cao Văn Ủy (Đại Tá Biệt Động Quân), anh Võ Hữu Hạnh (Đại Tá Bộ Binh), không thể vác bó củi theo chỉ tiêu bọn họ bắt buộc. Anh em tiếp tay bằng cách mỗi người cố gắng nhận giúp 1 cây, dù rằng anh nào cũng ướt đẫm mồ hôi, mặt vừa xanh vừa đỏ vì mệt dưới cái nắng oi bức của mùa hè đầu tiên trên đất Bắc khắc nghiệt! Trên núi cao, khi cơn nắng “nổ đom đóm mắt” thì cơn khát bắt đầu hành hạ ghê gớm lắm. Trong lon guigoze nước phải cho vào một ít muối để giữ mồ hôi, vì lượng mồ hôi ra nhiều quá có thể ngất xỉu. Những lúc khát quá, anh em chúng tôi cứ lội ra giữa dòng suối, úp mặt xuống dòng nước màu nâu sậm của lá rừng ngập dầy bên dưới mà uống, dù biết rằng nước suối giữa rừng già là mầm bệnh kiết lỵ và sốt rét. Từ trại Tam Hiệp, Biên Hòa, tôi mang theo 50 viên Vitamine C, tôi đã ngậm hết từ vài tuần nay. Thuốc ngừa sốt rét do vợ tôi gởi trong gói quà hồi Tết lúc ở trại Tam Hiệp, vẫn còn nhiều nên tôi vẫn uống hằng tuần.

            Ngạc nhiên thứ nhất.
            Một buổi chiếu, khi về ngang dòng suối cạn còn cách trại hơn cây số, anh em chúng tôi dừng lại giữa suối rửa tay chân mặt mũi. Cùng đứng giữa dòng suối cạn với chúng tôi là hai ông già rửa xe đạp, trong khi tiếng loa phóng thanh từ khu cư xá Lâm Trường trên sườn đồi, oang oang tiếng người xướng ngôn loan tin về vụ mùa thắng lợ” ở Hà Nam Ninh. Một trong hai ông già, vừa rửa xe vừa chửi đổng:
            “Bố tiên sư nó, vụ nào cũng thắng lợi mà năm nào dân cũng đói. Nói khoét mãi mà không ngượng!”
            Tôi ngẫng lên nhìn ông ta để đánh giá câu chửi của ông có phải là thật không. Ông ta cũng nhìn tôi kèm theo nụ cười héo hắt. Thấy thế tôi hỏi ông: “Có thật vậy không ông?”
            Ông ta đáp ngay:
            “Các anh sống trong Nam, các anh chưa hiểu được họ đâu. Tôi khuyên các anh hãy hiểu ngược lại lời họ nói thì đúng sự thật.”
            Cả hai ông đẩy xe đạp lên bờ, đạp tiếp. Tôi khều anh Thống:
            “Anh có đồng ý với tôi rằng hai ông già này là người dân dưới chế độ cộng sản nhưng không phải cộng sản?”
            “Đúng. Tôi càng tin chắc là trong dân chúng cũng nhiều người như vậy chứ không ít đâu.”
            “Tôi nghe nói vùng này là vùng họ chỉ định cư trú số anh em quân nhân viên chức bị kẹt lại hồi năm 1954, có thể do vậy mà họ có cảm tình với mình, nên mình chưa thể đánh giá người dân ở vùng khác cũng như người dân vùng này đâu anh.”
            Lại giọng quát của thằng võ trang: “Các anh khẩn trương đi về.”

            Bạn tôi trốn trại.
            Trong thời gian chúng tôi lên núi tìm củi, có 4 anh trốn trại. Chuyện như thế này: Hôm ấy có 2 Tổ đi đốn cây chổm cách trại khoảng 8 cây số, về một hướng khác với hướng chúng tôi. Đến chiều trở về thì thiếu 4 anh: Anh Nguyễn Phương Thành (Đại Tá, Sư Đoàn 7 Bộ Binh). Anh Võ Quế (Đại Tá Không Quân). Anh Đỗ Trọng Huề (Đại Tá Hành Chánh Tài Chánh). Và anh Nguyễn Văn Thi (Đại Tá Pháo Binh).
            Tối đến, bọn cộng sản chia nhau rình rập các dãy nhà xem tù chính trị bàn tán những gì may ra từ đó chúng nó có thể tìm ra manh mối các anh ấy. Nghĩ vậy nên anh em chúng tôi rất thận trọng. Tôi chui sang nằm sát cạnh anh Nghĩa và anh Nguyễn Xuân Dung (Đại Tá Thiết Giáp) để bàn luận chung quanh việc các anh trốn trại. Tôi hỏi:
            “Anh Nghĩa. Anh có nghĩ là các anh ấy có thật sự trốn trại hay bị tai nạn như rắn cắn, trăn quấn, lọt hố sâu, hay bị cọp tha không?”
            “Tôi cho là mấy ảnh trốn thật vì trong nhóm đó có anh Huề giỏi tướng số tử vi lắm. Mấy tuần nay mấy ảnh đẩy xe cải tiến ra Sông Hồng lấy cát, rất có thể mấy ảnh móc nối được với dân ngoài đó để tổ chức trốn trại. Chớ tai nạn thì đâu đến nỗi một lúc bị đến bốn anh.”
            “Cầu xin các anh ấy trốn thoát để có được tiếng nói của mình ra bên ngoài, chớ cái kiểu họ giấu tụi mình trong tận cánh rừng già heo hút này chỉ có Trời mới biết thôi.”
            Anh Nguyễn Văn Của (Đại Tá Thiết Giáp, bạn cùng khóa với tôi) chen vào:
            “Trong nhóm có thằng Thành ngon lắm. Nó rất xông xáo, có thể thoát được.”
            “Anh Nghĩa. Anh có biết là trong toán lấy cát có anh Lại Đức Chuẩn (Đại Tá, Bộ Tổng Tham Mưu) đã lén tiếp xúc được với bà con của ảnh không?” Tôi hỏi.
            “Có. Tôi có nghe.”
            “Nếu được giúp đỡ của người địa phương thì mức độ hy vọng trốn thoát cao hơn anh à! Biết đâu người mà anh nghĩ có thể đã móc nối là đây chăng?”
            “Không đoán nỗi.”
            Và rồi 4 ngày sau. Trong lúc Tổ chúng tôi đang ngồi trên mái nhà của bộ chỉ huy trại để kéo vĩ tre lên giằng mái tranh. Tôi chợt thấy từ xa và khều nhẹ anh Luân:
            “Trời ơi! Anh đi đầu giống anh Võ Quế quá Luân ơi!”
            Anh Quế với anh Luân cùng phục vụ trong quân chủng Không Quân, nhưng anh Luân biệt phái sang Tổng Cục Tiếp Vận, phụ trách chuyển vận hàng không quân sự.
            “Đúng. Vậy là mấy anh em mình bị bắt rồi.”
            “Sao có ba anh hà. Còn một anh nữa đâu?”
            “Chúng nó nhìn mình kìa. Làm đi.”
            Một lúc sau, bọn chúng dắt cả ba anh vào trong sân căn nhà bộ chỉ huy trại, trong khi Tổ chúng tôi làm xong trên mái nhà. Tất cả tuột xuống và đem vật dụng còn lại vào kho. Tôi cố ý đi sát lại anh Võ Quế:
            “Anh Thành đâu anh Quế?”
            “Nó bị nhốt riêng rồi.”
            Đến tối, chúng nó dắt ba anh lên Liên Trại, chắc là nhốt các anh trên đó. Sáng hôm sau, thay vì đưa Tổ chúng tôi lên núi, bọn họ dắt chúng tôi vòng ra triền núi bên kia dãy nhà ngói, để đào đất:
            “Các anh đào 3 cái hầm sâu vào trong núi theo kích thước sau đây: Mỗi hầm ngang 1 mét, sâu vào 2 mét. Cách 1 mét thì đào hầm thứ hai, rồi hầm thứ ba cũng khoảng cách đó. Lòng hầm ngang 1 mét, dành 0.6 mét làm chỗ nằm, còn 0.4 mét kia tiếp tục đào xuống 0.5 mét là thành cái giường nằm.”
            Chúng ra lệnh, nhưng lúc nào cũng đứng bên cạnh thúc hối đào cho nhanh. Đào xong, bọn họ dắt chúng tôi lên núi đốn cây lót làm trần bên trên, rồi đổ đất lên như triền núi lúc chưa đào. Cánh cửa làm bằng cây chổm, có khóa. Cái gọi là “giường nằm”, chỉ là đất sét ướt, ngang 0.6 mét x dài 2.0 mét x cao 0.5 mét. Tôi không rõ là chúng nó có cho các anh trải chiếu hay lót cái gì đó để tránh lưng bị lạnh không, chỉ biết là khi làm xong vào lúc hoàng hôn thì bọn họ dắt ba anh vào nhốt trong hầm này! Rồi mùa Đông, liệu các anh có chịu nỗi không? Tuy tôi chưa biết mùa Đông nơi đây ra sao, nhưng nghe người dân vùng này mô tả hãi hùng lắm.
            Đêm nằm nghĩ lại, mỉa mai quá! Mình đào hầm để nhốt bạn mình! Nhưng nghĩ cho cùng, không đào cũng không được với chúng nó. Và qua đó, chúng tôi nhận thức rõ thêm về cách của chúng đối xử với tù chính trị chúng tôi!
            “Liệu quốc tế làm cách nào để hiểu được mức độ tàn bạo nghiệt ngã của cộng sản Việt Nam?”
            Vài hôm sau, chúng tôi nghe mấy thằng võ trang nói với nhau là anh Nguyễn Phương Thành đã tự tử trong hầm giam ở Liên Trại. Lại mấy ngày sau nữa, chúng tôi mới biết là anh Thành đã chết thật sự, nhưng không rõ là anh ấy bị chúng nó giết hay là anh tự tử. Anh Nguyễn Phương Thành, một Trung Đoàn Trưởng rất can đảm của Sư Đoàn 7 Bộ Binh.

            Người Mỹ Tên Nam.

            Tổ chúng tôi lại đi hái trà gần khu vực Liên Trại 1. Nơi đây có cái máy phát điện với năng suất chỉ đủ cho khu vực bộ chỉ huy và các trại lân cận với những áng sáng vàng vọt. Phụ trách kỹ thuật là một người Hoa Kỳ. Nếu nhìn từ sau lưng thì vóc dáng anh ta chẳng khác gì người Việt Nam bao nhiêu. Tù chính trị không được đến gần anh ta. Trong gian nhà tranh của anh ta bên kia đường nhìn từ đồi trà, có một phụ nữ và một bé gái khoảng 2 tuổi (năm 1976), có lẽ là vợ và con anh ta. Nhân lúc gạ chuyện với mấy tên bộ đội phụ trách điều hành nhà máy xay lúa mà họ gọi là máy xay xát, và phụ trách an ninh máy phát điện, mới biết thêm tin tức nhưng không rõ sự thật ra sao. Theo đó , anh ta là Trung Úy Biệt Kích Hoa Kỳ (mũ nồi xanh), đã lái xe Jeep băng qua cầu Bến Hải đầu hàng quân cộng sản tại đó. Anh ta lấy tên là Nam, nên gọi là anh Nam. Khi Đoàn 776 thành lập cách nay vài tháng, anh Nam này mới chuyển đến đây làm việc. Lương mỗi tháng 75 đồng. Nghe nói anh ta nói được chút ít tiếng Việt. Nhưng anh em chúng tôi chưa dám tin, vì chỉ riêng cái hành động một sĩ quan Hoa Kỳ lái xe băng qua bên kia cầu Bến Hải mà vẫn còn sống, quả thật là khó tin.
            Có những lúc anh ta như muốn tiếp xúc với chúng tôi, nhưng trong những lần gặp thì anh ta không bao giờ đứng một mình, ít nhất bên cạnh cũng có người đàn bà có vẻ như vợ anh ta. Một hôm, nhân lúc hái trà xong và trên đường về trại, trông thấy anh ta đi sau một tên bộ đội, tôi cố lướt lên với hy vọng nói được với anh ta vài câu, nhưng tên bộ đội bất chợt quay lại trông thấy, hắn liền dừng lại rồi đi ngang với anh ta. Lỡ bộ, nhóm chúng tôi đi với tốc độ nhanh hơn và qua mặt anh ta luôn.
            Một dịp khác, khi đang làm cỏ ở lưng chừng đồi trà, tôi trông thấy anh chàng Mỹ tên Nam lửng thửng từ chân đồi đi lên, tôi bước vội xuống thì một tên bộ đội bên kia đường trông thấy, hắn nhanh chân băng qua đường theo sát anh ta. Tôi quay lên đồi, không ngờ lại gặp anh chàng khật khùng “tùy viên của Thiếu Tướng Nguyễn Huệ” lúc ở trại tập trung Tam Hiệp, từ bên kia triền đồi qua khu vực chúng tôi. Vẫn nụ cười mà thật sự không rõ là anh ta cười với ai. Có lẽ cộng sản cũng xếp anh ta vào loại tù chính trị nguy hiểm như chúng tôi hay sao mà đưa anh ta từ trại Tam Hiệp, Biên Hòa, ra đây nữa.


            Chuyển trại.
            Tháng 09/1976, tất cả tù chính trị cấp Đại Tá được lệnh chuyển từ “trại nhà ngói” này đến một trại có tên là “Trại Cốc” nằm sâu trong một thung lũng, cách trại này khoảng 4 cây số. Thế là chúng tôi gồng gánh mang vác đi bộ thành một đoàn dài ngoằng, và nhiều anh gần như chỉ nhấc nỗi từng bước chân! Trên đoạn đường đầy người gồng gánh đó, tôi gặp anh Đại Úy Nguyễn Ngọc Chươu cũng dọn trại nhưng ngược chiều. Trong những năm 1956-1958, chúng tôi cùng phục vụ ở Tiểu Đoàn 2 Trung Đoàn 35 Sư Đoàn 12 Khinh Chiến ở Catecka, Pleiku, rồi chuyển lên Kontum. Chúng tôi chỉ ôm nhau rồi chia tay ngay, để theo kịp các bạn!
            “Trại Cốc”, gồm khu nhà của bộ chỉ huy trại trên sườn đồi bên kia dòng suối nhỏ. Phần nhà cho hơn 300 Đại Tá chỉ có hai gian nhà tranh cấu trúc như chữ L, dưới chân đồi bên này dòng suối. Dòng suối nhỏ này là nguồn cung cấp nước duy nhất cho chúng tôi và đơn vị quân đội cộng sản canh giữ chúng tôi. Nếu so sánh thì chúng tôi ở trại này chật hơn trại nhà ngói, nhưng có phần sạch và thoáng hơn trại nhà ngói, nhất là có dòng nước thoạt xem là tốt.
            Đêm đầu tiên tôi bị đau bụng dữ dội. Không thể nào chịu đựng được tới sáng nên nửa đêm phải đi tiêu. Với cái đất Bắc xã hội chủ nghĩa này không nói là đi tiêu hay đi cầu, mà nói là “đi ỉa”. Khổ nỗi là cái cầu tiêu họ làm bên kia triền đồi, hoàn toàn vắng vẻ. Vừa ôm bụng vừa bấm bụng mà lần mò trong đêm tối. Vừa bước ra khỏi nhà trại phải báo cáo theo nội qui của họ:
            “Báo cáo bộ đội, tôi đi ỉa.”
            Tối thui tối mịt. Chẳng cần thấy ai nhưng vẫn cứ báo cáo như vậy. Cứ từng bước khập khễnh theo sự thúc giục của “tào tháo” trong khi trống ngực đánh liên hồi vì rừng vắng giữa đêm khuya. Ngồi lên hai thanh cây rừng làm cái việc “sản xuất phân bón ưu việt xã hội chủ nghĩa”, trong khi mắt láo liên dù chỉ thấy lờ mờ chung quanh, tai lắng nghe khu rừng bên kia nhỡ có tiếng xào xạc nặng nề của cọp của beo còn chạy cho kịp. Bỗng có tiếng bước chân chầm chậm, tôi lên tiếng ngay:
            “Có tôi đây.” Tôi nói khá lớn, vừa nói cho ai đó nghe, cũng vừa tự trấn an do âm thanh dội lại từ đồi bên kia thật rõ ràng.
            “Sao lâu thế?” Tên bộ đội đứng đâu đó hỏi tôi.
            “Báo cáo bộ đội, tôi đau bụng.”
            “Tại anh không quyết tâm chứ đau bụng gì lâu thế.”
            “Đi ỉa cũng có quyết tâm sao bộ đội?”
            “Anh không có quyết tâm làm sao nó ra. Khẩn trương lên. Không có lý sự nữa.”
            Tôi mỉm cười trong đêm tối, trong khi hắn càu nhàu:
            “Các anh đừng tưởng qua mặt chúng tôi được nhé! Các anh không thoát được chúng tôi đâu.”
            “Tôi thiếu quyết tâm một chút mà bộ đội nói sang chuyện trốn trại làm chi.”
            “Khẩn trương lên, đừng có ở đó mà lý sự”.
            Dù sao thì lượt vào tôi đi một cách “hiên ngang” vì có tên bộ đội “hộ tống”. Sáng sớm, tôi thuật cho anh Dương Hiếu Nghĩa với anh Nguyễn Phán nghe, hai bạn cười ngất.

            Ngạc nhiên thứ hai.
            Hôm ấy chúng nó dẫn chúng tôi đào lỗ trồng cột bằng cây rừng để kéo dây điện thoại dọc theo đường đá lởm chởm, từ bộ chỉ huy Liên Trại 1 đến Trại Cốc chúng tôi. Ngoài tên bộ đội cầm súng canh giữ, còn có tên quản giáo hướng dẫn công tác. Hắn tự xưng là cán bộ binh chủng thông tin. Anh ta áng chừng 25 tuổi, ăn nói tương đối dễ chịu chớ không quát tháo mắng chửi như cái đám gặp ngày đầu tiên. Nói chuyện với hắn một lúc mới biết, các trại tập trung tù chính trị thuộc tỉnh Hoàng Liên Sơn này có đến hằng mấy chục trại lận. Chỉ huy tất cả các trại là Đoàn 776, dưới Đoàn 776 có 6 Liên Trại, mà trại đang giam giữ cấp Đại Tá chúng tôi là Trại 2 thuộc Liên Trại 1. Các Liên Trại kia nằm rải rác đến sát biên giới Trung Hoa cộng sản. Thế là được biết thêm, tất cả tù chính trị chúng tôi bị giữ ở vùng rừng núi này do Bộ Quốc Phòng của họ quản trị chớ không phải Công An.
            Những vị trí hắn chỉ chúng tôi đào lỗ hầu như toàn đá nên khá vất vả. Mọi người mồ hôi nhỏ giọt từ hai bên má. Tên quản giáo đến cạnh nhóm chúng tôi nói nhỏ:
            “Các anh chưa quen lao động dưới cái nắng oi bức của mùa hè miền Bắc nên mau mệt.”
            Nói xong, anh ta hướng sang tên cầm súng và nói lớn:
            “Các anh nghĩ giải lao 10 phút.”
            Khi chúng tôi dừng tay, đến cạnh bếp đang nấu chảo nước sôi với lá bàng. Lá bàng là loại lá lớn bằng bàn tay xòe, mùa này nó rụng quanh gốc cây. Khi nấu nước, tên cầm súng bảo chúng tôi:
            “Các anh lượm những lá bàng chuyển màu nâu (sắp khô) bỏ vào chảo mà uống như uống chè (trà) cho đỡ khát”.
            Khi tên cầm súng đến gốc cây bàng xa xa đằng kia ngồi, tên quản giáo từng bước đến cạnh tôi với anh Trần Ngọc Thống (Đại Tá, Bộ Tổng Tham Mưu), anh ta nói thật nhỏ, có lẽ sợ tên cầm súng nghe:
            “Các anh có thiên đường mà các anh không biết giữ.”
            Tôi nhìn anh Thống, anh Thống nhìn tôi. Tuy không nói ra, nhưng chúng tôi ngầm hiểu với nhau “không rõ tên này muốn bẫy mình hay sao đây”, nên hai đứa làm thinh. Chừng như hắn nhận ra điều đó, hắn nói tiếp:
            “Tôi đã vào Sài Gòn và tôi đã hiểu các anh.”
            Nói xong anh ta bước đi ngay.
            Quí vị quí bạn thấy không, qua thái độ của anh chàng gọi là cán bộ thông tin hay quản giáo vừa rồi, cho thấy giữa những người cộng sản với nhau, họ cũng canh chừng nhau nữa, huống gì là chúng tôi.
            Chúng tôi đến ngồi quây quần với các bạn cạnh chảo nước lá bàng như là cùng nhau giải khát, rồi thuật lại hai câu nói của anh ta cho các bạn nghe. Anh Thống nói:
            “Tôi thấy thằng này tuy trẻ nhưng câu nói của nó đáng cho mình để ý lắm.”
            Tôi góp thêm:
            “Hoặc nó nói thật, hoặc nó xỏ mình. Nhưng quan sát thái độ của nó nhìn trước nhìn sau, và khi nói xong là vội vàng đi ngay, tôi nghĩ là hắn nói thật. Vì hắn nói hắn đã vào Sài Gòn, được hiểu là hắn đã nghe tại chỗ về mình, được thấy tận mắt về cuộc sống của người miền Nam mình rồi.”
            Anh Lê Minh Luân (Đại Tá Không Quân) chen vào:
            “Liệu trên đất Bắc xã hội chủ nghĩa 20 năm này có một thằng bộ đội trẻ dám nhận xét ngược với đảng của nó không?”
            “Chính tôi cũng tự hỏi như anh.”
            Anh Thống tiếp lời:
            “Tôi vẫn tin, không phải mọi người trên đất Bắc này đều là cộng sản đâu. Riêng trường hợp thằng bộ đội này, tôi tin là hắn nói thật.”
            Tôi tiếp lời anh Thống:
            “Từ nay, anh em mình nên lắng nghe những mẫu chuyện của người dân quanh vùng mà mình gặp, tôi chắc là mình có thể tìm hiểu được ý thức chính trị của người dân đất Bắc xã hội chủ nghĩa này ra sao. Biết đâu mình sẽ ghi nhận được nhiều điều mà mình không ngờ như trường hợp thằng nhóc này cũng như với hai ông già rửa xe đạp hôm trước cũng nên.”
            Xì xầm nhỏ to đến đây thì thằng cầm súng từ xa quát lớn:
            “Đi làm đi. Thông tin cái gì đó?”
            Chúng tôi không ai trả lời. Mạnh ai người ấy vác dụng cụ đào lỗ trồng cột tiếp. Anh bộ đội quản giáo quay lại sát chúng tôi:
            “Các anh cẩn thận trong mọi tình huống.”
            Nói xong là anh ta đến với tên võ trang. Có lẽ nảy giờ anh ta theo dõi chúng tôi to nhỏ với nhau nên anh ta sợ đến tai tên võ trang chăng? Thêm một câu nói giúp chúng tôi tin hắn không phải là người cộng sản cuồng nhiệt, nhưng nhất thiết phải giữ một khoảng cách nhất định khi tiếp xúc với bất cứ tên cộng sản nào.

            Ngạc nhiên thứ ba.
            Vì trại chưa có rau nên họ chỉ định 6 người đi mua rau ở chợ Yên Bái. Trong số này có tôi và anh Nghĩa. Một tên võ trang dẫn đi. Hắn đưa chúng tôi 3 cái đòn khiêng và 3 cái bao bố (loại bao gạo 100 kí lô), nghĩa là hai người một khiêng. Trên quảng đường đá lổm chổm chừng 6 cây số, chúng tôi đi ngang một trại. Nhanh tay lẹ chân tiếp xúc với anh bạn đang cuốc đất bên đường, chúng tôi được biết đây là Trại 1, giam giữ các anh cấp Trung Tá.
            Đến bờ nam sông Hồng, hắn không đưa toán chúng tôi sang phà Ô Lâu qua chợ Yên Bái mà ghé vào khu nhà bên nay Sông Hồng mua khoảng 150 kí lô chuối xanh còn trên cây. Tôi trông thấy cây ớt hiểm chín đỏ mà phát thèm, thèm chất cay của ớt để kích thích khẩu vị. Tôi mon men đến ông cụ đang ngồi hút thuốc lào ở thềm nhà:
            “Chào cụ. Cụ có thể cho tôi một trái ớt được không?”
            “Ông ăn cay được không? Ớt này cay lắm đấy.”
            “Dạ được.” Nói xong, tôi bước đến cây ớt cạnh thềm nhà. Ông cụ lên tiếng:
            “Ông ngồi đây xơi nước. Tôi bảo con gái tôi nó hái cho ông.”
            Vừa nói ông vừa kéo cái ghế nhỏ cho tôi ngồi, vừa rót chun trà:
            “Hồng à! Con vặt (hái) cho ông này nắm ớt rồi gói lại đàng hoàng nghe con”.
            “Cám ơn cụ.”
            “Chè xanh đó. Xơi vào ông thấy thấm giọng và chống được cơn khát. Mùa hè của chúng tôi oi bức hơn trong Nam nhiều. Các ông chưa quen nên mau mệt lắm.”
            Cô con gái đưa ông cụ một gói ớt lớn bằng cái chén ăn cơm. Ông cụ cho tôi hết gói đó. Tôi nói:
            “Cụ làm ơn nói với bộ đội võ trang giùm, nếu không thì tôi không dám nhận.”
            “Này anh bộ đội. Tôi cho ông này gói ớt đấy nhé!”
            Ông chỉ nói thế chớ không xin phép tắc gì cả, chứng tỏ ông cụ xem thường hắn. Chừng như hắn cũng nễ ông cụ, không biết có phải do hắn “tán” con gái ông cụ mà hắn nễ không?
            Sau lời cám ơn rối rít, tôi chạy lại các bạn đang may mấy bao chuối. Tôi với anh Nghĩa một khiêng. Anh Nghĩa nghiêm giọng:
            “Ông cụ này có thiện cảm với anh em mình đó.”
            “Đúng anh. Ông ta gọi chúng mình là “các ông” với ý kính trọng, chớ không như cái đám phụ nữ với con nít trong ngày đầu tiên trên đất Bắc mà mình gặp ở gần phà Ô Lâu. Tôi nghĩ là rồi đây người dân vùng này sẽ nhìn mình tốt hơn, và cư xử với mình tốt hơn. Rõ ràng là mình có cơ hội tiếp xúc với người dân, mình với họ sẽ hiểu nhau hơn. Nghĩ cho cùng, đây cũng là một hình thức chiến tranh chính trị mà.”
            Mỗi hai người khiêng 50 kí lô. Dọc đường nghỉ ba lần. Sáu cây số chớ gần gủi gì đâu! Lần nghỉ thứ nhì do chúng tôi cố tình đi không nỗi để được dừng lại gần cổng Trại 1. Tiếp xúc chớp nhoáng ngang qua hàng rào, chúng tôi được biết thêm là tất cả các anh từ cấp Trung Tá trở xuống, họ đưa ra Bắc bằng tàu chở hàng cặp vào bến thành phố Vinh hoặc Hải Phòng, từ đó đưa lên vùng rừng núi Yên Bái này bằng xe lửa. Nhưng không phải tù chính trị được ngồi trong các toa hành khách đâu, mà là bị chúng nó nhốt trong các toa chờ hàng hóa súc vật kín mít, chỉ có những lỗ nhỏ sát trên nóc toa có không khí vào thôi. Anh Trung Tá Hùng, bộ tham mưu Tổng Cục Chính Trị bị suyển, lại trong tình trạng ngột ngạt trong toa chở hàng nên đã chết vì nghẹt thở trước khi đến trại này!
            Số chuối xanh mua về, họ bảo các anh nhà bếp xắc từng khoanh rồi chẻ làm hai cho vào chảo, cho thêm muối và bột ngọt vào, quậy những thứ ấy vào nhau, gọi là “món ăn mặn” nhiều ngày của chúng tôi.

            Ngạc nhiên thứ tư.
            Cuối tháng 8 năm 1976, bọn họ cho chúng tôi viết thư về gia đình. Vẫn cái cách hướng dẫn viết thư y chang bài bản như lúc ở trại Long Giao (Long Khánh) với Tam Hiệp (Biên Hòa). Vẫn có sức khỏe tốt, lao động tốt, học tập tốt, gia đình an tâm và chấp hành tốt những lệnh địa phương. Họ cho biết là các địa phương đã thông báo cho các gia đình được gởi quà cứ mỗi ba tháng một lần, với trọng lượng tối đa là 5 kí lô. Hầu hết anh em chúng tôi khi nhận thư gia đình đều có mẫu tin trên báo “Nhân Dân”, mới biết được trong vùng rừng núi Hoàng Liên Sơn và Lai Châu có tất cả 82 trại, đánh số mà họ gọi là “hòm thư” từ AH 1 đến AH 82, thuộc Đoàn 776 giam giữ mà họ gọi là “quản lý giáo dục”. Bây giờ thì chúng tôi tin con số đó là thật.
            Lần đi chợ thứ nhì cũng dùng đòn khiêng. Lần này sang chợ Yên Bái bằng con đò nhỏ chớ không phải bằng phà. Anh Nghĩa, anh Phán, anh Hồ Văn Thành (Đại Tá Quân Vận), anh Luân, anh Trần Văn Lễ (Đại Tá Quân Tiếp Vụ), và tôi. Yên Bái nhỏ lắm, nhà cửa lụp xụp, không thể gọi là phố xá được. Có một dãy khoảng chục căn bằng gạch, còn lại là nhà tranh. Các cửa hàng rải rác nhưng tất cả có ghi hàng chữ quốc doanh hẳn hòi. Tiệm may thì trên bảng ghi “Cửa hàng đo may”. Bên cạnh có “Cửa hàng bách hóa”, nhưng ôi thôi bên trong chỉ có khoảng chục cái kệ với lơ thơ vài chục mặt hàng, mà là hàng hóa thô kệch quá sức. Bên ngoài nhà chợ có nhà máy đường với cơ sở rất ư là ọp ẹp. Tôi nói nhỏ với anh Phán: “Phán ơi! Chợ gì mà giống trại lính quá.”
            “Trông chẳng giống làng xã gì của mình cả.”
            “Thị xã Yên Bái xã hội chủ nghĩa, chẳng khác buôn làng của đồng bào Thượng vùng Pleiku Kontum trong những năm 1950!”
            Chuẩn bị đi chợ lần thứ ba. Tên võ trang ra lệnh:
            “Các anh đi lấy 2 xe cải tiến. Hôm nay mua cải bắp.”
            Tôi nhìn qua nhìn lại có ý tìm xe cải tiến, hắn thấy tôi làm thinh mà cứ nhìn qua nhìn lại, hắn quát:
            “Không đi lấy xe mà nhìn gì thế kia?”
            “Tôi không thấy xe ở đâu làm sao lấy.”
            “Thế cái gì kia?” Vừa gắt gỏng hắn vừa chỉ chiếc xe cút-kít ở gần chuồng heo bên kia dòng suối.
            “Cái đó là xe cải tiến hả bộ đội?”
            Hắn trừng mắt nhìn tôi:
            “Anh đùa à. Xe để đấy mà còn hỏi”.
            “Không. Tôi không biết đó là xe cải tiến mà cán bộ”.
            “Cái anh này buồn cười chưa. Thế các anh gọi nó là cái gì?”
            ‘Trong Nam chúng tôi gọi nó là “xe cút kít”.
            “Ra lấy đi, đừng có đứng đó mà lý sự”.
            Chúng tôi qua chiếc cầu nhỏ, lôi hai chiếc cút-kít từ trong bờ rào ra. Chưa biết phải làm gì tiếp, hắn lại quát:
            “Vào kho mượn giây để kéo. Đứng đó làm gì?”
            Hóa ra chuyện như thế này. “Xe cải tiến” là chiếc xe mà những năm 50 người Sài Gòn gọi là xe “cút-kít”, loại xe của những toán sửa đường dùng chở gạch đá lặt vặt. Xe cút-kít bằng kim loại, có một bánh xe ở giữa phía trước, cái thùng xe bầu xuống, hai chân đứng phía sau với hai cái càng để đẩy. Với dạng xe đó được xã hội chủ nghĩa “cải tiến” phía trước có hai bánh xe (thay vì một), cái thùng xe hình chữ nhật (thay vì bầu), phía sau cũng có hai chân đứng, và hai cái càng để đẩy. Vật liệu đều bằng cây với ván. Theo họ nói thì trọng lượng xe khi chở đầy vào khoảng 150 kí lô. Chiếc xe cải tiến vận chuyển được những gì trong cái thùng hình chữ nhật đó, là do 3 “nhân lực” (không phải mã lực) kéo và đẩy. Hai sợi dây cột hai bên cái thùng phía trước cho hai người kéo, một sợi dây khác cột ở hai cái càng sau và người cầm càng máng lên vai cho hai cái chân xe cao khỏi mặt đất, và ra sức đẩy tới. “Xe cải tiến chuyển động bằng ba nhân lực” là như vậy.
            Đến đám bắp cải của hợp tác xã nào đó sát bờ nam Sông Hồng, trông thấy một cô gái mặc quần tây áo sơ-mi, mang giày ống, cổ quấn khăn quàng ấm, tóc uốn dợn phần đuôi. Nhìn chung, cô ta là cô gái sáng sủa so với hai cô gái đang trong rẫy bắp cải. Cô ta giao việc cho hai cô kia đang quần quật chặt gốc bắp cải và mang vào sân nhà lều. Tên võ trang bảo chúng tôi đứng chờ, hắn đến nói chuyện với cô gái mang giày ống chắc là về chuyện mua bán. Hắn trở lại anh em chúng tôi:
            “Đấy là con gái của nữ đồng chí lãnh đạo Công An Huyện (Trấn Yên). Người ta đưa bao nhiêu thì nhận bấy nhiêu, cho lên xe cột lại. Các anh cẩn thận, không được nói linh tinh nghe chưa?”
            Nói xong, hắn đi về phía ngôi nhà gần bờ sông. Chẳng hiểu hắn muốn dọa chúng tôi hay ngăn cấm chúng tôi nói chuyện với con gái của Công An quận này? Khi nghe hắn nói cô này là con bà Trưởng Công An cũng hơi ớn, chỉ nghe hai chữ Công An đã cảm thấy lạnh lùng rồi, huống chi là con gái của Trưởng Công An, mà lại là Công An quận nữa chớ.
            Một cô lo cân. Cân xong, cô kia chất sang một bên, lúc ấy có tiếng của cô mang giày ống:
            “Yến. Em gở hết những lá xanh bên ngoài rồi cân lại cho mấy anh đó.”
            Thế là hai cô gái phụ việc làm lại từ đầu mà chẳng nghe càu nhàu gì cả, trong khi cô gái mang giày ống gọi chúng tôi đến nhận bắp cải. Đang chất bắp cải lên xe, cô ta đứng cạnh tôi:
            “Anh biết dùng lá cải bắp làm dưa ăn không?”
            Tôi dùng chữ bắp cải còn cô ta dùng chữ cải bắp. Thấy cô ta nói chuyện có vẻ nhẹ nhàng và tự nhiên, tôi đáp:
            “Có. Tôi biết cách làm và cũng biết ăn nữa cô.”
            “Tôi cho các anh những lá này, đem về cắt ra phơi một nắng,nấu nước muối đổ vào. Vài hôm là ăn được.”
            “Không được đâu cô.”
            “ Anh vừa nói anh ăn được mà?.”
            “Cô phải nói với anh bộ đội võ trang mới được. Nếu cô không nói thì anh bộ đội võ trang cho là tôi ăn cắp, tôi sẽ bị phạt giam khi về trại.”
            “Được. Tôi sẽ nói cho anh.”
            Trong khi chờ tên võ trang trở lại, cô ta hỏi:
            “Quê anh ở đâu?”
            “Tôi ở vùng đồng bằng sông Cửu Long mà trong Nam chúng tôi thường gọi là Miền Tây, nhưng tôi sống ở Sài Gòn lâu rồi cô.”
            “Anh có thường được thư gia đình không?”
            Tôi khựng lại, vì không hiểu cô ta hỏi thật hay dò xét. Con của Trưởng Công An quận mà. Thấy tôi ngập ngừng, cô ta nói:
            “Tôi hỏi thật, anh đừng sợ. Tôi có vào Nam rồi. Tôi thấy người miền Nam thành thật mà dễ mến nữa. Tôi nói thật đấy.”
            Tôi có phần vững dạ:
            “Vâng. Thỉnh thoảng thôi, vì người ta ấn định thời gian chớ không phải lúc nào cũng được gởi đâu cô.”
            “Lần sau các anh có ra đây, mang theo thư đưa tôi gởi cho. Các anh đừng sợ. Tôi hỏi thêm, các anh có bị người ta đánh không?”
            Tôi nhìn thẳng cô ta và chậm rãi trả lời để dò xem cô ta hỏi thật hay giăng bẫy:
            “Cám ơn cô. Chúng tôi không mang thư theo được đâu vì bộ đội võ trang xét kỹ lắm. Về đánh đập thì tôi và các bạn cùng Tổ với tôi chưa bị, những chửi rủa nhục mạ thì thường lắm, thường đến mức mỗi khi người ta bắt đầu thì chúng tôi thuộc luôn mấy câu sau rồi. Đối với chúng tôi, điều đó còn đau hơn đánh đập vì trình độ của chúng tôi ít nhất cũng phải tốt nghiệp trung học rồi cô.”
            Cô ta đứng yên một lúc, chừng như có chút xúc động:
            “Họ có cho các anh ăn no không?”
            “Nếu tôi nói với cô là chốc nữa đây tôi sẽ ăn hai củ khoai mì mà cô gọi là sắn, để chiều về tôi ăn một lúc hai phần, cô có tin tôi không? Hai phần gộp lại là hai chén cơm độn bắp, đó là hạnh phúc của chúng tôi!”
            Cô ta xoay mặt ra bờ sông. Yên lặng. Tôi tiếp:
            “Cô hỏi tôi những câu ẩn chứa tình người làm tôi cảm thấy ngại ngùng. Ngại ngùng vì vị trí giữa cô với anh em chúng tôi là một khoảng cách chính trị, mà chúng tôi là những người bị tù đày sau khi chúng tôi thua trận!”
            “Vào Nam, tôi mới hiểu người miền Nam các anh. Trong ấy có người thân của gia đình tôi vào đó từ năm 1954, cũng ở trong quân đội như mấy anh. Tôi muốn giúp các anh điều gì chớ không có ý dò xét các anh. Bây giờ tôi phải lo công việc.”
            Nói xong cô ta trở lại nhà lều ở đầu đám rẫy. Có lẽ cô ta thấy tên võ trang đang đến nên cô ta không nói nữa thì phải?
            “Cám ơn cô.”
            Tên bộ đội võ trang đến bảo chúng tôi ăn trưa rồi chuẩn bị về trại. Nói xong, hắn quay lại nhà lúc nảy. Sáu anh em chúng tôi đang ngồi ăn khoai mì, cô gái mang giày ống đi ngang, đứng nhìn:
            “Các anh ăn thế làm sao no?”
            “Tôi nói với cô rồi. Chúng tôi đâu có cách nào khác. Hai củ khoai này là phần ăn của mỗi anh em chúng tôi đây!”
            “Các anh ráng giữ sức khỏe để về với gia đình. Chào các anh. Tôi về ăn trưa.”
            “Chào cô.”
            Phải nói rằng, sau cái lần nghe ông cụ già rửa xe đạp vạch trần sự tuyên truyền dối trá trên làn sóng phát thanh, đến tên quản giáo nói như trách chúng tôi có thiên đường mà không biết giữ, rồi đến lần mua chuối xanh nhìn thấy thái độ của ông cụ đối xử với chúng tôi rất tình người, hôm nay đến cô gái con bà Trưởng Công An quận mà họ gọi là huyện Trấn Yên này nói chuyện với chúng tôi ẩn chứa sự thông cảm với chúng tôi, cho phép tôi nhận ra rằng: “Không phải mọi người dân 20 năm xã hội chủ nghĩa trên đất Bắc đều là cộng sản dù họ sinh ra và lớn lên trong chính sách giáo dục của cộng sản, ngay cả cô con gái của Trưởng Công An quận Trấn Yên này cũng vậy. Tôi nghĩ, chúng ta thua trận gần hai năm rồi, nhưng có vẻ như chúng ta thắng cộng sản về chính nghĩa thì phải. Bởi vì qua nét nhìn, người dân xã hội chủ nghĩa vùng rừng núi nơi đây dù chưa thể xem là tiêu biểu cho cả miền Bắc, nhưng rõ ràng họ cư xử với chúng tôi có đạo nghĩa. Tôi nghĩ, điều đó không mang ý nghĩa của lòng thương hại, mà là ý nghĩa của sự đồng cảm ý thức chính trị. Phải chăng, sự thua trận của chúng ta lại giúp cho người dân có cơ hội cũng như hoàn cảnh nhận định được chế độ nào là chính nghĩa? Trong cái rủi (ro) có cái may (mắn), trong cái nguy (hiểm) có cái cơ (hội) là thế. Chúng tôi vẫn tiếp tục quan sát để có được nhận định vững vàng hơn”.
            Tổ nấu bếp ở trại này là chuyên nghiệp, nghĩa là không luân phiên như ở trại Long Giao hay Tam Hiệp trong Nam. Anh Nguyễn Kỳ Nguyện (Đại Tá, Bộ Tổng Tham Mưu) nấu nước, anh Cao Văn Phước (Đại Tá Quân Vận) với anh Lê Ngọc Ẩn (Đại Tá Quân Cụ) nấu thức ăn, anh Nguyễn Hữu Phước (Đại Tá Quân Cảnh) nấu cơm.
            Cung cấp củi cho nhà bếp là Tổ của anh Tạ Đình Siêu (Đại Tá Thiết Giáp). Họ ấn định “chỉ tiêu” mỗi người/một ngày một bó từ 25 đến 30 kí lô. Ai lấy đủ thì nghỉ, bằng không thì chiều đi tiếp. Củi là chặt cây rừng trên các đỉnh núi, cột lại từng bó. Xuống chân núi, phải qua sự kiểm soát của tên võ trang. Hắn ngắm nghía xem chừng đủ chỉ tiêu thì hắn dắt về, giao cho nhà bếp. Các bạn trong nhà bếp, cứ đẩy nguyên bó cây xanh tươi đó vào lò, một lúc thì cháy thôi.

            Ngạc nhiên thứ năm.
            Tổ chúng tôi là Tổ cơ động, nên hết việc này họ bảo làm việc kia mà hầu hết là leo núi đốn cây. Đầu tiên là đốn cây cung cấp cho mấy Tổ kia cất thêm căn trại. Cứ sáng sớm, mỗi người lãnh vài củ khoai mì cho vào túi áo treillis, lon guigoze nước chín xách tay, đến nhà kho gặp anh Tạ Văn Kiệt (năm 1955 là Quận Trưởng Quận Trà Ôn, Vĩnh Long) mượn dao. Tên võ trang dắt đến chân núi, hắn chờ ở đó và chúng tôi cùng leo núi. Tổ chúng tôi 20 người, khi lao động phải từ 17 người trở lên, nếu dưới con số đó thì tên quản giáo là Trung Úy Bật hạch hỏi đủ điều. Nhức đầu lắm! Vì những cây dùng làm cột nhà có đường kính từ 20 phân tây trở lên nên nặng lắm. Đến những cây dùng làm kèo làm đòn tay cũng không phải là nhẹ. Anh em chúng tôi kết lại thành từng nhóm để giúp đỡ lẫn nhau. Tôi, anh Hồ Văn Thành, anh Nguyễn Văn Sang (Đại Tá Tiếp Vận), anh Trần Văn Lễ (Đại Tá Tiếp Vận) một nhóm. Anh Sang với anh Lễ kém sức khỏe, khi lên núi xuống núi, hai anh bò nhiều hơn là đi, do vậy mà tôi với anh Thành trợ giúp. Lên đỉnh núi, thường khi phải theo đường đỉnh đi từ núi này sang núi kia, đôi khi phải xuống thung lũng tìm cây đúng với nhu cầu của Tổ cất nhà. Tôi với anh Thành đốn cây, anh Sang với anh Lễ tìm chặt dây cột lại thành bó để khi lăn xuống núi không bị văng tứ tung. Vác đến triền núi, hai người nắm chặt hai đầu bó cây, tôi chụm hai tay lại rồi nói thật to cho âm thanh phóng đi xa để báo động người bên dưới tránh xa dù có thấy hay không thấy người nào:
            “Chú ý. Chú ý. Chúng tôi phóng cây xuống.”
            Báo động xong, tôi đếm đếm một, hai, ba, hai bạn cùng buông tay cho bó cây lăn xuống chân núi. Trông cái cảnh ấy gợi cho anh Lễ nhớ lại truyện Trung Hoa ngày xưa. Anh vắn tắt cho bớt nỗi nhọc nhằn:
            “Tôi nhớ cái trận đánh mà ông Tiết Nhơn Quý chinh đông chinh tây gì đó, khi địch quân bao vây từ chân núi tiến lên, ông ta áp dụng chiến thuật “dứt dây lăn gỗ” giống như chúng mình vừa rồi đẩy bó cây xuống núi. Vậy mà ổng gây thiệt hại nặng nề cho quân địch vì không tránh vào đâu được.”
            Anh em cười xòa, cùng nhau xuống núi.
            Cũng cái hôm ấy, khi vác cây trên đường đỉnh để xuống núi, trông thấy một ông có lẽ cũng khoảng 50-60 gì đó đang ngồi ôm đứa con trai trong lòng, chúng tôi dừng lại nhưng cũng ngài ngại vì không biết thái độ ông ta đối với chúng tôi ra sao. Thấy ông không có vẻ gì phản đối, tôi hỏi:
            “Cháu làm sao mà ông ôm cháu vậy?”
            Nhìn chúng tôi một lúc, ông đáp:
            “Cháu nhà tôi bị sốt rét ông à! Ở đây người ta chỉ phát cho mỗi thứ thuốc xuyên tâm liên không trị được gì hết.”
            “Nếu ngày mai ông với cháu có đến đây, tôi sẽ tặng cháu vài viên thuốc uống chống sốt rét. Ông cho cháu uống thử xem sao”.
            “Cám ơn ông. Mai tôi chờ ở đây. Ông coi chừng mấy đứa bộ đội bắt gặp là nó phạt ông đó.”
            Ngày hôm sau là ngày chót của Tổ chúng tôi đốn cây trên núi này. Tôi gặp ông già và đứa bé áng chừng 10 tuổi, nhưng thật sự thì cháu 16 tuổi. Thiếu dinh dưỡng mà! Tôi đưa ông già 10 viên Chloroquine và dặn mỗi ngày uống một viên. Tôi quá đổi ngạc nhiên về sự vui mừng của ông già:
            “Ông cho cháu uống thử chớ tôi không dám chắc là cháu hết bệnh ngay đâu, vì tôi không phải là thầy thuốc.”
            “Tôi mừng vì ở miền Bắc này có bao giờ tôi trông thấy thuốc ngoại đâu, tôi tin là cháu sẽ hết bệnh.”
            Từ hôm sau tôi không có dịp gặp ông cho đến một hôm. Hôm ấy chúng tôi sang dãy núi khác để đốn cây chổm lợp nhà, làm vách nhà, và làm vạt giường nằm, xa hơn khu vực đốn cây làm cột nhà. Khi vừa lên đến đỉnh núi, tôi trông thấy ông với đứa bé mạnh khỏe. Ông nhìn qua nhìn lại, tôi đoán là ông sợ có thằng võ trang đi theo, tôi nói ngay:
            “Bộ đội võ trang ở dưới đường chớ không theo chúng tôi. Ông sợ anh ta trông thấy phải không?”
            Hai bàn tay ông già nắm lấy tay tôi thật chặt, miệng ríu rít:
            “Cả gia đình tôi cám ơn ông. Cháu chỉ uống viên đầu tiên là hết sốt rét, tôi cho cháu uống thêm 2 viên nữa, mấy viên còn lại gia đình tôi chia cho hai đứa cháu cũng bị sốt rét. Tất cả chúng nó khỏe hết rồi. Thuốc ngoại hay lắm ông ơi!”
            “Sao ông biết chúng tôi đốn cây ở đây mà chờ?”
            “Mấy hôm tôi đến chỗ cũ không gặp ông, tôi phải tìm hỏi mãi mới biết là Tổ đốn cây của ông đã chuyển sang đốn chổm. Tôi đoán mấy ông đốn ở núi này nên tôi chờ. May quá, được gặp ông.”
            Rồi ông xuống giọng như tâm tình:
            “Gia đình tôi nghèo lắm, có cơm độn ngày hai bữa là khá rồi. Tôi có mang biếu ông hai củ lang (khoai lang) ông nhận giùm tôi. Ơn của ông to lắm.”
            Vừa nói ông vừa bước đến gốc cây, dùng tay bươi đám lá khô lôi ra cái gói lá chuối, sau khi thổi bụi trên củ khoai, ông cầm hai tay run run đưa tôi làm tôi xúc động thật sự. Sự xúc động của tôi một phần vì hai củ khoai mà tôi nghĩ có thể ông trích trong phần ăn của gia đình ông, phần khác là thái độ cùng cách xử sự của ông đối với anh em chúng tôi nói chung và với tôi nói riêng. Ông đã lặn lội tìm cách gặp tôi để đền ơn mà không ngại núi rừng, cũng không sợ bị tên quản giáo hay võ trang bắt gặp, nếu không phải là tấm lòng thì ông đâu cần phải hành động như vậy. Nhưng ở đây tôi còn nhìn sang hai góc độ nữa:
            Một là góc độ chính trị. Rõ ràng là người dân xã hội chủ nghĩa nơi đây không phải ai cũng ủng hộ chế độ cộng sản. Sống trong lòng chế độ nhưng sự phản kháng vẫn tiềm ẩn trong lòng họ, có cơ hội thích hợp là họ bộc lộ như trường hợp ông già nêu trên.
            Và hai là góc độ kinh tế. Cả một quốc gia chỉ uống toàn thuốc “xuyên tâm liên” thì một dân tộc bệnh hoạn yếu đuối là đúng thôi! Tuy ông chưa biết công hiệu của viên thuốc ra sao, chỉ cầm trong tay viên thuốc ngoại quốc đã đủ làm cho ông tin tưởng con của ông hết bệnh rồi. Tội nghiệp cho người dân 20 năm xã hội chủ nghĩa này biết bao!

            Anh Nguyễn Phán đi lạc.
            Mời quí vị quí bạn thử theo chúng tôi lên núi đốn cây chổm một lần nhé!
            Đường dẫn đến vùng núi có nhiều cây chổm có dòng suối mà chúng tôi phải lội qua. Lúc không mưa thì mực nước ngang lưng quần, khi mưa lớn hoặc mưa nhỏ mà liên tiếp vài ngày, mực nước có thể cao đến tận cổ. Những lúc như vậy, mọi người muốn mặc áo quần ướt hay khô là tùy. Muốn khô phải cởi trần trụi ra lội sang bên kia bờ mặc lại, nếu muốn ướt cứ để nguyên qua suối. Rồi bắt đầu leo núi. Độ dốc của núi này khá cao, có lúc chân bước lên là đầu gối chạm vào triền núi. Anh nào lên đến đỉnh trước thì ngồi chờ, đủ mới đi. Phải theo đường đỉnh qua ba ngọn núi, rồi tuột xuống lưng chừng thung lũng sâu mới tìm thấy rừng chổm. Thung lũng này dốc cao lắm, không thể bước được mà là tuột dốc từ từ. Đốn được một cây chổm đã khó vì nó chen chúc nhau rất dầy nên đưa được cây dao vào vị thế để chặt không phải dễ. Chặt xong phải giữ nó lại, nếu không thì nó tuột luôn xuống tận đáy thung lũng, vừa phí sức vừa không đủ số lượng mà tên quản giáo ấn định!
            Chưa hết, tôi phải chuyển ngược từng cây lên hướng đỉnh cho anh Thành. Hành động này rất nguy hiểm! Nếu chẳng may anh Thành ở trên nắm không chắc, cây chổm lao xuống sườn núi rất có thể nó đâm thẳng vào tôi một cách ngọt xớt vì cho dẫu trông thấy nó lao xuống cũng không dễ gì tránh được vì chỗ đứng rất khó xoay trở!
            Anh Thành có sức khỏe, rất tốt với bạn nhưng thị lực rất kém, suýt nữa anh bị cây chổm xé mặt khi luân phiên tôi đứng trên, anh đứng dưới đốn chổm chuyền lên tôi. Anh chặt nhát dao thật mạnh, cây chổm ngã dần xuống hướng triền núi, bất ngờ phần còn lại của gốc chổm tét làm hai và bật mạnh lên. Rất may, trước khi xuống nhát dao anh đứng xéo qua một bên để giữ thế, nếu không thì phần tét ra của cây chổm chém nát mặt anh chớ không vừa. Khi cây chổm bị tét ra nó nhọn và rất bén, nó mà đâm vào da thịt con người thì khiếp lắm quí vị quí bạn à!
            Nhiều lần chúng tôi trông thấy bọn quản giáo với võ trang làm heo, họ dùng ngọn cây chổm vạt nhọn, thọc vào cổ con heo. Cả cơ thể con heo oằn oại miệng la eng éc. Con heo càng la, họ càng ấn sâu khúc chổm vào, rồi kéo ra đẩy vào cho máu theo khúc chổm chảy vào cái thau phía dưới. Trông cách thọc huyết heo của họ dã man quá! Vậy mà họ cười một cách thích thú, cứ như họ vừa lập được thành tích vậy. Thật không thể tưởng tượng tính dã man của cái đám cháu của ông Hồ!
            Có một anh Thiếu Úy bị bắt khi Ban Mê Thuột bị tấn công chiếm đóng hồi tháng 3 năm 1975, chúng nó đưa anh ấy ra Bắc trước, và năm 1976 nhập vào chúng tôi trong Nam ra nhưng khác trại. Khi chặt chổm, chân trái của anh sát cây chổm mà cây dao của anh rất bén, anh lại còn trẻ nên khỏe so với chúng tôi. Chỉ một nhát dao cây chổm đứt lìa, nhưng bắp đùi của anh cũng bị chiều dài lưỡi dao phập vào khá sâu. Về sau chúng tôi không rõ cái chân của anh như thế nào nữa!
            Họ ấn định chúng tôi mỗi người 10 cây, dài ít nhất là 5 thước. Tuy “thịt cây chổm” không dầy bằng “thịt cây tre” nhưng 10 cây tươi cũng nặng lắm. Khi tuột xuống triền chỉ có con dao trên tay đã thấy khó khăn, khi chuyển được cây chổm trở lên càng khó khăn hơn nữa! Nhưng vẫn phải làm bằng tất cả sức lực cộng với mức độ nguy hiểm không phải là thấp! Trở về đến đỉnh cuối cùng, chúng tôi cùng nhau ngồi lại nghỉ chân trước khi xuống dòng suối, mạnh ai người ấy moi hai củ khoai mì trong túi ra ăn. Ăn khoai mì, ăn cả mùi mồ hôi chen lẫn trong mùi quần dơ với nước suối đục ngầu trong đó! Nhìn mặt trời ngã về tây khá lâu, chúng tôi đồng ý với nhau là xuống núi, đưa những bó chổm qua bên kia dòng suối. Chúng tôi tự quyết định với nhau, vì tên quản giáo với tên võ trang chờ bên kia suối.
            Tên võ trang đi tới đi lui nhìn mấy bó chổm. Xem chừng đủ số lượng ấn định nên hắn làm thinh. Xong hắn đếm từng người, hắn hỏi vội:
            “Anh Hoa. Còn một anh nữa đâu?”
            “Tôi làm sao biết bộ đội.”
            “Anh khẩn trương xem lại mất anh nào?”
            Tên này thường dùng chữ “khẩn trương” khi thúc hối chúng tôi nhanh lên, cho nên chúng tôi khi nói với nhau về hắn, không cần nói tên mà chỉ dùng chữ “khẩn trương” là hiểu.
            Tôi kiểm lại, mãi một lúc mới nhận ra:
            “Báo cáo bộ đội, còn thiếu anh Phán. Anh ấy yếu lắm, có thể vì vậy mà ảnh về chậm.”
            Hắn quát ngay: “Các anh phải lên núi tìm. Khẩn trương lên.”
            Trời đất ơi! Giờ này nghe nói đến lên núi, cơ thể như rã rời làm sao mà đi nỗi. Anh em chúng tôi nhìn nhau như muốn nói với nhau rằng: “Tôi đuối rồi”. Không ai nói năng gì cả. Hắn quát lớn hơn:
            “Khẩn trương lên. Tại sao các anh ngồi yên đó?”
            Không nhìn nhau nữa mà mỗi người nhìn thẳng về phía trước, chừng như vừa lo cho bạn, vừa lo cho mình. Chẳng đặng đừng, tôi đứng dậy:
            “Báo cáo bộ đội. Tôi đi.”
            “Hai anh nữa đi với anh Hoa. Đề phòng nguy hiểm.”
            Không hiểu chữ nguy hiểm mà hắn dùng, là hắn sợ thú rừng giùm tôi hay sợ tôi nhân cơ hội này trốn trại?
            “Không được đâu bộ đội. Các bạn tôi mệt lắm rồi, cần phải lấy sức vác chổm về nữa. Một mình tôi đủ rồi.”
            Nói xong là tôi đi luôn. Anh Hồ Văn Thành chạy theo. Tôi nói gì anh ấy cứ một mực cùng đi với tôi. Thế là hai chúng tôi cởi áo quần lội qua suối. Lên đến đỉnh núi đầu tiên là tôi với anh Thành luân phiên, dùng hai tay chụm lại đưa lên miệng làm ống loa: “Anh Phán ơi! Anh Phán!” Tôi gọi không to lắm nhưng giữ hơi ngân dài để âm thanh đi được xa. Từ trên cao gọi xuống thung lũng âm thanh đi xa lắm. Cứ mỗi tiếng gọi, âm thanh từ các triền núi chung quanh dội lại rất rõ. Hết đỉnh núi này sang đỉnh núi kia, tôi với anh Thành đều cất tiếng gọi như vậy. Đến thung lũng thứ ba bên trái thung lũng cây chổm, sau “tiếng loa” của anh Thành, tôi nghe tiếng anh Phán như xa lắm:
            “Tôi .. đây .. nè!”
            “Anh nghe tiếng chúng tôi rồi, anh hãy đi về hướng chúng tôi đi.”
            “Không .. được. Tôi .. không .. dám .. đi .. nữa. Tôi .. sợ .. lắm.”
            “Anh ngồi yên đó. Khi tôi gọi thì anh lên tiếng để chúng tôi tìm đến anh.”
            Chúng tôi theo đường mòn quanh co xuống thung lũng theo hướng có tiếng nói của anh ấy:
            “Anh Phán ơi! Hãy lên tiếng giùm coi, chúng tôi xuống đến thung lũng rồi.”
            “Tôi . đây . nè. Tôi . đây . nè.”
            “Tôi nhận ra hướng của anh rồi. Anh đứng dậy và nắm cái cọng gì đó quơ qua quơ lại cho chúng tối thấy đi.”
            Và rồi chúng tôi đến nơi. Hóa ra khi anh vác bó chổm lên đường đỉnh, lại không để ý đến ngã ba nhỏ xíu để quẹo trái theo đường đỉnh mà ra điểm tập trung, lại đi thẳng theo đường mòn xuống thung lũng bên này.
            “Tôi sợ quá hai anh ơi! Tôi nghĩ là chết ở đây chớ không thể nào về được. Nghe tiếng hai anh tôi mừng quá, nhưng không đủ can đảm đứng dậy đi về hướng mấy anh, sợ đi lạc xa nữa.”
            “Bó chổm anh đâu?”
            “Đằng kia kìa. Tôi không vác nỗi đâu. Về trại nó làm gì tôi thì làm.”
            “Tụi mình lớn tuổi rồi, không nên để thằng nhóc đó nó mắng. Bây giờ tôi với anh Thành vác cho anh, nhưng từ chỗ tập trung về trại, anh cố gắng nghe.”
            Chúng tôi về đến điểm tập trung, tôi thuật lại sự kiện anh Phán đi lạc, vậy mà hắn vẫn hạch hỏi:
            “Tại sao anh đi lạc?”
            Tôi đỡ lời vì anh Phán đâu đã hoàn hồn:
            “Bộ đội thông cảm, anh Phán còn run sợ lắm, chưa đủ bình tỉnh để trả lời bộ đội đâu. Nếu nhớ đường về thì đâu có ai đi lạc bao giờ.”
            “Tất cả đi về.” Hắn quát nhưng nhẹ thôi.
            Thừa lúc hắn đến phía trước kiểm lại từng người, tôi rút một cây anh Thành rút một cây cho vào bó của chúng tôi, giúp anh Phán đỡ nặng. Chúng tôi khệnh khạng rồi cũng về đến trại. Lội suối tắm xong, chờ lãnh phần ăn trưa lẫn phần ăn chiều gộp lại ăn một lần cho no. Anh em khỏe muốn được đi lao động “thông tầm” tức là đi từ sáng đến chiều, nhịn đói một chút để buổi chiều có được hai phần ăn, tức hai cái bánh bột mì luộc. Gần đây chúng nó cho chúng tôi ăn bánh bột mì luộc, trông như cái bánh bao nhưng hoàn toàn chỉ có bột mà thôi. Số bột mì này do một quốc gia nào đó ở Châu Âu (dường như là Thụy Điển) viện trợ, họ bán cho dân thay khẩu phần gạo + bắp, nhưng người dân không quen ăn nên đưa vào trại tù chính trị chúng tôi. Bánh bao bột mì luộc bằng cái chén nhỏ, chấm với muỗng nước muối và mấy cọng rau muống gọi là canh. Ở đây họ không cho ăn muối hột vì họ sợ chúng tôi trữ lại để trốn trại, nên họ buộc nhà bếp bỏ muối vào nồi đổ nước vô hòa tan, một muỗng nước muối là phần ăn mặn của mỗi tù chính trị chúng tôi.

            Ăn cắp thức ăn của trại.
            Thường ngày trong mỗi bữa ăn, anh Nghĩa chuẩn bị một rổ rau má. Rau má ở khu rừng này “mập” lắm, cọng lớn lá to. Anh Nghĩa rửa thuốc tím hẳn hòi. Cứ mỗi miếng ăn kèm theo một cuộn rau má chấm mắm tôm. Buổi chiều ba anh em chúng tôi -Anh Nghĩa, anh Điệp, và tôi- ăn no là nhờ độn rau má. Những hôm tôi đi thông tầm có hai phần ăn trong bữa ăn chiều, tôi chia làm ba phần nhưng anh Nghĩa với anh Điệp không nhận. Hai anh cho rằng tôi lên núi vất vả, cần giữ sức khỏe hơn. Một hôm anh Nghĩa lần mò sang bên kia triền núi, nơi có rẫy khoai lang họ đã đào lấy củ rồi, nhưng anh cũng mót được khoảng 20 củ chỉ bằng ngón tay út. Anh lại mang cái gà-mèn xuống tận thung lũng nấu được lon guigoze chè. Nuốt vào đến đâu nghe ngọt lịm đến đó. Thật lòng mà nói, không phải chúng tôi ăn, mà là chúng tôi thưởng thức đến tận cùng cái chất bột của khoai ngấm trong đường, cái chất ngọt của đường hòa trong chất the the của lá gừng ăn cắp. Cho nên chỉ ăn có chén chè nhỏ xíu mà thời gian bằng cả bữa ăn. Ngon lắm quí vị quí bạn à!
            Do được ăn khoai lang, tôi nghĩ đến cách ăn cắp khoai mì mà người miền Bắc gọi là sắn. Cứ sau Tết Nguyên Đán, chúng nó bắt tù chính trị chúng tôi trồng khoai mì trên hằng chục ngọn đồi quanh trại giam, thế nhưng tên võ trang ngồi trên chòi cao dễ bắt gặp lắm, vì khi mình nắm cây khoai mì kéo lên thì ngọn cây lắc lư là nó báo động đến bắt ngay. Tôi nghĩ cách, và thực hành luôn. Tôi may cái túi nhỏ, dùng cây kim tây ghim vào bên trong nách áo. Miếng kim khí mài sẳn thay con dao đem ra ngoài trại giấu trước. Những khi lao động gần các ngọn đồi khoai mì, giờ trưa chui vào khoảng giữa, dùng miếng kim khí như lưỡi dao moi từ từ tránh đụng vào thân cây khoai mì, mỗi cây chỉ khứa lấy một củ thôi, vì lấy hai củ cây sẽ ngã khi có gió. Chỉ cần 2 hoặc 4 củ tùy lớn nhỏ là đủ cho một lần ăn. Lột võ chôn xuống đất ngay gọi là phi tang dấu tích. Xuống suối rửa, khứa nhỏ, cho vào cái túi gài trong nách áo.
            Đến giờ về, cứ thản nhiên vào cửa vì trên tay không mang theo gì hết nên không bị xét. Chưa xong đâu. Khi về trại, nhét vào lon guigoze, cho vào miếng đường tán, cho nước vào, đậy nắp lại, xách tòn teng đi xuống xuối như đi lấy nước vậy. Nhà bếp sát lối đi xuống suối. Vì họ cấm nấu, nên khi ngang nhà bếp phải nhìn trước ngó sau, lượm thanh cây nhỏ xỏ vào cái quai đẩy lon guigoze vào sát một bên lò đang nấu. Bước ra tức thì và xuống suối làm bộ rửa tay, rồi lên trại. Chừng một tiếng đồng hồ sau lại lảng vảng nhà bếp, thuận tiện là kéo lon guigoze ra, xách về. Đến khi tiếng kẻng ngủ, tôi với anh Nghĩa mới đem ra ăn. Ăn sớm sợ các anh khác thấy rồi nói tới nói lui đến tai tụi quản giáo hay võ trang biết được là nguy lắm. Nếu còn đường thì ăn chè, hết đường thì ăn khoai luộc, miễn no là được rồi.
            Cũng vì ăn cắp mà tôi đã một lần bị hạch hỏi, nhưng từ đầu đến cuối đều chối nên không bị phạt biệt giam. “Biệt giam” là nhốt vào một chỗ chật hẹp, tay chân bị còng lại, khẩu phần ăn chỉ bằng một nửa. Mấy ngày họ mới cho ra ngoài tắm một lần. Nhưng không phải tôi ăn cắp khoai mì mà là ăn cắp trứng gà. Thật ra nói tôi ăn cắp cũng không hoàn toàn đúng, vì không phải tôi sang chuồng gà ăn cắp. Chẳng là một hôm khi giao củi cho nhà bếp xong, tôi về chỗ nằm thò tay lên cái kệ bằng cây chổm trên mái nhà để lấy quần áo xuống suối tắm. Dọc theo vạc giường cây chổm làm chỗ ngủ của chúng tôi, nếu nằm ngửa nhìn lên trần nhà thì trên đó có cái kệ để đồ dùng. Tôi đụng vật lạ trên đó như là cái trứng, cầm xuống hóa ra là cái trứng gà. Tôi chưa biết phải làm sao, lúc ấy các bạn Tổ bên kia tắm xong đang vào nhà, tôi vội bóp bể võ và cho cái trứng tuột vào miệng ngay. Quí vị quí bạn ơi, tôi ăn sống cái trứng gà đó. Và ngày nào tôi cũng “ăn cắp” một cái trứng gà và ăn như vậy. Thật tình tôi không biết là con gà mái leo lên đó đẻ lúc nào, cứ có cái trứng là ăn mà chẳng cần biết gì thêm. Một hôm khi vào nhà thì con gà kêu oác oác rồi cục tác cục tác. Hóa ra chị gà ta hôm ấy đẻ “trễ giờ”, thay vì đẻ lúc sáng hay trưa gì đó, hôm nay đến chiều mới đẻ nên tôi mới có dịp trông thấy. Thế nhưng thời gian tôi được ăn cái trứng gà kéo dài chỉ được gần hai tuần thì tên quản giáo gọi tôi sang văn phòng trại: “Anh ăn cắp trứng bao lâu rồi?”
            “Tôi đâu có ăn cắp trứng cán bộ.”
            Tôi có ý xỏ hắn khi tôi nhấn mạnh âm thanh trứng cán bộ!
            “Con gà đẻ ở chỗ nằm của anh mà anh còn nói không có.”
            “Không. Tôi không hề thấy con gà nào đến chỗ tôi cả. Nhưng mà gà đẻ ở chuồng chớ sao đẻ ở chỗ tôi nằm”
            Im lặng một lúc, hắn quát: “Tôi bắt gặp là anh biết tay tôi.”
            Thế là con gà mái bị nhốt vô chuồng nên không sang đẻ ở chỗ nằm của tôi nữa. Cũng may, nếu nó không bị nhốt mà nó tiếp tục sang chỗ tôi để đẻ thì nguy. Tôi biết anh bạn đã “báo cáo” sự việc đó, nhưng tôi thấy không nên viết lại làm chi. Chuyện nhỏ mà.

            Đốn cây.
            Đốn cây rừng với cây chổm làm nhà, nhưng không có dây thì làm gì cột với kèo và đòn tay dính vào nhau. “Cây dang” (có thể tôi viết không đúng chữ) cũng là dòng họ của tre, trúc, chổm, dùng làm dây cột rất chắc. Nhưng loại này mọc ở những chỗ nguy hiểm lắm, đốn dang khốn khổ hơn đốn chổm nhiều. Dang chẻ được nhiều dây, rất dai.
            Đây là đoạn đường chúng tôi lần mò từng bước đến rừng dang. Thời tiết vào đông, vùng núi rừng Tây Bắc này nhiệt độ khá thấp so với đồng bằng Sông Hồng. Nhóm chúng tôi đi đốn dang gồm năm người: Anh Huỳnh Thanh Sơn, anh Hồ Văn Thành, tôi, và hai anh nữa mà tôi không nhớ. Tên võ trang dắt đi khoảng 3 cây số trên đường liên tỉnh Hoàng Liên Sơn - Lai Châu, đến ngã ba có cái lò gạch bên đường là quẹo xuống suối với mực nước lưng chừng đầu gối. Lòng suối nhiều đá lởm chởm. Chúng tôi phải bì bỏm ngược dòng suối dưới những tàng cây phủ xuống đến mặt nước, có lúc phải dùng tay đẩy những cành lá sang một bên để có lối đi. Trên thí ánh mặt trời không soi sáng được bao nhiêu, dưới thì nước mùa Đông quá lạnh. Tấm vải nhựa dùng làm áo mưa phủ từ bờ vai xuống đến lưng quần, chống đỡ phần nào cơn mưa phùn lất phất từ lúc ra khỏi trại.
            Chúng tôi đi như vậy với khoảng cách tương đương đi trên đường, mới đến khu rừng cây dang. Thân cây dang lớn hơn cây chổm nhưng ngắn. “Thịt cây dang” rất dầy. Lóng cây dang ngắn so với lóng cây chổm hoặc cây nứa trong Nam. Độ rỗng ruột như cây tầm vông trong Nam. Võ có những đốm mốc chớ không trơn láng như cây chổm hay cây nứa. Cây dang không lên thẳng đứng mà lại oằn thấp gần như song song với mặt đất. Chui vào chặt được nó rất khó, kéo được nó ra khỏi “bà con dòng họ nó” càng khó hơn. Cuối cùng, mỗi người chúng tôi cũng có được một bó 6 cây nhưng gian nan hơn 10 cây chổm rất nhiều. Dưới cơn mưa nhẹ giữa đám rừng dang âm u với tiếng muỗi vo ve không ngưng nghỉ, chúng tôi lôi trong túi ra mấy củ khoai mì pha trộn nhiều thứ mùi bên trong với những vệt đen đúa bên ngoài. Sau khi gọi là ăn xong, vác bó dang lên vai bắt đầu bì bỏm xuôi dòng suối cạn lởm chởm đá. Đến ngã ba có lò gạch là hết đoạn đường suối, leo lên đường liên tỉnh, về trại.
            Với những cây rừng, cây chổm, cây dang, hơn 300 tù chính trị cấp Đại Tá chúng tôi đã nới nhà bếp vừa rộng vừa thoáng, gian trạm xá trông cũng khang trang. Tổ chúng tôi lại đi đốn cây chổm làm hàng rào vòng quanh trại để tự rào mình rào bạn! Lần này là loại chổm nhỏ bằng ngón chân cái hoặc lớn hơn chút ít. Họ ấn định mỗi người 60 cây. Loại chổm nhỏ này trên các đỉnh núi gần hơn loại chổm lớn, với lại 60 cây này chắc là nhẹ hơn 10 cây chổm lớn vì vừa nhỏ vừa ngắn. Nhóm chúng tôi gọi là trợ giúp nhau, vẫn là anh Sang, anh Lễ, anh Thành, và tôi. Lên đến đường đỉnh, tôi với anh Thành cứ đi trước chỉ cần bẻ nhánh cây dọc đường làm dấu cho anh Sang với anh Lễ từ từ đến sau. Đốn đủ cho 4 bó, cũng là lúc anh Sang với anh Lễ chặt dây xong. Cột lại chặt chẽ, chúng tôi vác trở lại triền núi để thả xuống như ông Tiết Nhơn Quí trong truyện dã sử Trung Hoa với chiến thuật “dứt dây lăn gỗ” vậy. Bốn bó xuống núi xong, tôi với anh Thành xuống trước, anh Sang với anh Lễ tuột xuống sau.
            Kiểm điểm đủ người, tên võ trang bắt cả Tổ xếp hàng đôi để hắn kiểm soát số lượng. Nó đếm từng bó, bó nào thiếu nó đẩy mạnh qua một bên. Cuối cùng là nó mắng:
            “Các anh là những người phản quốc, các anh đã bóc lột nhân dân, bây giờ các anh còn qua mặt chúng tôi? Những bó tôi đẩy qua một bên, chỉ có hơn 50 cây thôi. Các anh bỏ cái tính gian dối đó đi, tập sống lương thiện để còn nuôi vợ nuôi con. Lần này tôi tha, lần sau các anh biết tay tôi.”
            Tất cả chúng tôi, mặt người nào người nấy dài xuống một cách thảm hại, vì cái thằng nhóc con nó chửi như tát nước do thiếu vài cây chổm.
            Hắn nói như quát một cách khô khan: “Về trại”.
            Bó chổm lúc nảy không nặng bao nhiêu, nhưng bây giờ thì quá nặng! Anh Lễ ra dấu bảo tôi chờ. Tôi chầm chậm đến khi anh lên ngang tôi. Anh nói:
            “Theo anh, thằng chó đẻ này chửi tụi mình là do cá nhân nó hay là do chính sách của tụi nó?”
            “Thằng Bật quản giáo đứng im khi thằng võ trang chửi mình, tôi không cho là vấn đề cá nhân, mà là chính sách của tụi nó sỉ nhục mình, hay ít ra cũng là một loại chính sách không thành văn.”

            Lại bệnh tưởng chết.
            Hôm sau tôi vờ bệnh xuống trạm xá lấy thuốc uống. Khi đến Trại Cốc này, chúng nó bắt buộc chúng tôi phải gói tất cả các loại thuốc lại và đem gởi ở trạm xá, khi có bệnh thì đến xin nhận lại và uống tại chỗ. Anh Huỳnh Ngọc Lang (Đại Tá An Ninh Quân Đội) là người giữ thuốc của chúng tôi. Nhân đến trạm xá, lần đầu tiên trông thấy anh Dư Thành Nhựt (Đại Tá, Bộ Quốc Phòng) nhổ răng quá ư độc đáo, nhưng rất công hiệu. Một anh từ ngoài bước vào, tay bụm hàm bên trái, mặt nhăn nhó chứng tỏ là anh đau lắm. Đau răng mà quí vị quí bạn, nó thấu lên đầu chớ giỡn đâu! Anh Nhựt chậm rãi như lúc nào:
            “Chịu hết nỗi phải không? Tôi bảo đưa tôi nhổ mấy hôm nay mà không chịu”
            “Anh làm ơn nhổ giùm tôi đi. Chịu hết nỗi rồi.” Anh bệnh nhân rên rỉ.
            “Chờ tôi một phút là xong ngay.”
            Mời quí vị quí bạn xem anh Dư Thành Nhựt nhổ răng như thế nào mà ảnh nói tỉnh bơ. Anh Nhựt bảo:
            “Nhắm mắt lại, chừng nào tôi bảo mở mới mở nghe chưa.”
            Anh nắm tay anh “bệnh binh” dẫn đến sát cánh cửa, lấy sợi dây nhỏ mà anh đã se sẳn, một đầu cột vào chân răng còn đầu kia cột vào cánh cửa. Anh nói:
            “Anh vẫn nhắm mắt nhé, ngẩng mặt lên trần nhà đi.”
            Anh “bệnh binh” vừa ngẩng mặt lên thì anh Nhựt đẩy mạnh cánh cửa nghe cái “phựt”, thế là cái răng theo sợi dây ra ngoài. Một chút máu rướm ra khóe miệng. Sau khi nhét tí xíu bông gòn vào lỗ chân răng để cầm máu, anh nói:
            “Anh ngồi nghỉ một chút, súc miệng, tôi thay miếng bông gòn khác là về lán. Hôm nay anh ăn cháo, tôi qua nhà bếp ghi tên cho anh.”
            Phải công nhận là anh Nhựt rất dạn tay. Tôi không rõ trước năm 1975, anh có học Đông Y hay không, nhưng khi anh được chỉ định vào trạm xá trại này thì anh rất nhiệt tình, từ cạo gió, nhổ răng, đi rừng tìm những cây dược liệu về cắt gọt phơi khô nấu nước cho anh em uống. Thật sự có bổ hay không thì không ai quả quyết, nhưng có điều chắc chắn là nếu uống hết một tô thì “no bụng”. Vì vậy mà nhiều anh em đến xin “nước bổ” của anh Nhựt. Tôi cũng vậy.
            Giả vờ bệnh, không ngờ lại bệnh thiệt. Tại chỗ nằm, anh Nghĩa bên phải và anh Nguyễn Phán bên trái tôi, mỗi người khoảng 7 tấc (0.7m). Áng chừng giữa đêm, vì chúng nó bắt gởi đồng hồ nên chúng tôi không biết giờ giấc gì hết mà chỉ áng chừng thôi. Tôi biết là tôi thức, nhưng không thể nhúc nhích được để lay anh Nghĩa hay anh Phán thức dậy giúp đỡ, cũng không phát âm thành tiếng để gọi hai anh ấy nữa. Tôi cứ ú ớ, và rên. Chắc cũng khá lâu. Bỗng anh Nghĩa giật mình vì tiếng ú ớ của tôi. Tôi nghe anh gọi “Anh Hoa. Anh Hoa”, nhưng không thể nào đáp lại được, quai hàm như cứng lại rồi. Anh Nghĩa lật đật ngồi dậy, một tay đỡ đầu tôi một tay anh tìm hộp dầu cù là, vì thường ngày tôi có nói với anh là tôi để nó dưới đầu nằm để khi anh ấy cần thì cứ sử dụng, cũng là cách tôi dự phòng trường hợp này sau lần bị “thương hàn” suýt chết ở trại nhà ngói. Anh xoa dầu vào tay, chân, ngực, cổ, và cạo gió. Tôi ấm người và tỉnh lại. Thở ra một cái thật mạnh, giống như hơi thở bị dồn nén bên trong bây giờ mới đẩy nó ra được là cảm thấy khỏe ngay. Anh nói:
            “Anh bị trúng gió nặng quá. Tôi mà ngủ mê là anh dám đi luôn lắm.”
            “Đúng. Lúc ấy tay chân tôi như đóng băng cứng lại, trong khi tôi cảm thấy nghẹt thở có lẽ vì không đẩy hơi thở ra ngoài được. Cám ơn anh rất nhiều. Đây là lần thứ hai tôi thoát chết nếu không có anh và các bạn.”

            Trồng rau và phân bón.
            Từ đầu năm 1977, trại có đủ rau ăn. Rau mùa Đông là bắp cải, trái su-le. Sang Xuân, theo lệnh chúng nó, mấy Tổ trồng rau bắt đầu trồng rau muống. Tổ chúng tôi vẫn là Tổ cơ động nên trước mắt không liên quan đến trồng rau. Phân bón duy nhất là nước tiểu và phân người. Đi tiêu thì họ nói là “đi ỉa”, nhưng cái món hàng bị đẩy ra ngoài thì không nói “cứt người” mà gọi là “phân bắc”. Không biết chữ “phân bắc” có phải là phân của người xã hội chủ nghĩa miền Bắc, hay có ý nghĩa nào khác?
            Trong mỗi Tổ trồng rau -phần lớn các anh nhiều tuổi hoặc có bệnh khó trị- cử các toán khiêng nước tiểu từ hộc chứa gần các dãy nhà chúng tôi ở mà họ gọi là “lán”, và khiêng phân bắc đem chứa tại khu trồng rau. Tên quản giáo giao số lượng mỗi sáng ba khiêng và mỗi chiều hai khiêng. Nước tiểu thì có hai hộc chứa còn phân bắc chỉ có một cái cầu, cho nên giữa các Tổ trồng rau phải chia “quyền sở hữu” để xúc và khiêng. Mỗi hai anh có một hoặc hai cái thúng trét bằng nhựa đường để đừng rò rỉ, cái xẻng cán dài để xúc phân bắc và cái đòn để khiêng. Tôi chứng kiến cái cảnh thật là ngậm ngùi cho cái long đong nghiệt ngã của anh em chúng tôi! Nhưng không thể tránh cái ngậm ngùi đó được, vì khiêng không đủ số lượng chúng giao là đâu có yên với chúng nó.
            Cái cầu tiêu hai chỗ ngồi dựng sơ sài bên sườn đồi. Chỗ ngồi đi tiêu có chiều cao khoảng 2 thước kể từ mặt đất để người đứng dưới dễ xúc “phân bắc xã hội chủ nghĩa ưu việt”, cho nên khi trong tư thế ngồi mà có những ngọn gió lùa mát ơi là mát. Tôi không nhớ từ đâu ra cái câu “nhất Quận Công nhì ỉa đồng”. Làm Quận Công sướng ở điểm nào không biết, chớ “ỉa đồng” được hưởng gió mát phải biết. Nhưng cái cầu tiêu này bốn bên có vách che cao chừng 6 tấc đủ che cái mông người tù, nên chúng tôi xếp hạng khi ngồi lên cầu này làm cái việc sản xuất phân bón xã hội chủ nghĩa ưu việt là “Quận Công hạng ba”. Khi hai anh Quận Công hạng ba ngồi bên trên -tôi là một- trong khi bốn anh đến đứng bên dưới xa cột cầu tiêu chừng 2 thước. Hai anh trưởng toán cầm cái xẻng cán dài chống trên nền đất, và giành quyền sở hữu: (trong bản ghi nhớ của tôi có ghi họ tên, nhưng tôi nghĩ là không nên viết vào đây)
            “Hôm nay là Tổ tôi, sao anh đến?”
            “Thì anh cứ lấy thúng đó đi, thúng sau cho tôi vì Tổ tôi cần lắm.”
            “Đâu được. Tổ tôi cũng cần như Tổ anh. Tới phiên Tổ nào thì Tổ đó lấy chớ chơi gì kỳ vậy.”
            “Cho một thúng chớ có gì đâu mà anh la om sòm.”
            Rồi anh có quyền sở hữu hôm nay cũng đành “tặng” anh bạn Tổ kia một thúng “phân bón ưu việt” để giữ tình bạn tù với nhau trong ấm ngoài êm.
            Thế rồi phân bắc do hai anh “Quận Công hạng ba” vừa sản xuất rơi “lạch bạch” xuống nền đất, lập tức cái xẻng thò vào xúc rẹt rẹt cho vào thúng. Xong, dựng xẻng đứng chờ. Hai anh “Quận Công hạng ba” làm xong công việc sản xuất, rời khỏi “nhà máy”. Hai toán khiêng vẫn đứng chờ những “quận công” khác vì chưa đầy thúng.
            Tôi nghĩ quí độc giả đọc vài dòng chữ ngắn ngủi trên đây có thể phì cười vì thấy những chữ “hơi khó nghe” mà tôi sử dụng, nhưng khi viết đến những dòng chữ này tôi phải dừng lại và lặng yên trong giây lát … vì không nén được những giọt nước mắt xót xa thương cảm, thương cảm chính mình và thương cảm bạn mình! Hơn 30 năm qua, hình ảnh ấy vẫn nguyên vẹn trong tôi!
            Đến chuyện mất phân chuồng. Phân của trâu với bò gọi là “phân chuồng”. Trong Tổ chăn nuôi có hai anh giữ trâu, cũng là giữ phân trong chuồng để bón lúa. Buổi trưa lùa trâu về thì hởi ơi, cứt đái của trâu bị “kẻ trộm” vét láng te. Hai anh tức quá, đến các Tổ trồng rau rình. Nhận dạng được “số hàng đã mất”, càu nhàu một lúc rồi huề nhau chớ chẳng lẽ làm gì trước cái sự thể ấy.
            Đến lượt tôi đi kiếm phân bò, nói huỵch tẹt là “cứt bò”. Tổ chúng tôi chuyển sang trồng bí rợ mà cộng sản gọi là bí đỏ. Tên quản giáo giao chỉ tiêu -lại chỉ tiêu- mỗi đầu người phải trồng 5 hốc bí trong một ngày ở một bên triền đồi gần trại. Phân bón là phân chuồng và “phân xanh”. Phân xanh, là loại cây tạp, đúng hơn gọi là bụi cây. Thịt mềm, cao khoảng 5 tấc đến 1 thước. Loại này thường mọc ở những khu rừng chồi. Nhổ đem về chặt từng đoạn 5 phân bỏ xuống hốc bí mà cộng sản gọi là “bón lót”. Xong, bỏ vào mỗi hốc 3 hột bí. Nói là 5 hốc bí nhưng vì triền đồi toàn đá nên vất vả lắm mới đào được. Gọi là làm phân xanh thì dễ thôi, nhưng lấy phân chuồng cũng lắm nhiêu khê. Nếu ăn cắp trong chuồng của hợp tác xã, nhỡ bị họ bắt thì bị phạt là cái chắc. Vì họ bênh họ chớ đâu bênh mình. Có Trại 8 gần Trại Cốc chúng tôi, chỉ khoảng vài cây số là cùng. Chuồng trâu ở đó được xem là lớn nhất trong vùng này, nhưng lại gần chòi canh nên không dám đến đó. Chúng tôi chia nhau, cứ hai người một cái khiêng đến các chuồng trâu bò, ngồi chờ khi nó được thả lên núi kiếm ăn thì quảy cái khiêng đi theo. Cứ nhìn vào cái đuôi của nó, khi nhổng lên là y như rằng nó “ị”. Cứ dùng xẻng mà xúc cho vào thúng, rồi đi tiếp. Sang ngày thứ nhì thì hai chúng tôi có chút kinh nghiệm, khi trâu với bò lên dốc chúng “ị” nhiều hơn là lúc xuống dốc hay đứng gặm cỏ.
            Có lúc chúng tôi luân phiên, một đứa ngồi chờ một đứa đi tìm bầy trâu bò. Gặp thì ơi ới gọi nhau cùng đi. Tôi mới ngồi một lúc, có hai cô gái đi trên đường. Đến ngang tôi, một trong hai cô dừng lại:
            “Phải anh mua cải bắp ngoài Sông Hồng tháng trước không?”
            Tôi ngờ ngợ một lúc mới nhận ra:
            “Đúng. Tôi đây cô. Cô đi đâu trong này?”
            “Tôi đi mua heo con về nuôi. Các anh có khỏe không? Sao không thấy các anh ra ngoài ấy mua rau quả nữa?”
            “Cám ơn cô. Anh em chúng tôi cũng khỏe. Vài tuần nay chúng tôi có đủ rau ăn nên trại không dắt đi mua.”
            “Sao anh ngồi đây một mình?”
            “Tôi có người bạn vừa vào rừng. Một lát anh ấy trở ra.”
            “Tôi đi nhé! Các anh giữ sức khỏe để về với gia đình. Chào anh.”
            “Chào cô”.
            Đó là cô gái con của bà Trưởng Công An quận Trấn Yên mà tháng trước chúng tôi đến mua bắp cải của cô ta, cô ta cho chúng tôi rất nhiều lá cải còn xanh để làm dưa. Có thể đánh giá là cô ta không thù hận chúng tôi dù là con của Công An. Thế mới biết, dù chế độ có bịt mắt bịt tai bịt miệng mọi người như thế nào đi nữa, đến khi mọi người nhìn ra sự thật, con người vẫn là con người. Chẳng khác đem cây trúc kéo cong thật cong, khi buông ra, thẳng đứng vẫn là thẳng đứng.
            Khi viết lại đoạn trên đây, tôi không có ý nói đến con người mà từ con người dẫn đến sự kiện. Sự kiện một chế độ chính trị kéo trì bước tiến tự nhiên dẫn đến tình trạng một xã hội chậm tiến và lỗi thời. Đang vào những thập niên cuối của thế kỷ 20, một thế kỷ bùng nổ của thời đại điện toán nhanh chóng và chính xác, thời đại của truyền thông rộng khắp toàn cầu, thời đại của những con người sáng tạo thực tế, thời đại của hợp tác phát triển toàn cầu, thế nhưng Bộ Chính Trị cộng sản Việt Nam đã và đang tiếp tục đẩy dân tộc vào hoàn cảnh sống tồi tệ như vậy mà luôn miệng hô hào “tiến nhanh tiến mạnh tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội!” Không thể nào hiểu được những con người cộng sản ấy!

            Gặp Lê Nghĩa Nhơn.
            Tổ chúng tôi lại leo núi lấy củi, nhưng không phải củi “bồ đề” mà là những cây khô trên các đỉnh núi hoang. Từ xa đứng nhìn, trông thấy cây khô thì vạch bụi rậm hay chen giữa rừng cây mà tới. Những cây khô trên những núi này thường là rất lớn, đường kính dưới gốc cở 3 tấc (0.3m) trở lên. Chiều cao có cây đến chục thước. Chặt bằng dao rất mệt, chặt ra từng khúc cũng bằng dao càng mệt hơn, mà khiêng về càng mệt hơn nữa. Dốc núi nhìn từ xa tưởng như thẳng đứng, đến gần tìm dốc thoai thoải một chút mà leo. Khi có được khúc cây khô là củi, phải khiêng đến “bãi phóng”. Chẳng biết ai đã làm bãi phóng, nó có đường rãnh vừa rộng vừa sâu, nếu có cái cây đường kính cả thước phóng xuống cũng được nữa. Ở những đỉnh núi trước đây chúng tôi đốn cây làm cột hoặc cây chổm làm nhà, chúng tôi cho nó lăn xuống chân núi, còn ở đây chúng tôi phóng những khúc cây khô làm củi từ trên đỉnh chạy theo đường rãnh xuống đến sát chân núi. Khi chạy nghe ầm ầm vang động cả khu rừng nghe dễ sợ lắm, vì chẳng may nó văng ra ngoài rãnh là nó va vô gốc cây rồi văng qua văng lại làm những anh đứng phía dưới phải tìm thân cây lớn ẩn núp. Đến chân núi, chúng tôi lăn nó ra bãi trống mới có thế để lên vai khiêng về trại. Mỗi khi dừng chân đỡ mệt, chúng tôi phải tìm thế dựng nghiêng nó vào thân cây, để khi tiếp tục thì hạ dần xuống vai anh Thành rồi dần dần nâng lên vai tôi. Nếu quẳng nó trên mặt đất, đến khi lên vai trở lại rất khó và nguy hiểm nữa, vì có thể bị nó đè lên người là gảy xương hoặc chết như chơi!
            Hết cây khô trên các đỉnh núi, tên quản giáo và tên võ trang “khẩn trương” dắt chúng tôi đi hết con đường đỉnh đó, rồi hắn chỉ:
            “Các anh sang bên kia mà tìm”.
            Câu nói ngắn ngủn nghe nhẹ nhàng như vậy mà chúng tôi phải xuống thung lũng sâu mới trèo lên đỉnh núi bên kia được. Đến nơi, mồ hôi ướt đẫm cả áo quần mặt mũi! Ngồi nghỉ một lát, vạch bụi rậm từng bước đến cây khô. Ở đây rất nhiều cây khô mà lại nhỏ nữa, nên có được một bó 25 kí lô không mệt lắm. Đang vác bó củi xuống thung lũng sâu để sang núi bên kia rối leo lên đỉnh nghỉ mệt và ăn trưa, sau đó ra đường đá về trại. Chỉ mới xuống lưng chừng triền núi, nghe tiếng của một bạn từ triền núi bên kia:
            “Phải anh Hoa đó hông?”
            Tôi nhướng mắt nhìn một lúc, nhận ra dáng vấp của Lê Nghĩa Nhơn, người bạn trẻ của tôi:
            “Trời ơi! Anh Hai nè Nhơn”.
            Lê Nghĩa Nhơn, người yêu của cô em gái xa xôi của vợ chồng tôi: Nha Sĩ Phạm Thị Minh. Nhơn nhanh chân tuột xuống thung lũng rồi trèo lên chỗ tôi ngồi ở lưng chừng triền núi. Tội nghiệp, trẻ mà cũng thở hổn hển! Anh em ôm nhau mà rơi nước mắt! Không ngờ lại gặp nhau giữa rừng già hoang vu trên đất Bắc! Chúng tôi tạt qua một bên có khoảng đất nhỏ bằng phẳng.
            “Ngồi đây Nhơn. Em ở trại nào?”
            “Em ở trại 8, gần bệnh xá Liên Trại đó anh”.
            “Anh biết trại đó. Đi trên núi nhìn thấy máng dẫn nước suối từ triền núi bên kia lận mà. Em có được thư nhà và thư của Minh không?”
            “Có anh. Em mới nhận gói quà của Minh cách đây vài tuần. Anh còn ngồi đây bao lâu?”
            “Anh ở ngoài rừng này đến chiều mới về. Anh đi thông tầm mà, nếu về sớm nghỉ sớm. Bây giờ anh phải đem bó củi này qua núi bên kia rồi trở lại tiếp anh bạn vác thêm bó củi nữa. Sau đó ăn trưa rồi mới về. Mà chi vậy?”
            “Anh để em vác bó này qua bên kia rồi em về trại lấy thức ăn đem lại cho anh.” Nói xong, Nhơn vác bó củi giùm tôi xuống thung lũng …”
            Trong lúc tôi và các bạn ngồi ăn khoai mì thì Nhơn trở lại. Có lẽ Nhơn chạy nhiều hơn đi, nên mồ hôi ướt cả áo.
            “Anh giữ cái lon guigoze này xài. Bên trong có 2 tán đường của Minh gởi. Còn củ khoai mì là em ăn cắp trên đồi và nấu tối hôm qua.”
            “Đào trộm khoai mì của tụi nó cũng là “nghề” của anh mà. Nhơn, ăn với anh một nửa đi”.
            Tôi bẻ làm hai, đưa Nhơn một nửa nhưng Nhơn nhất định không nhận:
            “Em no rồi anh. Khoai này nhiều bột, anh ăn với đường tán ngon lắm. Em có đem theo nước trà xanh cho anh đây”.
            Tôi ăn củ khoai mì một cách chậm rãi để góp thêm phần “trang trải” cái bao tử đang đói, cũng vừa để thấm thía dòng tình cảm của Nhơn với Minh đối với tôi trong tình cảnh tù đày!
            Trà xanh mà Nhơn nói là hái trộm đọt trà của chúng nó, cho vào nước sôi có mùi thơm thoang thoảng, dễ chịu. Trong thời gian ở trại nhà ngói chúng nó bắt đi hái trà, ngày nào tôi cũng ăn cắp rồi cột quanh hai ống chân. Tối về trại lén nấu lon guigoze nước trà xanh, tôi với anh Nghĩa nhâm nhi chẳng khác các bạn nhâm nhi rượu đế. Tháng sau đó, tôi được tin đa số các anh ở trại 8 đã bị chuyển lên Liên Trại ở Thác Bà (nơi có nhà máy thủy điện) xây dựng “khu kinh tế mới” cho người dân vùng biển lên lập nghiệp. Trong số chuyển trại có Lê Nghĩa Nhơn. Từ đó về sau tôi không gặp lại Nhơn.
            Mãi đến năm 1991, khi vợ chồng tôi sang Houston, Texas, Hoa Kỳ, được biết Lê Nghĩa Nhơn đã ra trại tập trung và vượt biển sang đây. Nhơn với Minh đã thành hôn trên đất Mỹ. Thế nhưng, chẳng bao lâu sau đó bị bắn chết trong lúc lái xe trên đường từ chỗ làm về nhà.

            Ngạc nhiên thứ sáu.
            Đến vụ mùa, Tổ chúng tôi chuyển sang làm ruộng. Tổ trồng rau cứ trồng rau, Tổ nhà bếp cứ nấu nướng, Tổ lấy củi chỉ biết lấy củi, Tổ thợ mộc tối ngày cứ đục đẽo, nhưng Tổ cơ động chúng tôi phải làm mọi việc không thuộc những Tổ vừa nói.
            Vùng ruộng mà chúng tôi phải làm là ruộng bậc thang ở đất triền chớ không bằng phẳng như đồng ruộng miền Nam. Ngăn cách giữa bậc thang này với bậc thang kia là một đường đê nhỏ bao quanh giữ nước cho bậc thang trên. Chân của hai triền đồi giáp nhau tạo thành đường thông thủy. Mỗi người lãnh một cây cuốc với “chỉ tiêu” 50 thước vuông (50m2), đứng hàng ngang mà cuốc cho đất vỡ lên rồi san bằng. Tiếp theo, cứ hai người một cái gàu với hai sợi dây hai bên miệng gàu, cùng nhịp nhàng đưa nước từ đường thông thủy lên bậc trên, hai anh bên trên lại đưa tiếp lên bậc thang trên nữa. Và cứ như vậy mà đưa nước từ dòng suối nhỏ lên đến bậc thang trên cùng.
            Khi sẳn sàng để cấy, có nghĩa là đất ở mỗi bậc thang tương đối bằng phẳng, chuyền nước lên đủ rồi, phân chuồng đã bón lót xong, lúc ấy anh Trần Thanh Liêm (Đại Tá Quân Tiếp Vụ) là người phụ trách nhổ mạ. Mạ ở đây khi nhổ để cấy, nó cao chỉ khoảng 10 đến 12 phân thôi (0.12m). Trông cây mạ nhỏ nhắn gầy gò đến thảm hại, thì liệu đến mùa “sinh nở” nó cho được bao nhiêu hột lúa? Khi cấy thì tù chính trị chúng tôi không cấy, mà có toán thợ cấy hơn chục đàn bà con gái từ Hợp Tác Xã Việt Cường vào cấy “vần công đổi công”. Bà nhiều tuổi nhất đứng nhìn những bó mạ bé tí xíu, lắc đầu, sau khi nhổ toẹt bãi nước trầu đỏ choét xuống ruộng, bà vừa cười vừa nói:
            “Mấy ông tướng nhổ mạ kiểu này làm sao bọn tôi cấy được.”
            Không biết chữ “tướng” mà bà vừa nói, là do quen miệng hay có ý vỗ về an ủi hoặc xách mé gì chúng tôi đây?
            Tiếng nhỏ nhẹ của cô gái trẻ:
            “Thôi, mình chuẩn bị lại đi, đứng đó mà nói bao giờ mới xong.”
            Thế là cô gái vừa nói vừa tháo các bó mạ ra, xếp từng cọng mạ ngay ngắn gốc ngọn. Trong toán thợ cấy có cô trẻ nhất mà mấy cô trong toán gọi là “thợ cấy chuẩn”. Nhiệm vụ của cô gái này là cấy các đường chuẩn ngang dọc, và các thợ cấy khác theo đó mà cấy sẽ thẳng hàng. Cấy chuẩn xong, cô ta sang mảnh ruộng bậc thang kế tiếp vẫn với nhiệm vụ cấy chuẩn. Thợ cấy, để nắm mạ nhỏ nhắn trên lòng bàn tay trái, trong khi ngón cái của tay phải tách từng nhúm mạ vài ba cọng, và ấn gốc mạ xuống ruộng. Vì cọng mạ nhỏ như vậy nên thợ cấy không dùng “cây nọc cấy” như thợ cấy ở đồng ruộng miền Nam.
            Một tháng sau, quản giáo với võ trang hướng dẫn chúng tôi “làm cỏ sục bùn”. Nghe chúng tôi bàn tán cái công việc lạ tai quá, có vẻ như tên võ trang tưởng chúng tôi nói xiên nói xỏ gì đó nên hắn giải thích với giọng khó ưa:
            “Này, đừng có lý luận lôi thôi. Làm cỏ sục bùn là vừa làm cỏ vừa quậy cho bùn lên bồi dưỡng cho cây lúa. Trong bùn có phân đấy. Khẩn trương lên.”
            Mỗi người chúng tôi đứng cách nhau 4 hàng lúa tức khoảng một thước, khom người xuống, mười ngón tay thay cho bàn cào lùa xuống bùn đẩy tới kéo lui giữa hai hàng lúa, ngón tay hơi cong lại cào bùn đất lên còn cỏ thì tróc gốc “lăn quay cu đơ” nổi chềnh ềnh trên mặt nước mà chết tức tưởi.
            Trong khi chờ đợi mùa gặt mà họ gọi là “thu hoạch”, Tổ chúng tôi phải vào xã Việt Cường (quận Trấn Yên) trả công cho toán thợ cấy tháng trước, bằng cách đắp đập làm hồ nuôi cá trắm cỏ. Tại sao gọi đắp đập làm hồ? Vùng này núi rừng trùng trùng điệp điệp. Mỗi hai bên triền núi là cái thung lũng, cứ đắp đập chận hai đầu, chỉ cần dành cái cống nhỏ cho dòng nước thượng nguồn vào, và cái đập tràn ở hạ nguồn để thoát bớt, là có cái hồ rồi.
            Cứ sáng đi chiều tối về trên đoạn đường dài cộng chung áng chừng trên dưới 12 cây số. Tổ nhà bếp cử một toán theo nấu ăn tại chỗ. Mỗi người mỗi ngày được Hợp tác Xã cấp cho một kí lô khoai mì sống để ăn thêm lúc giữa trưa mà họ gọi là “bồi dưỡng”. Tôi thấy ông cụ mặc chiếc áo dạ của quân đội Pháp ngày trước, mà lúc học ở Trường Võ Bị Liên Quân Đà Lạt tôi được lãnh để mặc lúc canh gác ban đêm. Ông ta cư xử với chúng tôi phải nói là lịch sự, luôn luôn gọi chúng tôi bằng ông. Tôi bắt chuyện:
            “Xin lỗi cụ. Cái áo dạ này mặc ấm lắm. Ở đây có bán sao cụ?”
            “Không ông ơi! Trước kia tôi là Thượng Sĩ trong quân đội Pháp, tôi giữ cho đến bây giờ đấy. Gia đình tôi cùng nhiều gia đình trong quân đội Pháp ở lại sau Hiệp Định 1954, đều bị chỉ định cư trú vùng này từ năm 1955. Tôi ở Thái Bình chứ có phải quê quán nơi đây đâu.”
            “Số gia đình chỉ định cư trú ở đây đông không cụ?”
            “Vùng xã Việt Cường này hình thành là do các gia đình bị chỉ định cư trú đấy.”
            “Trước khi đến đây, họ có bắt cụ đi cải tạo như chúng tôi không?”
            “Không. Vì tôi là Hạ Sĩ Quan. Còn Sĩ Quan thì họ bắt đi hết. Có người cũng đến hai ba năm mới về. Mấy ông bao lâu rồi?”
            “Gần 2 năm rồi cụ.”
            “Họ có nói với mấy ông thời hạn bao lâu không?”
            “Khi thông cáo gọi đi học tập cải tạo họ bảo chuẩn bị cho 30 ngày. Sau 12 lần 30 ngày, họ bắt học tập chính sách cải tạo thời hạn 3 năm, nhưng mù mờ lắm cụ ơi!”
            “Mấy ông tin họ là chết đấy. Tôi chỉ khuyên mấy ông một điều là phải giữ sức khỏe, chớ để bỏ xác ở cái xó rừng này như chúng tôi. Không ai thương mấy ông đâu, chỉ có mấy ông thương mấy ông thôi. Đừngbao giờ nghe hai chữ nhân đạo họ nói”.
            “Cám ơn cụ rất nhiều.”
            Trông thấy tên quản giáo lù lù đến, tôi nói to cho hắn nghe:
            “Cụ ơi! Cụ nói là các cô ấy lột võ khoai và luộc giùm chúng tôi phải không cụ?”
            “Phải. Mỗi ngày chúng nó làm giúp mấy ông vì bếp mấy ông có hai người làm sao kịp. Chúng nó là thợ cấy ra cấy vần công cho mấy ông đó.”
            “Kia rồi. Cô gái áo trắng chính là cô thợ cấy chuẩn, phải không cụ? Nhanh tay mà lại thẳng hàng nữa.”
            “Nó giỏi nhất của Hợp Tác Xã này đó ông.”
            Tên quản giáo -Trung Úy Bật- hướng dẫn việc:
            “Các anh vạt triền núi kéo đất ra đắp đập, còn hai bên má đập sẽ có trâu của Hợp Tác Xã ra “đầm”. Ngoài dụng cụ mang theo từ trại, Hợp Tác Xã sẽ cho mượn ván để làm bàn trang kéo đất. Tất cả dụng cụ để lại tại chỗ trước khi về trại. Bây giờ các anh tổ chức công việc mà tiến hành.”
            Chúng tôi chia ra: Toán xén đất triền núi, toán dùng bàn trang kéo đất ra mặt đập, toán dùng cuốc san bằng mặt đập. “Bàn trang”, là một tấm ván dầy một chút để dùng được lâu, kích thước ngang 0.4m dài 0.8m. Hai bên hông đóng hai cây đinh lớn để cột dây, và đầu dây cột vào thanh gỗ tròn do hai người kéo từ phía trước, trong khi người thứ ba từ phía sau, cầm thanh gỗ đóng chặt vào tấm ván để dựng đứng bàn trang lên. Thế là một lượng đất bị cái mặt bằng của tấm ván mà họ gọi là bàn trang đẩy đi. Cứ như thế mà ngày này sang ngày khác trong ba tuần liên tiếp, chúng tôi làm xong cái hồ cho Hợp Tác Xã vừa nuôi cá vừa có nguồn nước tưới cho vùng này.
            Trong thời gian đắp đập, chúng tôi thêm một lần trông thấy bản chất dã man của mấy tên gọi là cán bộ. Chuyện về con chó của tên quản giáo. Một hôm trong lúc giải lao giữa buổi, anh Nguyễn Văn Kim (Đại Tá Tổng Nha Tài Chánh & Thanh Tra Quân Phí) trông thấy tên quản giáo bắt con chó của hắn đem làm thịt. Anh nói:
            “Con chó hắn dắt theo hằng ngày, gọi một tiếng là con chó đến nằm ngay dưới chân. Thế mà chúng nó trói con chó lại rồi đem cắt cổ một cách thản nhiên. Sao chúng nó tàn nhẫn thế! Trông bất nhẫn quá!” Ngưng một lúc anh tiếp:
            “Tôi là dân Bắc Kỳ, tôi cảm thấy dân miền Bắc bây giờ không như dân miền Bắc ngày trước nữa. Ngay cả cái đạo đức gia đình theo cái điều mà thằng Xê coi tụi mình ở Long Giao đã nói, cũng thay đổi hoàn hoàn”.
            Không hiểu do đâu mà tên quản giáo -Trung Úy Khảm- nghe được câu nói của anh Kim, thế là trước khi về trại, nó mắng chúng tôi một trận như tát nước:
            “Chuyện cán bộ ăn thịt chó là chuyện bình thường, nhưng anh nào trong số các anh dùng chuyện đó để xuyên tạc cách mạng. Các anh có giỏi thì buớc ra khỏi hàng mà nhận đi. Các anh đừng tưởng là chúng tôi không biết ý đồ của các anh. Các anh đang làm cái việc lấy nạng chống trời đấy à! Nào, ai nói nhận đi?”
            Anh em chúng tôi im phăng phắc, muốn cười nhưng không dám cười. Muốn cười, vì nó dùng cái chữ “lấy nạng chống trời”, vì lúc ở trại tập trung Long Giao tên giảng bài chính trị gọi là giáo viên, hắn ngông nghênh cái mặt mà huênh hoang nào là; chủ nghĩa Mác Lê là vô địch, ba dòng thác cách mạng là bách chiến bách thắng, Việt Nam ta trong 10 năm tới sẽ vươn lên ngang bằng nước Pháp, ..v..v… Muốn cười, vì chính họ mới là đám người lấy nạng chống trời đó. (Bây giờ là năm 2008, không biết cái tên “giáo viên chính trị” đó còn can đảm để nói theo cái kiểu ấy nữa hay không?)
            Đến chuyện học trò xã hội chủ nghĩa. Nơi chúng tôi xẻ núi đắp đập là con đường làng. Ngày nào đám học trò tiểu học cũng đi ngang đây, chúng nó thấy mặc đồ “quân đội nhân dân” thì mấy đứa con trai vừa chạy vừa la:
            “Chú bộ đội lội chuồng heo. Chú bộ đội lội chuồng heo.”
            Tên quản giáo đỏ mặt, và hét: “Ai dạy chúng mầy thế?”
            Tụi nó vừa chạy vừa trả lời tỉnh bơ: “Cô giáo dạy đó. Làm gì không?” Và chúng nó biến vào khu vườn mất dạng.
            “Đồ mất dạy.”
            Rồi hắn xoay qua hỏi ông cụ: “Tụi này con ai vậy?”
            Ông cụ cũng tỉnh bơ:
            “Cả xóm này đều thế, có biết là con ai đâu. Trẻ con nó hỏng hết anh ơi!”
            Một hôm khác, tụi nhỏ còn bạo hơn nhiều. Chúng nó cũng vừa chạy vừa hát:
            “Như có bác Hồ trong chuồng heo hợp tác.”
            Tụi nhỏ chạy nhanh lắm, với lại có rượt nó thì nó quanh co vào vườn một hồi là không thấy đâu nữa. Tên quản giáo tức lắm nhưng làm gì được lũ trẻ, trong khi chúng tôi ngạc nhiên là thằng võ trang không có phản ứng gì cả, hắn ngồi như không có chuyện gì xảy ra hết. Chẳng biết là hắn đồng tình với tụi nhỏ, hay vì không rượt theo kịp nên ngồi một chỗ cho khỏe?

            Đến chuyện cúng giỗ. Trong miền Nam từ ngày xửa ngày xưa đến nay, cúng giỗ là một trong những tập quán gia đình, tập quán xã hội. Nhưng trên đất bắc xã hội chủ nghĩa mà cúng giỗ quả là sự kiện lạ. Khi mang dụng cụ vào gởi trong nhà ông cụ, chúng tôi quá đổi ngạc nhiên vì thấy nhà bên cạnh bày thức ăn cúng bàn ông thiên kê trên chiếc bàn nhỏ ngoài sân. Trong nhà thì mâm cỗ nhang khói um tùm. Tôi ghé tai ông cụ:
            “Cụ ơi! Họ không cấm cúng giỗ hả?”
            “Cấm chứ. Công An bắt gặp là lập biên bản, rồi kiểm điểm lên kiểm điểm xuống, phiền lắm ông ơi!”
            “Vậy mà bà con còn giữ được phong tục tập quán dân tộc. Hay lắm.”
            Ngần ngừ một lúc, ông cụ hỏi tôi:
            “Chúng nó đưa mấy ông ra đây bằng gì?”
            “Anh em chúng tôi đây thì đi bằng phi cơ, nhưng hầu hết trong số hằng trăm ngàn anh em sĩ quan và viên chức chúng tôi thì họ chở bằng tàu ra đến Vinh hoặc Hải Phòng, từ đó họ nhốt trong những toa xe lửa chở hàng hóa với súc vật chuyển đến các trại.”
            “Tôi có nghe dân vùng xã Việt Hồng thuật lại những gian nan của các anh bị nhốt trong đó, khốn khổ lắm! Rồi đây thời gian càng dài, nỗi khổ của mấy ông còn nặng hơn nữa chứ không phải thế này đâu.”
            “Cám ơn cụ cho chúng tôi thêm kinh nghiệm từ bản thân của cụ.”

            Ngạc nhiên thứ bảy.
            Ông cụ nói đến xã Việt Hồng (cũng thuộc quận Trấn Yên) sâu bên trong xã Việt Cường, làm tôi nhớ lại những lần đi mua đường mía ở đó mà chúng gọi là mật đường. Mật đường, thật ra nó chỉ là nấu từ mía ra chớ không có gì khác. Trước khi vào đây đắp đập, tên Trại Phó kiêm tiếp liệu mà chúng gọi là hậu cần, dẫn một toán 8 người -có tôi trong số đó- mỗi hai người một khiêng khoảng 15 kí lô. Tất cả tiền chúng tôi gởi mà họ gọi là đăng ký, đều do tên này giữ. Anh nào muốn mua bao nhiêu thì ghi tên, rồi họ chỉ định số người đi mua. Khoảng 8 cây số đường đá, chúng tôi đi ngang Trại 11 và Trại 13, giam giữ các bạn cấp Đại Úy. Do vậy mà chúng tôi mới biết Liên Trại 1 này (trong 6 Liên Trại) có 13 Trại.
            Rẽ vào đường làng. Dân làng thưa thớt, nhà này cách nhà kia khá xa, hầu hết đều quanh quẩn theo dòng nước giữa hai triền đồi. Chuyện trả giá mua bán và cân đong do 2 tên võ trang với những người bán đường, tù chính trị chúng tôi không được thông báo gì cả. Khi nó gọi vào nhận là nhận chớ chẳng biết trọng lượng bao nhiêu. Chẳng hạn như hắn cho biết mỗi chậu thau 15 kí lô, nhưng thật sự là giữa những thau để cạnh nhau không có cái nào bằng cái nào cả, nhưng không được thắc mắc với hắn.
            Khi mua bán và nhận hàng xong, hai tên võ trang bảo chúng tôi sang bãi đất trống cạnh cửa hàng hợp tác xã mua bán mà ăn trưa. Bên cạnh cửa hàng là trạm xay lúa mà họ gọi là trạm xay xát. Trạm này chỉ có cái máy xay lúa nhỏ xíu, nhỏ đến mức mỗi lần đổ vào đó chỉ một thúng lúa cỡ như cái thúng giê trong miền Nam thôi. Anh Nguyễn Hữu Có đi đâu một lát quay lại:
            “Anh Hoa. Chỗ máy xay lúa có con nhỏ tên Thanh nó đang xay lúa.”
            “Trời ơi! Lạng quạng coi chừng nó mắng à anh.”
            “Hổng có đâu. Ở đây mà có con nhỏ ngồ ngộ mới lạ chớ.”
            “Ở đâu mà chẳng có con gái, trong nhiều đứa thì thể nào cũng có đứa ngồ ngộ như anh nói thôi. Mà sao anh biết tên nó?”
            “Nghe mấy đứa nhỏ kêu.”
            “Đừng hỏi gì nghe anh, tụi con gái xã hội chủ nghĩa nó mắng khiếp lắm. Anh có nhớ lúc ở trại nhà ngói nghe hai bà sồn sồn chửi nhau kinh khủng chớ. Chửi có vần có điệu từ sáng đến trưa, hưu chiến ăn cơm độn bắp xong lại chửi tiếp đến chiều. Dữ thiệt.”
            Tiếng thằng võ trang từ nhà bên kia đường:
            “Các anh được ăn đường tại chỗ, nhưng không ai được lấy ra mang về trại.”
            Tức là 8 anh em chúng tôi được ăn trong số đường mía mua chung đó. Vì cơ thể thiếu chất ngọt nên anh nào cũng ăn. Phần tôi, cho hai muỗng đường vào gà mèn cơm độn bắp, ăn một cách ngon lành. Ăn xong, vào cửa hàng định mua cái khăn nhỏ để lau mặt. Mang danh là “cửa hàng hợp tác xã mua bán” mà hàng hóa lơ thơ tơ liễu buông mành, kệ thì nhiều nhưng hàng thì lác đác. Vào cửa, cô bán hàng đang cho con bú. Lỡ bộ, tôi hỏi luôn:
            “Cô làm ơn bán cho tôi cái khăn lau mặt.” Vừa nói tôi vừa chỉ lên kệ.
            “Anh ra xem tấm bảng ngoài cửa.” Cô ta buông vạt áo xuống vừa n1oi vừa chỉ ra cửa.
            Tôi cứ ngỡ tấm bảng chỉ dẫn cách mua hàng xã hội chủ nghĩa, nhưng không, đó là tấm bảng treo ở tay nắm cửa có 4 chữ: “Nghỉ cho con bú.” Tức cười mà không dám cười vì sợ cô mậu dịch mắng. Không biết cô ta còn có tấm bảng “nghỉ tắm con” hay “nghỉ cho con ỉa” không nữa? Và cười vì sau chữ “nghỉ” không có dấu phết, làm cho câu đó có nghĩa là “không cho con bú nữa”. Thế là tôi có mua được cái khăn đâu. Ra ngoài, tôi gọi anh Có:
            “Anh vô coi cửa hàng hợp tác xã ngộ lắm. Tại chỗ tay nắm cửa có tấm bảng treo ở đó thì anh thấy.”
            Anh Có chẳng những đến xem tấm bảng mà còn đi tuốt vào trong xem cô bán hàng cho con bú rồi trở ra, cứ như không thấy tấm bảng vậy.

            Khắc nghiệt.
            Bất luận lúc nào chúng tôi nhận quà đều qua sự kiểm soát của tên quản giáo mà hắn gọi là “kiểm tra”. Trong mỗi lần gởi quà, vợ tôi đều cho tôi hộp bơ thực vật và một gói đường cát, vì trong cơ thể thiếu chất ngọt với chất béo kinh khủng. Tất cả những hộp những lon những gói đóng kín, hắn đều mở tung ra hết, cho dù các hộp đóng kín từ những hãng sản xuất trên thế giới cũng vậy. Chẳng những mở ra, mà hắn dùng chiếc đủa ngoáy tưởng chừng thực phẩm bên trong nát bét ra, để hắn tìm tịch thu những thứ gọi là cấm kỵ. Cái kỳ lạ là với những cái hộp thực phẩm sản xuất từ ngoại quốc hắn cũng nghi ngờ nữa. Một lần hắn ngoáy mãi mà không tìm được những thứ cấm kỵ, nhưng cạnh cái hộp có cây viết Pilot của Pháp sản xuất. Hắn nói:
            “Tôi mang về kiểm tra rồi cho biết sau.”
            “Hay là cán bộ đưa tôi tháo ra cho cán bộ xem.”
            “Không được. Tôi phải gởi đến chuyên viên kiểm tra.”
            “Báo cáo cán bộ, cây viết rất đơn giản tôi tháo ra ngay trước mặt cán bộ, chớ có gì đâu mà cán bộ gởi đến chuyên viên.”
            Hắn lườm tôi: “Chuyện của tôi, anh không cần biết.”
            Đút cây viết vào túi, hắn quay sang xem thư. Xem xong, hắn ném vào người tôi:
            “Chồng là chồng, còn gọi là chồng yêu quí là thế nào?”
            Đó là dòng chữ mở đầu của vợ tôi thường viết như vậy. Tôi tức quá:
            “Tình cảm vợ chồng người miền Nam chúng tôi là như vậy, có vi phạm điều cấm nào của trại đâu mà cán bộ la.”
            “Viết dài dòng như thế chúng tôi đâu có thì giờ kiểm tra. Bảo vợ anh lần sau viết ngắn lại.”
            “Chỉ một trang giấy mà vợ tôi nói địa phương đã hướng dẫn, đâu có gì sai.”
            “Anh không được lý sự. Về chỗ”.
            Y như rằng, hễ chúng nó “bí” là chúng nó bảo không được lý sự, tệ hơn thì gọi là ngoan cố. Tôi nói với anh Lễ đang cùng nhau về chỗ nằm:
            “Tôi chẳng biết thằng này muốn lấy cây viết, hay nó nghi ngờ cây viết cũng là cây súng trong ngành tình báo chăng?”
            “Tụi nó sợ tình báo Hoa Kỳ kinh khủng. Con mắt nó nhìn vào bất cứ món gì do ngoại quốc sản xuất cũng nghi là tình báo hết trơn.”
            “Nghĩ mà tức. Tức vì mình thua cái tụi chẳng ra gì, nếu không nói là cái tụi ngu đần hết biết.”
            Mấy tuần sau đó, hắn đưa cây viết lại tôi. Hắn nói:
            “Tôi phải mang lên Liên Trại, Liên Trại lại đưa đến Bộ Tư Lệnh Đoàn mới xong đấy.”
            Chừng như hắn kể ơn với tôi thì phải. Tôi bèn nói hai tiếng “cám ơn” để lấy cây viết cho rồi.
            Trong một kỳ gởi thư về gia đình, anh Trần Duy Bách (Đại Tá, Tỉnh Trưởng Lâm Đồng) nói riêng, và tất cả chúng tôi nói chung, bị tên quản giáo của ảnh “chụp cho cái mũ” rất buồn cười. Chuyện là mỗi người chỉ được phép viết thư gởi về gia đình trên một trang giấy mà thôi. Anh Bách cũng như tất cả anh em chúng tôi đều viết đúng như vậy. Vì đi rừng quá nhiều nên anh nào cũng xin gia đình gởi cho đôi giày vải để không bị rách chân. Trên trang viết, anh Bách có ghi số của cở giày, nhưng để cho chắc, anh bèn để cái bàn chân lên mặt sau trang giấy rồi lấy viết kéo sát vòng chân để yên tâm là có đôi giày vừa vặn. Chỉ có như vậy thôi, mà trời ơi, thằng quản giáo nó chửi tối tăm mặt mũi! Không phải chửi riêng anh Bách, mà chửi tuốt luột tù chính trị chúng tôi:
            “Tôi nói cho các anh biết, đảng với nhà nước đã rất nhân đạo khi cho các anh viết thư về gia đình. Các anh lại chà đạp lên chính sách khoan hồng nhân đạo đó bằng cách in bàn chân lên bức thư. Hành động này là không thể tha thứ.”
            Anh Bách trình bày:
            “Báo cáo cán bộ, tôi hoàn toàn không có ý gì khác ngoài cái mục đích giúp gia đình tôi mua đôi giày vừa với đôi chân tôi. Thế thôi.”
            Tôi chỉ nghe đến đó rồi đi về vì cảm thấy trong người không khỏe nên không rõ hắn còn mắng mỏ gì nữa. Đến tối tôi nghe các bạn nói lại là anh Bách bị hắn bắt viết kiểm điểm mới được viết thư khác. Kiểm điểm là một hình thức trừng phạt nhẹ. Về sau cứ mỗi lần nhắc đến anh Bách, chỉ cần nói “chà với đạp” là hiểu nhau rồi.

            Những người “trồng” được.
            Những tháng đầu năm 1977, hơn 300 anh em chúng tôi cấp Đại Tá bị tách ra làm hai, một nửa chuyển vào Trại 3 phía trong Trại Cốc. Tổ chúng tôi vẫn tại chỗ. Trong một lần các bạn trong Trại 3 đi mua nước mắm ngoài chợ Yên Bái. Sau đó, nhân đi lao động gặp nhau, anh Nguyễn Kim Tây (Đại Tá Biệt Động Quân) kể chuyện. Vì trong một lần lao động ngoài trại, thằng quản giáo Tổ của anh Tây tên là Tước mà lúc ở Trại Cốc chúng tôi thường gọi là “Tước mặt đỏ”, vì mặt của hắn lúc nào cũng đỏ như người say rượu. Hắn nói đường xe lửa xã hội chủ nghĩa trên đất Bắc này rộng 1.4 thước. Vì vậy mà lần này có dịp ra Yên Bái, anh đo thử xem sao. Nếu thật sự đường xe lửa 1.4 thước là tiến bộ lắm. Ra đến nơi, việc đầu tiên là anh Tây dùng bàn tay đo đường rầy xe lửa. Đúng 4 gang tay, hay là trên dưới 8 tấc (0.8m). Anh lại lấy sợi dây từ trong túi ra đo nữa để về trại đo lại trên cây thước. Anh cột hai đầu dây làm dấu bề ngang đo được.
            Ngày hôm sau, trong lúc lao động, anh đến trước mặt “Tước mặt đỏ”, anh cười cười với vẻ thắng thế:
            “Báo cáo cán bộ. Đường xe lửa ngoài Yên Bái có 8 tấc chớ đâu phải 1.4 thước cán bộ.”
            Tước mặt đỏ quát liền:
            “Đảng với nhà nước đã nói 1.4 thước là 1.4 thước. Anh dám xuyên tạc đảng với nhà nước phải không?”
            Anh chàng Tây chúng tôi bèn nổi gân cổ để biện minh:
            “Tôi đo 8 tấc thì tôi nói 8 tấc chớ tôi đâu có nói sai, sao cán bộ nói tôi xuyên tạc.”
            “Anh không được lý sự. Về chỗ làm.”
            Sau lần đó tôi không rõ là anh Tây còn bị gì nữa không, nhưng qua mẫu chuyện bé tí xíu và sự thật sờ sờ trước mắt mà chúng nó vẫn phải hiểu khác đi, khác đến mức ngu đần không thể tưởng. Họ nhắm mắt, chỉ để tai mà nghe theo đảng với cái nhà nước độc tài, và cái miệng để phát lại những gì tai nghe, mà không cần mắt thấy sự thật. Nền giáo dục xã hội chủ nghĩa, là cái máy nhào nặn ra những thế hệ có bộ óc đầy bụi mờ bao phủ, có hai mắt nhưng mù lòa, một lỗ tai để nghe một chiều, và nửa cái miệng đủ để phát như cái máy cát-xét. Tội ác này bắt nguồn từ ông Hồ với “Mười năm trồng cây trăm năm trồng người”.
            Theo tác giả Trần Trung Đạo thì câu nói đó ông Hồ lấy ý từ câu: “nhất niên chi kế mạc như thọ cốc, thập niên chi kế mạc như thọ mộc, bách niên chi kế mạc như thọ nhân”. Nghĩa là kế hoạch cho một năm không gì bằng trồng lúa, kế hoạch cho mười năm không gì bằng trồng cây, kế hoạch cho trăm năm không gì bằng trồng người. Và câu này trong văn học Trung Hoa thời phong kiến xa xưa.
            Kết quả là ông Hồ và nhóm đàn em của ông đã trồng lên được những thế hệ như vậy đó! Thế hệ hiện nay và nhiều thế hệ mai sau, không thể nào dung thứ tội ác dã man này do ông Hồ và tất cả những đảng viên lãnh đạo trong bộ chính trị, cơ quan lãnh đạo có quyền uy tuyệt đối, từ khi cái đảng độc tài tàn bạo đó hình thành đến ngày sụp đổ. Sự không thể dung thứ này, áp dụng với những kẻ đó đã chết cũng như đang sống. Và không biết đến bao giờ, vết nhơ tàn bạo này mới được xóa sạch, cho những thế hệ mai sau có cơ hội đối mặt với những con người tử tế trên thế giới năm châu? Tội cho dân tộc Việt Nam dưới chế độ xã hội chủ nghĩa biết chừng nào!
            Nhân nhắc lại với anh Lễ về chuyện anh Nguyễn Kim Tây “chọc quê” thằng Tước mặt đỏ, nhưng rồi bị hắn “chụp mũ kiểu xã hội chủ nghĩa” một cách quái đản, anh Lễ lại nhớ đến vụ bị mắng khi học chính trị ở trại tập trung Long Giao. Anh nói”
            “Anh nhớ trong lúc ở Long Giao mình thảo luận bài gì đó mà thằng Chiến -quản giáo- nó kêu anh Phụng -B trưởng- ra ngoài nó chửi một trận như lá mùa thu rơi rụng tiêu điều không? Sau đó anh Phụng trở vô càu nhàu với tụi mìn”.
            “Cán bộ nói mấy anh tào lao, đảng với nhà nước nói như vậy là phải hiểu như vậy, sao các anh bàn tới bàn lui ra ngoài đề chi vậy. Mà anh nhớ bài học đó là gì không?”
            “Có. Bài học hôm đó họ đả kích tôn giáo, nhất là đạo Thiên Chúa. Khi giảng bài, anh chàng cán bộ giáo viên từ Bộ Công An ở Hà Nội vào, hắn nói tôn giáo là thứ thuốc phiện ru ngủ con người, cần phải diệt bỏ… Khi về căn trại thảo luận thì anh Trần Trọng Minh (Đại Tá Bộ Binh) phát biểu. Tôi không nhớ nguyên văn, nhưng ý của anh là con kiến cũng có bản năng sinh tồn chớ không phải chỉ là con vật vô tri vô giác. Điều đó trong chương trình học triết, ai trong chúng mình mà chẳng học. Thế nhưng nó hoàn toàn khác với nội dung anh chàng giáo viên giảng trong bài. Nó chửi là vì mình hiểu theo cách của mình, mà không chấp nhận mù quáng ngông cuồng theo cách hiểu của chúng nó. Thế thôi.”
            Anh Lễ: “Tụi nó giáo điều kinh khủng, vậy mà cứ tự cho là chủ nghĩa khoa học.”
            “Họ chẳng bao giờ nhìn thấy được họ cả. Vẫn cứ như vậy thì dân tộc Việt Nam mình bị họ kéo theo, sẽ đi về đâu giữa một thế giới văn minh phát triển?”

            Thả tù
            Hạ tuần tháng 05/1977, có một đợt thả. Qua một số hình ảnh họ đem dán ở trại như để “quảng cáo cái chính sách khoan hồng nhân đạo của họ”, chúng tôi mới biết có 91 người thuộc 82 trại do Đoàn 776 cai quản được thả. Trong số đó có Y Sĩ Chuẩn Tướng Phạm Hà Thanh, Cục Trưởng Cục Quân Y. Và anh Nguyễn Cao Thăng (không phải ông Thăng dược sĩ), gốc Phật Giáo Hòa Hảo.
            Khi ở trại tập trung trong Nam, lác đác cũng có anh ra về, như: Trung Tá Cầu (Tổng Cục Tiếp Vân), Y sĩ Trung Tá Hoàng (Tổng Y Viện Cộng Hòa), Đại Tá Nguyễn Văn Lộc (Tư Lệnh Sư Đoàn 106 Biệt Động Quân). Tôi không biết rõ nguyên nhân.
            Sau đợt tha đó, lác đác cũng có anh được tha, nhưng cách tha của họ chẳng khác một hành động bí mật. Một sáng sớm, nhiều anh vừa tự tập thể dục xong và đang làm những động tác vệ sinh, tên quản giáo bên bộ chỉ huy trại sang khu “lán trại” chúng tôi. Hắn hỏi khi tôi đang đứng bên ngoài cửa: “Anh Sơn đâu?”
            “Bác cáo cán bộ, anh Sơn đây.”
            Vừa nói tôi vừa chỉ anh Huỳnh Thanh Sơn đang ngồi rửa mặt.
            “Anh họ gì?”
            “Báo cáo cán bộ, tôi họ Huỳnh.”
            “Không. Tôi gọi anh Dương Thanh Sơn.”
            Anh Đại Tá Dương Thanh Sơn từ trong nhà nghe, anh bước ra:
            “Báo cáo cán bộ, tôi đây.”
            Anh Sơn là em ruột của Đại Tướng Dương Văn Minh, sau khi giành được chiếc ghế Tổng Thống từ tay Tổng Thống hợp hiến Trần Văn Hương, Tổng Thống Minh đã đầu hàng cộng sản!
            “Anh chuẩn bị tư trang mang ra cổng chờ lệnh chuyển trại”.
            “Đi ngay hả cán bộ?”
            “Chuẩn bị xong là đi ngay. Khẩn trương lên”.
            Khi Tổ chúng tôi xuất trại lên núi đốn cây về làm cầu, trông thấy bọn chúng đang khám xét đồ đạc, và xét cả người anh Sơn nữa. Anh em chúng tôi lên đến đỉnh núi, ngồi lại bàn tán nhau xoay quanh cái việc anh Sơn chuyển trại. Đại ý rằng:
            “Rất có thể ảnh được về.”
            “Về cái gì mà khám xét dữ vậy.”
            “Bọn nó lúc nào cũng hành động theo cái kiểu đánh lừa tụi mình. Đừng có nghe nó nói, cũng đừng thấy nó làm để rồi căn cứ vào đó mà phán đoán không đúng đâu. Ảnh cũng đâu phải là tình báo hay phản gián gì mà chuyển trại đặc biệt vậy. Chỉ có về thôi. Dù sao thì ảnh cũng là em của Tổng Thống đầu hàng cộng sản, không chừng cộng sản thưởng cho ông Minh bằng cách thả em của ổng đó.”
            “Có lý. Sau khi mình sập tiệm, cựu Thủ Tướng Nguyễn Văn Lộc cũng như nhiều vị Bộ Trưởng trong nội các của Thủ Tướng Vũ Văn Mẫu đều vô tù, ông Minh chẳng những không vô tù mà chúng nó còn cho ông cầm lá phiếu đi bầu cái gọi là thống nhất đất nước. Đã hết đâu, lúc bỏ phiếu ổng còn nói lần đầu tiên ổng được bầu cử tự do nữa đó. Dám bọn nó thưởng cho ông Minh lắm à.”
            Anh khác thêm vào:
            “Mấy anh quên anh Dương Thanh Sơn còn có người anh hay em gì đó, theo bọn cộng sản ra Bắc từ mấy chục năm rồi. Ôi! Cái chiến tranh của mình nó chằng chịt chuyện gia đình đủ cách đủ kiểu, thiệt khó mà lường.”
            Cũng như những lần trước, bàn mãi cũng không có gì để kết luật. Chúng tôi tản mác trên đường đỉnh, tìm cây để đốn khiêng về cho Tổ kia làm lại cây cầu từ đường đá vào Trại Cốc bị sập.
            Tháng sau, tôi được thư vợ tôi cho biết anh Dương Thanh Sơn đã về nhà. Vợ tôi và mấy chị bạn hay tin, cùng đến nhà anh Sơn để nghe anh ấy kể chuyện về những ông chồng của mình.

            Con gái xã hội chủ nghĩa.
            Cây cầu này dài khoảng 6 thước, làm toàn cây rừng, xe bốn bánh loại nhỏ qua lại được, nhưng họa hoằn mới có chiếc xe đến đây. Mấy hôm trước, Tổ chúng tôi đẩy 2 xe cải tiến đến Liên Trại 1 lãnh gạo. Chiếc xe có chút xíu mà chở 4 bao loại 50 kí lô. Hai chiếc qua cầu cùng một lúc, chiếc xe cải tiến nhóm tôi vừa đến “mang cá” cầu bên kia, chiếc còn lại mới đến giữa cầu, thì cầu sập. Sáu anh em chúng tôi phóng xuống suối, cũng may lhông anh nào bị va đầu va mặt vào những tảng đá dưới suối. Hôm nay chúng tôi trách nhiệm lên rừng đốn cây đem về chỗ cầu sập, còn làm là một Tổ khác trách nhiệm. Tên quản giáo giao kích thước từngloại cây:
            “Gỗ làm trụ cầu và đà cầu phải có đường kính ít nhất là 2 tấc (0,2m), dài phải 5 thước trở lên. Gỗ lót sàn cầu có đường kính 1 tấc (0.1m) và dài 5 thước trở lên.”
            Nặng nhất là 5 cây có đường kính 2 tấc trở lên: Hai cây làm trụ, một cây gác lên đầu hai trụ cầu, và hai cây làm đà cầu. Cây tươi nó nặng lắm quí vị quí bạn à! Mà cho dẫu có nặng bao nhiêu cũng phải tìm cho ra, đốn cho xong, còn phải tìm cách khiêng nó về. Trời đất ơi! Từ trên đỉnh núi về đến chỗ cầu sập, ít ra cũng đến 2 cây số trên núi và 3 cây số trên đường chớ có gần gủi gì đâu. Với cây lót sàn cầu, từng cây thì chẳng bao nhiêu nhưng 60 cây cũng nặng nhọc lắm! Hôm ấy không biết do đâu mà tên khẩn trương lịch sự với chúng tôi quá. Hắn bảo:
            “Gỗ lót sàn cầu tôi chỉ cho các anh vác.”
            Chúng tôi nghe rõ ràng là hắn nói “vác” chớ không phải đốn. Vậy là ở đâu ra. Mặc kệ, chờ hắn chỉ hẳn hay, thắc mắc làm chi cho mệt.
            Tìm được, đốn xong, làm sao đây? Năm khúc cây này, chúng tôi cột giây ở đầu cây để hai anh kéo, phía sau dùng cái cây khác làm bẫy để xeo từng nhích một. Phía trước hai anh kéo, phía sau một anh xeo. Vừa kéo vừa xeo, khi mặt trời xế chiều thì 5 khúc gỗ rừng nặng ơi là nặng, cũng đến được “giàn phóng”. Không biết có từ lúc nào, nhưng hằng chục đỉnh núi mà chúng tôi lên xuống, đều có “giàn phóng” để phóng cây xuống chân núi. Thế rồi người và cây yên ổn xuống đến chân núi. Tôi với anh Hồ Văn Thành một cây. Bao giờ cũng để anh Thành lên vai trước, mới đến lượt tôi, mà lên vai sau thất thế hơn, dĩ nhiên là nặng hơn. Cứ đi khoảng 50 thước là dừng lại nghỉ chân, nhưng khúc gỗ vẫn trên vai chớ không dám để xuống, vì để xuống rồi lên vai lại khổ hơn là đứng dựa vào thân cây để nghỉ chân. Cứ như vậy, rồi cũng về đến nơi.
            Còn cây lót sàn cầu, tên võ trang dắt chúng tôi đến những đống cây bồ đề để sát bên lề đường, có lẽ chờ xe đến chở. Hắn nói như quát vì ăn cắp mà:
            “Các anh khẩn trương. Mỗi anh một cây hoặc hai anh khiêng hai cây rồi chạy. Sau đó, quay trở lại lấy tiếp cho đến khi đủ số.”
            Hắn đứng gác cho chúng tôi ăn cắp. Và rồi việc ăn cắp cũng êm xuôi vì chẳng thấy bóng dáng nhân viên Lâm Trường đâu cả, nhưng tất cả 18 anh em chúng tôi đều mệt lả! Áo quần đẫm mồ hôi! Bụng thì đói!
            Sau khi cung cấp cây xong, chúng tôi tiếp tay với Tổ kia, và hai ngày sau thì xem như hoàn tất phần căn bản, cầu sử dụng được nhưng cần một ngày nữa để hoàn chỉnh. Xế chiều, hai nữ nhân viên Lâm Trường từ đâu lù lù tới. Một giọng nữ rất đàn ông mà là giọng đàn ông vừa nhậu xong:

            “Cây này các anh lấy ở đâu ra?”

            “Tôi không rõ. Cô hỏi cán bộ trong nhà kia kìa.”

            “Tôi hỏi anh.”

            “Thì tôi vừa trả lời cô đó.”

            “Anh đùa với chúng tôi hả? Chúng tôi lập biên bản số cây bồ đề này.”

            “Mời cô tự nhiên.”

            “Anh tên gì?”

            “Tôi tên gì cũng chẳng liên quan đến Cô. Cô nên vô trại mà hỏi.”

            Con nhỏ trời ơi này cũng đanh đá lắm, cô ta lên giọng:

            “Anh đùa với tôi đấy hả?”

            “Không. Tôi rất nghiêm chỉnh.”

            “Được. Tôi sẽ biết tên anh.”

            “Rất hân hạnh. Ở tù mà phụ nữ muốn biết tên cũng hay hay.”

            “Anh ăn nói cái kiểu gì thế?”

            “Cô nghe rồi mà còn hỏi.”

            Nhìn kỷ một chút, bốn bàn tay của hai cô nhân viên này không khác da cây mù u bao nhiêu. U nần nổi đầy phần trên bàn tay. Nghĩ cho cùng, tội nghiệp cho thân phận đàn bà con gái 20 năm xã hội chủ nghĩa trên đất Bắc! Chẳng thấy đường nét gì của đàn bà con gái hết trơn. Người suông đuột như thân cây bồ đề đến tuổi chờ người ta đốn đem về nhà máy làm giấy, da dẻ sần sùi, dáng đi thô kệch, ăn nói chẳng thanh tao chút nào. Nhưng mà đàn bà con gái của cả cái xã hội xã hội chủ nghĩa này như nhau, chẳng ai hơn ai cũng chẳng ai kém ai, hà tất phải thắc mắc làm chi về cái việc con gái xã hội chủ nghĩa ế chồng hay không ế chồng.
            Thế rồi hai cô ấy vào trại thiệt. Hôm sau nghe lại mới biết tên quản giáo với tên võ trang có biệt danh khẩn trương phải xuống nước năn nỉ, có lẽ nhờ vậy mà đâu cũng vào đấy. Thế là êm chuyện. Tôi có ý đùa với cô ta vì tôi có dính dáng gì đến cái chuyện ăn cắp mà sợ.

            Tai nạn.
            Trở lại chuyện phóng gỗ đã gây tổn thương nặng cho anh Bùi Dzinh (Đại Tá, có thời là Tư Lệnh Sư Đoàn 9 Bộ Binh). Trong thời gian bộ chỉ huy trại đẩy tù chính trị thi đua với Lâm Trường về đốn cây bồ đề đến tuổi cung cấp cho nhà máy làm giấy. Anh Bùi Dzinh trong bên Lâm Trường. Nhưng không biết có phải vì cái sự kiện đó mà các anh trong Tổ đó làm hăng hơn hay không, có điều chắc chắn là vẫn giữ vững mức cao hơn nhân viên Lâm Trường.
            Hôm ấy là ngày 10/12/1976 (Năm 2006, con trai anh Bùi Dzinh từ Paris cho tôi biết ngày chính xác như vậy), cứ như theo qui định trong “Huấn Lệnh Điều Hành Căn Bản” không thành văn, mỗi khi sẳn sàng tại bệ phóng thì dùng tay làm loa và la lớn để các bạn dưới chân núi biết mà tránh:
            “Chuẩn bị phóng gỗ. Chuẩn bị phóng gỗ”
            Lúc đó anh Nguyễn Văn Hai (Đại Tá Bộ Binh) và anh Bùi Dzinh đang tại điểm cuối của dàn phóng, khi nâng cây bồ đề lên vai cũng là lúc nghe tiếng la hoảng hốt từ trên núi:
            “Gỗ xuống. Gỗ xuống!”
            Cùng với tiếng hét trên đỉnh núi là tiếng ầm ầm của cây vun vút xuống. Anh Hai vứt đầu cây bồ đề xuống và chạy thoát, trong khi anh Bùi Dzinh đang loay hoay với đầu cây trên vai, thì bị cây bồ đề lao xuống đánh vào màn tang rồi bay ngang đầu anh. Anh Bùi Dzinh té xuống, bất tỉnh! Thằng võ trang hướng dẫn các anh trong Tổ đưa anh Bùi Dzinh đến trạm xá Liên Trại gần đó. Đến chiều tối khi chúng tôi quay về trại, anh Bùi Dzinh vẫn trong tình trạnh hôn mê!
            Từ lúc anh Bùi Dzinh bị nạn cho đến khi tiếng kẻng ngủ, anh em trong cả 3 Tổ trong một dãy căn trại hầu như im lặng hoàn toàn. Bởi không một ai nghĩ là anh Bùi Dzinh có thể sống được, nhất là khi đưa anh đến trạm xá thì máu trào ra ngoài vành tai, một triệu chứng báo nguy khi đầu bị chạm mạnh.
            Đang đêm, anh Dương Hiếu Nghĩa thức giấc vì nghe tiếng chim cú kêu xa xa! Anh khều tôi dậy, cả hai ngồi nghe tiếng con chim cú kêu sao mà não nuột quá! Anh Nghĩa nói nho nhỏ:
            “Chắc Bùi Dzinh đi quá anh! Mấy đêm trước có nghe tiếng chim cú đâu, khi Bùi Dzinh bị nạn thì nó đến đây kêu liên hồi. Đây là điềm không lành!”
            “Anh em mình chỉ có cầu nguyện chớ có làm gì được đâu.”
            Ba ngày sau, trên đường lên núi đốn cây, hai anh đi trước nhanh chân lén vào trạm xá thăm anh Bùi Dzinh, thấy anh tỉnh lại anh em vui mừng lắm, chuyền nhau thông báo đến các Tổ tin vui này. Sở dĩ chạy vào trạm xá được là vì thằng võ trang đi sau cùng, nên các anh phía trước vào trạm xá mà nó không biết, chớ nó có tốt lành gì mà cho vào thăm anh Bùi Dzinh đâu. Biệt danh khẩn trương là tên võ trang hắc ám mà. Ngay ở trong trại, chúng nó ngăn cấm liên lạc nhau giữa dãy nhà này với dãy nhà, giữa Tổ này với Tổ khác dù ơ chung dãy nhà, và giữa người này với người khác. Tụi nó bắt gặp là đủ thứ rắc rối, huống chi là vào trạm xá thăm anh Bùi Dzinh.

            Một chút suy tư.

            Hơn hai năm trong 4 trại tập trung, với những kinh nghiệm ghi nhận, tôi gom góp vào quan niệm sống trong tù, như sau:
            Thứ nhất. Phải giữ sức khỏe, bằng cách tập thể dục nhẹ nhàng ngay trong chỗ ở. Bên ngoài trại chỗ nào trồng được rau trái làm thực phẩm là trồng để ăn.
            Thứ nhì. Phải sẳn sàng đối diện với bọn chúng, càng nói ít càng tránh được những sơ hở.
            Và thứ ba. Phải nghe bọn chúng nói và nhìn hành động của chúng bằng con mắt của người tham mưu quân sự, để phân tách và đánh giá chiều sâu vào những chính sách của chúng.
            Cũng trong thời gian nói trên, nhiều anh em chúng tôi cùng đồng ý là chỉ có một sĩ quan cộng sản mà chúng tôi không gọi bằng thằng khi nói đến hắn ở ngôi thứ ba, mà gọi là cán bộ. Đó là Thượng Úy Toản. Anh chàng này gốc tập kết từ trong Nam ra Bắc sau Hiệp Định Đình Chiến tháng 7 năm 1954. Sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, anh ta trở về Nam làm việc, nhưng không rõ vì sao mà anh ta trở ra Hải Phòng, nơi đây cũng là quê vợ anh ta. Lại bị trù ếm hay sao đó mà anh bị đẩy đến Trại Cốc này. Anh ta phụ trách đắp đập nuôi cá, đập này gần Trại Cốc và do 5 Tổ chúng tôi cùng làm. Trong lúc giải lao, Thượng Úy Toản bảo chúng tôi quây quần lại gần nhau để nghe anh ta nói như một lời khuyên:
            “Có một điều tôi khuyên các anh, người ta (ý nói cộng sản) không bao giờ quên quá khứ của các anh đâu. Những gì mà các anh khai thành thật theo lời dụ dỗ của họ, thì họ sẽ sử dụng để kết tội các anh. Vậy các anh liệu mà khai báo sao cho có đường về với vợ con.”
            Chúng tôi lần lượt hỏi:
            “Theo cán bộ biết, ngoài những bản khai báo của chúng tôi, các cơ quan nhà nước có tài liệu nào khác về chúng tôi không?”
            “Không. Tôi đoan chắc với các anh là họ không có tài liệu nào về các anh cả. Tôi hỏi các anh: Có khi nào người ta nói với các anh là người ta biết hết mọi việc làm của các anh ngày trước không?”
            “Có cán bộ.”
            “Tôi lặp lại với các anh là họ không biết gì về các anh đâu, ngoại trừ một vài anh nào đó có vấn đề với địa phương thì địa phương mới báo cáo về trung ương thôi, nhưng điều này hiếm hoi lắm.”
            Trong hai ngày thi đua đầu tiên, mỗi ngày có thêm 100 gram gạo cho mỗi khẩu phần mà họ gọi là bồi dưỡng, anh ta nói:
            “Hôm nay không còn thi đua nữa, tức là các anh không có bồi dưỡng. Các anh cứ lao động bình thường thôi. Đường còn dài lắm, đời các anh cũng còn dài lắm, liệu để còn đi tới nơi tới chốn.”

            Chuyển trại.

            Những ngày cuối tháng 10 năm 1977, tên quản giáo Tổ cơ động chúng tôi -Trung Úy Bật- cái mặt lúc nào cũng nhăn nhó, lững thững vào chỗ nằm của chúng tôi. Hai tay chắp sau mông, đi tới đi lui mấy lần, rồi hắn nhìn lên sườn nhà. Vì trại này không có kho nên tất cả bao bị gói ghém đồ đạc riêng tư đều để trên đó. Hắn chỉ từng cái bao:
            “Cái này của ai? Cái kia của ai?”
            Tôi trả lời từng câu hỏi. Đến cái bao của anh Nguyễn Quốc Dy (Đại Tá, Tổng Cục Chiến Tranh Chính Trị), hắn nói:
            “Sao để cái bao của anh Dy cao vậy? Anh nên lấy để sát bên trái. Anh ấy lớn tuổi rồi, để cao vậy mỗi khi cần sẽ khó khăn cho anh ấy.”
            Tôi làm theo lệnh của hắn. Dĩ nhiên không phải hắn trở thành người tử tế trong xã hội xã hội chủ nghĩa rồi, nhưng sao hôm nay thằng trời đánh này ra cái điều lo cho sức khỏe anh Dy đến thế. Liệu đằng sau “cái lo lắng” của hắn là điều gì đây. Tôi chuyển tin này sang các Tổ khác, và nhận lại những tin mấy tên quản giáo bên kia cũng y chang như hành động khó hiểu của tên Bật. Vậy là có vấn đề rồi, nhưng vấn đề gì? Sau khi xong bữa ăn chiều với cơm độn bắp, tôi với anh Nghĩa ngồi cạnh nhau thử đoán xem điều gì có vẻ làm biến đổi cái tên quản giáo chưa bao giờ thấy hắn cười này. Tôi chợt nhớ mấy hôm trước, bỗng dưng có một ngày được nghỉ. Nhưng đâu phải nghỉ là ngồi không đâu, họ bắt phải đem tất cả những bao những túi đựng quần áo riêng (thường phục) từ trên gác xuống, viết họ tên và số “hòm thư” vào. Chúng nó còn bảo viết rõ ràng cho dễ đọc nữa. Tôi kề tai anh Nghĩa:
            “Anh có dự đoán được điều gì sắp xảy ra không? Chẳng lẽ bọn họ làm mấy chuyện tào lao đó sao.”
            “Liệu mình có đủ dữ kiện cho một cuộc chuyển trại chưa?”
            “Có thể như vậy lắm. Nhưng trong sinh hoạt hằng ngày thì chưa có dấu hiệu nào liên quan, ngoại trừ hai sự kiện vừa nói.”
            “Gì thì chưa rõ, nhưng gần như chắc chắn không bình thường.”
            “Mong là không có điều gì ghê gớm xảy ra.”
            Chúng tôi chui vào mùng. Tôi phải dùng chữ “chui” mới hình dung được cái cõi không gian bé tí của mỗi người chúng tôi chỉ có 6 tấc (0.6m) bề ngang, hai bên đều có mùng bạn, chỉ có cách vén một mảng mùng ở dưới chân chỗ nằm mà chui vào thôi.
            Nửa đêm hôm đó, tôi cảm thấy có người lay chân. Tôi ngồi dậy, vén mùng trông thấy tên quản giáo. Hắn hỏi:
            “Anh Dy nằm đâu?”
            “Dãy sạp bên kia.”
            “Anh gọi anh Dy dậy. Cẩn thận. Đừng làm ồn các anh khác.”
            Tôi vừa lay chân vừa gọi nho nhỏ:
            “Anh Dy. Anh Dy. Tôi Hoa đây. Cán bộ Bật gọi anh đó.”
            “Vậy hả?”
            Anh Dy vừa ra khỏi mùng, tên quản giáo ra lệnh:
            “Anh chuẩn bị tư trang chuyển trại ngay bây giờ.”
            Hắn xoay qua tôi:
            “Anh leo lên lấy cái túi tư trang anh Dy xuống, và phụ thu dọn với anh ấy cho nhanh.”
            Anh Dương Hiếu Nghĩa cũng bị gọi dậy chuẩn bị chuyển trại. Ngoài ra còn mấy anh nữa cũng đi trong đợt này. Tên Bật ra lệnh tiếp:
            “Các anh không được gọi dậy phải nằm yên tại chỗ, không ai được ra khỏi màn (tức mùng). Muốn đi đâu phải báo cáo”.
            Tôi đem cái túi áo quần của anh Dy xuống và hỏi hắn:
            “Báo cáo cán bộ. Tôi có đi không để tôi chuẩn bị?”
            “Không.”
            Anh Dy bối rối quá nên cứ xoay qua xoay lại mãi mà không mở được cái mùng.
            “Anh để tôi thu dọn tiếp anh.”
            Khi tôi nắm lấy hai góc mùng để xếp lại, tôi chạm bàn tay anh Dy:
            “Sao tay anh lạnh quá vậy? Nhiều mồ hôi mà run nữa. Anh bệnh phải không?”
            “Không sao anh.”
            Giọng nói của anh hơi run. Có lẽ đang đêm bất thình lình bị gọi dậy, lại kèm theo cái lệnh chuyển trại nên anh sợ hãi vì anh chưa thật sự tỉnh giấc chăng?
            “Cái mền tôi lót nằm đâu rồi anh Hoa?”
            “Tôi để vào cái túi lớn rồi.”
            Anh moi ra và đưa tôi: “Anh giữ cái này xài đi, tôi có dư.”
            Trong lúc hai tên quản giáo ra ngoài sân, tôi đến cạnh anh Nghĩa:
            “Chúc anh mạnh khỏe, giữ vững nghị lực. Thể nào chúng mình cũng gặp lại nhau trong hoàn cảnh tốt hơn.”
            “Vậy là anh thấy thành phần đi rồi hén: Tình báo. An ninh quân đội. Tỉnh trưởng. Đảng phái. Chiến tranh chính trị. Có thể coi là nặng đó.”
            “Không đoán được với bọn này đâu anh. Anh nhớ như hồi ở Tam Hiệp không, bọn nó trịnh trọng đọc tên từng người làm như lọc ra để xử bắn không bằng, để rồi cuối cùng tụi mình cũng ráp lại với nhau thôi. Biết đâu là lần này cũng vậy.”
            “Mong là không điều gì tệ hại xảy ra cho chúng mình.”
            Thế là các anh rời trại trong đêm tối mịt mù dưới cơn mưa nhẹ. Trong số các anh chuyển trại, có anh Nguyễn Văn Hản (Đại Tá, An Ninh Quân Đội), đang bị đau đến nỗi không thể tự mình đi được, các bạn phải dìu anh ra xe!
            Sáng hôm sau, các anh trong Tổ Thợ Mộc thuật lại rằng: Khi tên quản giáo vào gọi từng người dậy thu xếp đồ đạc, đến anh Phan Trọng Thiện bị lay dậy và tên quản giáo ra lệnh:
            “Anh chuẩn bị chuyển trại ngay bây giờ.”
            Anh Thiện hỏi lại: “Tôi đi nữa hả cán bộ?”
            “Anh đi. Nhanh lên, ở đó mà hỏi.”
            “Ôi! Đau khổ quá!”
            Tính ra có đến khoảng 50 anh chuyển trại trong đêm qua. Bọn quản giáo không hề hé một chút gì về nơi mà các anh ấy đến cả, và mãi sau này đến lúc gặp lại mới biết. Bọn cộng sản nó giữ bí mật kỹ lắm, chừng như biện pháp dành cho những tên nào tiết lộ bí mật mà bị phác giác là nặng lắm thì phải?

            Ngưu ốc.
            Một tuần trước Tết Nguyên Đán đầu năm 1978, Tổ cơ động chúng tôi được lệnh đi đắp đập -lại đắp đập- cho xã Việt Cường, cách Trại Cốc khoảng 6 cây số. Chúng tôi phải mang theo một ít đồ dùng vì ở lại đó một tuần lễ. Họ dự trù chúng tôi trở về trại vào ngày Ba Mươi Tết! Đang giữa mùa Đông, rất lạnh. Phải mang theo “áo bông”, mũ trùm đầu và vớ len. Những cái áo bông này đến tuổi về hưu đã lâu, nhưng thay vi đem bỏ họ đem phát cho chúng tôi đỡ lạnh! Nói đến vớ, tôi nhớ lại mẫu chuyện ngắn. Khi chúng tôi từ trong Nam ra Bắc đến trại nhà ngói, bọn họ bắt chúng tôi bày ra tất cả đồ đạc để chúng nó xét. Họ bắt từng người chúng tôi phải ghi từng món vào danh sách để họ xét. Tên Trung Úy Khảm, cầm danh sách của tôi, hắn đọc món nào tôi đưa món ấy cho hắn đúng với số lượng đã ghi. Đến đôi vớ, hắn hỏi:
            “Vớ là gì?”
            “Báo cáo cán bộ. Vớ là vớ chớ tôi biết vớ là gì đâu.”
            “Anh đưa tôi xem.”
            Khi trông thấy đôi vớ, hắn nói với giọng ngạo mạn của người miền Bắc tự cho là mình dùng chữ đúng:
            “Bít tất thì kêu bít tất, tại sao các anh gọi là vớ?”
            “Cán bộ chạm tự ái người miền Nam chúng tôi rồi. Nếu như tôi đặt câu hỏi ngược lại, tại sao vớ gọi là bít tất, cán bộ có giận không? Mỗi miền đều có nét đặc thù trong văn hoá, cũng như giọng nói của 3 miềncó giống nhau đâu.”
            Hắn dịu giọng: “Trong Nam các anh gọi là vớ à?”
            “Đúng. Cũng như cán bộ gọi là bít tất vậy.”
            “Thôi. Không tranh luận nữa .Tiếp tục đi.”
            Tổ chúng tôi và một Tổ nữa cùng toán nhà bếp, rời Trại Cốc trưa 23 Tết dưới cơn mưa phùn từng chập, trông như những đám bụi bay theo cơn gió nhẹ. Đến nơi thì áo quần chăn chiếu thấm ướt hết trơn. Tên quản giáo đứng canh chúng tôi, trong khi tên võ trang đi tìm người phụ trách của Xã. Thế rồi một người đại diện Xã với bốn cô gái đến. Hắn nói với tên võ trang:
            “Đồng chí cho các anh ấy ở đây. Chật một chút, nhưng Xã không có địa điểm nào khác. Trên nóc còn trống, tôi bảo đem tranh đến lợp ngay bây giờ.”
            Trời đất! Lúc ấy nét mặt của gần 50 anh em chúng tôi trông như dài ngoằn xuống vì đây là cái chuồng trâu, nóc thì trống, nền đất loang lỗ, làm sao mà nằm! Nhìn thấy được cái cảnh ấy của chúng tôi, một trong bốn cô gái lên tiếng:
            “Đây là chuồng trâu nhưng không sử dụng lâu rồi. Chúng em sẽ mang rạ đến lót cho các anh.”
            Anh Nguyễn Thế Lưỡng nói:
            “Tôi đo rồi, may lắm thì mỗi anh chỉ được 4 tấc (0.4m). Đó là tôi tính nằm sát các cọc tre hai đầu.”
            “Ở cái kiểu này làm sao mà kéo đất nỗi!” Một anh khác than thở!
            Khoảng nửa giờ sau, một toán sáu cô gái mang tranh với rơm đến. Cũng chính các cô leo lên lợp lại nóc, và lót rơm trên nền. Có kêu ca gì thì cuối cùng cũng phải thu xếp với nhau chỗ nằm để mấy anh nhà bếp còn lo bữa ăn chiều. Sau khi gọi là thu xếp xong mới đứng quan sát. Chuồng trâu cạnh con đường làng và cách rìa làng khá xa, chung quanh là những đám rẫy chen lẫn với rừng. Từ xa, con nít khoảng trên dưới 10 tuổi, từng nhóm đến xem. Chúng nó nói với nhau:
            “Ngụy đó mầy.”
            Đứa khác cãi lại:
            “Không phải. Bố tao nói tù miền Nam. Mấy ông này làm đập cho mình đó.”
            “Họ dữ không?”
            “Họ có quát mình đâu mà biết.”
            Đại để qua lời của các cô gái cùng với vài câu chuyện của trẻ con, nhận định sơ khởi là người dân vùng này chừng như có chút thiện cảm với chúng tôi thì phải?
            Cơm xong, tên võ trang dẫn đến bốn thanh niên. Hắn nói:
            “Ban đêm, các anh không được ra khỏi khu vực này. Các đồng chí Dân Quân đây có trách nhiệm canh giữ các anh, sẽ làm nhiệm vụ nếu các anh không chấp hành lệnh nghiêm cấm.”
            Vừa ra lệnh vừa đe dọa đấy!
            Tuy không có muỗi nhưng vẫn phải giăng mùng cho đỡ lạnh, vì chuồng trâu không có vách mà chỉ có mấy cây tre nhỏ ngang dọc chung quanh để rào trâu bò thôi. Quí vị có thể hình dung khi chúng tôi giăng mùng xong thì không ai nhận ra được cái mùng của mình ở chỗ nào nếu như không chui vô mùng sau khi giăng. Vì vậy mà mỗi người phải cột cái gì đó để làm dấu như mảnh giấy trắng chẳng hạn, để khi nửa đêm dậy đi tiểu xong còn nhìn ra được cái mùng của mình mà chui vô. Mỗi khi nằm xuống phải xuôi hai tay dọc theo cơ thể hoặc khoanh hai tay trước ngực, từ từ ngã lưng xuống. Còn ngồi dậy, vẫn tư thế đó, từ từ ngóc đầu lên với thân mình. Giống như tập thể dục ở cái động tác giữ cho bụng thon ngực nở, cũng là giữ cho cái xương sống mềm mại dẻo dai vậy. Có điều là nửa đêm mà ngồi dậy thì vai hai người bạn bên phải bên trái, tự động “giành dân lấn đất” cái cõi không gian bé tí của mình. Không sao. Khi xong cái việc xả nước cho nhẹ bụng trở vào, phải tìm được cái mùng, chui vô. Bắt đầu lách dần hai bạn để có được một chỗ ngồi, xuôi tay hoặc khoanh tay lại, hơi nghiêng về một bên, dùng vai lách hai bạn và từ từ hạ người xuống để “đòi lại” cái cõi không gian bé tí mà nằm. Khi xuống được một bên lúc ấy mới từ từ nằm ngửa trên cái “giường rơm” trong cái chuồng trâu hoang phế!
            Chỉ một bên tựa vào triền núi, ba bên còn lại là đất trống, gió lạnh tự do thổi vào cái chuồng trâu tồi tàn chật hẹp, làm cho mấy chục anh em chúng tôi lạnh cả ngoài lẫn trong! Anh Kim vui tính, tạo cái không khí vui vui để phá bớt nỗi buồn giữa cái lạnh của mùa Đông núi rừng Tây Bắc:
            “Đúng là chúng mình đang ở trong “ngưu ốc” các anh à! (chuồng trâu, theo Hán Việt là ngưu ốc) Dã man thiệt! Mẹ kiếp! Mình ở trong chuồng trâu chật hẹp hôi thúi thế này, nếu còn gặp lại mấy thằng bạn ở Tây ở Mỹ, nói cho chúng nó nghe. Tôi nghĩ, đếch có thằng nào tin mình đâu. Không chừng chúng nó còn cho là mình bị cộng sản nhốt tù rồi tức mà nói xấu cộng sản nữa đó.”
            Tiếng một anh nào đó trong bóng đêm mù mịt lạnh lẽo:
            “Thì mình cứ tưởng như đang ở “Niu Dót” (nhại theo âm của chữ New York, Hoa Kỳ) để có giấc ngủ yên lành còn hơn là nói đến mấy anh bên Tây bên Mỹ, hổng chừng họ còn nói chúng mình ngu mới bị tù là khác .”
            “Thôi các bạn ơi! Cho có là Niu-Dót hay ngưu ốc đi nữa, chúng mình còn tệ hơn mấy con cá mòi trong hộp. Bạn bè nó có tin hay không tin mặc kệ. Thân mình chưa biết ra sao, ở đó mà nói đến bạn bè bên Tây bên Mỹ”.
            “Ông chán đời thế! Sao hồi 30 tháng 4 ông không đi cho rồi, bây giờ nói chuyện vui một chút mà ông cũng trách.”
            “Họ có cho đi đâu mà đi. Họ giành chỗ cho gia đình họ chớ đâu đến lượt mình. Thôi, đừng có nhắc nữa, tức lắm.”
            “Thì ông nhắc chớ chúng tôi có nhắc đâu.”
            “Thôi các anh à! Bạn tù với nhau, cùng nằm trong cái chuồng trâu với nhau, chia sẻ cho nhau không hết, lại còn gắt gỏng nhau cho thêm đau lòng!. Ngủ đi, để mai làm trâu kéo đất đắp đập cho người ta.”
            Thưa quí vị quí bạn, thật ra những lời bàn qua tán lại giữa chúng tôi với nhau, không phải là vô nghĩa, mà trong một ý nghĩa nào đó, tùy theo người nghe sẽ nhận ra tâm trạng cùng những ước vọng của mỗi người chúng tôi. Chẳng hạn như chữ Niu-Dót, dù thể hiện cái tâm trạng buồn khi ngủ trong chuồng trâu nhưng vẫn kèm theo tính khôi hài sẳn có. Chữ Niu-Dót chỉ là mượn âm của New York, để nói lên cái ước vọng ra khỏi trại tập trung của cộng sản, chớ không nhất thiết là ước vọng sống tại New York. Nghĩ cho cùng, những câu chuyện đó cũng giúp anh em chúng tôi có những giây phút nhẹ nhàng trong đầu, vì bận nghe chuyện trên trời dưới biển mà quên đi nỗi buồn da diết!
            Khẩu phần hằng ngày của chúng tôi được tăng thêm 200 gram gạo do Xã cung cấp, do vậy mà phần ăn sáng cũng nhiều một chút. Nói đến tiêu chuẩn gạo, chẳng những tù chính trị chúng tôi quan tâm đến lượng khẩu phần gạo hằng ngày, mà người dân xã hội chủ nghĩa, thậm chí đến các cấp lãnh đạo của cộng sản từ trong đảng đến bộ máy cầm quyền, cũng đều quan tâm đến. Xin trưng dẫn: “Số lượng gạo mà họ gọi là tiêu chuẩn bán cho mỗi thành phần xã hội, cấp càng cao càng được số lượng nhiều hơn với lý do viện dẫn là cấp lãnh đạo cần được “bồi dưỡng” có sức khỏe để lãnh đạo. Và bao trùm hơn hết là cái chính sách cai trị của cộng sản nắm chắc cái bao tử thông qua tờ hộ khẩu. Bất cứ ai trong gia đình nào đó mà không thi hành lệnh của địa phương thì họ cắt hộ khẩu, tức là không bán gạo theo tiêu chuẩn. Bởi trong xã hội xã hội chủ nghĩa, tất cả cơ sở mua bán kinh doanh sản xuất đều do đảng với nhà nước làm chủ, cho nên khi nhà nước không bán lương thực thực phẩm thì không còn chỗ nào để mua hết. Vậy là đói rồi, mà đói thì phải bò. Bò đến ông lãnh đạo địa phương làm kiểm điểm và cam kết sửa sai, tức là luôn luôn thi hành mệnh lệnh. Lúc ấy, lãnh đạo cứu xét cấp tiêu chuẩn trở lại.” Hãi hùng chưa quí vị quí bạn?

            Cũng xã hội chủ nghĩa có cái chính sách rất ư kỳ lạ. Họ cưỡng bách phụ nữ phải đi làm, bằng cách chỉ cho các con của người mẹ có đi làm mới được hưởng quyền lợi dù hết sức nhỏ nhoi. Nếu trong gia đình chỉ có người chồng đi làm còn vợ ở nhà, thì các con của gia đình này không có chút quyền lợi gì trong cuộc sống cả. Nói rõ hơn là những đứa con đó không có tiêu chuẩn gạo hằng tháng. Trong một xã hội mà người dân chỉ biết có gạo với gạo, còn gì mà nói nữa! Nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam, từ trước cho đến năm 1977 là như vậy đó! Đến năm 1986, càng tệ hơn nữa. Lúc ấy người dân xã hội chủ nghĩa sắp ngã quỵ, đảng cộng sản sắp sụp đổ, họ mới buộc lòng phải thay đổi nhưng là chỉ thay đổi kinh tế để làm giàu riêng tư chớ không thay đổi chính trị vì họ sợ mất độc quyền lãnh đạo.
            Cũng nói thêm rằng, những năm 50 khi nắm quyền cai trị nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa, ông Hồ khoe cái chính sách mà ông gọi là “giải phóng phụ nữ”, nhưng thực tế người phụ nữ bị cưỡng bách đi làm như nói ở trên. Chưa hết, khi lao động mà cần đến đến sự vận chuyển, thì ngày trước phụ nữ dùng cái đòn gánh trên vai để gánh hai cái thúng hay thùng ở hai đầu đòn gánh. Ông Hồ giải phóng phụ nữ bằng cách dùng ba người phụ nữ đẩy cái xe cải tiến với trọng lượng 150 kí lô. Nghĩa là ông Hồ không cho gánh nữa mà là đẩy xe để chuyên chở trọng ượng nhiều hơn gánh. Nói rõ hơn, người phụ nữ phải làm việc nặng nhọc hơn! Chính sách giải phóng phụ nữ của ông Hồ là như vậy đó!
            Nói đến giải phóng phụ nữ, không thể quên sự đóng góp quan trọng của những nhà văn trong “Nhóm Tự Lực Văn Đoàn” thời những năm 30-50, đã hướng dẫn xã hội thời ấy trong cuộc vận động đưa thành phần nữ giới bị xã hội phong kiến cột chặt trong khung cảnh gia đình từ ngày xưa, bước chân vào xã hội với những công việc như nam giới. Và đã thành công ngoạn mục. Nếu phải dùng chữ “giải phóng” thì đó mới thật sự là giải phóng.
            Hồ Chí Minh là một người lãnh đạo, say mê trong việc dùng những nhóm chữ rất kêu, rất văn chương thường gọi là “mỹ từ” nhưng thật sự là trống rỗng. Nghĩ cho cùng, cái cách đó lại giúp ông nắm cổ được những cấp dưới ông vì thời đó có mấy người có học đâu. Lác đác cũng có đảng viên có học, nhưng họ nghe lời bác của họ như những kẻ ngông cuồng điên dại. Chẳng những thế, họ cứ theo lời họ Hồ “dạy” rồi truyền khắp dân gian phải nghe theo. Lần hồi họ thần thánh hóa và truyền tụng cho những thế hệ kế tiếp cộng với nền giáo dục một chiều, kết quả là những thế hệ khi ra khỏi hệ thống giáo dục xã hội chủ nghĩa, chỉ biết nghe những lời của ông truyền lại cứ như nghe “lời phán của thánh”. Mãi đến nay, chẳng mấy người trong số họ, dám đụng đến ông thánh của họ, mà thật ra “ông thánh” của họ chỉ là một con người ăn cắp văn, một con người ăn cắp tình, một con người gian trá quỷ quyệt trong lãnh đạo. Nói chung, họ Hồ là một người cộng sản mà khi đã là cộng sản thì không còn nhân cách con người bình thường trong xã hội, và khi con người không còn nhân cách thì con người đó còn gì để nói.

            Trở lại cái việc đắp đập. Anh em chúng tôi trong hai Tổ này đã hai ba lần đắp đập nên tổ chức công việc nhanh lắm. Sau đó, cứ phá triền núi, kéo đất đổ xuống đường thông thủy ngăn dần dòng nước thượng lưu. Đào một đường bên cạnh đập gọi là đập tràn, để khi mực nước cao quá thì nước theo đường đó đổ xuống hạ lưu. Khi muốn bắt cá cứ cuốc giữa mặt đập mà xả nước. Bắt cá xong, muốn nuôi cá nữa thì đắp phần giữa mặt đập lại là có cái hồ như trước. Họ không làm cống để tháo nước, mà khoa học kỹ thuật của họ trong đắp đập nuôi cá là như vậy.
            Nguồn nước dùng cho mọi nhu cầu của “cư dân trong ngưu ốc” bất đắc dĩ này là dòng suối nhỏ, cách chuồng trâu chúng tôi ở khoảng 100 thước. Nước thì có nhưng đục lắm, vì phía trên có chỗ cho trâu bò qua lại hai bên bờ. Đục thì đục, có nước dùng là may rồi. Mỗi chiều sau khi tắm giặt xong, nói nghe ngon lành lắm nhưng thật sự chỉ là qua loa thôi vì trời lạnh mà nước suối càng lạnh hơn. Nhóm “ca nhạc sĩ bất đắc dĩ” chúng tôi tập hát để “trình diễn” trong đêm Giao Thừa: Anh Nguyễn Thành Trí (Đại Tá, Thủy Quân Lục Chiến), anh Nguyễn Quang Chiểu (Đại Tá Bộ Binh), anh Nguyễn Phán (Đại Tá, Quân Đoàn 2), anh Nguyễn Thiều (Đại Tá Bộ Binh), và tôi. Anh Trí sáng tác bài “Đâu Cũng Là Quê Hương”. Tôi nói “bất đắc dĩ”, vì bộ chỉ huy trại bảo tù chính trị chúng tôi tổ chức ca hát mừng Xuân.
            Trời lạnh nhưng vẫn phải tập, vì khi về đến trại là đêm Giao Thừa rồi, bây giờ không tập thì không có thì giờ nào khác. Còn nếu không tổ chức ca hát mừng Xuân, không khéo lại bị bọn họ chụp cho cái mũ “chống đối cải tạo” hay “lấy nạng chống trời” là lắm thứ rắc rối. Không ngờ khi tập hát, dân trong làng nhất là đám con nít với những cô gái tuổi choai choai, kéo nhau đến xem đông lắm. Trông cũng hay hay với những “khán giả măng non” này.
            Một tuần trôi qua, dưới cái lạnh đậm đà của ngày cuối năm âm lịch, chúng tôi giã từ “ngưu ốc”, nơi mà có muốn hay không muốn, cũng để lại trong chúng tôi những buổi chiều khó quên trong cuộc sống của người tù chính trị trong tay cộng sản. Về đến trại, tắm giặt, cơm xong là chuẩn bị vào chương trình “văn nghệ Giao Thừa”.

            Tù trình diễn tù xem. Nhưng cũng có một số quản giáo với võ trang ngồi xem từ đầu đến cuối. Sau phần văn nghệ đầu là màn Táo Quân. Các vai:
            Ngọc Hoàng Thượng Đế: Anh Phạm Duy Khang (Đại Tá Bộ Binh).
            Nam Tào Bắc Đẩu: Anh Huỳnh Minh Quang (Đại Tá Không Quân) với một anh nữa mà tôi quên tên.
            Táo Trại 2: Anh Nguyễn Ngọc Sáu (Đại Tá Pháo Binh).
            Trại Cốc là tên gọi lúc tất cả chúng tôi mới chuyến đến, về sau khi tách một nửa sang Trại 3 thì trại chúng tôi gọi là Trại 2.
            Màn này bắt đầu với hoạt cảnh Táo Trại 2 đội một bó củi vào thiên đình, áo quần xốc xếch. Táo quỳ xuống xin lỗi Ngọc Hoàng đến trễ, vì phải lên núi lấy củi cho nhà bếp. Ngọc Hoàng cảm động quá nên tha lỗi. Táo Trại 2 móc cái sớ bèo nhèo trong túi ra, rồi bắt đầu đọc. Trong sớ có đoạn than phiền vấn đề lao động vất vả nhưng ăn không đủ no, đau ốm không thuốc uống, ..v..v.. Hai ông Nam Tào Bắc Đẩu mũi lòng, bèn lên tiếng ủng hộ Táo Trại 2 bằng cách cường điệu thêm khi tâu với Ngọc Hoàng. Thế là Ngọc Hoàng Thượng Đế Phạm Duy Khang nổi trận lôi đình, ra lệnh cho Trại 2 phải sửa sai. Tù chính trị chúng tôi vỗ tay thật dài và cười thật to, trong khi cả đám quản giáo với võ trang ngồi êm re. Anh em chúng tôi thì thầm với nhau:
            “Chết cha rồi! Trông thằng nào thằng nấy cái mặt cũng hầm hầm kia kìa.”
            “Sớ Táo Quân là trò giải trí truyền thống chớ có gì đâu mà sợ.”
            “Đó là cách nhìn của mình, còn bọn nó là cộng sản. Chữ của nó có cùng nghĩa với mình đâu, bọn nó dám quần các anh Ngọc Hoàng Thượng Đế với Nam Tào Bắc Đẩu của mình lắm à!”
            Và y như rằng, cả bốn anh “Ngọc Hoàng Thượng Đế, Táo Quân, Nam Tào, Bắc Đẩu” bị chúng gọi sang bộ chỉ huy quát mắng dữ dội. Cuối cùng, các anh phải làm kiểm điểm. Kiểm điểm cũng là một hình thức trừng phạt.
            Như thường lệ, sau một ngày lên núi đốn cây, anh em kéo nhau xuống dòng suối bé tí tắm giặt, gặp anh Khang, tôi nửa đùa nửa thiệt:
            “Ngọc Hoàng ơi! Vụ đó xong chưa?”
            “Thôi đi bố! Tụi tôi bị chúng nó chửi như chó! Ngọc Hoàng cái mẹ gì nữa”.
            Sáng Mồng Ba Tết, bọn chúng đẩy tất cả chúng tôi lên những đồi trọc chung quanh trại trồng khoai mì. Cách trồng khoai mì là chúng tôi giăng hàng ngang, mỗi người một cây cuốc, cuốc vỡ đất từ dưới chân đồi dần lên đỉnh. Cứ hai người cuốc đất có một người bưng cái rổ đựng hom khoai mì, quẳng nhẹ cọng hom xuống rồi dùng chân đùa đất lấp lại, và đạp xuống là xong.

            Bị thẩm vấn.
            Trong khi Tổ trồng khoai mì, tôi bị gọi ra ngoài trại thẩm vấn nữa. Họ đưa tôi ra cái nhà nhỏ gần trạm xá Liên Trại, cách trại khoảng 2 cây số. Nói là trạm xá nghe có vẻ đồ sộ lắm nhưng thật ra cũng là gian nhà tranh bé xíu, chỉ năm cái giường là chật lối đi rồi. Đến sân nhà, tên võ trang bảo tôi đứng chờ, hắn vào trong. Vài phút sau, từ sau cánh cửa, hắn gọi tôi vào. Bên trong có ba tên ngồi quanh cái bàn, trên có bình trà với mấy cái tách. Họ mặc đồng phục quân đội, nhưng không có bất cứ cái gì trên bộ quân phục của họ để có thể biết tên nào lớn hơn tên nào. Tên ngồi giữa, gằn giọng như dằn mặt tôi:
            “Anh có phải Phạm Bá Hoa không?”
            “Đúng. Tôi là Phạm Bá Hoa. Xin lỗi, tôi phải xưng hô thế nào?”.
            “Có gì đâu. Cứ như trước thế thôi.”
            Tôi nghĩ: Vậy là tên này có thẩm vấn tôi lúc còn trong Nam, nhưng tôi không nhớ.
            “Anh ngồi”. Vừa nói hắn vừa đưa tay chỉ cái ghế còn lại.
            “Cám ơn”.
            Hắn dịu giọng khi vô đề: “Anh có nhận thư gia đình không?”
            “Vâng. Tôi có nhận”.
            “Chị với các cháu không có vấn đề gì chứ?”
            “Nhân anh hỏi, tôi xin phép trình bày về gia đình tôi một chút. Gia đình tôi vẫn mạnh. Trong thư vừa rồi vợ tôi cho biết, nhà ba má chúng tôi ở Vĩnh Long đã bị tịch thu, và con lớn chúng tôi tại Sài Gòn không được vào đại học, với lý do cả hai trường hợp vì tôi là Đại Tá. Nếu được, xin anh có thể cho tôi biết, đó có phải là chính sách của nhà nước không?”
            “Theo lệnh của Hội Đồng Bộ Trưởng, nhà chỉ do nhà nước quản lý, làm gì có chuyện tịch thu. Lệnh đó không một địa phương nào dám làm trái đâu. Còn con anh chắc không đủ điều kiện chớ nhà nước đâu có cấm”.
            “Cám ơn anh cho tôi biết luật pháp. Thế nhưng chuyện nhà ba má chúng tôi đang ở bị tịch thu là sự thật, vì ba má tôi đang ở thì địa phương ra lệnh đuổi ra khỏi nhà, đó không phải là tịch thu thì gọi là gì? Đứa con lớn chúng tôi thi vào đại học với số điểm vượt trên điểm tối thiểu rất cao, nhưng về thành phần trong xã hội thì con tôi vào thành phần thứ 12/13. Đó là lý do con tôi không được học đại học. Xin anh có thể cho tôi biết về thành phần như thế nào không?”
            “Thôi. Chuyện riêng tư để sang một bên, chúng ta vào mục đích. Anh cho chúng tôi biết, khi chúng tôi tiếp quản thì những tư liệu cơ bản (tài liệu căn bản) của Cục Mãi Dịch có còn nguyên vẹn tại cơ quan không?”
            Đứng là cái bọn này khi “bí” là chuyển đề tài để chạy trốn. Tôi nghĩ như vậy. Và trả lời hắn:
            “Tôi hoàn toàn không biết, vì tôi đã rời khỏi cơ quan này 6 tháng trước đó”.
            “Tại cơ quan Mãi Dịch có người báo cáo anh có vào cơ quan này trước khi chúng tôi tiếp quản. Đúng không”.
            “Không đúng. Lúc đó mạnh ai nấy chạy bằng chứng là trên mọi ngã đường rất hỗn loạn. Tôi phải lái xe quanh co tìm đường về nhà, đâu có thì giờ để ghé vào đó làm gì”. (Thật sự tôi có ghé thăm, cũng là để chia tay các cộng sự viên cũ của tôi)
            Cả ba tên luân phiên đặt câu hỏi:
            “Anh cho biết về tổ chức và hoạt động của ngành Mãi Dịch trong quân ngụy như thế nào? Ảnh hưởng quân sự, ảnh hưởng kinh tế ra sao?”
            “Về tổ chức. Tại trung ương, chúng tôi có Cục mãi Dịch. Tại các địa phương là Đà Nẳng, Qui Nhơn, Nha Trang, và Cần Thơ, mỗi nơi chúng tôi có một Sở mãi Dịch. Về hoạt động. Trong thời gian tôi giữ chức Cục Trưởng, hằng năm chúng tôi mua hàng của các nhà sản xuất trên dưới 30 tỷ bạc Việt Nam để cung cấp cho quân đội. Ngoài ra, cơ quan Mãi Dịch Lục Quân Hoa Kỳ tại Việt Nam, cũng đấu thầu mua những mặt hàng do kỹ nghệ Việt Nam sản xuất để viện trợ cho quân lực Việt Nam Cộng Hòa chúng tôi. Trị giá mua hàng hằng năm bằng hoặc cao hơn trị giá do cơ quan Mãi Dịch chúng tôi mua. Các cơ quan truyền thông thường dùng nhóm chữ “xuất cảng nội biên” để chỉ cho sự kiện này. “Xuất cảng nội biên”, vì các công ty bán hàng ngay trong nước nhưng nhận tiền bằng mỹ kim. Sự kiện mua hàng trong nước, cho dù Mãi Dịch Việt Nam hay Mãi Dịch Hoa Kỳ, đã góp phần quan trọng thúc đẩy nền kinh tế Việt Nam chúng tôi phát triển.”
            “Anh có xác nhận điều anh nói là đúng không?”
            “Những gì tôi vừa nói, chính là những việc mà trước đây là nhiệm vụ của cơ quan mãi dịch mà tôi là người trách nhiệm. Còn tin hay không tin, tùy các anh”.
            Im lặng một lúc, một tên nói:
            “Anh vào trại viết lại cho tôi những gì anh nói hôm nay. Trưa mai có người gọi anh ra gặp chúng tôi”.
            “Vâng. Chào các anh”.
            Chiều và tối hôm ấy tôi viết lại. Cũng như những lần bị thẩm vấn trước, tôi đều lưu lại bản nháp để thỉnh thoảng xem qua cho nhớ đề phòng sau này nếu bị hỏi còn nhớ mà trả lời. Kinh nghiệm cho thấy, nếu lần sau trả lời không giống lần trước thì chúng nó vặn vẹo đủ điều, vì nghi ngờ mình giấu điều gì đó. Khi chúng nó nghi ngờ, không chỉ vặn vẹo điều nghi ngờ đó mà chúng còn vặn vẹo những điều khác nữa.
            Hôm sau, lại theo tên võ trang hướng dẫn. Đứng bên ngoài một lúc, chẳng thấy ai. Tên võ trang bảo tôi đứng chờ, hắn vào trong. Khá lâu, hắn trở ra gọi tôi. Vào nhà cũng chẳng thấy ai. Khoảng 5 phút sau, ba tên hôm qua lần lượt bước ra. Một tên chỉ cái ghế để riêng ở đầu bàn nhưng khoảng cách bàn chừng 1 thước:
            “Anh ngồi xuống”.
            Chừng như hắn sợ tôi điều gì, nên không cho tôi ngồi sát bàn như hôm qua. Hắn vừa ngồi xuống, cầm trên tay những trang giấy tôi đưa và hắn đốp chát:
            “Những hầm bí mật ở Long Bình và ở Bộ Tổng (Tham Mưu) của anh ở chỗ nào?”
            “Nếu tôi nhớ không sai thì trước đây tôi đã trả lời câu này ba lần rồi. Tôi xin lặp lại để trả lời câu hỏi của anh. Trong quân đội chúng tôi không có khái niệm về hầm bí mật, chúng tôi chỉ có hầm nửa nổi nửa chìm ở căn cứ Long Bình để tồn trữ điện trì dùng cho máy truyền tin thôi. Tôi nghĩ thời gian đã gần 3 năm rồi, nếu như chúng tôi có hầm bí mật thì các anh tìm ra đâu có gì khó, vì tất cả đều trong sự kiểm soát của các anh mà”.
            Cả ba tên châu mắt nhìn tôi, tuy không đằng đằng sát khí nhưng không kém hằn học. Cả ba cùng vào trong không để lại lời nào cho tôi. Áng chừng 5 phút sau, một tên bước ra với vẻ mặt hầm hầm:
            “Trước đây, anh đã ngoan cố chống cách mạng. Đảng với nhà nước khoan hồng cho anh mà anh không biết hối cải, vẫn tiếp tục ngoan cố, không hợp tác với cách mạng. Anh có biết anh là gì không?”
            “Vâng. Tôi biết. Tôi là tù của các anh, trong tay các anh. Anh nói tôi ngoan cố, xin anh cho tôi trình bày còn anh có tin hay không là tùy anh. Anh nói trước đây tôi chống cách mạng, trong khi tôi là một công dân Việt Nam Cộng Hòa, thi hành lệnh gọi của chánh phủ tôi, khi vào quân đội thi hành lệnh của cấp chỉ huy tôi. Bây giờ anh nói tôi ngoan cố không hợp tác, trong khi tôi cố gắng trả lời câu hỏi của các anh về những gì mà tôi biết. Các anh vẫn nói tôi ngoan cố, nói tôi chống cách mạng trong khi tôi chống lại các anh là tôi thi hành đúng bổn phận một công dân Việt Nam Cộng Hòa trên phần lãnh thổ miền Nam. Bây giờ tôi biết nói thế nào với các anh”.
            Hai tên kia bước ra với thái độ nhẹ nhàng so với lúc nảy, một trong hai tên mặc quân phục khá tươm tất, có vẻ là trưởng của toán này:
            “Sang vấn đề khác. Anh cho chúng tôi biết: Tư duy của anh tại sao các anh thua chúng tôi nhanh như vậy?”
            “Xin hỏi cho rõ để tôi trả lời đúng câu hỏi: Có phải anh hỏi tôi suy nghĩ gì về sự kiện chúng tôi thua các anh nhanh quá phải không?”
            “Đúng”.
            “Tôi xin trả lời. Trong lần đầu tiên tôi bị thẩm vấn tại Sài Gòn, tôi đã trả lời câu hỏi tương tự như vậy. Lúc ấy tôi trả lời rằng, câu hỏi của anh cũng chính là câu tự hỏi của tôi, cũng như của các bạn tôi cùng làm việc ở Bộ Tổng Tham Mưu nữa. Và bây giờ tôi cũng chỉ trả lời anh được như vậy thôi. Tôi không biết cho đến bao giờ, tôi mới tìm được câu trả lời thích đáng cho chính bản thân tôi”.
            “Anh có điều gì giấu cách mạng phải không?”
            “Không. Tôi không có điều gì giấu cả. Với lại chúng tôi đã thua các anh gần 3 năm rồi, có giấu cũng chẳng lợi ích gì, trái lại chỉ có hại thôi”.
            Lại im lặng. Một lúc sau:
            “Anh viết vào xấp giấy này những gì mà anh đã nói với chúng tôi. Bây giờ anh vào trại được rồi. Chúng tôi sẽ gọi anh sau”.
            “Những câu hỏi này tôi đã trả lời lúc ở trại Tam Hiệp trong Nam rồi mà. Bây giờ tôi cũng viết lại nữa sao?”
            “Tôi bảo anh viết là anh viết, đừng có hỏi dài dòng.”
            “Vâng. Chào các anh”.
            Dù sao thì tôi cũng phải thận trọng trong cách trả lời với bọn chúng. Lúc bị thẩm vấn ở Sài Gòn và tại trại tập trung Tam Hiệp (Biên Hòa), sự hiểu biết của tôi về cộng sản nhất là về sự gian manh dối trá của chúng, làm cho tôi giống như “người điếc không sợ súng” nên tôi trả lời gần như một cuộc đấu lý với bọn chúng. Nhưng khi ngồi trên phi cơ C130 bị còng tay trên đường chuyển từ trại tập trung trong Nam ra Bắc, tôi mới khẳng định mình là tù chính trị của bọn chúng. Vì vậy mà sự thận trọng để giữ thái độ chừng mực, nhưng vẫn giữ được nội dung trong những câu trả lời để không đến mức bị chúng hành hạ.
            Hai ngày sau, tên võ trang dắt tôi đến gian nhà nhỏ trước khi đến cây cầu bị sập mà có lần Tổ chúng tôi lên núi đốn cây làm lại. Trên đường từ trại ra đến đường trải đá, gian nhà này bên trái, cạnh dòng suối nhỏ. Hôm nay bốn tên nhưng không có tên nào trong những nhóm thẩm vấn trước đây. Bọn chúng mặc quân phục nhưng vẫn không thể biết cấp bậc họ tên gì cả. Vào đầu có vẻ lịch sự so với những toán trước:
            “Chào anh. Mời anh ngồi. Anh dùng chè được chứ?”
            “Chào các anh. Vâng, tôi uống trà được.”
            Hắn rót mời tôi một chun: “Trông anh khỏe nhỉ!”
            “Cám ơn. Tôi vẫn khỏe.”
            “Gia đình anh có khỏe không?”
            “Theo thư tháng trước thì gia đình tôi khỏe, còn tháng này thì chưa có thư”.
            “Anh cho chúng tôi biết những hầm bí mật của các anh ở chỗ nào?”
            “Sao lần nào các anh cũng hỏi tôi câu này vậy?”
            Bắt đầu có chút gắt gỏng:
            “Tôi hỏi là anh trả lời. Anh không được phép hỏi lại.”
            “Vâng. Tôi trả lời. Trong quân đội chúng tôi không có khái niệm về hầm bí mật. Tất cả quân trang quân dụng của chúng tôi đều tồn trữ trong các nhà kho hoàn toàn xây dựng trên mặt đất, ngoại trừ điện trì dùng cho máy vô tuyến là tồn trữ trong những hầm nửa nổi nửa chìm thôi.”
            “Đơn giản thế thôi à?”
            “Đúng. Chỉ có vậy thôi”.
            “Trong thời gian cách mạng giải phóng Phước Long với Darlac, các anh chở vũ khí khí tài đem giấu ở đâu?”
            “Trong thời gian Phước Long và Ban Mê Thuột bị các anh đánh chiếm, chúng tôi chuyển lương thực, đạn dược, với nhiên liệu từ Qui Nhơn lên Plei Ku cho công cuộc phòng thủ trên Cao Nguyên. Ngoài ra chúng tôi không giấu bất cứ thứ gì, chúng tôi không nhận lệnh nào phải chôn giấu vũ khí từ cấp chỉ huy của chúng tôi.”
            “Anh ngoan cố. Trước đây anh trả lời với các đồng chí của tôi, anh có nói chở lên Cao Nguyên giấu. Vậy, các anh giấu ở đâu?”
            “Tôi không ngoan cố. Tôi chưa bao giờ trả lời bất cứ điều gì liên quan đến lượng hàng chúng tôi chuyên chở lên Plei Ku là đem giấu cả. Như tôi vừa trình bày, chúng tôi đưa lên Plei Ku để dự trữ cho lực lượng trú phòng ở đó dự trù khoảng 20.000 quân chống lại các cuộc tấn công của các anh. Mà thật ra cũng chưa anh nào hỏi tôi câu ấy cả”
            “Anh có chắc thế không?”
            “Chắc chắn.”
            Tên đó đứng dậy, vào trong. Tên thứ nhì hỏi:
            “Mỗi tháng anh lãnh được bao nhiêu đô la Mỹ?”
            ‘Tôi không lãnh đồng đô la nào cả.”
            “Anh làm Đại Tá không lãnh lương à?”
            “Tôi đâu có nói là tôi không lãnh lương. Tôi xác nhận có lãnh lương hằng tháng nhưng không phải bằng đô la mà bằng đồng bạc Việt Nam chúng tôi. Với lại tôi là sĩ quan Việt Nam, chiến đấu cho tổ quốc Việt Nam, sao tôi lại lãnh đô la Mỹ.”
            “Thế tiền viện trợ của Mỹ đi đâu?”
            “Ồ! Anh muốn biết tiền viện trợ của Mỹ đi đâu hả?
            “Anh trả lời tôi ngay, đừng có dài dòng”.
            “Tôi trả lời anh đây: “Câu này ít ra có một lần tôi đã trả lời với các anh khi còn ở trại tập trung trong Nam. Trên các phương tiện truyền thông trong nước cũng như ngoại quốc, chỉ nói đến số tiền Mỹ viện trợ quân sự cho quân đội chúng tôi, nhưng thật sự không một đồng đô la nào đến với quân đội chúng tôi cả, mà tất cả ngân khoản viện trợ đó biến thành súng đạn, xe tăng thiết giáp, phi cơ, chiến hạm, xăng dầu, máy móc theo nhu cầu quân đội chúng tôi. Nói chung là không một đồng đô la nào nằm trên sổ lương của bất cứ quân nhân nào kể cả Tướng Lãnh, Thủ Tướng, hay Tổng Thống.”
            Lại im lặng một lúc:
            “Anh ngồi yên đó.” Nói xong cả ba tên cùng vào trong.
            Có vẻ như bọn chúng nó cho rằng quân lực Việt Nam Cộng Hòa lãnh lương bằng đô la Mỹ hay sao ấy? Tôi rất muốn hỏi lại hắn: “Bộ ngoài Bắc các anh lãnh lương bằng đồng bạc của Nga hay của Trung Hoa sao, nhưng từ khi khẳng định tôi là tù chính trị nên giảm bớt cơn điếc rồi, và vì bớt điếc nên biết sợ súng một cách chừng mực. Vì vậy mà không dám hỏi hắn. Chun trà hắn mời lúc nảy bây giờ tôi mới uống. Trà đắng quá”.
            Hai tên trở ra. Ngồi vào bàn là tấn công ngay;
            “Trong nội thành thành phố Hồ Chí Minh, các anh chôn giấu vũ khí khí tài ở những địa điểm nào?”
            “Chúng tôi không hề chôn giấu bất cứ quân trang quân dụng nào cả.”
            “Có người khai anh ra lệnh cất giấu nhiều nơi trong nội thành?”
            “Xin các anh bảo người khai đó đưa các anh đến tận chỗ xem. Phần tôi, tôi xác định là chúng tôi không hề chôn giấu gì cả.”
            Thưa quí vị quí bạn, thật ra chúng tôi có dự trữ gạo, lương khô, mì gói, nhiên liệu, đạn dược ở các khu Hạnh Thông Tây, Hóc Môn, Khánh Hội, Cầu Chữ Y, Phú Lâm, khu vực Cục Công Binh bao gồm Quân Tiếp Vụ, và Bộ Tổng Tham Mưu, dự trù cho lực lượng phòng thủ Sài Gòn khoảng 20.000 quân đủ để đánh nhau trong 30 ngày. Cái lợi thế của ngành Tiếp Vận chúng tôi là những khu đó có sẳn kho tồn trữ chớ không phải thiết lập các kho mới, nên bọn chúng có trưng dẫn các kho đó ra cũng không đủ chứng minh là tôi ngoan cố. Nhưng tôi không khai, vì nghĩ rằng khi tôi khai thì bọn chúng sẽ tiếp tục vặn vẹo tôi nữa.
            Tên thứ ba trở ra, và hỏi ngay:
            “Cấp chức của anh là gì?”
            “Tôi là Đại Tá, Tham Mưu Trưởng Tổng Cục Tiếp Vận”.
            “Trong quân ngụy, Tham Mưu Trưởng có nghĩa là gì?”
            “Theo tổ chức trong quân đội chúng tôi, bên trên là bộ tư lệnh hay bộ chỉ huy tùy theo cấp bộ của cơ quan hay đơn vị, bên dưới là bộ tham mưu và sĩ quan trách nhiệm điều hành bộ tham mưu là Tham Mưu Trưởng”.
            “Với cấp chức của anh, tại sao anh không biết những địa điểm chôn giấu?”
            “Tại vì quân đội chúng tôi không có khái niệm về hầm bí mật để chôn giấu gì cả, và vì không chôn giấu nên tôi trả lời các anh là không có”.
            Lại hưu chiến lần nữa, cả ba tên bước ra sân thì thầm gì đó. Khi ngồi vào bàn, bỗng dưng bọn chúng nhẹ giọng:
            “ Bây giờ cũng muộn rồi, bộ đội đưa anh vào trại, chúng tôi sẽ gọi anh sau”.
            “Vâng. Chào các anh”.
            Lần này thì chúng không bảo tôi viết lại những gì khai báo như những lần trước. Tưởng là được nghỉ khỏe. Nhưng không, chiều tối hôm ấy tên quản giáo đưa tôi xấp giấy bảo vẽ lại tổ chức bộ tham mưu Tổng Cục Tiếp Vận.
            Sau đó, cứ một vài hôm là tôi bị gọi một lần. Có khi suốt cả tuần, cũng có tuần ba bốn ngày. Bọn họ dường như là hai toán khác nhau và rất có thể tất các toán thẩm vấn tôi từ trong Nam ra đến đất Bắc này cùng trong một tổ chức. Họ hỏi đi hỏi lại nhiều lần, có lẽ để xem những câu trả lời của tôi trước sau có khác nhau không. Bọn họ thẩm vấn tôi từ khi còn ở nhà cho đến khi vào trại tập trung trong Nam rồi chuyển ra ngoài Bắc này, đến lúc ấy cộng chung là 48 ngày, kể cả những ngày viết lại những gì đã khai.
            Điểm lại những câu hỏi về Trung Tướng Đồng Văn Khuyên, Trung Tướng Ngô Quang Trưởng, về viện trợ, về chuyển vận, tồn trữ, sửa chữa quân dụng, về hoạt động của ngành Mãi Dịch, cách thức đấu thầu mua hàng, nhưng hầu như toán nào cũng trở lại ba câu hỏi:
            - Tại sao các anh thua nhanh như vậy?
            - Những hầm bí mật chôn giấu vũ khí ở đâu?
            - Và Trung Tướng Khuyên còn ở lại Sài Gòn không?”
            Sau lần thẩm vấn cuối cùng, tôi theo Tổ đào hốc trồng bí rợ. Cũng như năm trước, ngay ngày đầu năm âm lịch là trồng khoai mì, tiếp đó là trồng bí rợ. Phân bón cho bí rợ là phân xanh và phân chuồng. Tôi với anh Nguyễn Thế Lưỡng (Đại Tá Thủy Quân Lục Chiến) cùng một khiêng. Chúng tôi cùng bốn cặp khiêng nữa, lang thang theo sau bầy bò trên đường đá lên hướng Liên Trại, gặp một toán cộng sản có lẽ là sĩ quan. Một tên trong số đó ra dấu chận chúng tôi lại:
            “Trông các anh tiến bộ nhiều so với năm mới đến đây. Xã hội chủ nghĩa là không phung phí bất cứ thứ gì làm ra của cải cho xã hội, trước mắt là cho chính các anh. Tích cực thêm nữa nhé!”
            Nói xong là hắn cười một cách kiêu hãnh, như vừa ra cái điều “giáo dục tù chính trị” chúng tôi ấy. Tôi nói với anh Lưỡng:
            “Mình đi khiêng cứt bò là làm theo lệnh của chúng nó, chớ ở đó mà tiến bộ hay không tiến bộ. Chúng nó tưởng nói như vậy là mình khiêng nhiều hơn à!

            *********

            Comment


            • #7

              - bảy -

              Trại tập trung Nam Hà.

              *****

              Xin quí vị quí bạn vui lòng ngược dòng thời gian vào chiều ngày 08/04/1978, tại trại 2 Liên Trại 1 Đoàn 776, ở vùng rừng già bờ nam Sông Hồng, cách thị xã Yên Bái khoảng 6 cây số. Tất cả tù chính trị chúng tôi được lệnh ra khu vực lao động mang tất cả dụng cụ về trả kho, và chuẩn bị chuyển trại. Vậy mà buổi sáng, tên quản giáo còn ra lệnh cho Tổ chúng tôi:
              “Các anh sang Tổ bên kia đòi lại 10 hốc bí đỏ, tiêu chuẩn của hai anh bên đó chuyển sang Tổ bên này”.
              Trước khi chúng tôi đi, hắn còn nhấn mạnh:
              “Trong ngày mai, các anh phải hoàn tất chỉ tiêu đã giao”.

              Chúng nó đánh lừa chúng tôi để bảo mật đó. Với cái lệnh chuẩn bị chuyển trại, tội cho các anh Tổ nhà bếp là vất vả nhất, vừa nấu cơm buổi chiều lại vừa nấu cơm cho cả trại để ăn dọc đường vào ngày mai. Khẩu phần mỗi người là bốn củ khoai mì với gói thịt chà bông mà họ gọi là ruốc, mặn ơi là mặn cho bữa ăn sáng , và một chén cơm nếp với một miếng thịt heo ram mặn bằng ba ngón tay cho bữa ăn trưa trên đường chuyển trại.
              Đêm đó hầu như anh em chúng tôi ngủ rất ít, vì cái số phận long đong cứ vật vờ trước mắt, nhưng lần này chẳng anh nào bàn luận như lúc ở trại tập trung Tam Hiệp trước khi chuyển ra Bắc hồi giữa tháng 6 năm 1976. Dường như chúng tôi có chút kinh nghiệm về bọn chúng nó mỗi khi chuyển trại!

              2 giờ sáng. Đám quản giáo với võ trang vào các lán trại gọi chúng tôi dậy:
              “Các anh mang tư trang tập trung tại hội trường”.

              Một cái lệnh khô khan vang vọng cả trại 2. Bọn chúng tổ chức mỗi xe chở 30 tù chính trị. Có hơn chục anh từ trong trại 3 chuyển ra nhập vào trại 2 chúng tôi. Nghĩa là trại 2 và trại 3 cùng chuyển trại.
              Hì hà hì hục dưới cơn mưa lất phất đủ làm cho mọi người ướt loi ngoi lóp ngóp khi đến nơi xe đậu. Chẳng biết ngẫu nhiên với thời tiết, hay thời tiết muốn thử sức chịu đựng của chúng tôi thêm hay không, mà cứ mỗi lần chuyển trại trong vài năm qua đều tay xách nách mang dưới cơn mưa nhè nhẹ! Trời mờ sáng, đoàn xe lăn bánh. Trại 2 đi trước với 5 chiếc Molotova già cỗi. Đến Sông Hồng ngang thị xã Yên Bái, chúng tôi xuống xe, đi bộ lên phà. Sang bên kia bờ. Trong khi đứng chờ xe từ phà lên, rất đông người dân Yên Bái đứng dọc đường nhìn chúng tôi với thái độ hoàn toàn trái ngược với gần hai năm trước. Rõ ràng là người dân nơi đây có thiện cảm với chúng tôi sau thời gian họ có cơ hội tiếp xúc với chúng tôi. Khi đoàn xe lăn bánh, hầu như tất cả già trẻ lớn bé, đều giơ tay cao vẫy vẫy như một cử chỉ thân thiện khi tạm biệt. Vậy là cộng sản đã thất bại, vì họ đã tuyên truyền trong mục đích tạo dựng hình ảnh chúng tôi như những con người tàn bạo đến mức ăn thịt con nít để được thăng cấp, nhưng giờ đây qua thái độ cũng như hành động của những người tù chính trị chúng tôi, đã đánh bại nỗ lực của cộng sản trong lòng người dân vùng rừng núi Tây Bắc Hà Nội.

              Tại Yên Bái, có thêm anh Nguyễn Văn Thọ (Đại Tá Nhẩy Dù, bị chúng nó bắt trong trận Hạ Lào đầu năm 1971) lên xe chúng tôi. Lúc ấy chúng tôi mới biết là đám quản giáo trong trại 2 lẫn trại 3 đã nói dối với chúng tôi, khi bọn chúng ra cái điều khoan hồng nhân đạo là mặc dù anh Thọ gây tội ác tầy trời, nhưng đảng với nhà nước của chúng đã thả về nhà rồi. Đúng ra bọn chúng phải trao trả anh Thọ theo điều khoản trao trả tù binh ghi trong Hiệp Định Paris ngày 27/01/1973, thế nhưng bọn chúng ngoan cố không trao trả, nay còn nói là khoan hồng nhân đạo. Bản chất của cộng sản là gian trá mà! Trước đây anh Thọ là tù binh, sau tháng 4 năm 1975 anh trở thành tù chính trị như chúng tôi mà bọn chúng vẫn gọi là học tập cải tạo!

              Trong năm 1955 và 1956, tôi với anh Thọ cùng là Trung Úy, cùng phục vụ tại Trung Đoàn 35 Sư Đoàn 12 Khinh Chiến. Cuối năm 1955, Trung Đoàn 35 đồn trú ở Cheo Reo (sau này là tỉnh Phú Bổn), đầu năm 1956 chuyển đến doanh trại cạnh đồn điền trà Catecka, cách Plei Ku trên dưới 10 cây số về phía Tây. Năm 1957, anh Thọ chuyển sang Nhẩy Dù, tôi vẫn phục vụ ở Trung Đoàn 35 Bộ Binh.
              Trên hành trình, tôi ăn hết mấy củ khoai mì với cái túi thịt chà bông quá mặn. Giữa trưa, đoàn xe dừng lại đoạn đường trống trải cả hai bên. Mọi người xuống xe ăn trưa. “Cai tù” ăn theo cai tù, tù ăn theo tù. Anh Trần Văn Lễ đưa tặng tôi mấy củ khoai mì, vì anh bị bệnh trỉ mới thuyên giảm nên không dám ăn những thức ăn có chất xơ. Cũng nhờ mớ khoai mì “tăng viện” này cộng với chén cơm nếp mới giải quyết ổn thỏa cái bao tử của tôi. Chẳng biết tại sao lúc nào tôi cũng cảm thấy đói c ả.
              Trong lúc ăn trưa, ngồi nhìn đoạn đê ngăn nước Sông Hồng làm tôi chợt nhớ đến cuối những năm 30 khi ấy tôi học lớp élémentaire (lớp nhất trường làng), trong quyển “Quốc Văn Giáo Khoa Thư” xuất bản trên đất Bắc. Đa số các bài học đều mô tả sự kiện và con người miền Bắc, trong đó có nói về hệ thống đê điều và mục đích của nó đối với sinh hoạt nông thôn vùng đồng bằng Sông Hồng. Bây giờ tôi mới thấy tận mắt. Nếu dùng kích thước của những bờ đê trên đồng ruộng miền Nam để nói, thì hệ thống đê điều miền Bắc quả là qui mô hơn tôi nghĩ. Cũng từ nét nhìn này, tôi mới hình dung được sức tàn phá bên trong đê khi đường đê bị đứt đoạn.

              Xế chiều, đoàn xe qua cầu Long Biên ngang Sông Hồng, vào thành phố Hà Nội. Nhưng đoàn xe chỉ chạy trên những con đường ven ngoại ô, nên chẳng thấy phố phường Hà Nội ra làm sao cả, nơi mà những năm 30-50 nổi danh với 36 phố phường và 5 cửa ô. Đoàn xe tiếp tục trên quốc lộ 1 hướng xuống Nam Định. Đến thị xã Phủ Lý, rẽ phải, và dừng lại ngay trước khi đến chiếc cầu phao ngang sông Đáy. Người dân từ những dãy phố lụp xụp túa ra nhìn từ phía sau xe vì hai bên bị phủ kín bằng “tấm bạt”. Nhóm thanh niên nam nữ tuổi choai choai, đứng sau xe chúng tôi, họ chỉ chỏ:
              “Bọn Pôn Pốt đó”.
              “Chúng nó nói tiếng Việt mà Pôn Pốt gì”.
              “Bọn Pôn Pốt cũng nói tiếng mình chứ”.
              “Không phải đâu. Người ta nói bọn Pôn Pốt đen và xấu lắm, còn bọn này giống Việt Nam mình”.
              “Này. Ngụy đó. Đừng nói lớn, chúng nó nghe đấy”.


              Anh em chúng tôi không ai nói gì đến đám choai choai hỗn xược đó, vì hai thằng võ trang ngồi trên tấm bửng xe đang lườm mắt trong khi vẫn ghìm súng vào chúng tôi trong lòng xe.
              Đoàn xe tiếp tục hành trình sau khi qua chiếc cầu phao. Điều lạ là cuối đoàn xe có chiếc xe chở toán Công An mặc đồng phục vàng. Tôi kề tai nói nhỏ với anh Đặng Văn Hậu (Đại Tá Không Quân):
              “Hậu ơi! Liệu có phải tụi mình vô tay đám Công An này không?”
              “Tụi mình mà vô tay bọn Công An thì khốn nạn với chúng nó đấy”.
              “Anh thử đoán xem có phải chúng mình vào tay Công An không?”
              “Ai mà biết được cái bọn này. Tớ là người Bắc, dòng họ của tớ ngoài Bắc vô Sài Gòn sau khi mình sụp đổ, họ nói về cái bọn Công An mà dân của họ ngoài Bắc còn chịu không nỗi, tụi mình mà vô tay chúng nó thì khốn khổ là cái chắc!”


              Theo đường liên tỉnh 21 có đoạn song song với Sông Đáy về hướng tây bắc, cả đoạn đường này xấu quá nên đoàn xe chạy rất chậm. Đến một đoạn quanh khá rộng và trống trải, tôi khều anh Hậu:
              “Hậu. Sao đoàn xe bây giờ còn có mấy chiếc hà. Lúc qua Sông Hồng ở Yên Bái, mình trông thấy mười mấy chiếc lận mà”.
              “Chắc nó còn đằng sau chớ đâu”.
              Đến đoạn đường quanh gần như chữ U, tôi lại khều anh Hậu:
              “Hậu. Vùng rừng núi này mà sao có khu nhà ngói bên kia thung lũng giống như trại lính kìa Hậu”.
              “Ừ nhỉ!”


              Nam Hà: Giai đoạn 1978-1981
              Khoảng nửa giờ sau đó, đoàn xe dừng lại trước cổng khu nhà ngói mà lúc nảy tôi với anh Hậu trông thấy. Nhìn lên tấm bảng có dòng chữ “Trại tập trung cải tạo Nam Hà”. Đoàn xe 5 chiếc Molotova vào hẳn bên trong. Dừng lại giữa cái sân khá rộng, nền đá nên có phần sạch sẽ.
              “Các anh mang tư trang xuống xe”.

              Cái lệnh đầu tiên của đám Công An rất khô. Ngay sau đó, bọn Công An dẫn các bạn trong 4 xe đầu vào buồng giam số 15 và 16. Còn các bạn trên xe cuối cùng là 27 người -tôi trong số này- bọn họ dẫn vào buồng giam số 5. Lúc ấy cửa khóa, chúng tôi ngồi bên ngoài. Một tên Công An nhỏ nhắn đến cho biết:
              “Nhà bếp đang chuẩn bị cơm cho các anh. Có một điều tôi cần báo cho các anh biết, bữa ăn hôm nay là bữa ăn đột xuất, từ mai trở đi các anh sẽ không có những bữa ăn như thế. Ngày mai, các anh làm những thủ tục theo qui định. Tiếp đó sẽ học nội qui của trại, và sẽ đi lao động như các đội khác”.
              Nói xong, hắn chắp tay sau đít, ra cửa khuôn viên buồng giam.

              Vẫn ngồi ngoài cửa. Mấy anh tù hình sự đem cơm tới. Bữa ăn ngoại lệ này mà tên Công An vừa nói là “đột xuất”, gồm có cơm trắng + canh bắp cải + su hào xào thịt heo. Chia xong, mỗi khẩu phần được gần hai chén cơm, nửa chén canh mà trong đó có 6 miếng bắp cải, khoảng chục lát su hào cùng với 2 miếng thịt lớn bằng hai ngón tay kẹp lại. Nhưng khẩu phần ngoại lệ ít ỏi này lại là sự thèm thuồng của các bạn đằng sau hàng song sắt, vì khi phân chia xong thì hai bạn từ bên trong đưa cái chén nhỏ ra xin mấy lát su hào với một miếng thịt bé xíu còn dính bên hông cái chậu nhỏ! Vài bạn trong số chúng tôi moi ra từ trong những cái túi cái bịt được mấy củ khoai mì bắt đầu “đổ mồ hôi”, mà các bạn đằng sau hàng song sắt tranh nhau nhận lấy và ăn ngấu nghiến ngon lành! Điều này báo hiệu cho chúng tôi biết ăn uống ở trại tập trung này chắc chắn là tệ hơn trại tập trung Yên Bái nữa, và nó sẽ là hình ảnh của chúng tôi trong những ngày sắp tới!

              Một tên Công An cầm xâu chìa khóa thật lớn vừa đến. Sau hai tiếng lách cách, cửa buồng giam mở ra. Hắn đứng ngay cửa:
              “Các anh từng hai người một, từ từ đi vào”.

              Đếm đủ. Ngay tức thì, tiếng cánh cửa ập vào, âm thanh réc-réc của thanh sắt đẩy ngang, tiếng ống khóa “crắc” khô khan. Thế là 27 anh em chúng tôi đang ở đằng sau hàng song sắt, nếu nhìn từ chỗ chúng tôi ăn cơm lúc nảy! Việc đầu tiên là phân chia chỗ nằm. Các bạn trẻ trong buồng giam chia cho chỗ nào thì nằm chỗ đó, cho nên anh em chúng tôi nằm rải rác, người trên nền xi măng, người trên gác bằng ván. Cũng may là tôi + anh Huỳnh Thanh Sơn + và anh Đặng Văn Hậu, nằm cạnh nhau trên sàn gác. Vẫn là những cái cõi không gian bé tí. “Nhập buồng giam, tù mới tùy thuộc tù cũ” mà! Vài nét sơ khởi: Buồng giam -bọn Công An gọi như vậy- có 5 gian thì 4 gian là chỗ nằm, gian còn lại là chỗ vệ sinh kể cả cầu tiêu có thùng chứa. Vừa trệt vừa trên gác, có 18 cửa sổ kể cả cửa sổ ở đầu hồi, với những song sắt tròn và lớn. Lần đầu tiên tôi nhận ra cảm giác sợ hãi khi thấy mình bị khóa chặt trong bốn bức tường đá tảng chật hẹp này! Nhưng sau một ngày dằn xốc và ướt át, chúng tôi cũng có giấc ngủ qua đêm.
              Tiếng kẻng đánh thức khi trời mờ sáng, tôi nói với anh Hậu:
              “Hậu ơi! Cứ mấy bạn ấy làm sao thì mình làm vậy cho chắc ăn nghe Hậu”.
              ‘Tù mới phải theo tù cũ mà. Cứ thế ta làm thôi”.


              Nhưng đâu phải cứ tù cũ làm gì thì tù mới làm theo được, chẳng hạn như các bạn tù cũ có để dành nước sáng rửa mặt rửa mũi, trong khi tù mới chúng tôi không một ai có lon nước nào cả. Thế là đành phải chờ ra cửa hẳn hay.
              Trông thấy các bạn tù cũ ghi danh lia lịa, tôi hỏi:
              “Xin lỗi, các bạn ghi danh sách gì vậy? Chúng tôi có cần ghi vào đó không?”
              “Chúng tôi ghi bệnh, mấy chú có cần ghi không?”
              “Cám ơn. Ba anh em chúng tôi không sao”.

              Tiếng khóa lách cách ngoài trước. Tiếng réc réc của thanh sắt kéo qua. Cửa mở. Một bạn tù cũ nghe các bạn khác gọi là “buồng trưởng” bước ra trước, đứng đối diện với tên Công An mà các bạn tù cũ gọi là “cán bộ trực trại”:

              “Bác cáo cán bộ. Buồng 5 tổng số 47, kể cả số mới đến đêm qua. Chờ lệnh cán bộ”.
              “Được. Cho ra”.


              Thế là từng đôi hai người ra cửa. Đôi đầu tiên ra đến bờ tường thì đứng lại, chờ hắn đếm xong và đủ mới cho tan hàng.
              Nhà bếp đẩy xe nước đến, hai phích nước (x 10 lít) còn nóng vừa để xuống là bà con tù trong buồng giam, nhanh tay lẹ chân đem lon guigoze đem ca ra nhận phần nước của mình, do một bạn tù có trách nhiệm “trực buồng giam” phân chia, mỗi người nửa lon guigoze. Nước thì nóng nhưng không ai biết có sôi hay chưa, với lại đục ngầu, dẫu sao thì cũng có nước đánh răng rửa mặt còn hơn không. Sau khi nhận phần nước xong, bạn nào có ghi tên khám bệnh phải nhanh chân lẹ tay chạy ra “câu lạc bộ” để được bác sĩ khám sơ sơ rồi về nghỉ. Nếu bác sĩ thấy cần cho bệnh nhân ăn cháo thì bác sĩ cung cấp danh sách cho nhà bếp. Bác sĩ nói ở đây cũng là tù chính trị chớ chẳng ai khác, nhưng vì đông quá mà chỉ có thời gian 30 phút để khám hằng mấy chục bệnh nhân của cả trại, nếu không khám sơ sơ thì lấy đâu ra thời gian. Còn thuốc thì dễ lắm, bất cứ bệnh gì cũng chỉ có thứ thuốc duy nhất là “xuyên tâm liên”, bác sĩ không cần phải suy nghĩ gì cả. Từ sự kiện cả xã hội chỉ có một thứ thuốc duy nhất cho mọi thứ bệnh, tôi nghĩ là đất Bắc Xã hội chủ nghĩa 20 này không có trường đại học dược khoa, vì đâu cần bào chế thuốc men gì mà cất trường cho tốn kém.
              Tiếng kẻng xuất trại vang vang thúc giục mọi tù nhân chính trị lẫn hình sự, ra sân tập họp để bọn Công An trực trại điểm số xuất trại lao động. Khi trực trại cho Đội nào xuất trại thì cán bộ quản giáo và võ trang Đội đó đến nhận ra cổng. Tôi đứng trên gác đầu buồng giam số 5 nhìn ra sân xem quang cảnh xuất trại lao động mà trước sau gì cũng đến lượt chúng tôi. Sau khi hỏi qua anh bạn trẻ trong toán “trực buồng”, được biết vài nét sinh hoạt nơi đây:
              Trại này do Công An quản trị và là trại tù chuyên nghiệp chớ không như trước đây do quân đội quản trị. Tổ chức tù chính trị lẫn hình sự gọi là Đội, mỗi Đội cũng có quản giáo với võ trang, nhưng hai tên này chỉ quản trị Đội khi xuất trại lao động, còn khi vào trong trại thì toán Công An trực trại quản trị. Ngoài ra còn có tên Công An quản trị buồng giam trong hệ thống tổ chức của toán trực trại nữa. Nghĩa là mỗi Đội tù chịu sự quản trị của 3 hệ thống: Cán bộ buồng giam, cán bộ trực trại, và cán bộ lao động. Chưa hết, còn có cán bộ văn hóa và cán bộ giáo dục chung cho cả trại nữa. Tổ trưởng trực trại lúc ấy là tên Trung Úy Thịnh mà các bạn tù cũ gọi là “Thịnh khuỳnh”, vì lúc đi hai cùi chỏ của hắn khuỳnh ra. Các bạn cho biết hắn là hắc ám nhất ở trại này để mà đề phòng khi đối đầu với hắn. Nói chung, tất cả những tên Công An trong 3 nhóm quyền lực trên đây, đứa nào cũng có quyền chửi bới hành hạ tù cả.
              Mỗi buồng giam có một khuôn viên riêng, có khóa cửa hẳn hòi. Như vậy, có 3 lần khóa: Khóa cổng trại. Khóa cổng khuôn viên buồng giam. Và khóa cửa buồng giam.
              Khi các Đội xuất trại xong, hai bạn trực buồng giam dùng đòn gánh khiêng thùng phân bắc xã hội chủ nghĩa ưu việt xuống triền đồi đổ vào cái hộc lớn chứa loại này. Các Đội trồng rau mà họ gọi là tăng gia từ dưới thung lũng lên đó khiêng xuống khu vực trồng rau, cho nước vào quậy tan ra và tưới lên rau trái. Nước tiểu thì chảy theo cái cống nhỏ dẫn xuống hộc chứa cạnh hộc chứa phân bắc. Khi đi cầu, bỏ cả giấy vào cái thùng chứa phân bắc, và vì không có nước để dội nên mùi nước tiểu lẫn mùi hôi phân bắc xã hội chủ nghĩa tràn vào các gian nằm của tù!
              Cơm ăn hằng ngày là độn 100%, hay nói cho đúng là ăn toàn bo-bo mà bọn chúng gọi là “mì hạt”. Bo-bo là loại thực phẩm thế giới dành nuôi gia súc, nhất là ngựa. Thức ăn hắng ngày thường là vài lát su hào với mấy cọng rau lênh đênh trong chén nước gọi là canh. Đội nhà bếp khiêng lên giao các toán trực buồng giam và toán này phụ trách phân chia.
              Gần cổng trại có cái giếng rất lớn nhưng rất cạn, cái giếng cạnh buồng giam số 17 & 18, và cái giếng cạnh lối đi vào trạm xá ở cuối một góc trại. Đó là 3 nguồn nước cho tất cả tù chính trị lẫn tù hình sự lúc ấy vào khoảng 800 người sử dụng. Nhà bếp có giếng riêng.

              Ban ngày lẫn ban đêm, khi nói chuyện với nhau phải cẩn thận nhất là ban đêm, vì lính Công An tuần tiểu bên ngoài các buồng giam. Đang nói chuyện với anh bạn trẻ trực buồng giam thì tên quản giáo bước vào:
              “Các anh đến chiều qua, khẩn trương ra câu lạc bộ làm thủ tục”.

              Gần 200 Đại Tá từ buồng giam số 5, 15, và 16, ra gian nhà xiêu vẹo mà họ gọi là câu lạc bộ, ngồi trên các thanh gỗ gác trên nền mặt xi măng loang lỗ, một lô Công An cả nam lẫn nữ ngồi trên các băng dài. Tên Công An Trại Trưởng nghe như là tên Xuyên, hắn có hàm răng hô hết tầm mức, đứng sau bục gỗ nói oang oang: Nào là Việt Nam ta anh hùng, dân tộc ta anh hùng, chủ nghĩa xã hội là khoa học, là ưu việt, ngọn cờ Mác Lê là bách chiến bách thắng, ..v..v… Thật ra trong vài năm qua, đây là thứ bài bản mà từ tên ngồi trên chót vót xuống đến tên quản giáo quèn, đều học thuộc lòng để phun ra với những ai trước mặt như tù chính trị chúng tôi hôm nay chẳng hạn. Đến đoạn cuối, hắn ra lệnh:
              “Để sớm có tiến bộ, các anh phải chấp hành mệnh lệnh của cán bộ đây (vừa nói hắn vừa chỉ vào mấy tên Công An đứng cạnh). Các anh phải gọi các sĩ quan và chiến sĩ là cán bộ. Các đồng chí này trẻ tuổi, nhưng đầy đủ phẩm chất và đạo đức cách mạng, để giúp các anh học tập và lao động tiến bộ. Khi muốn báo cáo với cán bộ, các anh phải đứng xa 6 mét. Đó là lệnh, các anh phải chấp hành cho tốt”.
              Hắn nói xong, dù muốn hay không muốn, tù chính trị cũng phải vỗ tay vì hắn vỗ tay trước, rồi đám Công An vỗ tay theo. Trong xã hội xã hội chủ nghĩa, các cấp lãnh đạo lớn nhỏ của họ, mỗi khi phun xong một đoạn trong bài bản thuộc lòng nào đó thì ngưng lại và tự họ vỗ tay trước, cử tọa buộc lòng vỗ tay theo. Lại phun tiếp.
              Đến thủ tục bàn giao tù, hồ sơ, và những gì mà chúng tôi buộc phải gởi họ lúc ở trại tập trung Yên Bái. Riêng thuốc tây họ hoàn lại cho từng người tự cất giữ. Ba con bé Công An tuổi khoảng 19-20, mỗi đứa một chồng hồ sơ, gọi từng người mà tôi là trường hợp điển hình để ghi lại đây:

              “Phạm Bá Hoa”.
              “Có”.
              Nói xong, tôi đứng dậy đến trước mặt con bé trông khá sạch sẽ.
              “Tên gì?”
              “Phạm Bá Hoa”.
              “Năm và nơi sinh?”
              “1930, tại Sóc Trăng?”
              “Sóc Trăng ở đâu?”
              “Sóc Trăng ở Sóc Trăng”.
              “Không được đùa trước mặt tôi. Sóc Trăng ở đâu?”
              “Tôi không đùa. Cán bộ hỏi không rõ nghĩa làm sao tôi trả lời chính xác”.

              Con bé nhìn tôi với nét mặt hầm hầm:
              “Sóc Trăng ở Nam Bộ hay Trung Bộ?”
              “Sóc Trăng ở miền Nam”.
              “Cấp chức?”
              “Đại Tá. Tham Mưu Trưởng Tổng Cục Tiếp Vận/Bộ Tổng Tham Mưu”.
              “Ngày bị bắt?”
              “Tôi trình diện”.
              “Trình diện hay bị bắt cũng vậy thôi. Ngày nào?”
              “Ngày 14 tháng 6 năm 1975”.
              “Địa chỉ trước khi bị bắt?”
              “X 12, cư xá Bắc Hải, Phường 25, Quận 10, Sài Gòn”.
              “Về chỗ”.


              Trở lại chỗ ngồi, chờ con bé Công an tóc dài nghe như tên Nguyệt, phụ trách kiểm nhận những gì chúng tôi gởi:

              “Phạm Bá Hoa”.
              “Có”.
              “Đồ vật đăng ký gồm những gì?”
              “Một đồng hồ đeo tay hiệu Longines, một chiếc nhẫn vàng 24, nặng một chỉ”.
              “Kiểm lại có đúng không?”

              Cô ta đưa cái túi nhỏ cho tôi. Cái trục đồng hồ tôi đã làm gãy khi ở trại tập trung Tam Hiệp đã bị mốc màu xanh:
              “Đúng là của tôi”.
              “Còn trong đăng ký (gởi) bao nhiêu tiền?”
              “Số tiền tôi gởi còn 35 đồng hoặc sai biệt chút ít”.
              “ 34 đồng rưỡi”.

              Con bé đưa tôi Phiếu Gởi Đồ Vật và Phiếu Lưu Ký (gởi) tiền.
              Khi tất cả chúng tôi gọi là làm thủ tục xong, về buồng giam thì anh bạn trực buồng đã chia cho nửa ca bo-bo, mấy lát su hào, với một muỗng nước muối. Ở đây không cho ăn muối hột mà là ăn muối nước. Bữa ăn bo-bo đầu tiên cảm thấy không đến nỗi ghê sợ vì nó ngòn ngọt, tuy là nhai có phần mỏi quai hàm. Anh bạn trẻ bèn chìa kinh nghiệm ra liền:
              “Mấy chú mới ăn bữa đầu như vậy đó, chỉ vài hôm thì mấy chú sẽ biết thế nào là bo-bo nguyên võ”.
              “Nó làm sao anh bạn?”
              “Khi đi cầu thì chú biết liền”.


              Thật ra chẳng phải vài ngày gì cả mà ngay sáng hôm sau, khi ngồi bên trên cái thùng đựng phân người. Trời đất ơi, cái hậu môn đau kinh khủng, vì lớp võ lụa còn nguyên nên nó làm rách hậu môn và rỉ máu, đến mức miếng giấy đỏ lòm khi lau nó. Mấy anh bạn trẻ đã “thưởng thức” thứ mì hạt này khá lâu nên từng trải thế nào là nhẩy nhổm khi sản xuất thứ phân bón xã hội chủ nghĩa ưu việt ra ngoài. Các bạn tù trẻ ăn từng hột bo-bo bằng cách dùng cây tăm xỉa răng ghim từng hột cho vào miệng. Ăn như vậy vừa nhai kỷ vừa kéo dài bữa ăn để được sống trong ảo giác là mình ăn nhiều. Nhưng với các anh “chưa mọc răng đầy đủ” (đã nhổ nhiều răng) là khốn khổ như anh Trương Đình Liệu hay anh Nguyễn Hòa Phùng chẳng hạn, phải nghiền nát mới nuốt được.
              Ngay chiều ngày thứ hai tại trại tập trung Nam Hà, chúng tôi phải bày ra tất cả những gì mang theo mà họ gọi là tư trang để tên quản giáo buồng giam tên Phụ kiểm soát. Nói cho đúng là tên Phụ đứng nhìn hai tên tù hình sự lục soát chẳng sót món nào. Anh nào có 3 cái lon guigoze trở lên là nó chỉ để lại 2 cái thôi. Tôi có 6 sợi giây dù khá dài, tên quản giáo lấy luôn. “Cai tù” ở đây nghèo lắm, thấy thứ gì của anh em chúng tôi coi được được là nó lấy với lý do:
              “Những thứ này các anh không được giữ vì nội qui cấm”.
              “Cán bộ cho tôi lại 2 sợi để đi rừng lấy củi”.
              “Không được”.


              Vậy là ngay chiều hôm nay, hắn đã trấn lột chúng tôi một số đồ tuy không đáng giá bao nhiêu, nhưng những người tù chúng tôi rất cần, như: cái cắt món tay, lưỡi lam cạo râu, cây đèn bấm nhỏ, ..v..v.. Nhớ lại bọn cán bộ với bộ đội trại Tam Hiệp đã trấn lột khá nhiều đồ dùng của chúng tôi, trại tập trung Yên Bái lại trấn lột lần hai, bây giờ bọn Công An trấn lột nữa. Một bạn trẻ -tù cũ- nghe tôi nói trỏng với cái giọng căm tức, anh ta nói theo:

              “Mấy chú sẽ còn bị trấn lột nhiều lần nữa chớ không phải chỉ có 3 lần đâu. Ở đây thỉnh thoảng bọn họ bảo mình mang ra cho nó xét. Món gì nó vừa ý là không sớm cũng muộn bị chúng nó lấy thôi”.
              “Các bạn bị chúng nó xét mấy lần rồi?”
              “Cháu ra đây năm 1976, chưa được hai năm mà bị chúng nó lục xét tịch thu 6 lần rồi. Mỗi lần chúng nó tịch thu một ít. Cả bọn họ cùng một phe trấn lột nên chú đừng hòng báo cáo mà mất công, có khi mình còn bị chụp mũ là nói xấu cán bộ thì đủ thứ phiền hà chú ơi”.

              Bo-bo tối xong. Vào mùng. Tôi nói khẻ với anh Huỳnh Thanh Sơn:
              “Anh Sơn. Hồi sáng tôi trả lời con nhỏ Công An là tôi trình diện chớ không phải bị bắt, nó nói bị bắt hay trình diện cũng vậy thôi. Điều này làm tôi kiểm lại từ ngày đầu: Từ lúc mình được giữ tiền giữ áo quần cũng như đeo đồng hồ đeo nhẫn, đến chỗ phải móc ra trao cho chúng nó giữ. Từ cách xưng hô gọi chúng nó bằng anh đến gọi chúng nó là cán bộ với bộ đội, bây giờ nó bắt mình phải gọi tất cả chúng nó từ sĩ quan xuống đến lính đều là cán bộ. Từ khoảng cách mỗi khi tiếp xúc như thế nào cũng được, bây giờ phải đứng xa 6 thước. Từ chỗ không đóng cửa đến nay thì 3 lần khóa, khóa cổng trại, khóa cửa khuôn viên, khóa cửa buồng giam. Từ 30 ngày đến 3 năm, và bây giờ chẳng biết là mấy lần 3 năm nữa. Rõ ràng là chúng nó càng lúc càng đẩy chúng mình vào ngõ hẹp đường cùn, anh Sơn hả?”
              “Tụi này dã man lắm! Không có điều gì tin được tụi nó cả. Ngẫm nghĩ mà ông Thiệu nói một câu để đời: Đừng nghe những gì cộng sản nói mà hãy nhìn kỷ những gì cộng sản làm”.
              “Trong thế giới cộng sản, tôi nghĩ, không có cộng sản nào lưu manh hơn cộng sản Việt Nam đâu anh”.

              Có tiếng bọn Công An đi tuần bên ngoài, tôi vội chuyển sang chuyện khác:
              “Hậu ơi, Hậu. Mình nghe nói trại Nam Hà này có đến 3 hay 4 trại chớ không phải chỉ có trại này không đâu. Bạn có nghe vậy không”.
              “Hồi chiều tớ nghe nói phía trong trại này có trại B, ngược ra phía ngoài có hai ba trại nữa, nhưng tớ chẳng biết nó nằm ở đâu nữa. Còn trại nhốt tụi mình đây là trại Nam Hà A”.


              Ngày kế tiếp, trong khi đang học nội qui có một tên Công An bước vào, tên quản giáo buồng giam giới thiệu là cán bộ giáo dục của trại. Hắn bảo chúng tôi ghi địa chỉ của trại để viết thư về gia đình: “25A-TD63/NH-Hà Nam Ninh”. Mỗi tháng viết thư một lần, mỗi ba tháng được nhận một gói bưu phẩm tối đa 5 kí lô. Trên bưu phẩm phải dán phiếu do trại phát mới được nhận. Đến chiều, chúng tôi mới biết hắn tên Niệm, dường như là Thiếu Úy. Vợ hắn cũng là Công An trại này, tên là Vường (không phải tôi viết sai đâu).

              Tuần sau đó, 27 anh em chúng tôi từ buồng giam số 5 chuyển xuống buồng giam số 15 chung với các bạn từ Yên Bái xuống đây. Tôi nhập vào Đội 30 do anh Trần Công Liễu (Đại Tá Biệt Động Quân) là Đội Trưởng. Sau hai ngày trong toán quét vôi tường buồng giam, tôi nhập vào nhóm “thợ hồ” xây tường rào bằng đá tảng để “rào mình rào bạn”. Tôi có biết thợ hồ là gì đâu, nhưng khi đang quét vôi, tên Ổn -quản giáo buồng giam- ra lệnh cho anh buồng trưởng Nguyễn Đức Khoái: (Đại Tá Biệt Động Quân)
              “Anh chuyển cái anh đội nón trắng (vừa nói hắn vừa chỉ tôi) sang tổ thợ nề từ ngày mai”.
              Thế là tôi thành thợ hồ từ ngày đó. Trong Nam gọi là thợ hồ thì ngoài Bắc gọi là thợ nề. Còn hồ thì họ gọi là vửa. Hồ để xây tường chỉ là “chạc” trộn với vôi thôi. “Chạc” là loại đá xanh còn non, cứ dùng cuốc chim cuốc vào đá non sẽ có chạc giống như loại sạn trong Nam. Vì hồ chỉ có thế, cho nên khi xây vách nhà xong phải để hai ba tháng mới đủ cứng để làm tiếp những công tác khác.

              Học chính trị.
              Chỉ mới xây xong nền nhà ăn thì 4 Đội cấp Đại Tá chúng tôi được lệnh chuẩn bị học chính trị do tên Công An nào đó từ Bộ Công An ở Hà Nội xuống dạy.
              Tại trại A này rất đông viên chức cao cấp và một số sĩ quan cấp Tá trong ngành Cảnh Sát đã chuyển từ Sài Gòn ra đây năm 1976, tôi chỉ mới tiếp xúc được với cựu Thủ Tướng Nguyễn Văn Lộc, các vị cựu Nghị Sĩ Huỳnh Văn Cao, Nguyễn Ngọc Mân, Trần Ngọc Oành, Hoàng Xuân Tửu, cùng vài vị cựu Bộ Trưởng, cựu Đại Sứ, ..v..v.. Các vị này khi đến đây đã qua lớp học tập rồi.
              Nơi tập trung những buổi lên lớp là cái hội trường xiêu vẹo ven triền núi, gần nhà tên Trung Tá trại trưởng. Suốt một tháng gọi là học tập tại hội trường và thảo luận tại buồng giam, chẳng qua là toán Công An Hà Nội xuống cũng chỉ những lời lẽ kiêu ngạo, nào là nước nhỏ dám đánh và thắng nước lớn, Việt Nam là đất nước anh hùng, xã hội chủ nghĩa là ưu việt, là vĩnh viễn trên đất Việt Nam, xã hội chủ nghĩa là chủ nghĩa của thời đại, độc lập dân tộc với xã hội chủ nghĩa là hai ngọn cờ mà đảng cộng sản Việt Nam luôn luôn giương cao, và giữ vững trong cuộc đấu tranh ai thắng ai, ..v..v.. Hết ưu việt, họ quay sang cái gọi là chính sách khoan hồng nhân đạo, chẳng hạn như được tập trung cải tạo là chứng tỏ đảng với nhà nước quan tâm bảo vệ sinh mạng trước sự căm thù của nhân dân. Đến khi phần quảng cáo cạn lời, họ chuyển sang phần dao to búa lớn cái gọi là phát triển đất nước, nào là cả nước sẽ tiến nhanh tiến mạnh tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội, nào là đến năm 2000 thì Việt Nam sẽ ngang hàng với nước Pháp và nhiều quốc gia khác, vì Việt Nam đã có búa đập 1.000 tấn biểu tượng của nền công nghiệp nặng, nào là ..v..v
              Nói chung là những ngày lên lớp, tên Công An mà họ gọi là giảng viên luôn luôn bắt đầu bằng một loạt quảng cáo về xã hội chủ nghĩa, như là bức tranh tuyệt mỹ do chế độ độc tài sẽ dựng nên trong vòng 25 năm cuối của thế kỷ 20, đại loại cũng giống như bức tranh mà ông Hồ đã vẽ cho những thế hệ công dân nước Việt Nam Dân Chủ cộng Hòa từ năm 1930 khi thành lập đảng cộng sản vậy, mà rốt cuộc đến năm 1975 thì xã hội dưới quyền cai trị của họ không hơn xã hội đồng bào thiểu số Cao Nguyên Miền Trung bao nhiêu! Bằng chứng là quân lính cũng như hàng trí thức của họ vào Sài Gòn, ngây ngô ngốc ngếch ngờ nghệch ngớ ngẩn chẳng khác những con người từ trong rừng sâu lần đầu tiên vào thành phố. Vậy là bức tranh xã hội ưu việt của ông Hồ vẽ ra để vuốt ve dụ dỗ những thế hệ “cháu ngoan” của ông, để rồi ông đẩy họ lăn xả vào chiến tranh xâm lược Việt Nam Cộng Hòa, với kết quả mà đại hội đảng cộng sản lần thứ 4 của họ hồi năm 1976, đã đưa ra con số thống kê với hằng chục triệu thanh niên đã bỏ xác dọc hành lang Trường Sơn, là bằng chứng mà những nhóm lãnh đạo cộng sản Việt Nam không thể phủ nhận trước lịch sử.
              Sau 4 bài học, tên giáo viên đòi hỏi tù chính trị phát biểu cảm nghĩ về các bài học và cả ngoài bài học nữa. Hắn nói rằng:
              “… Chúng tôi sẳn sàng nghe các anh và trả lời các anh nếu thấy cần thiết. Muốn được như vậy, các anh phải đưa câu hỏi chúng tôi xem trước…”
              Trong câu nói của hắn có hai vế. Vế thứ nhất là hắn “sẳn sàng trả lời”, nhưng vế thứ hai thì hắn nói “nếu thấy cần thiết”. Vừa mở là đóng lại ngay. Điều đó dẫn đến suy đoán, những câu mà tù chính trị đề cao cái chế độ cộng sản độc tài thì hắn sẽ giải thích thêm, bằng ngược lại thì hắn liệng vào sọt rác.
              Ngay lúc đó, cựu Đại Tá Phan Xuân Nhuận đưa tay xin phát biểu và tên giảng viên chấp nhận. Cũng cần nói qua một chút về ông Nhuận trước khi nghe ông nói. Ông thăng cấp Chuẩn Tướng ngày 14 tháng 7 năm 1964, và giữ chức Chỉ Huy Trưởng Biệt Động Quân. Ngày 10 tháng 3 năm 1966, ông được cử giữ chức Tư Lệnh Sư Đoàn 1 Bộ Binh ngay trong ngày Trung Tướng Nguyễn Chánh Thi bị cách chức Tư Lệnh Quân Đoàn I. Nhưng sau cuộc khủng khoảng chính trị do cách chức Trung Tướng Thi, ngày 7 & 8 tháng 9 năm 1966, Hội Đồng Kỷ Luật Đặc Biệt đã giáng cấp ông từ Chuẩn Tướng xuống Đại Tá và giải ngũ bắt buộc vì ông đứng hẳn trong thành phần chống đối trung ương, cùng lúc Hội Đồng nghe phát lại từ băng cassette do tổng đài điện thoại Cộng Hòa thu cuộc nói chuyện giữa ông với Thượng Tọa Thích Trí Quang, trong đó ông Nhuận mạnh mẽ chống chánh phủ.
              Bây giờ mới quí vị quí bạn nghe ông Nhuận phát biểu. Đây là một đoạn lời lẽ của ông Chuẩn Tướng bị giáng cấp:

              “Thưa Ban Giám Thị, thưa các cán bộ, thưa các anh em. Trước khi phát biểu cảm nghĩ, tôi xin giới thiệu tôi là ai?”

              Đến đây ông phải ngưng lại vì anh em tù chính trị chúng tôi cười ồ lên. Chờ im lặng ông phát biểu tiếp:
              “Tôi là Tướng Lãnh của chế độ ngụy, tôi bất mãn chế độ nên tôi chống đối chúng và chúng đã giáng cấp tôi, rồi buộc tôi về hưu…”

              Ông phải ngưng lại lần nữa, bởi tiếng cười tiếng nói của anh em chúng tôi trong hội trường át hẳn âm thanh của ông, đến mức đám Công An bao quanh phải hét lên bảo giữ trật tự. Suốt từ đầu đến cuối phần phát biểu của ông Nhuận, toàn là đề cao chế độ cộng sản mà ông Nhuận gọi là cách mạng. Cuối cùng ông nói:
              “Tôi rất an tâm học tập cải tạo để sớm có ngày đoàn tụ với gia đình”.
              Không ai đưa tay xin phát biểu, hắn cũng không chỉ định ai nữa, nên hắn nói:
              “Chúng tôi nghĩ là các anh, anh nào cũng có phần tâm tư tình cảm riêng, lo nghĩ về vợ con. Điều đó cũng là thông thường. Chỉ những anh nào cho rằng mình an tâm thì tôi cho là không bình thường”.
              Anh Đại Tá Nguyễn Kim Tây (Đại Tá Biệt Động Quân) đưa tay xin phát biểu. Hắn chấp nhận:
              “Thưa cán bộ. Tôi hoàn toàn an tâm về mặt vợ con. Tôi không lo nghĩ gì cả. Vì vậy mà câu của cán bộ vừa nói không đúng với trường hợp của tôi”.
              Hắn hỏi lại:
              “Anh không không lo nghĩ gì về gia đình à?”
              “Đúng”.
              “Tại sao?”
              “Tôi còn độc thân”.

              Đúng là anh Tây chưa lập gia đình, nhưng bạn bè vẫn cười râm ran vì thấy anh Tây chọc quê thằng Công An giảng viên.
              Hắn hỏi với giọng gay gắt: “Anh bao nhiêu tuổi?”
              “Tôi 45 tuổi”.
              “Ngần ấy tuổi mà chưa có vợ, chứng tỏ anh rất trung thành với chế độ ngụy, hi sinh cho chế độ ngụy đến mức vẫn độc thân”.
              Bị chọc quê, hắn bèn mắng anh Tây một trận. Thế nhưng “bị” mắng mà cả anh Tây lẫn các bạn cùng cười, nhưng lúc ấy cười chúm chím chớ đâu dám cười thành tiếng, hắn mà biết anh em chúng tôi cười vào mặt hắn thì lắm thứ rắc rối xảy ra chớ không yên thân với bọn họ đâu.

              Khai báo.
              Đến đấy là xong phần học tập chính trị. Nhưng với bọn Công An trại giam chuyên nghiệp này, sau đợt học tập là viết “bản tự khai” để chứng tỏ thông suốt cái gọi là chính sách “khoan hồng nhân đạo” và tin tưởng vào điều mà bọn họ gọi là chủ nghĩa xã hội. Do đó, phần tiếp theo là chúng tôi -tất cả cấp Đại Tá từ trại tập trung Yên Bái chuyển đến- phải khai báo qua những trang giấy. Trước khi họ hướng dẫn khai báo, một tên Công An tầm thước trung bình, mặt rỗ hoa mè, dường như tên là Thịnh (không phải Thịnh khuỳnh của trại Nam Hà) lên bục gỗ:
              “… Sau chuyến công tác từ trong Nam về. Tôi thấy rằng, gia đình các anh rất mong đợi ngày về của các anh. Điều đó cũng đúng thôi. Vậy thì các anh nên khai báo cho đầy đủ, cho thật tốt, Tôi hẹn rằng, một ngày gần đây tôi sẽ gặp các anh tại thành phố HCM. Chúc các anh mạnh khỏe và khai báo cho tốt”.
              Đánh đúng tâm lý của tù chính trị dù hắn nói rất ngắn, nên chúng tôi đã chào hắn bằng tràng pháo tay khá dài. Khi ra đến cửa, hắn còn quay lại vẫy tay và lặp lại lời hẹn lúc nảy nữa chớ. Trong một chừng mực nào đó, một số anh em chúng tôi có phần tin hắn, một số khác thì dè dặt và cẩn trọng hơn, nghĩa là không tin cũng không bác bỏ hoàn toàn, và một số khác nữa thì bác bỏ ngay lời của hắn. Tôi kề tai anh Lễ:
              “Anh thấy sao Lễ?”
              “Thằng này khi nó cười trông cái mặt nó đểu hết biết”.

              Anh Đặng Văn Hậu chen vào:
              “Hắn nói cứ như thật ấy, nhưng cái mặt nó trông khó ưa làm sao á”.
              Tôi tiếp lời:
              “Tôi thì đơn giản thôi. Đã là cộng sản thì không thằng nào tin được cả. Hai bạn cứ nhớ lại xem, chúng nó tuyên truyền mình học tập 30 ngày, rồi tăng lên 3 năm. Thằng nào cũng nói cách mạng biết hết những việc chúng mình làm, nhưng chúng nó nói muốn thấy mình khai báo thành thật để chúng nó khoan hồng, mà thật ra là để chúng nó buộc tội như trường hợp hai anh Thiếu Tá bị chúng nó bắn ở trại Tam Hiệp (Biên Hòa) đó…. “
              Nói đến đây thì tên Công An hướng dẫn khai báo bước vào nên cả hội trường không còn tiếng ồn ào. Theo hướng dẫn, mọi người phải ghi chép cái mẫu khai báo gồm 34 điểm trong ba phần khác nhau:
              Phần một là lý lịch bản thân.
              Phần hai là dòng họ ông bà nội, dòng họ của hai bên cha mẹ, anh chị em ruột, và vợ con. Những người thân trong dòng họ từ ông bà nội trở xuống dù có chết cũng phải khai trước khi chết, như: Nghề nghiệp, chỗ ở, tại sao chết? Mục đích để chúng nó xem những người chết có phải trong quân đội Pháp hay quân đội Việt Nam Cộng Hòa không, để từ đó chúng nó trừng phạt những con cháu. Lúc ở trại tập trung trên Yên Bái, anh cộng sản từ trong Nam tập kết ra Bắc năm 1954 là Thượng Úy Toản, đã nói đến điều này và dặn đừng bao giờ khai báo sự thật, vì chúng nó sẽ căn cứ vào đó để kết tội người khai báo.
              Và phần ba là khai báo bản thân từ lúc sinh ra cho đến lúc ngồi viết khai báo. Phải khai từng năm một bao gồm: Ở đâu? Làm gì? Kết quả của việc làm? Khai cả những cô bạn học, bạn gái bạn trai, và khai về mỗi người cũng đúng theo cái khung khai về bản thân mình.
              Tôi lại kề tai anh Lễ -chúng tôi thân nhau từ lâu- và ngay trong lúc này lại ngồi cạnh nhau:
              “Anh thấy chúng nó truy lục toàn bộ gia phả của mình không. Lại còn truy lục mọi góc cạnh tình cảm của mình nữa. Giống y như một đoạn mà tôi đã đọc trong “Bóng Cờ Hồng Trên Đất Trung Hoa” hồi năm 1970 khi học ở Trường Chỉ Huy & Tham Mưu Cao Cấp ở Đà Lạt vậy. Ruột gan mình nó hổng moi được ngay bây giờ, nếu moi được là chúng nó cũng hổng chừa đâu. Thứ gì chúng nó cũng nắm hết. Độc quá sức!”
              Chỗ ngồi viết là buồng giam số 15, số 16, và trong gian nhà xiêu vẹo mà chúng nó gọi là “câu lạc bộ”. Tôi trong Đội 30 viết khai báo tại câu lạc bộ. Mỗi người nhận 20 tờ giấy đôi có gạch ô vuông, viết chấm mực và mực. Hết giấy hết mực thì lãnh tiếp.
              Tôi nghe các bạn trẻ kể lại là các viên chức cao cấp trong Chánh Phủ, trong Quốc Hội, và các sĩ quan Cảnh Sát cấp Đại Tá đến trại tập trung Nam Hà này trước chúng tôi, đã viết khai báo rồi. Có người viết đến 500 trang như Thiếu Tướng (Nghị Sĩ) Huỳnh Văn Cao chẳng hạn. Có người còn viết nhiều hơn nữa. Vài anh em chúng tôi thắc mắc: “Không biết các ông ấy khai báo gì mà đến mấy trăm trang giấy”.
              Phần đầu thì viết dễ thôi, vì là lý lịch của bản thân mà chúng nó gọi là “lý lịch trích ngang”. Với lại trong 3 năm qua, mỗi người chúng tôi phải khai đến vài chục lần chớ không ít, vì bất cứ tên nào cũng bắt tù chính trị chúng tôi khai lý lịch cả. Chúng tôi đâu có biết tên nào có quyền tên nào không có quyền mà nghe lời hay phản đối, thôi thì cứ viết cho yên thân.
              Phần gia phả là phải vò đầu bóp trán cả ngày để lục lọi trong trí nhớ xem từng ông bà cô bác tên gì, bao nhiêu tuổi, vì trong gia đình cứ gọi Ông Ba Bà Tư ..v...v.. chớ có bao giờ biết tên. Còn tuổi thì áng chừng từ người nhỏ nhất trở lên, từ đó làm chuẩn để “ấn định” tuổi của những ông bà lớn hơn. Cứ mỗi người lớn hơn thì cộng thêm hai hay ba tuổi, và cứ thế mà khai. Chưa hết, nếu như ông bà cô bác đã chết phải khai vì lý do gì mà chết nữa chớ. Chỉ có cách gắn đại cho cái bệnh gì đó như rắn cắn, té sông, sụp hầm, leo cây bị gãy nhánh, bất đắc kỳ tử, ..v..v.., miễn là đừng chết vì tham gia chánh quyền hay quân đội thì tránh được phiền toái. Có đêm nằm nghĩ lại những gì mình khai mà phát cười. Thuở đời nay con cháu mà dám cả gan đặt tên rồi ấn định tuổi cho ông bà cô bác, lại còn gắn cho cái bệnh phải gió gì đó để chết theo ý muốn nữa. Nếu không khai báo theo cách đó thì tên cán bộ tuổi mới 20 nó mắng nghe đến nổ lỗ tai chớ vừa đâu. Chẳng hạn như:
              “Anh là cháu mà không biết tên tuổi của ông bà à? Từ nhỏ đến lớn anh cũng không hỏi xem ông bà cô chú của anh chết vì bệnh gì à? Cái thứ con cháu như các anh là cái thứ mất gốc, chỉ biết đế quốc thôi”.
              Tức quá, tôi trả lời:

              “Ở trong Nam chúng tôi các cơ quan hành chánh hay quân đội chẳng bao giờ đòi hỏi lý lịch như vậy, nên chúng tôi chẳng ai hỏi ông bà cô bác đến những chi tiết ấy cả”.
              “Tại anh không dám khai thật đấy”.
              “Báo cáo cán bộ, tôi thấy chẳng có gì phải giấu cả. Dường như cán bộ xem đó là điều quan trọng thì phải?”
              “Lý lịch mà không quan trọng à!”
              “Trong chế độ của chúng tôi thì khác cán bộ à! Các cơ quan chỉ cần biết bản thân chúng tôi là đủ. Vì nền hành chánh của chúng tôi tổ chức dựa trên “quan niêm tin tưởng” nên căn cứ vàolời khai của mỗi người là đủ. Trường hợp công dân nào lợi dụng lòng tin đó mà vi phạm luật pháp thì luật pháp trừng phạt”.

              Hắn im lặng một lúc rồi gằn giọng: “Đừng có lý luận nữa. Tiếp tục đi”.
              Đến phần thứ ba mới là phần chánh. Trong phần này phải khai báo từ lúc sinh ra, lớn lên, đi học, làm những việc gì, kết quả của những việc làm đó, ..v..v.. Chỉ trong cái đoạn từ năm 1930 đến năm 1939, mà hắn sỉ vả bảo viết lại đến lần thứ 3 hắn mới chấp nhận. Quí vị quí bạn nghĩ xem, từ lúc chào đời đến khi 9 tuổi thì nhớ được cái gì để viết. Hắn lên giọng:
              “Tại anh không đặt mình vào thời điểm ấy mà viết, chẳng lẽ anh không làm gì được cho ba má anh à?”
              “Báo cáo cán bộ, tôi đâu phải thần đồng mà khi chào đời đến lúc 9 tuổi, xin lỗi cán bộ nghe, cái tuổi ấy tắm không mặc quần thì làm sao biết mọi việc trên đời cũng như làm được bao nhiêu việc giúp Ba Má tôi để mà viết”.

              Cái mặt hắn đỏ lên, hắn quát: “Anh lý luận cái kiểu ấy với tôi à?”
              “Không. Tôi chẳng lý luận gì cả, tôi chỉ nói với cán bộ những sự thật trong cuộc sống của tôi thôi”.
              Hắn trừng mắt nhìn tôi. Im lặng. Hắn ra ngoài.
              Anh Lễ khều tôi:
              “Coi chừng nó nhốt anh à. Thôi, đừng có đấu với nó không có lợi đâu”.
              “Tôi biết chớ. Lúc nảy tôi muốn hỏi hắn chớ từ lúc sinh ra đến khi 9 tuổi hắn đã làm được gì cho ba má hắn. Nhưng tôi nén lại được, để chuyển qua câu tôi không phải thần đồng đó”.
              Khoảng nửa giờ sau hắn quay lại: “Sao anh không viết?”
              Bỗng dưng hắn dịu giọng một cách lạ thường, cứ như không có chuyện gì xảy ra trước đó cả!
              “Báo cáo cán bộ, tôi cố nhớ lại những gì xảy ra trong đời tôi thuở ấy, nhưng vẫn chưa nhớ được điều gì nên chưa thể tiếp tục”.
              “Tôi cho anh suy nghĩ 30 phút nữa rồi viết tiếp”.
              Cuối mỗi ngày, viết được bao nhiêu đưa hắn bấy nhiêu, nếu đoạn nào hắn cho là “không đạt yêu cầu”, sáng mai hắn bảo viết lại sau một hồi sỉ vả. Mỗi lần như vậy, tôi phải vẽ vời để viết theo điều mà hắn gọi là “đạt yêu cầu”, ấy vậy mà hắn chấp nhận. Nghĩa là viết thật thì hắn cho là “không đạt yêu cầu”, còn tưởng tượng ra để viết thì hắn cho là “đạt yêu cầu”. Điển hình khi tôi viết về cô bạn học thời sơ học với cái bằng “Việt Nam Sơ Đẳng Tiểu Học Văn Bằng”, cô tên là Yến, mãi 8 năm sau mới gặp lại trong một dịp tình cờ ở Sài Gòn. Hắn hỏi với chút châm biếm:
              “Anh không tình tự gì à?”
              “Trời đất ơi! Tám chín tuổi mà tình tự gì cán bộ”.
              “Không. Tôi không hỏi anh lúc tám chín tuổi, mà tôi hỏi anh khi gặp lại cô bạn học của anh. Sĩ quan ngụy của anh chỉ biết tình tự ăn chơi chớ biết làm gì”.
              “Lúc ấy tôi vừa đi làm vừa đi học chớ chưa vào quân đội. Mà có vào quân đội đâu phải chỉ có tình tự ăn chơi như cán bộ nói. Chẳng lẽ chúng tôi chỉ ăn chơi mà hơn 20 năm cán bộ mới vào được Sài Gòn sao”.
              Hắn quát:
              “Tôi không chấp nhận cái lối lý luận của anh. Viết tiếp đi, đừng có dài dòng mà có chuyện”.
              Hắn dọa tôi đó. Và đây là một đoạn vẽ vời của tôi mà hắn chấp nhận:
              “… Quê tôi, tên gọi là Đại Ngãi (tỉnh Sóc Trăng), gối đầu lên bờ Nam Sông Hậu, duỗi mình trên cánh đồng trỉu hạt vụ mùa. Cạnh đó là dòng sông hai mùa mặn ngọt. Người người rất hiền hòa bên nhau trong nghề hạ bạc (đánh bắt cá) và đồng áng. Tôi được chào đời trên vùng đất xa thành thị nhưng gần gủi tình người ấy….”
              Đến đoạn tiếp theo, tôi lại viết theo cách khai báo chớ không viết theo lối viết văn. Hắn lại mắng:
              “Anh đùa với tôi hả? Anh viết kiểu gì lạ vậy?”
              “Tôi viết theo khai báo như tôi đã khai báo ở các trại trong Nam cũng như các trại trên Hoàng Liên Sơn chớ đâu có kiểu gì lạ cán bộ”.
              “Ở đây khác. Anh phải trộn lại và viết theo thời gian. Anh là người sử dụng nhiều giấy nhất mà chẳng viết được gì cả”.
              “Cán bộ nói như vậy, có nghĩa là tôi viết như viết văn phải không?”
              Hắn im lặng một lúc:
              “Không văn vẽ gì hết, anh cứ viết theo lời tôi bảo”.
              Thế là tôi dựa theo một số sự kiện có thật rồi tiểu thuyết hóa nó trong khai báo. Chuẩn bị cho bài viết bằng cách mỗi đêm ôn lại những sự kiện, rồi lọc ra một số sự kiện mà tôi cho là có tác dụng chung chung nói lên tinh thần dân tộc để hôm sau viết. Điển hình như sự kiện Tổng Thống Ngô Đình Diệm không chấp nhận sự có mặt các căn cứ quân bộ chiến Hoa Kỳ trên lãnh thổ Việt Nam Cộng Hòa, để giữ uy tín Việt Nam trên chính trường thế giới. Sự kiện Quốc Trưởng Nguyễn Khánh kêu gọi quân viện chỉ để bảo vệ Việt Nam Cộng Hòa, chớ không có kế hoạch đánh ra Bắc. Sự kiện khi quân bộ chiến các quốc gia đồng minh hiện diện trên lãnh thổ Việt Nam Cộng Hòa, cũng chỉ góp sức bảo vệ lãnh thổ Việt Nam Cộng Hòa trong chiến lược “can gián mực thước” hay “chiến tranh không cần thắng” mà thôi. Cách trình bày của tôi để họ thấy quân đội của họ có mặt trên chiến trường Việt Nam Cộng Hòa trước khi quân đội đồng minh có căn cứ trên lãnh thổ Việt Nam Cộng Hòa.
              Sự kiện những chiếc tàu của họ chở vũ khí đạn dược từ Hải Phòng, men theo hải phận quốc tế rồi xâm nhập vào hải phận Việt Nam Cộng Hòa, đã bị đánh chìm tại cửa sông Bồ Đề (An Xuyên), cửa Ba Động (Vĩnh Bình), Vũng rô (Khánh Hòa-Phú Yên) ..v..v.. Tôi cố tình khen cuốn phim “Lửa Hận Rừng Dừa” của họ (Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa) sản xuất mà tôi đã xem tại Bộ Tổng Tham Mưu. Ý của tôi là để chứng minh những chiếc tàu của họ thật sự bị đánh chìm, và nhiều tài liệu phim ảnh bị tịch thu đưa về Trung Tâm Hỗn Hợp Việt Mỹ Khai Thác Tài Liệu. Tôi cũng tóm tắt tin tức về mấy ngàn bộ xương của đồng bào Huế/Thừa Thiên đã phát hiện từ nhiều mồ chôn tập thể, sau trận tấn công của họ trong Tết Mậu Thân đầu năm 1968. Nhiều phóng viên cơ quan truyền thông quốc nội quốc tế, đã có nhiều bài viết cùng với những thước phim tài liệu phổ biến đến khán thính giả khắp nơi trên thế giới.

              Gặp phái đoàn Pháp.

              Tháng 07/1978, một buổi sáng, chúng tôi rất ngạc nhiên là buồng giam 15 và 16 (nhốt tù chính trị cấp Đại Tá) vẫn bị khóa kín mà thường ngày vào khoảng thời gian này đã được mở để viết khai báo. Nhìn theo ánh mặt trời, tôi áng chừng đã quá 8 giờ (vì đồng hồ của chúng tôi đều do trại giữ), lúc ấy cửa mở nhưng chỉ gọi 16 người ra khỏi buồng, trong số này có tôi. Đang trên lối đi nhỏ hẹp ra sân trại, tên Công An an ninh của trại -Thiếu úy Thung- bảo tôi đứng lại, lúc ấy nét mặt hắn có phần hung tợn trong khi tay hắn chỉ thẳng vào mặt tôi, gằn giọng:
              “Tôi nói cho anh biết, chốc nữa có một đoàn khách nước ngoài đến tham quan trại, họ muốn gặp một Đại Tá ngụy từng làm việc ở Bộ Tổng (Tham Mưu). Xem danh sách, họ chọn anh. Ban Giám Thị ra lệnh cho anh, họ hỏi điều gì thì tùy họ, nhưng tuyệt đối anh phải trả lời có lợi cho trại, cho nhà nước. Anh phải biết gia đình anh nằm trong tay chúng tôi. Tôi nhắc lại, gia đình anh trong tay chúng tôi, anh nghe chưa?”
              “Báo cáo cán bộ, tôi rất bở ngỡ vì không quen tiếp xúc báo chí ngoại quốc, xin cán bộ cho tôi miễn công tác này”.
              “Anh đùa với tôi hả? Đoàn khách đã chọn anh. Anh không chịu gặp họ, tức là anh chống đối trại và gây nghi ngờ về phía họ đối với trại. Tôi nhắc lại lần nữa, gia đình anh trong tay chúng tôi. Nghe chưa!”
              Tôi ức quá. Lúc ấy hai hàm răng tôi cắn lại, quai hàm bạnh ra, và chắc là mặt tôi cũng xanh nữa.
              “Anh theo tôi lên lớp học lịch sử, ngồi ở đó như là một học viên, khi nào nghe gọi tên anh thì anh bước ra. Anh coi chừng tôi đó. Tuyệt đối không được nói tiếng nước ngoài dù là lời chào. Anh nghe rõ chưa?”
              “Rõ”.
              Nơi tôi đang ngồi là chỗ mà chúng tôi thường ngày viết khai báo, nhưng hôm nay cả trại đã xuất trại từ hồi nào nên vắng hoe, trong khi các đội cấp Đại Tá chúng tôi đều bị nhốt trong buồng giam 15 và 16, ngoại trừ một số bạn ngồi đây mà họ gọi là lớp học lịch sử. Trong hội trường được dàn dựng một phòng đọc sách, và khoảng 6 anh -cũng cấp Đại Tá- được chọn ngồi vào đó như là nhàn nhã đọc sách vậy. Tất cả tù chính trị lẫn hình sự đang nằm ở trạm xá cũng đem giấu trong núi sau trại B, và thay vào đó là số người khỏe mạnh để xem như trạm xá điều trị tốt. Màn gian trá chưa hết, tại “mỗi đầu giường bệnh” có một hộp sửa đặc, một nải chuối, với vài cánh hoa dại nữa. Mỗi buồng giam đang từ 50 hay 60 tù, sắp xếp lại để mỗi buồng giam khi nhìn vào mớ áo quần cuộn lại thay gối nằm chỉ còn 25 tù thôi. Riêng buồng giam 15 và 16 chúng tôi nằm sâu trong góc cuối của trại, bị che khuất bởi bức tường đá tảng mà thoạt nhìn cứ tưởng đó là bức tường cuối cùng của trại giam này, nên họ không cần che giấu số người trong buồng giam. Nhà bếp có treo một con heo làm sẳn, để trả lời với phái đoàn -nếu có hỏi- là ăn trong ngày, nhưng thật ra là chia cho 3 trại khoảng 1.000 tù chính trị lẫn hình sự. Tôi mô tả như vậy là vì hồi tháng 4 (1978) có một phái đoàn nào đó đến thăm, lúc ấy tất cả tù cấp Đại Tá chúng tôi đều bị đưa vào kẹt núi sau trại B cất giấu trọn ngày, mãi đến khi phái đoàn rời khỏi trại chúng tôi mới được về. Lần đó phái đoàn có tiếp xúc phỏng vấn một ông cựu Bộ Trưởng của Việt Nam Cộng Hòa.
              Rõ ràng là Ban Giám Thị trại giam này đang che mắt phái đoàn, che mắt thế giới, cứ như tù chính trị trong tay họ chỉ có học về lịch sử chớ không học chính trị, cũng như không làm lụng vất vả gì hết. Đây là màn đầu tiên trong bản chất gian trá của cộng sản quản trị trại giam, và anh em chúng tôi ngồi đây là những thành viên bị bắt buộc diễn cái màn gian trá đó do một nhóm Công An từ Hà Nội xuống đạo diễn màn này.
              Tôi nghĩ, sự có mặt của phái đoàn ngoại quốc, nếu không phải là cộng sản cũng là có khuynh hướng cộng sản. Ngay bây giờ, tôi không có cách nào tránh né được vì tên Thụng đánh đúng vào điểm yếu nhất của tôi là gia đình, mà lúc nảy hắn đã luôn miệng đe dọa sự an toàn của gia đình tôi. Vậy là tôi phải tiếp xúc.

              Trong một thoáng thật nhanh, tôi có ngay câu giải đáp “phải làm gì” khi tiếp xúc với phái đoàn cho dù phái đoàn đó là cộng sản hay thân cộng sản. Tôi phải tùy cơ ứng biến, trong một tích tắc nào thuận lợi để nói cho phái đoàn đó biết rằng “đây là trại tù chứa 750 tù, và chúng tôi là tù chính trị không hề ra tòa án”. Điều mà tôi rất đắn đo “có nên liều mạng để nói lên sự gian trá của cộng sản cho họ biết không?” Nếu liều mạng như vậy có lợi gì, hại gì? Nhìn lại thân phận người tù chính trị nơi đây nhỏ nhoi quá, trong khi thế giới thì quá ư rộng lớn với biết bao vấn đề phức tạp mà mình thì hoàn toàn không có lãnh đạo. Thôi, đành phải giữ chừng mực khi phát biểu đến mức đủ để chúng nó nạt nộ mắng chửi chớ không biệt giam cùm chân bỏ đói! Đang miên man suy nghĩ, tôi nghe mấy tên Công An đứng bên ngoài nói với nhau:
              “Không thằng nào trông chúng nó để chúng nó ngồi đầy trên bệ cửa sổ nhìn sang trạm xá, lại còn la ó nữa. Phái đoàn đã trông thấy và họ chụp một số hình rồi. Không khéo là mang họa đấy”.
              “Thằng Lực coi chớ ai”.
              “Không. Thằng Lực chuyển ra trực trại rồi, thằng Ổn quản giáo buồng đó”.
              “Thằng nhóc đó mà cho nó quản giáo mấy thằng già cứng đầu sao được”.
              Vừa lúc phái đoàn từ trạm xá lên, đứng bên hông lớp học. Họ nói tiếng Pháp và trong lớp nghe rất rõ:
              “Chúng tôi muốn gặp Đại Tá Hoa”.
              Trong một thoáng, tôi nghĩ có thể thực hiện được mục đích mà tôi đã nghĩ lúc nảy.
              Tiếng của tên Công An thông dịch:
              “Phái đoàn muốn tiếp xúc với Đại Tá Hoa”.
              Tên Thung bước vào gọi tôi. Khi tôi bước đến cửa, hắn đứng sát vào tôi:
              “Anh nhớ là gia đình anh trong tay chúng tôi đấy!”
              Âm thanh của hắn như dưới sức ép của hai hàm răng nghiến chặt, tôi nghe mà phát tức! Vừa ra khỏi cửa, một tên Công An có lẽ là từ Hà Nội xuống, hắn đi sau lưng tôi và nói thật khẽ:
              “Tôi cấm anh không được nói tiếng nước ngoài, dù một lời chào”.
              Tôi đứng lại nhìn hắn, như thể cho phái đoàn biết là hắn vừa nói vào tai tôi. Dĩ nhiên là phái đoàn chẳng biết hắn nói gì, nhưng ít ra họ cũng nhận thấy điều gì đó không minh bạch. Hắn giục:
              “Tại sao anh đứng lại. Hãy đi bình thường”.
              Tôi bước thêm mấy bước nữa là đứng cạnh phái đoàn. Nhận xét thật nhanh, các thành viên trong phái đoàn khá trẻ, áng chừng tuổi trên dưới 30. Vui vẻ. Tôi nói tiếng Việt, phái đoàn nói tếng Pháp, qua lời thông dịch của Công An.
              Tôi cười nhẹ: “Tôi chào các vị”.
              “Chào ông. Có phải tên ông là Phạm Bá Hoa không?”
              “Vâng. Tôi tên Phạm Bá Hoa”.
              “Ông bao nhiêu tuổi?”
              “Vài tháng nữa tôi tròn 48 tuổi”.
              “Chúng tôi chúc mừng ông sinh nhật vui vẻ”.
              “Cám ơn các vị”.
              “Trước đây ông là Đại Tá?”
              “Vâng. Tôi là Đại Tá”.
              “Tháng 4 năm 1975, ông giữ chức vụ gì ở Bộ Tổng Tham Mưu?”
              “Tôi là Tham Mưu Trưởng Tổng Cục Tiếp Vận/Bộ Tổng Tham Mưu”.
              Tên Công An thông dịch moi mãi mới ra chữ “Chef de Bureau” để dịch chữ Tham Mưu Trưởng. Tôi quay sang hắn:
              “Xin cán bộ làm ơn dịch chữ “Chef d’ État Major” để chỉ chức vụ của tôi”.
              Một cô trẻ trong phái đoàn bước đến sát mặt tôi:
              “Ông biết tiếng Pháp?”
              Đúng cái lúc mà tôi nghĩ là thuận tiện để nói thật nhanh điều tôi đã nghĩ, thì tên Thung, an ninh của trại đứng sát lưng tôi. Không biết hắn dùng vật cứng gì mà đầu nhọn ấn nhè nhẹ vào lưng tôi, mỗi lần ấn vào là tôi đau nhói nên tôi nghiêng qua nghiêng lại. Hành động của hắn như uy hiếp tôi không được trực tiếp nói chuyện với phái đoàn. Tôi không trả lời câu hỏi của cô ấy, mà tôi chỉ cười nhẹ nhưng mặt thì nhăn nhó vì lưng bị đâm đau quá!
              Tên Công An Hà Nội: “Anh có thái độ gì lạ vậy?”
              Tôi nghĩ là hắn thấy tên Thung đứng sát lưng tôi, nhưng không rõ hắn có thấy tên Thung dùng vật nhọn ấn vào lưng tôi hay không, tôi trở lại thế đứng bình thường vì hắn không ấn vào lưng tôi nữa:
              “Không. Tôi không biết tiếng Pháp”.
              Cô gái trẻ ấy nhìn tôi một lúc, gật đầu tỏ ý cô ta nhận biết tôi hiểu câu hỏi của cô ta. Rồi cô ta nheo mắt kèm theo nụ cười nhẹ, như thể cô ta nhận thấy sự kiện không bình thường vừa rồi.
              Một anh trẻ khác hỏi: “Ông ở trong quân đội bao lâu?”
              “Vừa tròn 21 năm”.
              “Ông vào trại cải tạo mấy năm rồi?”
              “Vừa hơn 3 năm”.
              “Ông có biết tại sao ông vào trại cải tạo không?”
              “Tôi là sĩ quan cao cấp của quân đội Việt Nam Cộng Hòa. Sau ngày 30/04/1975, tôi ở nhà chờ lệnh. Sau đó Ủy Ban Quân Quản Sài Gòn ra thông cáo gọi tất cả sĩ quan viên chức chế độ cũ trình diện học tập cải tạo...”
              Tên Công An thông dịch chưa kịp dịch cho phái đoàn nghe thì tên Thung quát tôi trước mặt phái đoàn:
              “Anh trả lời thẳng là anh có tội với nhân dân, không có quanh co gì hết”.
              Tôi cứ như không nghe “lời mớm” của hắn, và thản nhiên tiếp tục:
              “Trong đợt học chính trị tại trại Long Giao ở miền Nam, bài học nói chúng tôi là những người có tội với dân, lúc ấy tôi mới biết là tôi có tội. Trước đó nếu tôi biết như vậy thì tôi trốn rồi, chớ đâu có ai biết mình phạm tội mà đi trình diện vào trại tập trung đâu”.
              Có tiếng xì xầm của mấy tên Công An sau lưng tôi, nhưng tôi không để mình bị chi phối vì còn phải tìm cơ hội nói với phái đoàn về điều tôi muốn nói.
              Lúc bấy giờ tên Công An dịch câu trả lời của tôi cho phái đoàn với nội dung “tôi là Đại Tá ngụy, có tội với dân nên nhà nước cho vào học tập”. Một cô trong phái đoàn hỏi tiếp:
              “Ông có tin là ông sẽ được về không?”
              “Có chớ. Nếu không tin như vậy thì làm sao tôi có nghị lực để sống!”
              “Điều gì làm ông tin?”
              “Dù chưa nhìn thấy điều gì rõ rệt, nhưng tôi vững tin vào thời gian với những biến đổi trên thế giới cũng như tại Việt Nam”.
              “Chúng tôi cám ơn ông. Chúc ông giữ vững nghị lực vì chúng tôi tin quảng đường trước mặt của ông còn dài lắm”.
              “Cám ơn các vị và chúc các vị sức khỏe”.
              Câu cuối cùng của thành viên trẻ trong phái đoàn làm tôi hiểu theo hai nghĩa: Rất có thể là họ biết chúng tôi còn trong trại tập trung dài lâu lắm. Hoặc họ khuyên chúng tôi là trách nhiệm với quốc gia dân tộc còn dài lâu trước mặt, hãy cố gắng vững nghị lực cho cuộc chiến đó. Cho dẫu hiểu như thế nào đi nữa, tôi tin phái đoàn này không phải là phái đoàn thân cộng sản.
              Sau khi phái đoàn rời khỏi trại, cán bộ Lực, Công An trực trại vào gọi tôi lên văn phòng an ninh. Vừa bước vào cửa, tên Thung vỗ bàn hét lớn:
              “Anh có biết rằng anh nói như vậy, tức là anh không có tội mà đảng với nhà nước bắt anh không?”
              Tôi chậm rãi và nhẹ nhàng trả lời như để xoa dịu hắn, vì dù sao thì lúc sáng tôi đã “tấn công” hắn bằng “một vài nắm đấm chính trị” rồi:
              “Báo cáo cán bộ, tôi đâu có nói như vậy. Tôi đâu có nói là đảng với nhà nước bắt mà là tôi trình diện theo lệnh của Ủy Ban Quân Quản. Đó là sự thật mà cán bộ”.
              Tôi cố tình nhấn mạnh chữ “sự thật mà cán bộ” để ám chỉ hắn giả dối, trại giả dối, nhà nước giả dối, mà tất cả đều do bản chất giả dối từ trong đảng của hắn tạo nên cả.
              Hắn lại quát: “Anh là tên ngoan cố”.
              “Cán bộ nói vậy chớ bản thân tôi chưa biết như thế nào gọi là ngoan cố”.
              “Anh chống lại cải tạo là anh không có ngày về đâu. Rục xương đấy!”
              “Báo cáo cán bộ. Tôi không làm gì trái nội qui mà cán bộ nói tôi chống cải tạo. Tôi nghĩ là cán bộ biết rõ những gì tôi trả lời phái đoàn đều là sự thật mà”.
              Có lẽ hắn tức lắm nhưng dường như đuối lý nên hắn quát:
              “Vào trại ngay”.
              Chỉ chờ có thế là tôi chào hắn và quày quả ra khỏi phòng. Trên đường vào trại, cán bộ Lực hỏi tôi:
              “Anh làm gì mà ông Thung quát dữ vậy?”
              “Tôi có làm gì đâu cán bộ”.
              Vừa đi vừa thuật chuyện giữa tôi với cán bộ an ninh vừa rồi. Cán bộ Lực có ý khuyên tôi nhưng không rõ là hắn có thật lòng hay không:
              “Anh không nên đối đầu với ông Thung. Không có lợi cho anh đâu”.
              “Vâng. Cám ơn cán bộ. Thật ra tôi không có ý đối đầu gì cả mà chỉ nói sự thật thôi”.

              RX là gì?

              Chiều ngày 1 tháng 9 năm 1978, trong lúc Đội 29 với 30 chúng tôi ngồi viết khai báo trong câu lạc bộ gần loa phóng thanh. Thường ngày loa này không được mở, nhưng chiều nay bỗng dưng chúng tôi “bị nghe” chương trình truyền thanh chuẩn bị cho ngày mai -2 tháng 9- lễ độc lập của chúng. Trong bài diễn văn dài lê thê của ông Thủ Tướng Phạm Văn Đồng, có một đoạn ngắn cuốn hút anh em chúng tôi đến mức đều ngưng viết. Đó là vấn đề tù chính trị chúng tôi, ông ta thẳng thừng rằng:
              “… Bọn ngụy quân ngụy quyền và đảng phái phản động là bọn đã gây tội ác tầy trời, ta không thể tha thứ cho chúng …”
              Lúc ấy không có tên cán bộ nào có mặt, có lẽ chúng chuẩn bị về nhà sớm. Vì vậy mà điều đầu tiên là chúng tôi xúi hai anh Đội Trưởng xin về sớm với lý do viện dẫn ngày mai nghỉ lễ. Rồi cùng nhau tụm năm tụm ba bàn luận suy đoán với bao nhiêu là hình ảnh được vẽ ra và chồng lên nhau bắt nguồn từ lời tuyên bố của ông Phạm Văn Đồng, tên cộng sản mà năm 1958 đã chan1h thức công nhận các đảo và quần đảo vùng Biển Đông thuộc về Trung Hoa cộng sản. Chúng tôi trông chờ vào bài diễn văn của ông Thủ Tướng cộng sản hôm nay, vì nghe chừng sẽ có quyết định liên quan đến tù chính trị. Thế nhưng qua lời của ông Đồng vừa rồi, đúng là ông ta có nói đến chúng tôi, nhưng điều mà ông ta nói chắng khác thùng nước lạnh tạt vào anh em chúng tôi choáng váng đến tối tăm mặt mũi!
              Sau bữa ăn bo-bo chiều, cửa buồng giam đóng rầm một cái, tiếng click khô khan của cái ống khóa vừa bấm lại, từng nhóm anh em chúng tôi tiếp tục bàn luận chung quanh lời tuyên bố của ông Phạm Văn Đồng lúc trưa. Một bạn trong nhóm chúng tôi ở cuối góc phòng mở đầu với câu ngắn mà không ai hiểu:
              “Vậy là RX rồi”.
              “RX là gì vậy cha nội?”
              “RX là rục xương chớ là gì nữa! Rõ vớ vẫn”.
              “Đấy. Các anh tin vào cái gọi là khoan hồng nhân đạo của chúng nó nữa đi. Nó lừa được bọn mình vô tù rồi nó nói huỵch toẹt ra đấy”.
              “Thôi. Nóng làm chi bạn ơi! Thế bạn có tin cái chính sách 10 điểm của họ hay không mà bạn ngồi đây?”
              “Tôi thì khác”.
              “Cứ cho là bạn khác với bọn tôi, nhưng nhìn lại thì chúng mình cũng thế thôi bạn à! Là tù thua trận cả mà. Nặng nhẹ xách mé làm chi cho đau lòng nhau!”
              “Tôi xin các anh cứ mặc cha nó! Cái quan trọng là mình phải vững tin rằng, chúng mình sẽ được ra khỏi trại tập trung dù chưa biết là sẽ ra như thế nào. Thế giới, nhất là Hoa Kỳ, vẫn xem Việt Nam là một vấn đề thì ta vẫn còn hy vọng mà. Bây giờ, vấn đề của chúng ta là giữ vững nghị lực để đừng bỏ xác trong nhà tù cộng sản. Thế thôi”.
              “Các anh ơi! Khi bước vào hoạt động chính trị, người ta buộc phải sử dụng ngôn từ của chính trị, cái thứ ngôn ngữ không nhất thiết 1 với 1 là 2 đâu. Nhất là chính trị trong cái quốc gia nghèo giữa một thế giới cạnh tranh nhau vì quyền lợi thì sự ổn định khó mà có được, nếu không nói là ảo tưởng. Trong một quốc gia không có khả năng độc lập kinh tế như Việt Nam thì đừng hòng có độc lập chính trị. Với lại, những nhóm lãnh đạo cộng sản Việt Nam, được chọn từ thành phần 3 đời bần cố nông để đại diện công nhân nông dân thì họ có học hành gì đâu. Khi lãnh đạo mà không có kiến thức thì đất nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa càng ngày càng xuống vực thẳm là điều hiển nhiên. Rõ ràng nhất là cái nhóm lãnh đạo loại ấy lúc nào cũng vỗ ngực lớn tiếng bảo vệ đất nước cả”.
              “Thằng cộng sản nó đếch cần đến kiến thức mà chỉ cần lưu manh để nắm quyền cả đời đấy. Cho nên chẳng phải riêng chúng mình, mà là cả dân tộc cứ như bị nhốt trong cái nhà tù bằng cả một quốc gia ấy”.
              “Như Trung cộng thôi. Chúng nó định nhốt các Tướng Lãnh của Đài Loan đến rục xương trong tù, thế nhưng mới bước đầu chấp nhận ảnh hưởng của Hoa Kỳ là chúng nó thả các ông ấy về Đài Loan sau 26 năm trong tù đấy”.
              “Thôi các bạn ơi! Làm ơn ngưng lại để ngủ cho có sức để mai còn khai báo tiếp. Không xong là chúng nó mắng đến phát tức bạn à!”
              Nằm cạnh tôi, bên phải là anh Ngô Văn Huế (Công Binh). Anh nói nho nhỏ:
              “Hồi đi trình diện, tôi ước tính ít nhất cũng phải 5 năm chớ tôi không tin là 30 ngày, vì cộng sản từng chà đạp Hiệp Định Genève 1954 và Hiệp Định Paris 1973 thì còn chỗ nào để mà tin nó”.
              Tôi tiếp lời cũng nho nhỏ như vậy:
              “Thật ra đâu có ai trong chúng ta dám nghĩ là đến một lúc nào, chúng ta sẽ là nguồn lợi cho cộng sản, như sự kiện Cu Ba đã từng thả tù chính trị sang Mỹ để đổi lấy máy cày nông nghiệp đó. Trong chính trị việc gì cũng có thể xảy ra cả. Nói rõ hơn, điều mà tôi hy vọng là chúng mình sẽ ra khỏi nhà tù bắt nguồn từ phía Hoa Kỳ, và biết đâu Hoa Kỳ sẽ đổi chúng ta bằng cách cấp cho chúng nó (cộng sản Việt Nam) những thứ gì đó cũng nên.”
              Anh Nguyễn Xuân Hường (Thiết Giáp) nằm bên trái tôi:
              “Bây giờ tôi không còn tin bất cứ điều gì chúng nó nói cả. Tôi đồng ý là mình phải giữ vững nghị lực để sống, còn việc gì sẽ tới phải tới”.

              Comment


              • #8


                Lại khai báo.

                Toàn bộ những bản khai báo của từng người phải đóng lại thành tập. Chúng bảo bên ngoài phải ghi “Cuộc Đời Tôi”. Tập khai báo dày hay mỏng là tùy theo từng người viết, nhưng dưới 200 trang là bị chúng nó mắng nhiếc, hay ít ra cũng lời nặng tiếng nhẹ vì cho rằng chưa thành thật khai báo.
                Khai báo bản thân xong tưởng là yên thân, nhưng đâu dễ dàng vậy. Vì đám Công An từ Hà Nội lại xuống hướng dẫn khai báo tập thể. Nói cho đúng là “tập thể khai báo về những Tướng Lãnh của mình”. Nói theo ngôn ngữ giang hồ là chúng nó bắt chúng tôi “bề hội đồng” Tướng Lãnh của mình đó. Tất cả tù chính trị cấp Đại Tá từ Yên Bái xuống đây, chúng nó bảo chia thành 3 nhóm: Nhóm Quân Khu 1 + 2. Nhóm Quân Khu 3 + Biệt Khu Thủ Đô + Trung Ương. Và nhóm Quân Khu 4. Chúng nó hướng dẫn chọn như thế này: Không căn cứ vào thời gian sau cùng phục vụ ở đâu, mà căn cứ vào những vị Tướng Lãnh từng là cấp chỉ huy của mình để chọn nhóm. Thật ra anh em chúng tôi ráp lại theo nhóm là do ý thích, vì đã là Đại Tá thì không dưới quyền vị này cũng dưới quyền vị khác. Do đó việc tham gia vào nhóm là do chúng tôi thỏa thuận với nhau chớ chúng nó có biết gì đâu.
                Tôi chọn vào nhóm Quân Khu 4, dù rằng thời gian tôi phục vụ ở Bộ Tổng Tham Mưu lâu hơn các nơi khác. Mỗi người chọn những vị Tướng mà mình đã phục vụ hoặc mình biết, cuối cùng là trong nhóm Quân Khu 4 chúng tôi lọc ra danh sách 18 vị Tướng. Anh Bùi Văn Sảnh được anh em trong nhóm bầu làm Trưởng Nhóm. Đến phần Thư Ký thì tôi tình nguyện và được tất cả các anh đồng ý. Khi tên cán bộ ra khỏi phòng, tôi trình bày ý kiến:
                “Thưa các anh, tôi có quan niệm như thế này . Thư Ký là ghi chép phần nhận xét và thảo luận của các anh, nhưng tôi xin phép tóm tắt theo hướng đưa đến kết luận những vị Tướng Lãnh chúng ta có kiến thức tổng quát, có khả năng lãnh đạo chỉ huy, và có lòng nhân đạo. Cho dẫu mỗi vị đều có những khuyết điểm, mà thật ra đã là con người thì ai cũng có điểm tốt lẫn điểm không tốt, nay có nhìn như thế nào đi nữa thì cuộc chiến cũng tàn rồi, nhưng không phải vì vậy mà chúng ta nhận chìm các vị mà một thời chúng ta phục vụ dưới quyền, hay ít nhất những vị ấy cũng là Tướng Lãnh của quân đội mà chúng ta từng phục vụ. Nói cho cùng, nếu các vị Tướng lãnh của chúng ta dở thì chúng ta đã không thể chiến thắng trong cuộc phản công Tết Mậu Thân đầu năm 1968 và trận chiến Mùa Hè 1972. Tôi phải trình bày ý kiến với các anh trước và mong được các anh cho biết ý kiến trước khi chúng ta bắt đầu”.
                Chẳng những ý kiến của tôi được tất cả anh em đồng ý, mà nhiều anh còn bắt tay tôi như lời khuyến khích ý kiến đó nữa. Tôi mời anh Nguyễn Tài Lâm phụ tôi phần ghi chép ý kiến và thảo luận của các anh.
                Anh em đồng ý 9 khung để thể hiện nhận xét của từng vị Tướng Lãnh, như:
                (1) Kiến thức tổng quát.
                (2) Kiến thức tham mưu.
                (3) Kiến thức chỉ huy.
                (4) Kiến thức huấn luyện.
                (5) Tính khí.
                (6) Nhân cách.
                (7) Phong cách.
                (8) Uy tín lãnh đạo.
                (9) Sở thích.

                Cứ xong trang giấy nào thì anh Lâm đưa tôi trang ấy để tôi viết sạch lại. Tôi vừa diễn đạt thành văn vừa nghe để bổ túc thêm phần ghi chép của anh Lâm.
                Sau hai ngày khai báo tập thể, anh Sảnh nhờ hai anh giả vờ sang hai nhóm kia thăm bạn để xem quan niệm khai báo của các anh ấy thế nào, để còn học hỏi nếu cần. Nhóm chúng tôi ghi nhận như sau: Nhóm Quân Khu 1 + 2 có quan niệm như chúng tôi, còn Nhóm Quân Khu 3 + Biệt Khu Thủ Đô + Trung Ương khá nặng lời. Anh Trần Ngọc Thống trong nhóm này nói với tôi rằng:
                “… Nhiều anh làm cho tôi có cảm tưởng các anh ấy buộc tội các ông Tướng vậy …”

                Chuyển trại.

                Nhưng không phải chúng tôi tại đây chuyển trại mà là các anh từ các trại ở Sơn La, Bắc Thái, và các trại còn lại ở Hoàng Liên Sơn, ào ào chuyển về trại tập trung Nam Hà này quá nhiều. Trại Nam Hà này có 18 buồng giam với gần 1.000 tù chính trị lẫn tù hình sự, nay tăng lên đến hơn 1.500 người. Tất cả các buồng giam từ 60 người, nay dồn ép lại để tăng lên hơn 100 người, như buồng giam chúng tôi đang từ 65 người tăng lên thành 101 người. Sàn gác bên trên được nới thêm đến mức 60 người trên sàn gác chỉ còn hai khoảng trống đủ cho hai người lên hay xuống cùng một lúc. Mỗi sáng cũng như mỗi tối, chúng tôi phải mất khoảng 10 đến 15 phút mới lên hay xuống xong. Thế là “cái cõi không gian bé tí” của mỗi người chúng tôi, một lần nữa lại thu hẹp từ 70 phân tây (0.7m) xuống còn 50 phân tây (0.5m). Chỗ nằm hiện nay còn chật hơn chỗ nằm ở “ngưu ốc” (chuồng trâu) trên Yên Bái nữa! Nếu như sàn gác này bị hỏa hoạn hay một sự kiện gì đó gây hoảng loạn chẳng hạn, anh em tù chính trị chúng tôi sẽ bị lửa thiêu không phải là ít! Ngay cả lượng dưỡng khí cũng là một vấn đề đối với chúng tôi, vì chỉ còn trông cậy vào lượng dưỡng khí qua các cửa sổ thôi. Nghĩ đến đây là ghê rợn rùng mình! Nhưng mọi người im lặng, và chấp nhận, bởi không có cách nào khác!
                Hầu hết chúng tôi không ai giăng mùng. Tuy thời tiết vào thu nhưng “cái nóng nung người nóng nóng ghê” còn đó, bầy muỗi vo ve còn đó, bầy rệp mà con nào con nấy bằng đầu đủa ăn vẫn còn đó. Để chống lại cái nóng khi ngủ, tôi mặc bộ bà ba do trại phát. Chỉ một lúc là bộ đồ đẫm mồ hôi, và từ lúc ấy tôi cảm thấy mát mẽ dẫn vào giấc ngủ nhanh hơn. Muỗi với rệp, vừa là bạn vừa là thù của chúng tôi. Tôi nói “bạn” vì lúc nào chúng nó cũng quanh quẩn với chúng tôi, tôi nói “thù” vì lúc nào chúng nó cũng hút máu chúng tôi. Mỗi sáng phải ra giếng giặt bộ bà ba vừa đẫm mồ hôi vừa đầy máu muỗi máu rệp, nhưng là “giặt chay” tức là giặt áo quần không xà bông.
                Dần dần chúng tôi mới hiểu được nguyên nhân chuyển trại ào ạt từ các trại gần biên giới, là do tình hình căng thẳng giữa cộng sản Việt Nam với cộng sản Trung Hoa, sau khi lãnh đạo cộng sản Việt Nam ký hiệp ước hỗ tương với Liên Bang Sô Viết, và cộng sản Việt Nam xua quân đánh chiếm nước Cam Bốt cộng sản, đàn em của Trung Hoa cộng sản.
                Tình trạng ngột ngạt đó kéo dài gần hai tháng, họ mới chuyển bớt một số tù chính trị chúng tôi đến các trại khác cũng thuộc trại tập trung Nam Hà. Cũng lúc ấy, anh em chúng tôi trong buồng giam 15 và 16, được chuyển lên buồng giam số 1 và số 2 để chuẩn bị lao động. Hai buồng này thoáng hơn, nói chung là dễ chịu hơn ở buồng 15 với 16 quá ẩm thấp. Đội 29 chúng tôi đổi thành Đội 2

                Trồng nấm mèo.

                Sau gần 6 tháng “khai báo”, tất cả chúng tôi bắt đầu đi lao động. Đội 2 chúng tôi phụ trách trồng nấm mèo. Nhà trồng nấm ngay bên ngoài cổng trại do Trung Úy Công An tên Xoa phụ trách. Dưới quyền hắn có hai nữ Công An tên Nga và tên Kim phụ tá. Lúc ấy quản giáo Đội chúng tôi là “Thắng mặt đỏ”, vì mặt của hắn lúc nào cũng đỏ như say rượu. Sau khi tên Thắng giao chúng tôi cho tên Xoa thì tên Xoa mở lớp cấp tốc dạy chúng tôi khoảng một tiếng đồng hồ, đại để như thế này:
                “Cây trồng nấm do các Đội khác cung cấp. Các anh cưa từng khúc dài 1.2 thước, đục lỗ tròn theo kích thước của cái đục, sâu từ một phân tây đến một phân rưởi, cho “meo” vào và dùng nhựa thông bít lỗ tròn lại. Đem vào nhà nấm, gác những đầu cây chụm vào nhau tạo thành hình nón. Mỗi ngày tưới hai lần. Khi nấm đến tuổi thì thu hoạch, đem phơi khô, cho vào bao, vậy là xong một chu kỳ trồng cấy nấm”.
                Ngày đầu tiên, sau khi “dự lớp học cấp tốc”, hắn bảo chúng tôi đi làm: Tôi hỏi:
                “Báo cáo cán bộ. Căn cứ theo hướng dẫn của cán bộ, tôi đã tổ chức Đội thành các nhóm công tác xong”.
                “Xong thì anh lãnh dụng cụ mà làm, chứ đứng đó báo cáo không à?” Hắn bắt đầu gay gắt với chúng tôi. Tên Xoa này lúc nào cũng cau có.
                Tôi hơi tức, vì trông cái mặt của hắn, cộng với cái kiểu cách nói chuyện, quả là khó ưa:
                “Dụng cụ ở đâu cán bộ?”
                Hắn gay gắt thật: “Dụng cụ trong túi tôi đây”.
                Tôi quay lưng ra ngoài mà không nói gì với hắn.
                Hắn tức: “Anh đi đâu đó?”
                “Tôi không biết dụng cụ ở đâu mới hỏi cán bộ, mà cán bộ trả lời như vậy tôi đứng đó làm gì”.
                “Anh không lãnh dụng cụ à?”
                “Cán bộ không hướng dẫn, tôi biết đâu mà lãnh”.
                “Anh có muốn tôi trả các anh vào trại không?”
                “Báo cáo cán bộ. Với chúng tôi, không có vấn đề muốn hay không muốn”.
                Hắn lừ lừ nhìn tôi một lúc, rồi gay gắt thêm:
                “Cô Nga, cô dắt anh ta lên kho lãnh dụng cụ”.
                Con bé công An trả lời nhỏ nhẹ:
                “Dạ dụng cụ em còn giữ trong kho nhà nấm anh ạ!”
                “Cô cho chúng nó mượn đi”.
                Con bé này độ 20 tuổi, vừa đi vừa nói với tôi:
                “Anh cãi với ông Xoa chi vậy?”
                “Mới vô câu đầu là tôi không có cảm tình rồi cán bộ. Cách nói chuyện của ổng, cán bộ có chấp nhận không?”
                “Ông Xoa nóng tính lắm. Anh chống lại ông ấy không có lợi cho anh đâu”.
                “Cám ơn cán bộ. Tôi biết tính ông Xoa trong thời gian ổng làm trực trại, nhưng tôi cũng biết sử dụng cái đầu của tôi đến mức cần thiết chớ. Chúng tôi là tù chính trị chớ đâu phải tù hình sự. Thôi, cán bộ đừng nói chuyện đó nữa”.
                Lãnh dụng cụ và phân phối cho các Tổ xong, tôi vào phụ với anh Ngô Văn Huế (Đại Tá Công Binh). Anh Huế nói:
                “Thằng cha này khó ưa lắm, nhưng anh cũng nên cẩn thận vì thằng nào cũng có quyền phạt giam mình hết”.
                “Cám ơn Anh. Tôi thận trọng trong mọi trường hợp chớ không riêng gì với hắn. Sự thận trọng của tôi có nghĩa là tôi biết chống lại tụi nó đến mức nào phải dừng lại để tránh bị phạt giam”.
                “Hồi nảy con Nga nó rù rì với anh cái gì vậy?”
                “Nó có ý khuyên tôi không nên cãi với thằng cha Xoa. Cãi với hắn là không có lợi cho tôi. Ở vị trí của con bé đó nó thấy như thế, nhưng tôi thì khác. Tôi cho là có lợi cho mình, vì ít ra mình cũng cho nó thấy anh em mình không phải dễ nạt nộ như tù hình sự đâu anh”.
                Ngoại trừ các tổ trong nhà nấm, còn có tổ gồm 6 anh đẩy xe cải tiến lấy phân dê ở chuồng dê trên đường ra chợ Ba Sao, hằng ngày đều đi ngang nhà thăm nuôi do Đội anh em Cảnh Sát phụ trách xây cất. “Cứt dê” đem về đổ xuống hầm nhưng không biết họ sử dụng làm gì. Họ giao chúng tôi buổi sáng hai chuyến và buổi chiều một chuyến. Trong tổ này có anh Nguyễn Kim Tây và anh Trần Bá Thành (cả hai là Đại Tá) hay tếu lắm, nhất là anh Tây. Cứ mỗi chuyến đẩy xe cải tiến “cứt dê” về, thể nào cũng có chuyện vui gì đó kể lại cho anh em nghe, đôi khi cười bò lăn trong nhà nấm. Anh gọi chuồng dê là “chuồng thầy”, và cứt dê là “cứt thầy”.
                Tôi không rõ công việc sản xuất nấm này từ lúc nào, nhưng kết quả là “nấm không quyết tâm mọc nhiều, mà những cái nấm mọc ra lại không quyết tâm phát triển”, nên những cái nấm vừa ít lại vừa nhỏ. Có thể vì vậy mà nhà nấm này bị dẹp bỏ sau mấy tháng “sản xuất”.

                Chuyển lúa.

                Sau khi cơ sở sản xuất nấm mèo đóng cửa, Đội chúng tôi phụ trách chuyển lúa từ dưới cánh đồng chiêm lên sân phơi gần khu vực cơ sở chánh của trại. Lúc ấy Công An quản giáo Đội chúng tôi tên Kiện, bảo chúng tôi chia làm hai toán: Một toán chuyển lúa vừa cắt xong từ cánh đồng ngập nước lên lưng chừng triền đồi, và một toán chuyển tiếp từ đó lên đến sân phơi. Đây là núi đá, nên triền dốc toàn là đá tảng rất ư là lổm chổm khó đi. Tôi trong toán thứ nhì. Trong lúc ngồi tại chỗ chờ toán thứ nhất chuyển lên để chúng tôi chuyển tiếp, tên Trung Úy Công An mà anh em chúng tôi gắn cho hắn cái biệt danh “Trung Úy gà” từ trên sân phơi xuống. Vì hắn ăn cắp gà ở khu gia đình của đám Công An cai tù, nên anh em chúng tôi gắn cho hắn cái biệt danh ấy. Hắn đứng trước mặt tôi với giọng kênh kiệu:
                “Tại sao anh ngồi đây?”
                “Báo cáo cán bộ, chúng tôi chờ toán dưới đồng mang lúa lên”.
                “Tại sao anh không xuống dưới mà mang lên?”
                “Chúng tôi đã phân công rồi cán bộ”.
                “Ai phân công cho anh?”
                “Cán bộ quản giáo Đội tôi”.
                Hắn càng gắt giọng: “Cán bộ nào?”
                “Cán bộ Kiện”. Tôi cứ từ từ trả lời.
                “Cán bộ Kiện ở đâu?
                “Cán bộ Kiện ở dưới đồng”.
                “Anh xuống đồng với tôi”.
                “Không được cán bộ, tôi phải ở đây vì tôi phụ trách toán chuyển tiếp từ đây lên trên sân phơi”.
                Hắn càng thêm tức khi mấy bạn tù trẻ ngồi gần đó cũng chờ chuyển tiếp bên Đội của các bạn ấy, nói bâng quơ:
                “Đẹp. Đẹp lắm”.
                Hắn ra lệnh như quát: “Đứng lên. Đi với tôi”.
                Tôi đứng lên, nhưng không phải đi theo hắn, mà là nhận bó lúa do toán dưới đồng vừa lên đến, và quay lưng đi. Hắn lại quát:
                “Anh đi với tôi xuống gặp cán bộ Kiện”.
                Thấy hắn giận dữ, tôi ra vẻ dịu xuống:
                “Báo cáo cán bộ, cán bộ Kiện phân công cho tôi, chừng nào cán bộ Kiện bảo tôi đi thì tôi đi”. Nói xong, tôi vác bó lúa cùng các bạn leo dốc.
                Buổi chiều, quay về trại và trong khi ngồi chờ “điểm số” vào buồng giam, tôi nghe tiếng một bạn ngồi gần cuối hàng:
                “Hôm nay thằng cha Hoa cho thằng “Trung Úy gà” đo ván quá nặng. Kể ra “chả” liều mạng thiệt, nó nhốt chả như chơi”.
                Sau “trận” đó, Đội 2 chúng tôi “bị” chuyển đến đầu đằng kia vẫn là chuyển lúa, nhưng triền dốc đá ở đây khó đi hơn nhiều vì dốc vừa cao vừa lổm chổm. Cùng là một cánh đồng nhưng có hai lối đi vận chuyển những bó lúa. “Cánh đồng chiêm” khi lúa chín lại là lúc chìm sâu dưới mặt nước mà lần đầu tiên tôi trông thấy. Các bạn cắt lúa phải ngâm mình dưới nước, có nơi phải lặn xuống mới cắt được.
                Nhìn chung, Đội “trầm mình” cắt lúa ướt mem, mà Đội vận chuyển lúa cũng ướt mem nếu vác. Vác thì tương đối dễ đi, còn khiêng thì không bị ướt nhưng rất khó đi vì dốc cao. Tôi với anh Nguyễn Kim Tây cùng một khiêng hai bó. Tôi thấp nên đằng trước cái khiêng. Trưa nắng và oi bức, thấm mệt, trong một bước không vững, tôi ngã người tới trước và chân phải vấp vào cạnh tảng đá, ngón chân cái bị tróc móng đến hơn phân nửa khỏi phần thịt. Máu ra nhiều và đau “thấy trời xanh”! Vì đau quá nhưng không khóc cũng không than, chỉ có cách nhìn lên trời mà cắn răng nhăn mặt! Anh Tây dìu tôi lên đầu dốc, lại trở xuống đồng báo cáo với cán bộ Kiện cho tôi về bệnh xá trại.
                Trong bệnh xá, ngoại trừ một bác sĩ Công An, còn lại là bác sĩ quân y cùng là tù chính trị. Bác sĩ Diễn, bác sĩ Nhâm, bác sĩ Cảnh, bác sĩ Phong, và bác sĩ Trương Văn Quýnh là trưởng nhóm. Bác sĩ Trương Văn Quýnh có những năm làm Giám Đốc Bệnh Viện Sài Gòn, chuyên về cấp cứu. Bác sĩ Quýnh cho biết phải vài ngày mới rút móng được, vì rút bây giờ tôi sẽ không chịu nỗi. Mỗi ngày tôi phải khai bệnh xin nghỉ. Đêm ngủ phải treo chân lên cao ngang đầu gối mới ngủ được. Hôm rút móng chân, bác sĩ Cảnh (Trung Tá, Quân Y Viện Phan Thanh Giản, Cần Thơ) vừa cười vừa nói như giúp tôi quên bớt cơn đau nhức:
                “Hôm nay có dịp “làm thịt” ông anh đây. Ông anh nằm yên. Vì không có thuốc tê, anh Phong (bác sĩ Mã Thạch Truy Phong) sẽ châm cứu gây tê cho ông anh, rút móng xong vài hôm là xuống đồng vác lúa nữa”.
                Bác sĩ Phong châm cứu cả hai chân đến 14 cây kim, tôi nghe như có dòng điện li ti từ đầu cây kim này nối đến đầu cây kim kia, khi bác sĩ Phong và bác sĩ Diễn rung nhè nhẹ những cây kim để kích thích gây tê. Cùng lúc, bác sĩ Cảnh cầm kềm rút móng chân tôi. Sau cái đau thấy mấy chục ông Trời đang lơ lửng trên trần nhà, tôi ngồi dậy nhìn ngón chân. Trời đất ơi! Cái móng còn nguyên.
                Bác sĩ Cảnh không đùa như lúc nảy nữa mà nói yếu xìu:
                “Cứng quá, rút chưa được. Anh chịu khó nằm xuống đi”.
                “Khoan anh Cảnh. Tôi đau lắm. Tôi cần điều hòa nhịp thở một lúc rồi anh tiếp tục. Châm cứu không ăn thua anh ơi!”
                Tôi nằm xuống. Anh Trần Xuân Đức đè hai tay tôi xuống giường vì sợ tôi ngồi dậy.
                “Anh đừng đè tôi, đau thì đau nhưng tôi chịu được”.
                Không thể tưởng tượng nỗi với mức độ đau nhức khi anh Cảnh rút móng chân tôi! Chừng như toàn bộ khả năng chống đỡ của tôi đều tập trung vào sức chịu đựng khi móng chân đi theo cái kềm trong tay bác sĩ Cảnh bức ra khỏi ngón chân. Người tôi yếu hẳn trong những phút sau đó, mãi đến khi điều hòa được hơi thở, tôi mới để bác sĩ Cảnh rửa ngón chân, nơi mà cái móng phủ bên trên không còn nữa. Mỗi khi miếng bông gòn lướt trên lớp thịt bầy nhầy với máu đỏ bùn đen, đau và xót kinh khủng! Sau đó, với dáng đi “chấm phết”, tôi từng bước về buồng giam.
                Đi lao động mới có nước sôi ăn mì gói, chớ nằm buồng giam chỉ bẻ từng mẫu mì gói ăn sống, rồi uống nước vào cho nó nở ra thôi. Còn khẩu phần bo-bo chỉ dậm thêm chút ít, chớ ăn hết chén càng khổ khi đi cầu. Hai ngày sau, tôi đến bệnh xá thay băng, và từ đó không được nghỉ nữa mặc dầu vẫn còn đau, và vẫn đi “chấm phết”. Khi nghỉ bệnh, chúng nó căn cứ theo thời gian chớ không căn cứ vào bệnh trạng của tù chính trị. Nhân đạo của cộng sản như vậy đó!

                Cuốc đất thay trâu cày.

                Sau Tết, Đội chúng tôi và 9 Đội nữa được lệnh xuống cánh đồng chiêm cuốc đất làm ruộng. Khi gặt lúa vụ chiêm, anh em chúng tôi trầm mình dưới nước, mấy tháng sau thì mặt đất của cánh đồng ngập nước này trở thành nứt nẻ vì nắng hạn. Những con cá con ếch con nhái “thân tàn ma dại” trong những đường nứt. Hầu hết khi cuốc đất lên, chúng nó chỉ còn là những bộ xương bao bọc lớp da bên ngoài, hoàn toàn không giúp ích gì cho những cái bao tử của chúng tôi. Nếu nhìn cánh đồng như một bức tường đá tảng, thì những đường nứt tựa như những mạch hồ nối những tảng đá liền với nhau mà có thời gian tôi “làm thợ hồ” xây bức tường buồng giam vậy. Trông cũng hay hay. Đó là cách nhìn ít nhiều lãng mạn. Nhưng nếu nhìn theo góc độ dân tộc thì rất tội nghiệp cho người dân xã hội chủ nghĩa của nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa nơi đây, mấy chục năm qua rất ư là khốn khổ!
                Gần 200 tù chính trị chúng tôi toàn sĩ quan viên chức với đảng phái chính trị, khom lưng cuốc ruộng thay trâu cày. Cán bộ Kiện, quản giáo Đội, gọi tôi:
                “Anh cử một anh nấu nước, một anh lấy củi, và một anh sửa cuốc cho Đội. Anh cử một anh đến nấu nước cho cán bộ. Mỗi anh còn lại giao chỉ tiêu 100m2 mỗi ngày lao động”.
                “Báo cáo cán bộ, chỉ tiêu 100m2 là cao lắm, tôi lo là chúng tôi không thể cuốc nỗi. Tôi đề nghị để chúng tôi cuốc thử vài ngày rồi cán bộ ấn định chỉ tiêu. Về người nấu nước, tôi nghĩ là chúng tôi nấu nước chung rồi pha trà đem đến cán bộ, đỡ tốn một lao động”.
                “Anh có biết đề nghị của anh mang tính chống đối không. Đây là chỉ tiêu chung chứ không phải riêng Đội anh. Tôi nói cho anh biết, nếu đề nghị của anh đến tai ông Huy (Đại Úy Trại Trưởng) là có vấn đề đấy. Còn nấu nước phải nấu tại đây (tại lều của hắn)”.
                Tôi trở lại Đội tường thuật cho các bạn. Anh Cao Văn Phước “tình nguyện” sửa cuốc. Về chỉ tiêu cuốc đất và người nấu nước:
                “Ý kiến của tôi là tùy theo sức mà cuốc rồi tôi liệu cách đối phó với hắn. Về người nấu nước tại lều của hắn, chúng ta lớn tuổi rồi, tôi không muốn bất cứ anh nào trong số chúng ta đến đó nấu cho hắn uống, nhưng hắn có vẻ gay gắt khi đòi hỏi phải có một người làm công việc đó”.
                Anh Phước nói: “Anh Hoa, tụi nó ngoắc anh kìa”.
                Tôi chưa đi thì tên võ trang dùng hai bàn tay chụm lại làm loa nói lớn:
                “Được rồi, các anh cứ nấu nước pha trà mang đến đây”.
                Tôi nói với các bạn:
                “Vậy là chúng nó đồng ý đề nghị của tôi rồi. Thà là mình tốn một ít trà để khỏi phải nấu riêng cho chúng nó hơn là để nó sử dụng mình như tù hình sự. Mỗi buổi mình cho chúng nó một “lon guigoze” trà pha đặc một chút. Trà thì tôi cung cấp được, còn cái lon bạn nào có thể cho mượn được?”
                Anh Cao Văn Phước đồng ý cho mượn. Đến ngày thứ ba, tên quản giáo Kiện và tên Thắng, lại bắt Đội cử người luân phiên đến lều của nó nấu nước. Cuối cùng, chúng tôi đành phải đồng ý mỗi ngày luân phiên một anh. Đến đây cũng chưa ổn, vì hai ngày sau đó là phiên anh Đặng Văn Hậu, chúng nó bắt buộc anh Hậu hằng ngày đến lều của nó mà nấu chớ không luân phiên nữa. Buổi chiều, anh Hậu thuật lại cả Đội nghe:
                “Thằng Thắng với thắng Kiện không chấp nhận luân phiên nữa, chúng nó bảo tớ phải nấu nước cho bọn nó. Nó nói thằng cha Hoa miệng rất ngọt, ăn nói nhẹ nhàng, ra lệnh gì cũng nghe nhưng bụng chứa đầy dao găm. Tớ mà nghe thằng cha Hoa là rục xương trong tù. Thằng Thắng nó ghìm thằng cha Hoa dữ lắm”.
                “Thế Hậu trả lời hắn ra sao?” Tôi hỏi.
                “Tớ bảo việc này do Đội quyết định. Thằng Thắng nói nếu nó bắt tớ làm thì tớ có làm không? Tớ trả lời: Cán bộ bắt buộc thì tôi phải làm, nhưng tôi buồn lắm!”
                Cuối cùng chúng tôi quyết định vẫn cứ luân phiên, nhưng vẫn cung cấp trà với thuốc điếu quấn cho chúng nó mỗi ngày 20 điếu. Nghĩa là thêm một chút “hối lộ”, cũng có thể nhờ đó mà tên quản giáo giảm “chỉ tiêu” cuốc đất mỗi người/ngày 70m2, tức giảm được 30m2. Chúng tôi là tù chính trị chớ không phải tù hình sự mà chúng nó sai khiến quá mức. Chúng tôi luôn tùy cơ ứng biến. Tôi nghĩ, chúng nó không dám mạnh tay vì đây là việc riêng cho chúng nó. Mà nói cho cùng, nếu Ban Giám Thị có gọi tôi sỉ vả mắng chửi, tôi sẽ giải thích được, trừ khi chúng nó cột tôi vào cái tội gì khác để trừng phạt tôi. Nhưng rồi không việc gì xảy ra khi chúng tôi áp dụng luân phiên.
                Thời tên Phụ làm quản giáo, hắn hỏi tôi:
                “Tôi và cán bộ võ trang sẽ lãnh phần ăn trưa còn sống đem xuống đồng, anh cử người nấu cho chúng tôi được không?”
                Tôi trả lời:
                “Cán bộ ra lệnh cho chúng tôi khiêng phân người hay khiêng nước tiểu, chúng tôi thi hành ngay. Nhưng nấu ăn cho cán bộ thì chúng tôi không thể làm được. Chúng tôi là những người tù chính trị, lại lớn tuổi, thậm chí là già yếu, tôi nghĩ là cán bộ cũng thông cảm với tôi về câu trả lời này”.
                Hắn làm thinh. Thật ra trước khi trả lời hắn, tôi nghĩ ngay đến “cái lực” trong tay chúng tôi, nếu như hắn mạnh tay thì chúng tôi “ngưng viện trợ” thuốc hút và thuốc uống, đó là hai thứ mà hắn rất cần chúng tôi.
                Hạn hán ảnh hưởng trực tiếp đến nhu cầu nước của chúng tôi. Quí vị quí bạn thử hình dung, từ ngoài cổng vào bên trong trại, ngay bên phải có một cái giếng rất lớn nhưng rất cạn. Đường kính khoảng 10 thước, nhưng sâu chỉ hơn 2 thước thôi, vì vậy mà gọi nó là giếng cũng không đúng hẳn. Hằng ngày sau khi lao động về dù mùa hạ oi nồng hay mùa đông lạnh buốt, chúng tôi đều trần trụi đứng tắm nơi đây. Nhưng bây giờ đang là mùa đông, cái gọi là giếng đó hoàn toàn khô cằn, trơ lại cái đáy giếng đất và đá. Một chút may mắn là có bốn cái lỗ mội rỉ ra từng rỉ nước. Chúng tôi khoét bốn lỗ mội đó sâu chừng một gang tay và rộng cũng chừng ấy, để trữ nước. Mỗi sáng dậy, khi cửa buồng giam vừa mở là hầu như mọi người xách cái lon guigoze và cái muỗng ăn cơm chạy ra giếng, tuột xuống ngồi xếp hàng chờ múc nhẹ từng muỗng nước cho vào lon đem về buồng giam rửa mặt. Phải nhẹ nhàng để tránh nước bùn từ bên dưới trồi lên làm đục “ao nước” nhỏ nhất thế giới, nhưng hết sức cần thiết cho anh em chúng tôi trong mấy buồng giam lân cận. Hằng ngày khi lao động bất cứ ở vùng nào, chúng tôi tìm những vũng nước, lạch nước, cho dẫu nước phèn mà vàng cách mấy cũng ráng tắm giặt. Mỗi người chỉ vài lon là xong. Tôi chỉ nói “tắm giặt xong” chớ không dám nói “tắm sạch giặt sạch” nghe quí vị quí bạn. Nếu không tắm giặt ở đây thì không thể nào giải quyết được nhu cầu này ở đâu cả. Điều đặc biệt là không có sự xích mích va chạm nào giữa anh em chúng tôi về vấn đề nước cả.
                Vợ tôi đến thăm.
                Từ đầu năm 1979, Bộ Công An cho gia đình tù chính trị đến thăm nuôi, kèm theo điều kiện là phải được các cơ quan địa phương cho đi, và tù chính trị không bị những hình thức kỷ luật tại trại. Vậy là cái lệnh này đã dẫn đến việc xây cất nhà thăm nuôi cách cổng trại hơn cây số.
                Trung tuần tháng 05/1979, vợ tôi và con trai út chúng tôi 8 tuổi từ Sài Gòn ra thăm tôi. Hôm đó là chiều thứ bảy, anh Phạm Văn Thường (Đại Tá Tiếp Vận) tạt vào buồng giam báo tin cho tôi:
                “Hoa ơi! Bà Xã của anh đang ở ngoài nhà thăm nuôi đấy. Ngày mai anh sẽ gặp”.
                “Sao anh biết?” Tôi hỏi lại một cách vội vàng.
                “Chiều nay tôi ra gặp vợ tôi và vừa vào tới. Bà Xã anh gởi cho anh 10 cái trứng luộc”.
                Trao xong là ảnh ra ngoài để mang quà về buồng giam vì sắp đến giờ khóa cửa buồng giam.
                Tôi bưng cái thau nhựa có 10 cái trứng bên trong với thái độ có vẻ lúng túng, trong khi các bạn ngồi chờ điểm số vào buồng giam. Anh Trần Văn Lễ nói:
                “Thằng cha Hoa mất hồn rồi, giống như tôi hồi đầu năm vậy”.
                Đêm đó quả thật tôi không ngủ được, và tôi tin vợ và con tôi cũng không ngủ được. Vì quá bất ngờ nên các bạn thấy tôi lúng túng, chớ được tin báo trước thì không đến nỗi “mất hồn” như anh Lễ nói đâu quí vị quí bạn à!
                Sáng hôm sau, Công An cai tù phụ trách hướng dẫn thăm nuôi tên Quan, vào trại gọi tôi ra thăm gặp gia đình. Hắn đưa cái chìa khóa cho tôi:
                “Anh mở khóa lấy cái xe cải tiến kéo theo chở quà”.
                Nếu quí vị quí bạn hình dung được sự hăng hái của người tù chính trị lần đầu tiên được gia đình đến thăm như thế nào, thì tâm trạng của tôi cũng y như vậy. Nhưng mà cái khung xe bằng kim khí nó nặng quá trời, nhất là khi kéo lên cái dốc khá cao và khá dài. Phải qua khỏi đầu dốc mới đến nhà thăm nuôi. Tôi mặc quần áo tù màu xanh do trại phát, kiểu như bộ bà-ba trong Nam nhưng lại có cái cổ cao. Khi đến đầu dốc:
                “Báo cáo cán bộ. Ngừng lại nghỉ chân một lúc cán bộ, vì lần đầu gặp gia đình mà mặt mày xanh lè xanh lét thì thất sách lắm cán bộ”.
                “Dừng thì dừng. Nhưng anh nói thất sách là thế nào?”
                “ Cán bộ nghĩ xem, sau bốn năm vợ chồng mới gặp lại nhau mà tôi cứ đứng thở hì hà hì hục thì vợ tôi xúc động lắm, trong khi tôi không đau yếu bệnh hoạn mà chỉ kéo cái xe vừa nặng vừa lên dốc nữa”.
                “Được. Tôi thông cảm rồi. Anh cứ ngồi nghỉ, khỏe lại hãy đi”.
                Mùa hè trên đất Bắc, mới sáng sớm mà nóng chẳng khác cái nóng ban trưa ở Sài Gòn, chiếc xe và cái dốc làm cho cái áo tôi đẫm mồ hôi. Tôi vừa quạt vừa đi tới đi lui trong khi hắn ngồi trên mỏm đá nhìn tôi, không hiểu hắn sợ tôi trốn hay hắn thấy dáng điệu của tôi có cái gì khác thường chăng?
                Vừa để cái xe ngay bậc thềm, vợ tôi với đứa con trai út chúng tôi bước ra. Chúng tôi nắm tay nhau thật chặt, nhưng tôi không dám hôn, vì tên “Thắng chuột” phụ trách nhà thăm nuôi chầm chập nhìn chúng tôi.
                Tôi không dám hôn vì nhớ đến chuyện anh bạn tù trẻ vừa được vợ đến thăm tuần trước. Sau khi chú ấy gặp vợ một lúc thì “Thắng chuột” bảo chia tay rồi vào trại. Vợ chú ấy tiễn chồng bằng cách cùng chồng đẩy xe cải tiến một đoạn đường. Đến đầu dốc xuống, dừng xe cải tiến lại, anh tù trẻ bước vòng ra sau xe, ôm vợ hôn lia lịa. Tên “Thắng chuột” lúc ấy cùng vào trại, trông thấy, hắn la to:
                “Ơ! Ơ! Cái anh này làm gì kỳ thế? Buông ra nhanh”.
                “Tôi hôn vợ tôi chớ làm gì mà cán bộ la om sòm”.
                “Nắm tay được rồi, ai lại hôn kỳ vậy”.
                Anh tù trẻ hơi tức: “Bộ cán bộ chưa từng hôn vợ hả?”
                Hắn quát: “Đi vào. Không có lý sự nữa”.
                Vì vậy mà tôi chỉ nắm tay và nhìn vào đôi mắt vợ tôi. Buông tay vợ tôi ra, ngồi xuống, ôm chặt con tôi vào lòng. Một lúc, nó từ từ gở tay tôi ra, có vẻ như nó “mắc cở” thì phải. Vì lúc tôi vào tù nó mới 4 tuổi nên không nhớ được nhiều về tôi chăng?
                Thắng chuột nói: “Anh chị vào đây”.
                Hắn ngồi vào cái bàn sát tường bên kia, vợ chồng tôi và đứa con ngồi trên cái băng sát tường bên này, đối diện nhau trong gian phòng nhỏ xíu. Hắn bắt đầu “giảng bài” y như băng cát xét phát ra vậy :
                “Anh chị biết là đảng với nhà nước rất khoan hồng nhân đạo, cho gia đình mấy anh gặp nhau. Vậy, thứ nhất, khi thăm gặp ở đây, anh chị phải chấp hành nội qui cho tốt, nếu vi phạm là bị cắt ngay, và có thể bị cấm thăm trong nhiều lần sau này. Thứ hai, khi về địa phương, chị phải nói cho nhiều người biết về chính sách khoan hồng nhân đạo của đảng với nhà nước đối với ngụy quân ngụy quyền. Thứ ba, anh phải luôn luôn chấp hành tốt nội qui của trại, và quyết tâm học tập cải tạo tiến bộ để sớm được khoan hồng về với gia đình. Anh chị nghe rõ chưa?”
                “Báo cáo cán bộ. Nghe rõ”.
                “Anh chị ra ngoài xem bản nội qui dán ở cửa, sau đó vào đây trao đổi chuyện gia đình trong vòng 2 tiếng đồng hồ”.
                Tôi ôm con tôi và hôn bé lia lịa, nhưng con tôi “mắc cở” thật. Gian phòng nhỏ xíu chúng tôi ngồi đang quét dọn nên bụi mịt mù, chúng tôi sang gian phòng nhỏ bên cạnh, chỉ có bộ ván chớ không có bàn ghế gì cả. Chúng tôi ngồi sát vào nhau, và bên cạnh là một gia đình người bạn. Ngay bên ngoài, hai tên Công An đi qua đi lại như để chứng tỏ lúc nào cũng có hắn theo dõi chúng tôi. Tôi nói khẽ:
                “Em vẫn đẹp như trước tuy vất vả trong mấy năm trời”.
                Lời khen của tôi còn bao hàm lời khen vợ tôi đã vượt biết bao khó khăn gian khổ lo cho các con, và lo cho gia đình chúng tôi.
                Vợ tôi ngã đầu vào vai chồng:
                “Anh không ốm (gầy) như Em nghĩ nên Em mừng lắm. Em cứ tưởng là Anh ốm lắm. Ráng giữ sức khỏe nghe Anh…”
                Lần lượt vợ tôi thuật mọi diễn biến về bà con thân quyến trong thời gian qua, điểm chánh là các con chúng tôi:
                “Tuần rồi, bốn con đã đi trên một chuyến tàu dưới dạng người Việt gốc Hoa hồi hương, ra hải phận quốc tế chờ tàu biển chở đến nước thứ ba, nay thì Em nhẹ cả người. Còn Nghĩa, chờ con lớn một chút hãy tính nghe Anh. Con còn nhỏ quá Em hổng dám cho đi. Anh đừng lo chuyện nhà, dẫu sao những năm gian khổ đã qua mà Em cố gắng quán xuyến được, nay Em tin là Em vẫn vượt qua được thôi. Em nhắc lại là Anh phải giữ gìn sức khỏe. Chừng nào Anh về thì chưa biết, nhưng Anh phải hứa với Em là Anh phải giữ sức khỏe nghe Anh”.
                “Anh hứa với Em. Em còn tiền để chi dùng ở nhà không?”
                “Em còn chút ít Anh à! Lúc Anh bị giam ở Biên Hòa, Em mất mấy lượng (vàng). Khi Anh ra Yên Bái, Em mất mấy lượng nữa vì tin vào chị N. V. M. Chỉ nói có bà con làm tướng cộng sản sắp trở ra Bắc, nên Em với chị Chí (Nguyễn Thành Chí) gom góp gởi cho Chỉ, nhờ mang ra Bắc đưa lại Anh với anh Chí. Tụi Em có trả tiền công chớ có phải nhờ không đâu. Gởi đi rồi, trông hoài không thấy Anh với anh Chí nói gì trong thư. Cuối cùng, Em với chị Chí tìm hiểu mới biết chị M. chẳng có tình bè bạn gì cả, mà Chỉ gạt để lấy vàng của tụi Em thôi. Đâu có thưa ai được Anh, chỉ có cách là tụi Em không bao giờ nhìn mặt chị đó nữa”.
                Ngưng một lúc, vợ tôi thuật tiếp:
                “Miếng vườn thì tụi nó tịch thu sau khi Anh vào tù. Căn nhà Ba Má đang ở (Vĩnh Long) bị chúng nó lấy sau đó với lý do là cha mẹ của Đại Tá ngụy. Ba Má phải về Nha Mân cất căn nhà nhỏ trên đất của Cô Bảy mà Em đâu dám nói trong thư. Sang cái chuyện đi xe bò đến thăm Anh. Anh biết không, chị Thường (Phạm Văn Thường) với chị Lục (Lê Đình Lục) nhờ Cô của anh Thường dẫn từ Sài Gòn ra Nam Định ở nhờ nhà cô anh Thường. Sáng hôm qua, Cô anh Thường mướn xe bò chở người lẫn chở đồ từ Nam Định lên Phủ Lý, rồi vô đây. Trời đất ơi! Những đoạn đường dốc, tụi Em phải xuống đẩy phụ con bò. Nắng nóng quá, con vừa mệt vừa khát nước lại vừa đói mà đâu có cơm nước gì cho con. Mới đi lần đầu nên tụi Em có biết gì đâu mà chuẩn bị. Em cho con ăn mì gói sống. Con muốn uống nước đá mà cái xứ này trông giống nhà quê quá, có ai bán nước đá đâu Anh. Đi từ sáng sớm mà chiều tối mới tới đây. Đêm hôm đông người quá, muỗi thì nhiều mà họ không đủ mùng cho mượn. Cũng may là có ông già người Bắc, thấy con bị muỗi cắn giật mình hoài, ổng mới kêu con vào mùng ngủ chung với ổng. Từ lúc đó con mới ngủ được đến sáng! Em cực đành rồi, thấy con cực quá Em muốn khóc!”
                Rồi vợ tôi khóc thật! Tôi cũng ứa nước mắt từ lúc nào ..!
                “Em gan lắm, chớ Anh ở nhà chưa chắc Anh dám cho các Con cùng ra biển một lần đâu. Nay thì mọi việc suông sẻ. Tương lai các con bao giờ cũng là hạnh phúc của mình. Đó là quan niệm mà chúng mình xây dựng từ lúc cưới nhau. Giờ thì mình trông tin ngày nào các con đến Mỹ, ngày đó xem như các con chúng mình bắt đầu vào đường xây dựng tương lai rồi Em. Mong là các con bình an đến nơi đến chốn”.
                Tôi hôn phớt trên mái tóc vợ tôi, trong khi chúng tôi nắm chặt tay nhau. Tiếng của “Thắng chuột” đứng ở cửa nghe mà phát ghét:
                “Anh Hoa mang quà ra xe vào trại. Hết giờ rồi”.
                Tôi quẳng bao quà lên xe cải tiến, quay lại vợ tôi rồi cùng nắm chặt tay nhau và cùng nhìn thẳng vào ánh mắt của nhau, như chuyển gởi vào đó tất cả tâm tình giống như lúc chúng tôi cùng “giở mâm trầu” sau khi làm lễ cưới ngày 5 tháng 3 năm 1958 vậy. Xoay qua ôm con tôi vào lòng, hôn lên má của bé trước khi ra cửa, vào trại.
                Đến đầu dốc xuống, tôi dừng lại, quay nhìn vợ con tôi vẫn đứng ở bậc thềm nhìn tôi. Có lẽ thông cảm tôi nên cán bộ Quan không nói năng gì khi tôi dừng lại. Lượt vào trại cứ thong thả ghì xe xuống dốc, nên không mệt như lượt ra mặc dù bao quà cũng đến mấy chục kí lô. Ngay trước cổng là nhà trực trại. Nơi đây có cái bàn dài để Công An trực trại khám xét quà bánh mà tù nhân nhận của gia đình từ nhà thăm nuôi, hoặc những gói bưu kiện nhận từ nhà bưu điện bé xíu ở Ba Sao mang vào. Từng món một, bao, túi, lon, hũ, lần lượt mở toang ra. Chúng nó cho chiếc đủa vào ống kem đánh răng rồi ngoáy ngoáy tìm cái gì đó hổng biết, hai cục xà bông đều bị cắt làm hai làm ba, đường cát thì chúng nó trút từ túi này sang túi khác, từng gói mì bị cắt ra, từng túi cơm sấy khô bị họ lắc qua lắc lại đến khi trông thấy toàn bộ bên trong, mấy con cá khô cũng được chiếu cố đặc biệt bằng cách cho cái muỗng vào miệng cá khô và nong ra xem có cái gì bên trong không. Không tìm thấy bất cứ thứ gì để chúng nó qui vào tội vi phạm nội qui để tịch thu, lúc đó mới cho vào trại. Anh Ngô Văn Huế vác giùm bao quà trong khi tôi đẩy xe cải tiến đem trả.
                Vào buồng giam, việc đầu tiên là tôi bày tất cả mấy chục cái bánh dầy và chả lụa đã được vợ tôi xắc sẳn, mời tất cả các bạn trong Đội 2 chúng tôi cùng ăn, gọi là góp vui với tôi. Anh Trần bá Thành vừa cười vừa hỏi:
                “Ê! Tiệc này gọi là gì vậy mấy cha?”
                Một bạn đưa ý kiến: “Thì gọi là “hiền thê tân đáo” được không?”
                Thế là một tràng pháo tay thể hiện sự đồng tình với câu gợi ý của anh bạn nào đó. Trong tình trạng thiếu ăn triền miên, bỗng dưng có bữa ăn được xem là thịnh soạn, tất cả chúng tôi rất tự nhiên và vui vẻ. Bữa cơm chiều hôm ấy, tôi + anh Lâm + anh Phước (chúng tôi ăn cơm chung từ lâu), có cơm trắng với con gà luộc, phải công nhận rằng, đây là bữa ăn ngon nhất với tất cả hương vị từ gia đình, cộng với hương vị của thức ăn kể từ ngày vào trại tập trung đến nay. Cái giá trị về tinh thần lẫn vật chất của bữa ăn này đối với tôi, còn cao hơn cái giá trị của bữa ăn cơm vắt với hai con mắm sặc sống hồi tháng 07/1955 nữa quí vị quí bạn à!

                Ngày ấy, tôi là Thiếu Úy, Trung Đội Trưởng/Đại Đội 3/Tiểu Đoàn 510 Khinh Quân. Tiểu Đoàn chúng tôi đang trong cuộc hành quân vùng giữa Lai Vung với Sa Đéc. Rời Sa Đéc lúc nửa đêm, và xuất phát hành quân khi làng quê còn chìm sâu trong giấc ngủ. Lúc mặt trời lên cao, Đại Đội 3 chúng tôi bị tấn công từ trong bờ vườn. Đại Đội 2 từ cánh phải đánh bên hông của địch, phá tan cuộc phục kích. Nói thì đơn giản như vậy, nhưng thật sự chúng tôi phải quần nhau với địch đến khoảng 5 giờ chiều chiến trường mới kết thúc. Sau khi tản thương xong (bốn quân nhân), cả Tiểu Đoàn đều đói chớ không riêng gì chúng tôi, vì từ giữa đêm đến lúc ấy có ăn uống gì đâu. Với hai con mắm sặc sống và hai vắt cơm bắt đầu nhơn nhớt vì bị bịt kín gần như cả ngày. Thế nhưng tôi ăn ngon như chưa bao giờ ngon đến như vậy. Xét cho cùng, bữa cơm chiều hôm nay ngon hơn nhiều, vì ngoài phẩm chất của thức ăn còn ẩn chứa hương vị thân thương của gia đình nữa.
                Trước giờ buồng giam đóng cửa, tôi với anh Trần Văn Lễ -bạn rất thân- ngồi sát góc tường khuôn viên buồng giam tâm sự:
                “Cho đến bây giờ là đoạn cuối, chớ đoạn đầu thì vợ con mình gian nan lắm. Vợ tôi kể cho nghe là sau khi tụi mình vô “hộp” (ý nói vào tù), cái đám cộng sản nó thường xuyên hằn học với gia đình sĩ quan tụi mình, nhất là cái đám Công An trong cư xá chúng tôi. Nay đe dọa tịch thu nhà, mai đe dọa đuổi đi khu kinh tế mới, mốt đe dọa về quê sinh sống. Nói chung là bài bản của chúng nó khủng bố tinh thần gia đình mình, để đoạt mục đích là chiếm nhà mình làm tài sản của chúng nó. Thấy đe dọa chưa làm vợ con mình nao núng, thằng Công An khu vực tên Đó mà chúng nó thường gọi là “Tư Đó”, sỉ nhục gia đình sĩ quan mình bằng cách bắt vợ tôi cùng với mấy chị bạn trong cư xá, đến làm cỏ sân nhà của tướng cộng sản Trần Văn Danh ngay sau lưng nhà tôi. Căn nhà này là của cựu Trung Tướng Phạm Quốc Thuần đã di tản, hắn vào chiếm ngụ. Trong số các chị có chị Vân là bạo miệng hơn hết. Lần thứ hai đến đây làm cỏ dưới cơn mựa lất phất, đứng trên sân ngập nước, chị Vân lớn tiếng:
                “Thiếu Tướng ơi! Ra coi mấy bà vợ sĩ quan ngụy làm cỏ nè Thiếu Tướng”.
                “Mãi một lúc sau, mới có người ra cho về. Từ đó, không còn cái cảnh bắt vợ tôi với mấy chị trong cư xá làm cỏ cho các nhà cán bộ của chúng nó nữa”.
                Anh Lễ thuật về gia đình ảnh:
                “Ở khu tụi tôi không có cái cảnh bắt đi làm cỏ như trong cư xá Bắc Hải của anh, nhưng ngày này sang ngày khác, tụi Công An cứ bắt đến Phường để nghe chúng nó nhai đi nhai lại cái điều mà chúng nó gọi là khoan hồng nhân đạo, vợ tôi nghe nói riết có hôm “bả” muốn chửi nó luôn nhưng kịp bịt miệng lại, nếu không thì chưa biết chuyện gì xảy ra nữa”.
                Anh Lễ ngưng, tôi thuật tiếp:
                “Đầu năm 1978, tụi nó kéo đến nhà tôi 11 đứa mà vợ tôi nói cái đám đó giống như trong rừng mới ra vậy. Trong số đó có hai phụ nữ. Tụi nó chiếm nhà tôi suốt một tuần, nhốt vợ với năm con tôi trong một gian phòng, rồi chúng bới móc lục soát đập phá những chỗ nghi ngờ cất giấu vũ khí tài liệu, và có thể chúng nó tìm kiếm tài sản nữa. Trong tình cảnh đó, bà con lối xóm nấu thức mang đến tiếp tế cho vợ con tôi. Thật là cảm động! Tất cả hồ sơ giấy tờ, nhất là những tập viết tay mà tôi ghi chép những sự kiện xảy ra trong các cuộc đảo chánh còn lại, bị tụi nó xé tung rồi liệng đầy nhà. Cũng may là cái đám cộng sản đần độn này không biết giá trị của những tập đó, nên vợ tôi gom góp lại rồi cho vào bao cất giữ. Còn toàn bộ hơn 1.500 cuốn sách về kinh tế, chính trị, giáo dục, khoa học, và tôn giáo mà tôi đóng bìa cứng hẳn hòi, tụi nó ôm đi bán ngay trong cư xá chúng tôi chớ đâu xa. Rõ ràng là cái tụi trấn lột chớ chính trị chính em gì đâu.

                Chuyện kế tiếp là con trai lớn chúng tôi là Phạm Bá Trung. Năm 1975, Trung học lớp 11 (học sớm 1 năm). Với tuổi 16 so với các bạn, Trung rất giỏi về điện tử nhất là sửa máy thu thanh, vì năm 1972 con tôi theo học lớp điện tử trong trường trung học La San tại Cần Thơ. Khi tôi vào trại tập trung, con tôi mua cái máy vô tuyến liên lạc tầm xa do những người lấy trong các đơn vị quân đội đem ra bán, với dự định tháo những cơ phận dùng sửa máy thu thanh, vì bà con hàng xóm thường nhờ con tôi sửa máy. Chưa kịp tháo tung ra thì một toán Công An đến trước nhà, thật ra vợ tôi không hiểu chúng nó đến vì chuyện gì, nhưng vợ tôi tìm cách giữ chúng nó ở cửa trước để con tôi trên lầu tháo tung cái máy rồi cho vào bao. Khi vợ tôi cho chúng nó vào trong nhà thì không còn gì để gọi là cái máy nữa. Nhưng đó lại là cái tội mà hai con trai chúng tôi Phạm Bá Trung với Phạm Bá Tín bị bắt. Vợ tôi “chạy” đầu trên xóm dưới chỉ đem được con trai nhỏ ra khỏi nhà giam Quận 10, còn con trai lớn chúng tôi (19 tuổi) bị chúng nó đưa lên trại tù ở Bà Rá mà chúng nó gọi là “trại lao động”. Bị giam gần một năm trong trại tù đó, vợ tôi chạy tiền và chính chúng nó tổ chức cho con tôi trốn trại, Vợ tôi đón nó ở đoạn đường giữa Bà Rá với Đồng Xoài đưa thẳng về Vĩnh Long “tị nạn” bên Ngoại. Đến khi mua được bốn cái giấy chứng nhận “người Việt gốc Hoa”, cả bốn anh em nó lên tàu rời Việt Nam ngày 14/05/1979) rồi Lễ. Vợ tôi ghi tên (cộng sản gọi là đăng ký) ở Sở Công An tỉnh Vĩnh Long cho tụi nó đi theo diện người Việt gốc Hoa hồi hương. Mỗi đứa phải tốn đến 7 lượng vàng lận. Trước đó, phải tìm mua cái giấy chứng minh người Việt gốc Hoa với giá 300 đồng (Việt Nam) cho mỗi đứa nữa”.

                Anh Lễ vừa cười vừa bắt tay tôi:
                “Mừng anh nghe. Mấy đứa nhỏ thoát được là tụi mình khỏe rồi. Tương lai của tụi nhỏ chính là cuộc sống của tụi mình bây giờ. Bà Xã anh hay thiệt. Tụi mình tính sai nước cờ mà mấy “Bả” ở nhà gian khổ quá!
                “Tôi nói thiệt anh nghe nhe. Đặt hoàn cảnh ngược lại, nếu tụi mình ở nhà chưa chắc dám cho các con ra biển, vì sống với cộng sản mà tụi mình cứ méo mó cái nghề tham mưu, làm gì cũng tính toán chi li mới bắt tay vào việc, còn mấy “Bả” cứ làm đại vậy mà nhiều cơ hội thành công hơn mình Lễ à! Có thể nói rằng, cộng sản cai trị theo cái luật rừng, nhưng nếu ai xài luật rừng hơn nó thì được việc”.
                Tiếng kẻng đóng cửa buồng giam vang lên, cắt ngang dòng tâm sự dài ngoằng của chúng tôi, rồi hai đứa cùng vào chỗ xếp hàng với các bạn.

                Đêm hôm trước khó ngủ vì mong đến sáng để gặp vợ con. Gặp xong rồi, đêm nay cũng không dễ gì yên giấc, cứ chập chờn khi hình dung vợ con tôi vất vả trên xe lửa bảy mươi hai (72) tiếng đồng hồ với khoảng cách 1.736 cây số, thêm mười (10) tiếng đồng hồ ngồi xe bò dưới cái nắng của mùa hè oi bức trên đất Bắc. Đêm ngủ không mùng mà muỗi thì nhiều vô kể, để chỉ được gặp chồng gặp cha vỏn vẹn hai (2) tiếng đồng hồ, rồi lại chịu đựng lượt về cũng vất vả tương tự thời gian lượt đi! Điều gì đã giúp vợ tôi vượt lên trên những gian khổ ấy? Đó là tình yêu chồng và tình thương con!
                Trở lại chuyện trong trại. Một số Công An bày ra cái vụ bán phở cho tù để có thêm tí tiền bỏ túi. Anh nào có tiền gởi trại, ghi tên mua phở họ sẽ căn cứ vào đó mà trừ dần. Mỗi buồng giam mua bao nhiêu cũng được, cứ 10 tô họ đựng trong một chậu thau bưng vào buồng chia lại. Ngày chủ nhật tuần sau đó, tôi mời các bạn ăn phở vì vợ tôi có gởi cho tôi 200 đồng. Hôm ấy tôi trả tất cả là 82 đồng. Không phải tôi mời đến 82 bạn đâu mà có bạn ăn đến 5 tô lận. Năm tô không có nghĩa là nhiều, vì một tô chỉ bằng cái chén trung bình thôi quí vị quí bạn à! Chỉ riêng nhóm chúng tôi có 3 người mà “tiêu thụ” đến 20 tô một cách nhẹ nhàng. Một phần vì sau bốn năm mới cảm nhận được “chút hương vị phở”, và phần khác là được “no bụng bởi phở”. Tôi nói “chút hương vị phở”, vì nó được gọi là phở chớ thật sự nó có đúng nghĩa là phở đâu. Thôi thì trong hoàn cảnh này, cứ gọi nó là phở để cái bao tử cảm thấy “dễ chịu” trong chút thời gian ngắn ngủi!

                Cộng sản nuôi tù.

                Trại tập trung này thường xuyên là ăn độn, nhưng độn theo lương thực thì từng đợt vài ba tuần hay vài ba tháng. Chẳng hạn như bo-bo thì thời gian dài hơn, khoai mì xắc từng cọng phơi khô thì vài tuần, khoai tây tươi nguyên củ thì theo mùa, bột mì luộc thì tùy theo viện trợ từ ngoại quốc. Nói là độn nhưng thật sự ăn 100% chớ không phải một phần gạo một phần độn đâu. Bo-bo là thức ăn dành cho ngựa ngoại quốc, cọng khoai mì phơi khô là thức ăn dành cho heo trong nước, nếu nói cho văn chương một chút gọi là thức ăn dành cho gia súc. Vì là thức ăn dành cho những động vật không phải con người, nên người ta không cần giữ vệ sinh từ lúc sản xuất, tồn trữ, chuyển vận, đến cung cấp cho bếp trại. Nghĩa là trong tình trạng không sạch sẽ chút nào, vì khi đổ ra sân người ta dùng bàn cào hay chổi để trải ra phơi hay gom lại cho vào bao. Hãy hình dung bữa ăn với cọng khoai mì khô đã nấu chín. Mỗi khẩu phần từ 10 đến 12 cọng, nhỏ thì bằng ngón tay út còn lớn thì bằng ngón tay cái, và dài nhất cũng khoảng 12 phân tây (0.12 thước). Bên cạnh những cọng khoai mì nhơn nhớt, là muỗng nước muối với khoảng mười cọng rau mùa hè (rau muống) hay rau mùa đông (bắp cải, su hào). Đấy là một phần ăn.
                Trong số những thứ lương thực thay gạo đó, bo-bo là tai hại nhất, vì cái võ lụa của nó không tiêu được, nên nó phải “cào” những gì vướng mắc trên đường đi từ cái bao tử ra đến cái thùng gỗ đựng nó, chờ khiêng xuống khu vực trồng rau để “chăm bón”. Cuối cùng, nó lại quay vòng trở vào bao tử chúng tôi dưới dạng rauCó bạn dùng cây tăm xỉa răng, ghim từng hột bo bo cho vào miệng. Cách ăn này vừa nhai thật kỷ, vừa đánh lừa cái bao tử làm cho “nó” tưởng là được ăn nhiều!

                Năm 1978-1979, tôi với anh Nguyễn Tài Lâm ăn chung. Tuy bo-bo “nó hung hăng” như vậy, nhưng hai chúng tôi cứ trông đến ngày thứ bảy nhờ anh Sét -em rể anh Lâm- ở buồng giam khác, mua giùm một phần bo-bo với giá một đồng. Hai đứa chia nhau mỗi người một nửa, giúp cái bao tử đỡ phần lỏng lẽo! Theo lời anh Sét thì anh bạn muốn có một phần bo-bo bán cho chúng tôi, mỗi chiều anh ấy để lại một muỗng. Ngày thứ hai để lại hai muỗng từ phần bo-bo mới lãnh và gộp muỗng bo-bo của ngày thứ nhất vào phần ăn lúc ấy. Ngày thứ ba để lại ba muỗng và gộp hai muỗng của ngày thứ hai vào phần ăn lúc ấy. Và cứ như thế cho đến ngày thứ bảy là đủ một phần, anh ấy bán cho chúng tôi lấy tiền lén gởi mua thuốc lào hút.
                Bây giờ quí vị quí bạn hãy hình dung thời gian tại trại tập trung Nam Hà vào chiều Ba Mươi Tết Nguyên Đán đầu năm 1979. Nhà bếp phát cho mỗi người tù chúng tôi một cái bánh chưn, mỗi cạnh 15 phân tây kể cả lớp lá dông thật dày bên ngoài. Tôi với anh Lâm phác thảo “kế hoạch” ăn hai cái bánh chưn đó. Chiều Ba Mươi ăn cái bánh của tôi, và sáng Mồng Một ăn cái bánh chưn của anh Lâm. Chúng tôi nhẹ nhàng cắt dây, rồi từ từ gở từng miếng lá nhỏ cứ như sợ nó văng mất từng hột nếp hay miếng thịt nho nhỏ bên trong ấy, và … trời đất ơi, một nửa cái bánh còn nguyên hột nếp! Nếu có bạn nào trông thấy hai cái mặt chúng tôi lúc ấy, cũng không thể nào tưởng tượng cái bao tử của chúng tôi nó thất vọng đến như vậy! Và trong cái hoàn cảnh cần có thức ăn gì đó giúp cái bao tử bớt kêu ca, chúng tôi quyết định sống chín như nhau. Thế là sau khi cắt làm hai, mỗi đứa có một nửa sống với một nửa chín.
                Theo “kế hoạch” thì sáng Mồng Một mới ăn cái bánh chưn của anh Lâm, nhưng chúng tôi không thể thực hiện được vì thức đêm chờ Giờ Giao Thừa mà bụng thì đói! Thôi thì mang cái bánh ra, lại từ từ cắt làm hai vẫn là nửa chín nửa sống, nhưng cứ xem như cái bánh có đủ phẩm chất của nó thì y như rằng nó vẫn cứ ngon miệng lúc đêm khuya! Sáng Mồng Một có gì ăn đâu. Bữa ăn trưa, tù chính trị được ăn cơm bằng gạo hẳn hòi, nhưng đây là bữa ăn duy nhất để rồi sau đó vẫn là bo-bo. Chiều Mồng Một Tết, một bạn trẻ ngay trong buồng giam chúng tôi, mang cái bánh duy nhất của anh ta bán cho chúng tôi giá 1 đồng rưỡi. Tôi với anh Lâm, mỗi đứa có thêm nửa cái bánh chưn, trong khi anh bạn trẻ có thêm thuốc lào hút. Không biết có nên nói là “hai bên cùng có lợi” hay không, vì xem ra sự thể chẳng hay ho gì!
                Thật lòng mà thưa với quí vị quí bạn rằng, cái bánh chưn thứ 3 này cho tôi cảm nhận chút hạnh phúc! Nếu quí vị hỏi tôi: “Tại sao là một chút hạnh phúc?” Tôi xin trả lời:
                “Thứ nhất, vì chiều hôm qua và hôm nay, chúng tôi mới được ăn cơm thật sự cộng với cái bánh chưn cho dẫu là cái bánh chưn vừa sống lại vừa chín. Đó là hạnh phúc của người tù chính trị, vì đã lâu lắm rồi anh em chúng tôi mới trông thấy những hột gạo hột nếp như vậy từ cái bếp của trại tù này. Thứ hai, chỉ một chút thôi, vì từ ngày mai -Mồng Hai Tết- cái hạnh phúc đó sẽ tan biến theo chén bo bo lưng lững mỗi lúc chia khẩu phần! Cái hạnh phúc của chúng tôi nó mong manh như vậy đó!
                Đến muối hột ở trại này cũng thuộc vào loại thực phẩm quí nữa! Bởi vì họ chỉ cho ăn toàn nước muối, rất ư là khó nuốt. Trong Đội nhà bếp mà tù chính trị chúng tôi đã thay thế tù hình sự, có anh Mẫn. Trong năm 1962-1963, anh Mẫn cùng làm trong văn phòng Tham Mưu Trưởng Liên Quân với tôi. Sáng Mồng Một Tết năm 1979, anh Mẫn đến buồng giam khều tôi:
                “Anh xuống đây với em một chút”.
                Tôi nghĩ có thể anh ấy có tin tức gì liên quan đến tù chính trị nên thận trọng như vậy. Tôi theo sau anh Mẫn vào hành lang nhỏ hẹp của buồng giam 15 và 16. Đến giữa hành lang anh dừng lại, cho tay vào bên trong áo moi ra một gói bằng nắm tay nhét vội vào tay tôi:
                “Anh cất gói muối này để dành ăn. Muối hột đó. Em đi nghe”.
                “Cám ơn anh rất nhiều nghe Mẫn”.
                Tặng xong là Anh nhanh chân về nhà bếp vì sợ có người trông thấy, vì khoảng thời gian ấy nếu bị “cai tù” bắt là họ phạt biệt giam.
                Âm thanh ba tiếng “muối hột đó” đủ nói lên “giá trị” của hột muối đối với chúng tôi như thế nào rồi . Bởi, ngoài cái chất mặn của nó ra, tôi nghĩ là quí vị quí bạn không cảm nhận điều gì khác, nhưng với chúng tôi thì âm thanh đó gợi lên sự thèm khát cái chất mặn lạ kỳ của hột muối. Và tôi không thể tưởng tượng được khi cho một hột muối vào miệng tôi cảm nhận nó ngọt vô cùng! Tôi đang mơ màng thưởng thức “chất ngọt của hột muối”, có tiếng anh Lâm:
                “Này, ông làm gì mà vui thế?”
                Tôi giật mình. Hơi ngượng, vì “bị bắt gặp” thái độ sung sướng một cách kỳ lạ, nhưng tỉnh lại ngay:
                “Anh có tin là tôi đang sung sướng vì được ăn một hột muối không”?
                “Tôi cũng tù như ông mà”.
                Câu trả lời mang theo âm hưởng một lời than ngắn ngủi của anh Lâm. Vậy là quí vị quí bạn cảm nhận được mức độ thèm khát “muối hột” của chúng tôi như thế nào rồi chớ!
                Ở những cái “xóm nhà lá” trong xã hội lớn, người ta thường bày tỏ tinh thần tương trợ lẫn nhau khi trái gió trở trời, qua câu nói “hột muối cắn làm hai” được hiểu theo nghĩa bóng hơn là nghĩa đen. Nhưng trong xã hội nhỏ của nhà tù, hột muối không chỉ cắn làm hai mà là làm ba làm bốn hoàn toàn theo nghĩa đen của nó. Sự chia xẻ nhỏ nhoi mà anh Mẫn dành cho tôi là một trong những cách biểu hiện rõ nét về ý nghĩa “hột muối cắn làm hai”, cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng!

                Thưa quí vị quí bạn, bo-bo mà chang nước muối vào thật vô duyên, nhưng ăn với muối hột thì dễ ăn hơn. Tôi nói “dễ ăn” là so sánh khi ăn nó với nước muối, chớ tôi không nói nó thân thiện với cái bao tử khi nó vào đó.
                Sau đợt ăn những cọng khoai mì phơi khô là khoai tây tươi. Cũng là ăn 100% chớ không phải độn với gạo. Từng xe vận tải Molotova chở khoai tây vào trại, thứ khoai tây hạng bét vì củ nào lớn nhất cũng chỉ bằng cườm tay trẻ con vài tuổi là cùng. Mỗi khẩu phần diễn biến từ 12 đến 16 củ còn nguyên võ. Anh nào có bơ thực vật hoặc đường hay sữa do gia đình gởi qua đường bưu điện 3 tháng 1 gói 5 kí lô, sau khi lột võ một cách cẩn thận để tránh chất bột bị mất tí ti vì dính theo võ, rồi cho chút bơ hay sữa hoặc đường vào củ khoai, vừa ăn vừa cảm nhận niềm thương nỗi nhớ mà người Vợ từ ngàn dặm xa xôi đã âm thầm “gói ghém tâm hồn của Nàng chung trong những gói đường, hộp bơ, hộp sữa …” gởi đến người Chồng trong trại tập trung!
                Vì thiếu ăn, một số bạn trong số chúng tôi những khi cuốc đất hay làm gì dưới cánh đồng, bất cứ con gì nhúc nhích cũng ăn được cả. Từ con cua, con cá, con nhái, con luơn, cào cào châu chấu, ..v..v.., cứ bắt bỏ vào bếp lửa, một lúc khều ra phủi tro phủi bụi là cho vào miệng. Thậm chí, ngay cả con trùn cũng ăn nữa! “Con trùn hổ” lớn bằng ngón tay út, dưới nắng trưa làm ánh lên những màu sắc trên lớp da nhơn nhớt của nó, rạch một đường theo chiều dài con trùn, cạo bỏ tất cả bên trong chỉ còn lại lớp da bầy nhầy đem rửa sạch phơi khô, cho vào bếp nướng. Các bạn ấy gọi là “long đất nướng” và xem chừng ăn ngon lắm! Trong “bản ghi nhớ” của tôi có ghi tên các bạn ấy, nhưng tôi nghĩ không nên ghi vào đây vì hoàn cảnh thiếu ăn!
                Theo qui định mà tên Công An “quản giáo” Đội nhà bếp cho biết, “tiêu chuẩn mỗi người tù là 15 kí lô gạo một tháng”, nhưng khi họ cho tù ăn những thứ không phải gạo thì họ vẫn tính theo trọng lượng của gạo mà thật ra cũng chính họ cho biết, cứ 2.5 kí lô khoai mì hay khoai tây mới bằng 1 kí lô gạo. Chúng tôi đâu có kêu với ai được, bởi vì họ chia chác với nhau và cùng che chắn cho nhau mà!
                Họ cấm tuyệt đối về nấu nướng. Nếu bị bắt, có thể bị họ đưa vào khu biệt giam trong trại Nam Hà B mà chung quanh toàn núi rừng bao bọc. Nếu bị biệt giam thì khẩu phần hằng ngày giảm xuống còn một nửa, khi hết hạn biệt giam sẽ bị cấm thăm nuôi và có thể họ cấm luôn nhận quà thông thường là từ 3 đến 6 tháng. Cứ mỗi 3 tháng vợ tôi gởi cho 1 gói quà mà những món chánh là bơ thực vật, đường cát, sữa bột, và lạp xưởng.
                Tôi kể quí vị quí bạn nghe về cách tôi nướng lạp xưởng và sử dụng lon sữa bột. Mỗi lần nướng một cái lạp xưởng, tôi dùng chiếc đủa lùa vào trong để dễ cầm và dùng 3 tờ giấy báo kích thước của tạp chí, cuộn lại theo chiều dài, mượn cái quẹt máy (bật lửa) cho vào túi. Ra cửa buồng giam, nhìn qua nhìn lại không thấy tên Công An nào là tôi ba chân bốn cẳng chạy ra đằng sau buồng giam và chui vào cầu tiêu. Bật lửa, châm vào giấy. Tay cầm tờ giấy đang cháy để phía dưới chiếc đủa lạp xưởng. “Năng lượng” của 3 tờ giấy đủ chín cái lạp xưởng, thế là tôi có bữa ăn ngon miệng và cơ thế tiếp nhận được một lượng ca-lô-ri nhỏ nhoi mà cơ thể rất cần.
                Có lần vợ tôi gởi cho một xâu lạp xưởng 12 cặp, phải cho vào hai cái lon guigoze để dành ăn, nhưng nó dài quá phải cắt một đoạn mới đậy nắp được. Tôi với anh Cao Văn Phước (Đại Tá Cục Quân Vận) muốn ăn nhưng không biết là nó chín hay sống, vì thư vợ tôi còn bị Công An trực trại giữ để kiểm soát. Lúc ấy chúng tôi bị nhốt vào buồng giam rồi đâu làm sao nướng được. Hai đứa tôi cứ ngắm nghía suy già đoán non, lúc thì đã hấp rồi lúc thì chưa. Cuối cùng chúng tôi xem như nó đã chín rồi và cứ thế mà ăn hết 24 đoạn cắt ngắn đó. Ngày hôm sau nhóm trực trại trả thư. Xem thư mới biết là lạp xưởng sống, thế nhưng cái bụng cũng hiền lành không gây khó khăn hay hoạnh hẹ gì tôi, mặc dù nó “bị bắt buộc” phải tiếp nhận và thanh toán hơn mười khúc lạp xưởng sống! Kể cũng lạ.
                Đến hộp sữa bột. Đó là sữa bột sản xuất từ Liên Xô, chung quanh bằng giấy cứng, màu vàng, cái nắp của nó là miếng kim khí mỏng cũng màu vàng, chỉ bằng một phần ba đường kính cái hộp, vì mặt trên có miếng kim khí mỏng khác phủ kín hai phần ba miệng hộp. Tôi nhìn cái hộp và nghĩ rằng có thể sử dụng được nó dù chưa biết sử dụng vào việc gì. Thế là tôi “nghiên cứu” cái hộp mà “cái lợi” trên miệng sẽ che kín cái gì đó có thể giấu bên trong. Mãi một lúc là tôi biết cách sử dụng nó. Đó là viết thư, quấn một vòng tròn cho nhỏ lại rồi lùa vào trong hộp, ém dần cho những trang thư sát vào vách hộp. Nghĩ được là thực hiện được. Sau khi nhận thấy những trang thư nằm “kín đáo” bên trong, tôi cho sữa bột vào hộp, đậy nắp cẩn thận, trông không khác những cái hộp sữa mang từ nhà thăm nuôi vào trại. Tôi phải trả 2 đồng Việt Nam cộng sản cho chú tù hình sự phụ trách dọn dẹp nhà thăm nuôi, đem ra gởi cho mấy chị bạn của vợ tôi đến thăm chồng nhờ mang về Sài Gòn trao lại vợ tôi. Có khi gởi cho anh bạn ra nhà thăm nuôi gặp vợ và gởi chị ấy mang về giùm. Có lần bị hạch hỏi trước khi họ hướng dẫn ra nhà thăm nuôi, anh bạn trả lời là đem sữa ra đó uống. Thế là thoát.
                “Họ tuyệt đối cấm nấu” nhưng chúng tôi “không tuyệt đối tuân hành”, nghĩa là chúng tôi vẫn nấu, và đây là cách nấu. Nói cho đúng là nấu nước pha trà, pha cà phê, chớ chưa cả gan đến mức nấu cơm nấu cháo trong buồng giam. Sữa bột guigoze sản xuất từ Hòa Lan đựng trong cái lon bằng nhôm, mỏng nhưng rất cứng, đem cắt làm hai: Phần dưới làm nồi nấu, phần trên làm lò nấu. Phần trên phải đục một hàng lỗ để có không khí vào và năng lượng là cây đèn cầy (đèn sáp). Thường là xin người nhà cho đèn cầy loại lớn, cắt ra từng đoạn vừa với độ cao của “cái lò” mini, loại này cung cấp năng lượng nhiều hơn.
                Trường hợp không còn đèn cầy thì dùng củi thay thế. Củi là những cây dại chết khô cở như chiếc đủa ăn. Trước khi từ chỗ lao động trở về, lượm những cây dại chết khô đó, bẻ từng đoạn dài chừng gang tay, dùng giây cột quanh hai bắp chân, ghim những que củi vào đó và mang về trại. Nếu bị Công An trực trại xét thấy, họ giật ném bên ngoài kèm theo những lời chửi mắng. “Lời chửi của chúng nó như nước đổ lá môn” thôi mà.
                Cái bình trà rất nhỏ và uống trà thật đặc, chỉ cần một vài hớp cũng đủ thấm giọng cả đêm, nhất là đêm đông. Nếu không quen uống trà đậm kiểu này mà uống vào buổi tối, có khi cả đêm không ngủ được. Nhưng nếu không uống trà đặc như thế này thì đâu có đủ nước pha trà loảng cho nhiều người uống. Không biết có phải đây là “cái khó ló cái khôn” hay không, nhưng có điều là thích hợp với hoàn cảnh.
                Đến cái cảnh đổi áo quần lấy thức ăn mà tôi là trường hợp điển hình. Công An “cai tù” thừa biết tù chính trị chúng tôi có nhiều áo quần dân sự bằng hàng vải ngoại quốc rất tốt, trong khi chúng tôi rất cần chất bột, chất béo, chất ngọt. Thế là đám “cai tù đực lẫn cái” bắt đầu cho “nhập cổng bất hợp pháp” các món hàng sữa đặc có đường, sữa bột, đường cát, để gạ chúng tôi đổi lấy áo quần, rồi “xuất cổng” cũng bất hợp pháp mang lên Hà Nội bán. Cái nghề “khốn nạn” này đã giúp họ phát lên khá nhanh, bởi vì như cái quần tây của tôi bằng vài nhập cảng từ Australia chỉ đổi được có 1 hộp sữa đặc và 1 kí lô sữa bột. Lần khác một cái quần tây chỉ đổi được 1 hộp sữa đặc và thêm 1 đồng bạc. Chính cái tình trạng thiếu ăn này, không chừng tù chính trị chúng tôi dần dần đến chỗ không còn cái áo cái quần dân sự nào cả!
                Một hôm, khi đổi được hộp sữa đặc trong tay và khi âm thanh ống khóa cửa buồng giam crắc một tiếng, tôi khui hộp sữa đặc, mời anh Bùi Quang Hiền với anh Cao Văn Phước nằm cạnh tôi, cả 3 chúng tôi luân phiên “tu” một lúc là hết sạch. Thoạt nghe có vẻ ly kỳ rồi, nhưng chưa thấm thía gì so với anh bạn trẻ Nguyễn Kim Tiếng (Thiếu Úy Cảnh Sát đặc biệt). Sau giờ lam lũ dưới cánh đồng ngập nước, về đến cổng chờ kiểm soát mới được vào trại. Cả Đội ngồi chồm hổm, đám Công An trực trại lục soát từng người từ trước ra sau. Anh Tiếng có mua hộp sữa đặc đang giấu trong người, khi thấy khó thoát khỏi vì chúng nó xét kỷ quá, anh ta bèn moi cục đá ngay chỗ ngồi rồi ngoáy mãi cũng được hai lỗ trên miệng hộp, thế là anh “tu” hết sữa và liệng cái hộp vào sát vách trại, lúc ấy tên Công An xét đến anh:
                “Cái hộp này của ai?” Hắn quát với vẻ tức tối.
                Ai dại gì mà lên tiếng. Hắn lại quát gay gắt hơn:
                “Tôi hỏi cái hộp này của ai ném ra đây?”
                Còn 3 Đội “xếp hàng như bầy vịt” đều nhìn vào cổng trại, cứ như không nghe không thấy không biết việc gì kể cả lời quát của hắn. Hắn càu nhàu một lúc mới cho vào.
                Những Đội làm ruộng dưới đầm lầy mà họ gọi là “vụ chiêm”, thường có những toán trẻ con lẫn người lớn, lén lút giấu gói đường với vài hộp sữa trong người rồi giả dạng như đi bắt cá để đến gần chúng tôi bán vài món lặt vặt ấy. Do vậy mà anh Tiếng mới có hộp sữa trong người, và thật tài tình khi “tu” trọn hộp sữa trong nháy mắt.

                Cầu cơ.

                Nhóm anh em chúng tôi gồm các anh Cao Văn Phước, Ngô Văn Huế, Vũ Tiến Phúc, Cao Nguyên Khoa, Phạm Duy Khang, anh Đàm Quang Yêu, và tôi, bắt đầu chơi “cơ” sau khi vào buồng giam, thường gọi là “cầu cơ”. Thỉnh thoảng có thêm anh Nguyễn Kỳ Nguyện và anh Đặng Văn Hậu. “Cầu cơ” cần có cái bàn và con cơ. “Cơ” phải là mảnh ván hòm (quan tài) lấy từ cái huyệt mà thân nhân họ đã hốt cốt mới “linh thiêng”. Một hôm anh Khang trong nhóm đào ao nuôi cá dưới đồng, lượm được một mảnh ván mà anh nghĩ là “ván hòm”, đem về cắt gọt theo hình dáng cái cơ. “Bàn cơ” là mảnh giấy có viết đủ các mẫu tự Việt Nam, một hàng số từ 0 đến 9. Ngoài ra còn viết nguyên chữ đúng/sai, có/không, tốt/xấu để đỡ phải ráp các mẫu tự. Chúng tôi dùng hai cái mền treo lên để tạo thành cái phòng kín, tránh sự rình rập của đám Công An tuần tiểu từ cửa sổ nhìn vào. Chúng nó bắt gặp cũng phiền phức lắm.
                Hôm đầu tiên, anh Khang “ngồi cơ”, anh Yêu khấn vái gọi hồn. Đại khái thì anh giới thiệu với hồn ma hồn quỷ rằng:
                “Chúng tôi là tù chính trị miền Nam, bị giam tại trại tập trung Nam Hà này, xin thỉnh hồn các vị khuất mặt khuất mày nào đi ngang đây, vui lòng nhập cơ để chúng tôi nhờ giúp đỡ độ trì”.
                Anh Phước khều tôi: “Ê! Cơ chạy rồi kìa”.
                Nhưng cơ lại ngừng. Một lúc sau thì cơ chạy lại, tức là có hồn nào đó nhập vô rồi. Anh Yêu lại lâm râm khấn vái:
                “Vị khuất mặt khuất mày nào đã nhập vô cơ xin nhập luôn chớ đừng ngập ngừng, để anh em chúng tôi hỏi đôi điều”.
                Tôi phụ trách ráp các mẫu tự mà cơ chỉ vào, và có câu sau đây:
                “Tôi tên Thọ, Tiểu Thần phụ trách khu này. Trước kia tôi là công nhân nhà máy dệt Nam Định, chết vì không có thuốc trị dạ dày (bao tử). Hiện tôi còn một vợ và bốn con ở tại Nam Định” (có cho số nhà và tên đường).
                “Chúng tôi có thể nhờ ông Thọ cho biết tin tức gia đình ở Sài Gòn được không?”
                “Được. Nhưng chờ tôi xin phép Thổ Thần trước”.
                Cơ ngưng chạy. Trong tích tắc thì chạy lại, nhưng là hồn khác:
                “Tôi tên Ban, tù hình sự, đã chết vì đói tại Trại Mễ ở Phủ Lý. Hiện tôi là “ma đói”. Các ông có gì cho tôi ăn không”.
                Tôi lấy cái bánh ngọt và tách nước trà để lên bàn cơ, anh Đàm Quang Yêu mời:
                “Chúng tôi mời ma đói ăn bánh uống nước”.
                Cơ chạy tới đụng nhẹ vào cái bánh rồi đến chạm vào tách nước, cơ lui lại vị trí chờ. Trong lúc anh Yêu hỏi thêm thì cơ chạy vội vào các mẫu tự, tôi ráp lại:
                “Xin phép các ông tôi đi, vì ông Tiểu Thần vừa đến ngoài cửa. Ông ấy bắt gặp là tôi bị phạt”.
                Trong chớp mắt cơ chạy lại, đó là ông Tiểu Thần:
                “Tôi được phép rồi, các ông cần gì thì nói”.
                Tôi hỏi trước: “Tôi tên là Hoa …”
                Cơ cắt ngang bằng cách chạy vào các mẫu tự:
                “Tôi biết tên ông rồi vì tôi nghe các ông bên cạnh gọi tên ông. Ông nói tiếp”.
                “… Tôi có bốn đứa con đi ngoại quốc bằng tàu đã hai tháng nay mà tôi chưa có tin tức. Ông Thọ có thể vào Sài Gòn, đến nhà X12 cư xá Bắc Hải, Phường 25 Quận 10, xem giùm tình trạng ở nhà tôi và cho tôi biết tin tức được không?”
                “Được. Ông Hoa chờ một chút”.
                Khoảng 30 giây sau, cơ chạy lại:
                “Không phải như ông nói đâu. Hiện ở nhà ông có bốn đứa con, còn một đứa nữa thì ông Thổ Thần tại đó nói nó đi rồi nhưng chưa đến nơi”.
                “Cám ơn Ông Thọ”.
                Anh Yêu hỏi: “Làm sao mà ông đi mau vậy?”
                “Tôi chỉ là luồng khói nhỏ, thoắt đây thoắt kia, nhưng phải có phép của Thổ Thần mới đi được như vậy. Bây giờ tôi bận, tôi phải đi ngay. Chào các ông”.
                Thật lòng mà nói, tôi không tin vào cơ, nhưng những lời của hồn từ bên kia thế giới xưng là Tiểu Thần đã nói trên bàn cơ vừa rồi làm tôi suy nghĩ mãi: “Tin hay không tin?” Thôi thì chờ tin từ vợ tôi mới đánh giá lời cơ đêm nay.
                Tuần lễ sau, chiều thứ bảy, anh Lễ từ nhà thăm nuôi trở vào, đưa cho tôi gói quà của vợ tôi gởi. Vội vàng mở ra, việc đầu tiên là xem thư mà tôi tin là thể nào cũng có trong hộp sữa bột mà chúng tôi dùng để thư bên trong. Và y như rằng, có bốn trang thư bằng giấy “pelure” mỏng. Xem xong, tôi ngẩn ngơ! Vì trong thư có hai chuyện rất buồn: Chuyện thứ nhất. Khi vợ tôi xin giấy phép ở Phường để ra Bắc thăm tôi hồi tháng 05/1979 thì họ không cấp, vợ tôi nhờ người bạn mua cái giấy phép ở Phường khác. Khi vợ và con tôi từ Nam Định trở về Sài Gòn thì nhà chúng tôi bị niêm phong, với dòng chữ “nhà vắng chủ”. Vợ tôi gục đầu vào cửa nhà vì quá uất ức! Đêm đó, vợ con tôi ngủ bên ngoài cửa nhà. Hôm sau, vợ tôi đến nhờ chị bạn (Chị D.V.D.) có người thân làm trong tòa án cộng sản can thiệp. Cuối cùng, đám Công An Quận 10 phải gở niêm phong. Dĩ nhiên sự “giúp đỡ” đó theo phương thức “có qua có lại mới toại lòng nhau”. Đến chuyện thứ hai. Bốn con chúng tôi tưởng đã đi được rồi, nhưng chỉ mấy ngày sau khi tàu rời Vĩnh Long (14/05/1979) là quay về bến. Lý do mà Sở Công An thông báo vì thời tiết xấu nên tàu quay về, nhưng họ không nói bao giờ thì đi, cũng không nói gì đến số vàng mà họ đã nhận của những người có giấy tờ “người Việt gốc Hoa ghi danh hồi hương”. Từ đó đến nay đã hơn hai tháng, họ vẫn hoàn toàn im lặng, có ai đến hỏi thì họ trả lời vắn tắt: “Chưa có lệnh cấp trên”. Mọi người biết mình bị Công An cộng sản trấn lột nhưng đâu thể làm gì họ được.
                Sau khi quay về, đứa con trai lớn chúng tôi vẫn phải “tị nạn” ở quê Ngoại vì trước đó đã trốn trại lao động.
                Vậy thì lời cơ hoàn toàn đúng nhưng tự thâm tâm tôi vẫn chưa thể tin được, vì từ trước đến giờ tôi không tin vào tướng số tử vi, huống hồ gì lời của “hồn ma bóng quế” từ thế giới vô hình nói về những sự kiện trong thế giới hữu hình.
                Về Công An tổ chức vượt biển, xin mở ngoặc. Năm 2004, trên trang báo Dân Vận của đảng bộ Việt Nam Quốc Dân Đảng tại Germany, có bài viết về tội ác của cộng sản Việt Nam, trong đó có đoạn nói đến vấn đề vượt biển do Công An tổ chức. Xin trích một đoạn:
                “Theo tin tức tiết lộ từ Bộ Công An, chánh phủ cho phép các Sở Công An tổ chức những chuyến vượt biển cho thành phần người Việt gốc Hoa từ tháng 11 năm 1978 với mục đích, vừa đẩy thành phần đó ra khỏi Việt Nam, vừa thu được 7 lượng vàng của mỗi người để bổ sung ngân sách nhà nước. Hành động như vậy, Việt Nam không mang tiếng trục xuất một thành phần tai mắt của Trung Hoa cộng sản, vì lúc ấy bang giao giữa hai nước cộng sản này đang căng thẳng. Về số vàng thu được từ năm 1978 đến 1982 lên đến 700.000 lượng, nhưng có thật sự vào ngân sách nhà nước hay vào túi riêng của những người quyền thế, chỉ có họ với Trời mới biết thôi. Vàng thì họ thu khi ghi danh, còn bao nhiêu người thoát khỏi Việt Nam thì không ai biết. Nguồn tin cũng cho biết, trung ương của họ ra lệnh thu mỗi người 3 lượng vàng chớ không phải 7”. Đóng ngoặc.

                Tôi gởi hộp sữa bột về lại Sài Gòn với những trang thư bên trong: “(1) An ủi vợ con tôi nên xem đó là bài học kinh nghiệm mà bài học nào cũng có cái giá phải trả. Có điều là giá đó thuộc loại trấn lột. (2) Giữ vững ý định tiếp tục đưa các con ra khỏi Việt Nam khi thấy có thể, vì không thể để các con sống với cộng sản. (3) Nên chia ra từng một hoặc hai đứa mà đi, để tránh trường hợp tất cả bị tai nạn cùng lúc. Và (4) Có thể nhờ các em trợ giúp tài chánh cho con đi”.
                Rồi những đêm sau đó, nhóm chúng tôi tiếp tục chơi cơ. Anh nào cũng nhờ ông Tiểu Thần vào Sài Gòn xem giùm tin tức gia đình. Một đêm, anh Yêu khấn thật lâu cơ mới chạy. Sau một lúc hỏi đáp, mới biết là ông Tiểu Thần bận nên “ma đói” vào cơ:
                “Hôm nay tôi ở đây được lâu, các ông có hỏi gì tôi không?”
                Theo lời anh Yêu, không phải ai ngồi cơ cũng có hồn nhập vào đâu mà phải như thế nào đó thường gọi là “cơ duyên”. Không biết đúng hay không nhưng rõ ràng là anh Vũ Tiến Phúc (Đại Tá Pháo Binh) ngồi cơ thì nhiều hồn nhập vào cơ. Tôi có thử một lần nhưng phải nửa tiếng đồng hồ mới có hồn nhập vào cơ, lại là hồn ma thôi. Khi hồn nhập vào cơ thì tôi không thể giữ lại. Tôi muốn thử cho biết bằng cách tôi cố ấn mạnh ngón tay giữa để giữ cơ lại, nhưng cứ như có người đẩy cơ đi. Hai lần tôi cố tình kềm cơ lại nhưng không thể được. Vì vậy mà tôi tin là có hồn nhập vào cơ, nhưng vẫn chưa tin hẳn vào lời cơ.
                Anh Khang nói:
                “Nào, bạn lên nhà ông Xuyên (trại trưởng) xem tụi nó làm gì trên đó mà đèn sáng choang vậy”.
                “Không được ông Khang ơi. Tụi nó gác dữ lắm, nó không cho tôi vào”.
                “Lính cộng sản gác, ăn thua gì bạn mà bạn sợ”.
                “Tôi nói lính của ông Tiểu Thần gác, chớ tôi đâu có nói lính của ông Xuyên”.
                “Vậy thì anh xuống nhà bếp xem mai chúng nó cho chúng tôi ăn gì?”
                “Ngày mai các ông ăn bột mì luộc, vì trong kho chỉ có bột mì thôi”.
                “Hừm. Sao không coi luôn thức ăn?”
                “Tôi thấy chỉ có bột mì với muối, ngoài ra không có gì khác nữa”.
                Trong khi chưa có câu hỏi gì thêm thì cơ chạy vòng vòng, đột nhiên cơ hỏi:
                “Mấy ông có quen với phụ nữ ở đây sao?”
                “Phụ nữ ở đâu mà quen? Chúng tôi là tù chính trị trong Nam ra đây, đâu có quen với ai”.
                “Tôi thấy có hai cô đang ngồi phía trước kìa”.
                “Bạn ra hỏi giùm hai cô ấy là ai vậy? Và muốn gặp ai?”
                “Không xong rồi. Ông Tiểu Thần đang đến, hai cô đó đứng dậy đi rồi. Thôi, tôi đi nghe”.
                Ngay sau đó ông Tiểu Thần nhập cơ, và anh Khang hỏi:
                “Ông Thọ có biết có người Mỹ nào chết trong trại này không?”
                “Có. Tôi biết có hai người”.
                “Ông Thọ có thể cho biết vài chi tiết về hai người Mỹ đó không?”
                “Không. Tôi chỉ biết hai người đó là sĩ quan”.
                “Ông Thọ có thể mời họ đến đây được không?”
                “Được. Ông chờ tôi”.
                Sau đó cơ chạy lại, nhưng lúc ấy tôi phải chui vào mùng vì tôi bắt đầu bị cúm, rất khó chịu. Sáng sớm hôm sau, anh Khang thuật tóm tắt như sau:
                “Hai sĩ quan Mỹ, một là Thiếu Tá và một là Đại Úy. Cả hai chết tại buồng giam số 1 này. Mồ của hai anh ấy ở sườn núi phía Tây cách trại khoảng 500m đường chim bay. Anh Thiếu Tá ở tiểu bang California, có cho địa chỉ đầy đủ kể cả zipcode. Anh Đại Úy đang buồn vì vợ anh đã có chồng khác, hai con gái của anh được tòa giao cho mẹ anh nuôi, vì vậy mà anh không muốn cho ai biết địa chỉ. Cả hai sĩ quan này đều biết hút thuốc lào, và chết vì kiệt sức do không đủ dinh dưỡng. Sở dĩ hai anh biết tiếng Việt, vì khi vào thế giới vô hình tại Việt Nam bắt buộc phải học, và hai anh trả lời những câu hỏi cả Việt ngữ lẫn Anh ngữ”
                Dần dần chỉ còn lại các anh Vũ Tiến Phúc, Cao Nguyên Khoa, với anh Phạm Duy Khang tiếp tục chơi cơ một thời gian khá lâu sau đó. Có anh hỏi những vấn đề chiến lược chiến thuật, về tương lai của Việt Nam, và “những vị” trả lời có “vị” xưng là Bà Chúa Liễu Hạnh, Đức Thánh Trần, có khi là vị thần này vị thánh kia, ..v..v…
                Riêng tôi thì ngưng sau hai tuần tham gia, vì cảm thấy gai gai trong người làm sao á! Tôi không giải thích được,nhưng rõ ràng có vài đêm trong giấc ngủ cứ như có ai đó đến nói chuyện với tôi, vì phát âm không rõ nên tôi không hiểu họ nói gì. Với lại tôi nghĩ rằng: “Chuyện người ở thế giới vô hình nhập vào cơ của thế giới hữu hình là có thật, và trả lời những câu hỏi ngay trong cuộc sống là tin được, nhưng về những câu hỏi có tính cách quan trọng dài lâu trong tương lai, khó mà chấp nhận. Bởi lẽ, nếu cơ cung cấp chính xác về chiến lược chiến thuật ở cấp bậc quốc gia quốc tế, thì ông Tổng Thống chỉ có việc rao truyền trên toàn quốc để tìm mời người “có cơ duyên cao nhất” vào Phủ Tổng Thống ngồi cơ, cầm chắc là Tổng Thống sẽ thành công xuất sắc trên mọi lãnh vực sinh hoạt quốc gia, mà không cần đến năm bảy bộ tham mưu đồ sộ với máy móc tinh vi, lúc ấy ngân sách quốc gia lúc nào cũng thặng dư . Vậy là “dân giàu nước mạnh” rồi. Suy cho cùng, nếu sự thể diễn ra như vậy, hà tất phải tốn công tốn của chọn bầu vị Tổng Thống.
                Trong cuộc sống, mỗi người chúng ta có đức tin riêng, nhưng mỗi người có cách riêng của mình khi nhìn về đức tin, trông chờ sự hiện hữu của đức tin.

                Vá đường.

                Tháng 05/1980, vừa ra khỏi cổng trại thì tên võ trang bảo dừng lại:
                “Anh Hoa. Anh cử người đến kho lãnh dụng cụ đi sửa đường. Từ hôm nay, Đội phụ trách sửa đoạn đường từ nhà thăm nuôi ra đến nhà máy xi măng”.
                “Cán bộ có cho xuống đồng mang dụng cụ về trả kho không?”
                “Không cần. Cán bộ Vượng (quản giáo) bảo các anh cứ bỏ dưới đó, để nhân viên kho đi tìm mang về”.
                Tôi theo tên võ trang đến kho, hắn bảo tôi:
                “Anh vào lãnh dụng cụ đi”.
                Tôi vào kho, vừa nói mượn dụng cụ là tên giữ kho quát:
                “Các anh phải mang số dụng cụ dưới đồng về trả mới được lãnh dụng cụ mới”.
                Tên võ trang bước vào:
                “Đồng chí cho Đội mượn đi, đồng chí Vượng nói sẽ trả sau, vì hôm nay phải sửa đường gấp, chậm trễ là có vấn đề đấy”.
                Cuối cùng, chúng tôi cũng mượn được dụng dụ cần thiết. Một bên đường là sườn núi với rất nhiều đá dăm, nên chúng tôi không phải khiêng đá từ xa đến, còn bên kia là triền đồi xuống cánh đồng chiêm. Qua khỏi nhà thăm nuôi, tên quản giáo bảo Đội dừng lại, hắn hỏi tôi:
                “Anh muốn Đội bắt đầu từ nhà máy xi măng vào, hay từ đây ra?”
                “Báo cáo cán bộ. Tôi nghĩ là nên bắt đầu từ đây ra, vì đoạn này nhiều lỗ trũng mình sửa là thấy kết quả ngay”.
                Tôi nêu ý kiến như vậy vì trước mắt, anh em chúng tôi có cơ hội gặp những gia đình bạn bè có thể hỏi thăm tin tức. Thể nào hắn cũng ngăn cấm, nhưng thể nào chúng tôi cũng có cách qua mặt hắn.
                “Được. Anh cho Đội bắt đầu từ đây, nhưng nếu anh nào lén phén chui vào nhà thăm nuôi là anh trách nhiệm. Tôi nói trước để mà tránh, tôi mà nổi điên lên khi bắt gặp anh nào vào nhà thăm nuôi thì mấy anh cũng chẳng ra gì đâu. Nghe chưa?”.
                Hắn muốn nói là hắn sẽ chửi chúng tôi đó. Tên Vượng này nóng tánh và thô lổ nữa, nhưng nghe chừng “bịt miệng” hắn cũng không khó.
                “Vâng. Nhưng tôi xin cán bộ, khi giao trách nhiệm cho chúng tôi cán bộ đừng bảo phải làm thế này thế khác, hãy để chúng tôi làm theo cách của chúng tôi. Trước khi về tôi sẽ báo cáo và cán bộ kiểm soát công tác tại chỗ”.
                Hắn im lặng một lúc:“Cứ làm đi”.
                Nói xong, hắn lầm lủi vào dãy nhà dành cho tổ Công An điều hành và canh giữ nhà thăm nuôi.
                Chúng tôi chọn địa điểm nấu nước và ngồi nghỉ giải lao chỉ cách nhà thăm nuôi khoảng 50 thước về phía ra Ba Sao. Trong nhà thăm nuôi khá đông thân nhân của tù chính trị chúng tôi, trẻ con cũng khá nhiều. Có lẽ tôi cần giải thích một chút về nấu nước. Mỗi Đội trên dưới 20 người được cử một người phụ trách nấu nước cho Đội uống. Họ phát hai cái thùng loại 20 lít và một đòn gánh. Đội chúng tôi có anh Nguyễn Kỳ Nguyện phụ trách nấu nước. Nước thì anh Nguyện tự tìm chỗ lấy và gánh về, còn củi thì anh Nguyễn Xuân Hường phụ trách lên núi kiếm mang xuống cho anh Nguyện. Một số trong số anh em chúng tôi được gia đình tiếp tế gạo, nên cho nhúm gạo và nước vào lon guigoze có cái quai móc, đem móc vào chung quanh miệng thùng nước, nhờ sức nóng của lửa do anh Nguyện cố tình cho lửa thoát nhiều ra chung quanh, giúp chúng tôi có lon guigoze cơm ngon miệng bụng no.
                Tôi với anh Nguyễn Kim Tây trong một toán. Khi tên võ trang vào nhà thăm nuôi ngồi nhìn ra, tôi đứng sát anh Tây:
                “Tây ơi! Thư mới nhất của vợ “ta” cho biết trong tháng này Ba “ta” sẽ ra thăm. Vì vậy mà “ta” hy vọng gặp Ba mình trong lúc tụi mình sửa đường”.
                “Nhà ngươi” nhìn vô nhà thăm nuôi chưa?”
                “Có nhìn nhưng không thấy, kể cả người quen”.
                Tôi với anh Tây khi nói chuyện với nhau, thường dùng “ta” hay “nhà ngươi” để chỉ ngôi thứ nhất với ngôi thứ hai của chúng tôi. Trong lúc giải lao, tôi thuật lại lời của tên Vượng cấm vào nhà thăm nuôi, và có ý kiến:
                “Tôi nghĩ, nếu bạn nào muốn liên lạc với các chị trong nhà thăm nuôi, nên nhắn ra phía cầu vệ sinh. Nếu hắn có thấy thì nói là mình đi tiêu đi tiểu gì đó cho khớp với nhau. Dần dần tôi sẽ cố gắng thử xem có “bịt miệng” hắn được không rồi mình liệu cách”.
                “Bịt miệng” có nghĩa là mua chuộc hắn bằng cà phê thuốc lá, thậm chí là chút ít tiền cuối tuần cho hắn đi xe về nhà.
                Mùa hè trên đất Bắc nóng và oi bức lắm, không như cái nóng hiền hòa của miền Nam. Càng nóng chúng tôi càng mặc quần áo dài tay để giữ mồ hôi bên trong làm giảm sức nóng từ bên ngoài. Lại còn cái khăn lông nhỏ thấm nước phủ lên đầu trước khi đội nón, chốc chốc kéo xuống lau mặt cho mát.
                Cứ như thường lệ, mỗi khi đến chỗ làm chúng tôi được nghỉ 10 phút để thu xếp đồ đạc cá nhân cũng như dụng cụ đi làm. Ba ngày sau đó, trong lúc nghỉ ngơi chuẩn bị mang vác dụng cụ đào đất vá đường, tôi liếc nhìn vào nhà thăm nuôi xem có Ba tôi không. Bỗng, tôi rất đổi ngạc nhiên, dụi mắt, nhìn lại. Rõ ràng là vợ tôi ngồi dựa cột ở hàng hiên … nhìn tôi. Tay trái giở nón lên để thấy rõ và tay phải tôi chỉ vào tôi. Vợ tôi liền đứng dậy, cũng dùng tay chỉ vào vợ tôi. Vậy là chúng tôi nhận nhau rồi. Tôi khều anh Tây:
                “Tây ơi, Tây”.
                Vừa gọi, tôi vừa ngoắc anh Tây đang ngồi uống nước chỗ anh Nguyện, vì còn mấy phút nữa mới bắt đầu lao động. Anh Tây đi nhanh lại:
                “Bác đến hả nhà ngươi?”
                “Đến rồi. Nhưng không phải Ba ta, mà là vợ ta”.
                “Chị đâu?”
                “Vợ ta mặc đồ tây kiểu đồ bộ, màu nâu, đứng dựa cột thứ ba từ bên phải qua trái đó. Nhà ngươi thấy chưa?”.
                “Ta thấy rồi. Có phải Chị hơi ốm một chút không?
                “Đúng. Hơi ốm so với giữa năm ngoái. Nhà người đứng đây với anh em giùm ta, ta kiếm thằng Vượng nhờ nó xin thằng Thụ -phụ trách nhà thăm nuôi- cho ta gặp mấy phút được không?”
                “Nhà ngươi đi đi. Hình như nó đang ngồi trong chòi của hình sự kìa”.
                Đúng là hắn ngồi trong đó. Tôi bước vào:
                “Chào cán bộ. Vợ tôi từ Sài Gòn ra thăm, đang có mặt trong nhà thăm nuôi. Cán bộ có thể giúp cho tôi gặp vợ tôi trong chốc lát được không?”
                “Không được. Ông Thụ không cho đâu. Để mai gặp luôn”.
                “Báo cáo cán bộ, nếu vậy thì có gì phải nói đâu. Sẳn Đội đang lao động ở đây, tôi nghĩ là cán bộ có thể giúp tôi được, chớ chờ mai thì bình thường thôi. Cán bộ gắng giúp tôi trong 10 phút thôi mà”.
                “Anh lộn xộn quá. Để tôi vào gặp ông Thụ xem sao”.
                Một lúc sao, hắn ngoắc tôi vào và nói với con Kim:
                “Đồng chí Kim (cô này năm ngoái làm ở nhà trồng nấm), cho anh này gặp vợ trong 10 phút. Tôi xin ông Thụ rồi”.
                “Được”. Cô ta xoay qua tôi: “Anh vào trong”.
                Hai cái bàn dài đông nghẹt người. Cô ta đưa tôi cái ghế của cô ta:
                “Đưa ghế này vợ anh ngồi, còn anh ngồi tạm cạnh vợ anh. Anh chị nói chuyện nhanh lên, chỉ 10 phút thôi. Các ông trong trại ra trông thấy là phiền lắm”.
                “Cám ơn cán bộ”.
                Vợ tôi vào chuyện ngay:
                “Hai bên gia đình đều mạnh. Còn chuyện các con vượt biển dưới dạng người Việt gốc Hoa, khi tàu rời Vĩnh Long chưa được một ngày thì tàu quay lại, họ nói là biển động không đi được. Rồi từ đó, mỗi khi có người đến hỏi thì họ trả lời là chưa biết chừng nào mới khởi hành được. Khi hỏi đến số vàng đã đóng thì họ nói đó là chuyện của cấp trên chớ họ không biết, mặc dù vàng thì nộp cho họ. Vậy là chúng nó trấn lột, chỉ kể trong chuyến đó cũng đến cả ngàn lượng vàng chớ ít đâu Anh. Thôi thì các con còn đủ là được rồi. Em đưa các con về Sài Gòn, riêng con Trung vì trước đó đã trốn trại tù nên ở lại Vĩnh Long lánh mặt tụi Công An khu vực trong cư xá mình. Bây giờ thì con Trung với Tín đã đến Thái Lan rồi Anh”.
                “Em được điện tín hay thư của hai con chưa?”
                “Có thư của hai con rồi. Hai con vượt biển từ Cà Mau và trốn đi chớ không phải như lần đi năm ngoái. Lần thăm Anh năm ngoái trở về, nhà mình bị tụi nó niêm phong, nó đòi tịch thu. Em liều mạng với tụi nói, cuối cùng nó mới chịu trả. Lúc nào tụi nó cũng chực lấy nhà mình, cũng như nhà của các bạn trong cư xá Bắc Hải mình. Chúng nó toàn cái bọn ăn cướp cả”.
                “Em giỏi lắm”.


                (Trong hình là Phạm Bá Trung & Phạm Bá Tín đang leo qua tàu biển)

                “À, có con gái với út Nghĩa theo Em thăm Anh nữa. Hai con với các bạn nó đi tắm rồi, chắc cũng sắp về. Con Hùng đang ở Vũng Tàu, lúc nào đi được là con sẽ đi với thằng Thành con anh Có (Đại Tá Nguyễn Hữu Có) và mấy bạn nữa. Khi nào có tin, Em nhắn cho Anh hay”.
                “Hùng gan quá hả Em, dám đi một mình. Có thằng Thành cũng đỡ đần nhau được. À! Em có mang cho Anh hai chiếc nhẫn không?”
                “Có. Nhưng bây giờ không tiện lấy ra, vì Em để người. Ngày mai Em đưa Anh. Bây giờ Anh có thể đem con gà luộc này vào trại được không? Em để trong bao ni-lông rồi”.
                Tôi quay sang cô Kim:
                “Báo cáo cán bộ, tôi có thể mang cái túi có đựng con gà luộc ra khỏi đây không cán bộ? Cán bộ có thể xem trước, chỉ có con gà luộc thôi”.
                “Anh đưa tôi xem….. Được, Anh mang ra khỏi đây, nhưng khi vào trại đừng để mấy ông trực trại trông thấy là phiền phức lắm”.
                “Cám ơn cán bộ. Giới thiệu với cán bộ, đây là vợ tôi, còn hai con tôi đi tắm rồi”.
                “Tôi biết rồi. Con gái của Anh Chị xinh lắm”.
                “Vợ chồng tôi chỉ có mỗi đứa con gái, còn lại đều là trai, nên cưng lắm”.
                “Thôi. Anh ra Đội đi. Quá 10 phút rồi. Mai thăm chánh thức, tôi để ngồi nói chuyện lâu hơn”.
                Ra đến hàng hiên, vợ tôi chỉ phía dưới dốc:
                “Tụi nhỏ đi tắm về kìa Anh. Con gái đi tận cùng bên phải đó”.
                “Con gái mình cao lớn quá hả Em”
                “Càng lớn, con gái càng xinh. Mấy chị bạn đều khen con mình”.
                Thằng quản giáo Vượng gọi tôi sang bên kia đường, trong lúc hai con tôi đi ngang tôi nhưng là bên này đường. Tôi với hai con tôi chỉ cách nhau mấy thước tây mà chỉ được nhìn nhau qua ánh mắt, chớ không được hôn lên trán con gái, hay ít nhất cũng vuốt được mái tóc dài của con gái tôi mà tôi thường ao ước! Ngày trước, tôi thường khuyến khích con gái tôi để mái tóc dài như Mẹ nó lúc còn đi học. Tên Vượng hỏi:
                “Anh nói gì mà lâu thế?”
                “Báo cáo cán bộ. Vợ chồng hằng năm trời gặp nhau chỉ 10 phút đồng hồ, vợ tôi mới kể cho tôi nghe về sức khỏe và cuộc sống của hai bên gia đình chúng tôi là hết giờ rồi, còn nói gì nữa đâu cán bộ”.
                Tôi trở lại Đội, cùng anh Tây đứng nhìn vợ con tôi vẫn đứng ở hàng hiên nhà thăm nuôi. Tôi gởi cái túi ni-lông cho anh Nguyện, để chốc nữa cho vào cái thùng (nấu nước) mang vào trại. Anh Tây nói:
                “Con gái nhà ngươi phúc hậu lắm”.
                Sau giờ buồng giam bị khóa cửa, cũng có nghĩa là “giờ tự do” bắt đầu. Tôi thực hiện ý định cất giấu hai chiếc nhẫn khi vợ tôi đưa tôi ở nhà thăm nuôi để mang vào trại, vì hai chiếc này trong ý định táo bạo của một số anh em chúng tôi sẽ chung góp để mua máy thu thanh đưa vào trại theo dõi tin tức trên làn sóng đài phát thanh BBC Luân Đôn. Dạo này tụi nó cho chúng tôi mặc quần tây áo sơ-mi mỗi khi được phép thăm nuôi, vì mặc đồ trại trông thảm hại lắm. Thế là tôi moi cái túi quần bên trái ra, tháo một đoạn chỉ tận cùng phía dưới túi và sát cạnh trước, đủ cho chiếc nhẫn lọt xuống cái túi nhỏ xíu nối dài đến gần đầu gối. Tôi dự trù 2 chiếc nhẫn sẽ xuống nằm yên ở đó. Vì thông thường đám trực trại khi khám xét người, bọn chúng vuốt hai bên túi quần, nhất là túi quần bên phải xuống đến hết cái túi thôi, vì vậy mà tôi hi vọng 2 chiếc nhẫn sẽ qua được những đôi mắt cú vọ với những bàn tay nhám nhúa của đám trực trại. Anh Hậu ngồi bên trông thấy là hiểu ngay:
                “Này, cậu nghiên cứu bao giờ mà có sáng kiến hay thế?”
                “Qua nhiều lần nhập trại, mình quan sát cách khám xét của tụi nó, nhất là xét mấy bạn thăm nuôi vào trại. Trong đám trực trại thì thằng Thịnh khuỳnh là hắc ám nhất. Nó mằn từ lưng quần xuống tận .. “dế” nữa nghe. Hai hôm trước, trong khi chờ xuất trại không biết Hậu có thấy không, thằng Thịnh nó mằn cái chỗ.. í .. của một anh nào đó ra gặp người nhà, ảnh nhột quá nên nhảy dựng lên làm anh em ngồi chờ xuất trại cười quá trời”.
                “Anh hổng hay nó mằn ra cái thư à?”
                “Không. Mà ai vậy?”
                “Anh nào đó ở buồng (giam) 15. Nó mằn ra cái thư giấu trong quần lót, nó đuổi vô luôn. Sau đó phải làm bản kiểm điểm nó mới cho ra gặp người nhà”.
                “Mình chuẩn bị bửu bối này, nhưng mình sẽ tùy cơ ứng biến lúc mình ra cửa để vào trại, có thể trong tích tắc mình chuyền sang các bạn mang vào trại giùm”.
                “Theo tôi thì cách đó là ổn nhất, chứ bạn mà lọt vô tay thằng Thịnh khuỳnh nó hành bạn là cái chắc”.
                “Sáng mai, lúc nào Hậu cũng liếc mắt nhìn vào hàng hiên nhà thăm nuôi, sẳn sàng để khi mình ra cửa là tùy cơ ứng biến à nghe”.
                “Lúc Đội làm ở nhà nấm, con Kim thường hay rù rì với bạn, hi vọng nó không hại bạn đâu”.
                “Cái con khỉ. Nó là “cộng sản cái” chớ có phải nó là con gái bình thường đâu. Đã là cộng sản thì “đực cái” cũng vậy thôi. Chúng nó là chúng nó, chúng mình là chúng mình, đừng nói lôi thôi, Hậu phải cứu bồ đó”.
                Sáng hôm nay nhà thăm nuôi đông người lắm. Vợ chồng tôi ngồi đối diện nhau, hai con chúng tôi ngồi cạnh tôi, con gái bên phải và con trai bên trái tôi. Con Kim ngồi đầu bàn, nó nói khẻ:
                “Anh cho con gái anh sang ngồi với chị, chứ các ông trong trại ra trông thấy là căng lắm”.
                Ngay khi vào chuyện, vợ tôi vờ khòm xuống gầm bàn lượm cái khăn mà vợ tôi cố tình làm rơi xuống, rồi nhanh chóng chuyền vào tay tôi hai chiếc nhẫn bọc trong miếng giấy mỏng. Tôi đứng dậy sửa lại thế ngồi của đứa con trai, nhưng thật ra là tôi cho hai chiếc nhẫn vào túi quần bên trái, và nó xuống thẳng cái đáy túi nhỏ như tôi muốn. Xong, ngồi lại một cách tự nhiên:
                “Em à! Anh muốn Em đưa các con còn lại cùng vượt biển với Em. Em nghĩ sao?”
                “Còn Anh?”
                “Không sao đâu Em. Anh đã sống được 5 năm qua mà lại là 5 năm đầu rất gian khổ, nên Anh có đủ nghị lực chịu đựng rồi. Nghị lực vững vàng, với lại sức khỏe của Anh tốt. Mỗi sáng Anh đều tập thể dục đều đặn nữa Em”.
                “Họ cho mấy anh ra ngoài tập hả?”
                “Nó nhốt tụi anh kỹ lắm, làm gì có chuyện đó. Anh tập chạy và những động tác tay chân thì bên ngoài mùng, nhưng tập những động tác khác thì trong thế ngồi thiền ngay trong mùng”.
                “Em với các con đi hết, đâu có ai lo cho Anh. Không được đâu”. Nói đến đó là vợ tôi rơm rớm nước mắt, rồi tiếp:
                “Lúc đó Em còn khổ hơn ở đây nữa. Không được đâu Anh”.
                “Em hãy tập trung lo cho các con có cơ hội xây dựng tương lai, chớ để các con sống mà không có tương lai thì mình làm sao sống được Em”.
                “Để Em tính lại rồi cho Anh biết”.
                “Em nhớ là chúng mình đồng ý với nhau, tương lai các con là hạnh phúc của chúng mình mà Em”.
                “Em sẽ viết thư ra Anh sau”.
                Chưa nói được bao nhiêu thì hết giờ. Tiếng con Kim:
                “Các anh nhanh lên, hết giờ rồi, để đợt hai còn ra cho kịp”.
                Tôi vói kéo tay con gái tôi sang đứng cạnh tôi. Tôi vuốt mái tóc mượt mà của con gái tôi đến mấy lần:
                “Con gái cao bằng Ba rồi. Cuối tháng 5 này con gái của Ba tròn 19 tuổi hén. Chúc mừng con gái nghe”.
                Tôi nắm chặt tay vợ tôi và con gái tôi, từng bước ra cửa. Tôi vòng tay ôm chặt vợ con tôi trong giây lát, rồi bước nhanh ra chỗ các bạn tôi đang ngồi giải lao, cho tay vào túi quần bên trái giật nhẹ cái túi nhỏ có hai chiếc nhẫn bên trong, buông thỏng cái túi theo ống quần rớt xuống đất cạnh anh Nguyện. Anh Nguyện lượm chuyền liên tiếp sang hai bạn khác, trong khi tôi bước đi ngay vì có vẻ như con Kim trông thấy. Phải chuyền như vậy đề phòng nếu con Kim đến xét chẳng thấy gì hết.
                Tôi và các bạn đẩy xe cải tiến theo con Kim vào trại. Đến đầu dốc xuống, nó đi sát tôi:
                “Anh đứng chỗ Đội anh làm gì vậy?”
                “Có gì đâu cán bộ. Các bạn tôi trêu tôi nên tôi đáp lễ thôi”.
                “Anh có mang tiền hay vàng vào trại phải cẩn thận. Tôi biết là hôm nay ông Thịnh kiểm tra anh. Tôi nghe ông Thịnh nói nếu bắt được anh là anh bị phạt cấm thăm nuôi đó”.
                “Không. Tôi chẳng mang gì mà nội qui cấm đâu. Cám ơn cán bộ”.
                Đúng là Thịnh “khuỳnh” đang nhắm vào tôi. Trong khi “Thịnh khuỳnh” lục soát toàn bộ quà cáp của tôi, thằng “Thắng chuột” phụ trách an ninh (trước đây phụ trách nhà thăm nuôi) hỏi tôi với cái giọng khá gay gắt kèm theo nụ cười đểu của hắn:
                “Hôm qua anh gặp vợ anh rồi, phải không?”
                “Không cán bộ. Chúng tôi chỉ đứng nhìn nhau thôi”.
                “Tôi nói là anh có gặp”.
                “Đó là cán bộ nói thôi”.
                “Anh có muốn gặp vợ anh thêm không?”
                “Báo cáo cán bộ, đâu có người tù nào trả lời “không” với câu hỏi của cán bộ”.
                “Được. Anh sẽ không gặp thêm”.
                Tôi xuống giọng một chút nhưng cũng có phần thách thức:
                “Vâng. Tùy cán bộ”.
                Hắn chắp tay sau mông theo tôi vào tận buồng giam, xem tôi sắp xếp thức ăn với đồ dùng, mặc dù chính hắn với Thịnh khuỳnh lục soát trước nhà trực trại rồi. Món nào nó cũng cầm lên ngắm nghía rồi mằn tới mằn lui, miệng hỏi đủ thứ:
                “Gói này là gói gì?”
                “Lạp xưởng đó cán bộ”.
                “Bao nhiêu tiền vậy?”
                “Tôi không biết”.
                “Vợ anh không nói với anh à?”
                “Nói để làm gì cán bộ”.
                “Tiền đâu vợ anh mua?”
                “Tiền của chúng tôi”.
                “Anh ăn bao lâu thì hết?”
                “Có thể ngày mai, ngày mốt, tùy theo tôi mời các bạn tôi cùng ăn”.
                “Anh tốt vậy à?”
                “Tôi chẳng tốt lành gì đâu. Anh em chúng tôi thường mời lẫn nhau mỗi khi có quà từ gia đình. Bạn tôi mời tôi, bây giờ tôi mời bạn tôi cùng ăn”.
                Cứ thế mà nó hỏi đến phát tức, nhưng nhất định tôi không tức. Vì cái kiểu nó chọc cho mình tức để rồi sơ ý trong lời nói là chúng nó hoạnh hẹ, thậm chí mắng chửi nữa.
                Sáng hôm sau, đã quá giờ lao động mà cả trại im ỉm, tất cả các buồng giam vẫn khóa chặt. Theo kinh nghiệm những lần tương tự như vậy trước đây, nếu không có người trốn trại, thì tất cả tù chúng tôi cũng bị lục soát mọi thứ để chúng nó kiếm tiền hay những thứ mà chúng nó cho là vi phạm nội qui để tịch thu, hoặc luân chuyển tù hay luân chuyển buồng giam, vì chúng sợ lâu ngày chúng tôi móc nối nhau rồi chống đối chúng nó.
                Trong lúc chúng tôi nhốn nháo vì không biết nguyên nhân, thằng “Chi mụn”, quản giáo buồng giam chúng tôi, mở cửa gọi tôi ra “cái chuồng cu” mà thường ngày đám trực trại đứng trong đó kiểm soát xuất trại lao động. Hắn đứng trong, tôi đứng ngoài:
                “Chị đến phải không?”
                “Vâng. Vợ con tôi đến thăm tôi hôm qua, cán bộ”.
                “Anh có muốn thăm nữa không?”
                “Có chớ cán bộ”.
                “Anh làm bản kiểm điểm rồi Ban Giám Thị xét sau”.
                “Tôi không vi phạm nội qui, tại sao tôi phải làm kiểm điểm?”
                “Anh đừng vờ vịt nữa”.
                “Tôi hoàn toàn không hiểu gì cả”.
                “Anh biết anh D. bị mấy anh đánh không?”
                “Có. Tôi có biết, vì anh ấy bị đánh ngay trong khuôn viên buồng giam chúng tôi, nhưng sao lại dính dáng đến tôi?”
                Hắn đứng im, nhìn ra cổng. Một lúc, hắn quay lại và gắt giọng:
                “Anh vào buồng”.
                Tôi ráng hỏi thêm:
                “Liệu tôi có được ra gặp vợ con tôi lần nữa không, cán bộ?”
                Hắn nạt tôi: “Anh vào buồng ngay”.
                Chỉ mấy phút sau, Thắng chuột vào buồng giam hỏi tôi:
                “Anh đã làm kiểm điểm chưa?”
                “Báo cáo cán bộ, tôi không sai phạm gì, tại sao tôi phải làm kiểm điểm?”
                “Cán bộ Chi có nói gì với anh chưa?”
                “Có. Nhưng tôi hỏi tại sao thì cán bộ Chi không nói mà lại bỏ đi nên tôi không hiểu gì hết”.
                Chẳng biết sao bỗng dưng hắn xuống giọng:
                “Ít ra anh cũng phải làm đơn Ban Giám Thị mới xét chứ”.
                “Vâng, tôi làm ngay. Thật ra thì thủ tục này tôi chưa từng biết”.
                Đến quá trưa hôm ấy, con Kim theo thằng Lực trực trại vào buồng giam, dắt tôi ra nhà thăm nuôi:
                “Anh được gặp vợ con anh trong một tiếng đồng hồ. Anh biết tại sao anh bị mấy ông ấy phạt không?”
                “Không. Cán bộ có biết tại sao không?”
                “Có phải anh chủ mưu đánh anh D. không?”
                “Không. Hoàn toàn không. Lúc anh D. bị đánh thì tôi đang trong buồng giam, nghe ồn ào tôi chạy ra mới biết có người đánh anh D. Thế thôi”.
                “Anh bị qui trách chủ mưu đánh anh D. vì có lần anh trông thấy anh D. báo cáo hành động của anh với cán bộ an ninh. Thôi, bỏ qua chuyện đó”.
                “Cán bộ có biết tại sao hôm nay không mở cửa xuất trại lao động không”.
                “Có hai anh trốn trại đó”.
                Ra đến nhà thăm nuôi, cô ta nói:
                “ Anh vô gặp vợ con anh. Nhanh lên”.
                Vợ tôi nói ngay:
                “Chiều tối hôm qua, có hai thằng Công An nó bảo Em dặn dò Anh phải bỏ cái thói ngang tàng bướng bỉnh mà lo học tập tốt để có ngày về. Em ức quá, Em nói mấy anh không cho chồng tôi ra làm sao tôi nói cho chồng tôi biết. Tôi biết tính chồng tôi không phải là người ngang tàng với bất cứ ai. Em nói càng lúc càng lớn tiếng, chẳng ngờ hai đứa nó bỏ đi hà Anh”.
                “Tụi nó ghìm Anh, cho là Anh tổ chức đánh anh D. vì con nhỏ Công An này (tôi len lén chỉ con Kim) nói với Anh, tụi an ninh với tụi trực buồng giam quả quyết là Anh, vì có lần Anh thấy anh D. viết báo cáo tố cáo Anh dính líu đến những vụ lộn xộn trong trại. Sáng nay hai thằng Công An luân phiên hạch hỏi Anh đủ điều. Có thể là hai thằng nói chuyện với Em chiều qua cũng là hai thằng nạt nộ Anh sáng nay chăng”.
                “Anh nói anh D. bị đánh là gì vậy?”
                “Chuyện dài dòng lắm, bỏ qua đi Em. Mình chỉ còn hơn nửa tiếng đồng hồ để nói chuyện của mình”.
                Vợ tôi tiếp tục kể chuyện về Ba Má chúng tôi bị chúng nó cướp nhà, cướp vườn, nhiều bạn bè trong cư xá cũng trong tình trạng như vậy. Vợ tôi hứa sẽ cố gắng đưa hai con còn lại vượt biển, riêng vợ tôi có đi hay không còn phải suy nghĩ lại. Thoáng một cái, vừa hơn một tiếng đồng hồ:
                “Anh Hoa, thu xếp vào trại”.
                Thật ra con bé Công An này nó không chanh chua đanh đá như mấy con bé trước đây phụ trách hướng dẫn tù thăm gặp gia đình, nhưng nó rất sợ đám Công An trực trại với đám an ninh nên nó canh chừng giờ giấc kỷ lắm. Tôi nắm tay vợ tôi thật chặt, hôn mái tóc con gái tôi và hôn thằng trai út lia lịa. Tâm hồn tôi rất thanh thản, vợ tôi quản trị gia đình vững vàng, nhất là có kinh nghiệm đối phó với đám Công An Phường, Công An Quận, trong khi hai con trai lớn đã đến trại tạm trú Thái Lan, con trai thứ ba đang sẳn sàng vượt biển, và hai con còn lại sẽ đi tiếp.
                Trước khi vào đến nhà trực trại là một sân trống trước khu nhà dành cho Công An “cai tù” ở, khi đi ngang tôi thấy hai anh trốn trại bị bắt lại đang nằm co quắp vì tay chân bị trói, trong khi con chó đi vòng vòng gầm gừ như sẳn sàng cắn xé hai anh! Nhìn kỷ, áo quần hai anh tả tơi, nhưng không rõ là hai anh đã bị chó cắn hay tả tơi lúc trốn trại? Bọn Công An cai tù chuyên nghiệp này dã man lắm, chúng nó cột hai anh rồi cho chó canh giữ trong khi một nhóm chúng nó ngồi trong nhà uống nước nhìn ra cười toe toét! Đến tối tôi mới biết hai anh ấy bỏ trốn vào chiều qua khi từ dưới đồng leo dốc về trại. Không biết vì sao mà cả đêm hai anh chưa băng qua được cánh đồng chiêm nên ẩn trú trong núi đá ngay bên ngoài trại, để rồi chúng nó dùng chó lùng bắt.
                Ngay tối hôm đó, anh Lê Minh Chúc, tù chính trị duy nhất phụ trách phiên dịch các sách Anh ngữ do tụi cộng sản ở Bộ Quốc Phòng đưa, nên anh được thăm gặp vợ anh lâu hơn mọi người khác. Sau khi từ nhà thăm nuôi trở về buồng giam, anh nói với tôi:
                “Khi cán bộ Chi dẫn tôi ra nhà thăm nuôi, nó nói với tôi là Ban Giám Thị quả quyết anh tổ chức đánh anh D nhưng vì chưa có bằng cớ nên trại chưa kỷ luật anh. Giữa anh em, tôi nói để anh đề phòng”.
                “Cám ơn anh. Hồi sáng này, thằng Thắng chuột với thằng Chi mụn quay tôi quá trời, cũng cái vụ ấy”.

                Chuyển tiền vào trại.
                (... xem tiếp phần sau)

                Comment


                • #9
                  - bảy - Trại tập trung Nam Hà (tiếp theo)



                  Chuyển tiền vào trại.

                  Nói đến chuyển tiền vào trại, mời quí vị quí bạn quay trở lại thời gian Đội chúng tôi làm công tác vệ sinh khu vực cơ quan của trại. Hết làm cỏ lại sửa lối đi, xoay qua san bằng sân bóng chuyền. Làm cỏ xong đến cuối khu vực thì đầu khu vực cỏ đã lên cao, và cứ như thế. Trong thời gian công tác linh tinh ở đây mới biết thêm cách chuyển tiền từ nhà thăm nuôi vào trại tù. Chuyện như thế này: Công An “cái” tên Thanh mà một số anh em chúng tôi gọi là “Thanh hai hàng”, vì dáng đi của cô ta “không phải một hàng”. Cô ta phụ trách hướng dẫn anh em chúng tôi thăm nuôi, là một trong những “cai tù” chuyển tiền vào cho chúng tôi nhiều nhất. Khi mang vào trại, cô ta trao trực tiếp cho người nhận hoặc ngang qua trung gian, nhưng nhất thiết người trung gian phải là tù chính trị chớ tuyệt nhiên không dính dáng đến tên “cai tù” nào khác.
                  Một hôm, anh bạn trẻ tên Quế đến nhờ tôi:
                  “Anh ơi! Hôm nay con Thanh nó mang vô cho em 500 đồng. Nó lấy 10%, còn lại 450 đồng em có dặn nó trao cho anh đem về giùm em”.
                  Tôi hỏi: “Ai thăm chú vậy Quế?”
                  “Dạ vợ và con em”.
                  “Yên chí. Tôi mang về cho chú”.
                  Hôm ấy Đội chúng tôi làm cỏ quanh khu vực nhà ở của “cai tù”. Cô ta đưa tù hình sự thăm nuôi về sớm, tất nhiên phải về sớm vì nếu về đúng giờ thì Đội chúng tôi vào trại. Tôi đứng ở lối đi mà cô ta phải đi ngang. Tôi hỏi:
                  “Có tiền của Quế đó không cán bộ?”
                  “Có. Anh chờ một chút”.

                  Cô ta vào nhà một lúc, tôi nghe như có tiếng cục đá rơi bên cạnh, quay nhìn, trông thấy cô ta đứng ở cửa sau. Rõ ràng là cô ta ngoắc tôi. Tôi lắc đầu, và chỉ tay về hướng cửa sổ nhà trẻ vì ở đó có tên Công An đang đứng. Cô ta lại ngoắc tôi lần nữa, tôi cũng lắc đầu. Thật ra nếu không có thằng Công An đứng đó tôi cũng không dám vào nhà, vì hành động đó rất nguy hiểm nếu bị bắt gặp tù trong nhà “Công An cái”. Con bé này được xem là đẹp trong số Công An “tóc dài” nên đám Công An tóc ngắn thường tới tán tỉnh. Với lại cái vụ anh Nguyễn Kim Tây làm cho chúng tôi ngại lắm. Khi em gái anh Tây nhờ cô ta mang tiền vào, cô ta gọi anh Tây vào nhà và vào hẳn sau tấm màn cô ta mới trao tiền, anh Tây “lạnh cẳng” lắm nên nắm được tiền trong tay là nhanh chân ra cửa sau. Không chuyện gì xảy ra, nhưng không phải mọi lần đều may mắn như vậy.
                  Một lúc sau, tay cầm bàn chải tay ôm ôm chiếc chiếu ra giếng khỏi chỗ tôi đứng khoảng 20 thước, cô ta đi sát vào tôi:
                  “Anh xuống giếng với tôi”.
                  “Cán bộ xuống trước, tôi xuống sau”.
                  Tôi nhờ anh Tây gác giùm đám Công An, nếu thấy thì báo động bằng tiếng gọi lớn hơn bình thường. Tôi xuống giếng, cô ta ngồi khuất tấm vách nhà tắm, nhanh tay đưa tôi một xấp giấy bạc mà tờ trên cùng là giấy 50 đồng:
                  “Đủ rồi đó”. Trao xong, cô ta đứng dậy, bước đi.
                  “Không được. Cán bộ ngồi lại chờ tôi đếm. Cán bộ đưa tôi mấy tờ?”
                  Cô ta trả lời chỉ một tiếng. “Chín”.
                  “Đủ rồi. Cán bộ đi đi”.

                  Tôi bảo cô ta ngồi lại vì cô ta đã đánh lừa ba người bạn chúng tôi, số tờ giấy bạc thì đúng nếu căn cứ tờ giấy bạc bên trên, nhưng mấy tấm dưới là loại giấy bạc nhỏ.
                  Thêm một hành động “lừa đảo” của cô ta ngay tại nhà thăm nuôi. Có dạo Ban Giám Thị trại tự phát hành loại giấy bạc 1 đồng và 2 đồng dùng để mua hàng “căn tin” trong trại mà thôi. Chẳng hạn như vợ anh A đến thăm, gởi cho anh A 200 đồng, cô ta đưa cho anh A 200 đồng bằng loại giấy 1 đồng và 2 đồng của trại. Cách lừa đảo của cô ta là chờ đến hết giờ thăm nuôi, khi đứng lên vào trại cô ta mới đưa. Đúng vào cái lúc anh A chia tay với vợ, cũng là lúc tay xách nách mang bỏ vào xe cải tiến làm sao mà đếm được. Về buồng giam đếm lại, may lắm chỉ đến 170 hay 180 đồng là cùng. Đâu có tố cáo hay thưa kiện gì được. Cũng có trường hợp cô ta vào giao trực tiếp cho người nhận ngay trong trại, bằng cách cô ta xin gác cổng cho vào gọi thăm nuôi hay vào bệnh xá xin thuốc chẳng hạn, rồi trao tiền thường là ở hành lang nhỏ vào buồng giam 13 - 14. Trường hợp này cô ta “ăn” đến 15%.

                  Cũng xin nói thêm về quyền hạn của mỗi loại Công An mà chúng tôi buộc phải gọi là cán bộ. Bước vào trong trại thì thuộc quyền toán trực trại. Đám Công An quản giáo, Công An võ trang, hay hướng dẫn thăm nuôi mỗi khi muốn vào cổng trại phải xin phép tên gác cổng. Trước khi xuất trại đi lao động hay thăm nuôi phải do “cai tù” quản giáo” hay “cai tù hướng dẫn”, nhận của “cai tù trực trại”. Ngược lại, trước khi tù vào cổng phải do cai tù liên hệ trả lại cai tù trực trại. Nhóm nào cũng có quyền với tù chính trị và tù hình sự cả. Nhìn bên ngoài là vậy, thật sự thì giữa cai tù này với cai tù kia và giữa bộ phận cai tù này với bộ phận cai tù kia, họ vừa rình rập nhau lại vừa lo sợ lẫn nhau. Cái chính sách của cộng sản là không tin vào ai cả, thậm chí ngay trong gia đình họ cũng vậy. Bởi vì cái chế độ này độc tài quá, tàn bạo quá, chỉ phục vụ đảng mà không phục dân, cho nên lúc nào họ cũng sợ sự chống đối từ tất cả mọi người mà họ cai trị, thậm chí họ cũng sợ cả những người mà họ gọi là “đồng chí” của họ nữa.
                  Thế nhưng những cai tù liên quan trực tiếp với tù chính trị, có những liên hệ về quyền lợi khá sòng phẳng với tù chính trị. Bên cai tù có “cái thế” của cai tù là muốn bắt nạt tù thế nào cũng được, nhưng bên tù cũng có “cái lực” của tù là tiền bạc và vật chất do gia đình gởi đến. Nhóm chữ khá sòng phẳng, nói cho dễ hiểu là chúng tôi dùng “cái lực” của mình để đổi lấy sự dễ dãi chừng mực, tùy theo “cái thế” của mỗi bộ phận cai tù. Nhìn chung, hầu hết cai tù bất cứ thuộc bộ phận nào kể cả bộ phận giáo dục của trại, đều thèm thuồng “cái lực” của tù chính trị, nhất là “cái lực” thuốc tây với cà phê. Tạm thời trừ nhóm lãnh đạo trong cái cơ quan quyền lực có toàn quyền hoạch định và điều khiễn thực hiện chế độ, còn tất cả công dân xã hội chủ nghĩa trên đất Bắc từ nhỏ đến lớn, chỉ uống mỗi một thứ thuốc có tên là “xuyên tâm liên” cho tất cả các bệnh, nên bây giờ được uống thuốc tây (âu dược) rất công hiệu và tác dụng rất nhanh.

                  “Biết địch biết ta” để có quan niệm thích ứng cho cuộc sống của người tù chính trị trong xã hội xã hội chủ nghĩa trên đất Bắc này, và chúng tôi đã thành công chừng mực.
                  Tên Đoàn, đến làm quản giáo Đội chúng tôi thay Thắng “mặt đỏ” sang Đội khác. Tên này kiếm ăn dữ lắm. Dắt Đội đến chỗ làm là hắn thọc hai tay vào túi long nhong sang các Đội kế cận kiếm ăn. Và chính cái hành động “kiếm thức ăn thuốc hút” của đám quản giáo lẫn võ trang, đã thúc đẩy anh em chúng tôi sử dụng một số trong số quà do gia đình gởi cho, để đổi lấy sự dễ dãi chừng mực nói trên. Cách kiếm ăn của tên quản giáo làm cho tên võ trang ganh tức, cho đến một hôm thì lòng ganh tức nổ ra. Khi đến địa điểm lao động, trong khi anh em chúng tôi sắp xếp vật dụng thì anh Nguyễn Xuân Hường báo cáo đi lấy củi như thường ngày. Tên võ trang:
                  “Hôm nay anh Hường không được đi”.
                  “Cán bộ quản giáo cho tôi đi rồi cán bộ”.
                  “Quyền của tôi. Tôi bảo anh không được đi là không được đi”.
                  “Cán bộ không cho tôi đi lấy củi thì anh em chúng tôi đâu có nước chín uống”.
                  “Tôi ra lệnh quay lại. Anh bước thêm bước nữa là tôi bắn anh đó”.
                  Vừa quát hắn vừa lên đạn. Tôi nói:
                  “Anh Hường. Anh trở lại Đội, mọi việc mình tính sau”.
                  Mấy thằng quản giáo với võ trang của các Đội lân cận tụ tập trong gian nhà cô công nhân lò gạch, nghe ồn ào nên bước ra ngoài cùng nhìn chúng tôi. Tên Đoàn bước đến mấy bước rồi nói với anh Hường:
                  “Cán bộ võ trang không đồng ý thì anh vào Đội đi”.
                  Nói xong, hắn lại chui vào gian nhà bé xíu của cô gái. Tôi quay sang tên võ trang:
                  “Báo cáo cán bộ. Anh em chúng tôi không có nước chín để uống, xin cán bộ cho Đội tôi không lao động hôm nay”.
                  “Chuyện các anh có lao động hay không, không liên hệ đến tôi. Các anh muốn làm thì làm, muốn nghỉ thì nghỉ. Tôi chỉ cần các anh có mặt đủ là được”.
                  Quyền hạn của mỗi bộ phận quản trị tù chính trị chúng tôi như vậy đó.
                  Khi thấy anh em chúng tôi vác cuốc quay lại điểm tập trung của Đội, tên quản giáo từ trong nhà nói vọng ra:
                  “Anh Hoa, cho Đội đi làm đi”.
                  “Báo cáo cán bộ, không cuốc nỗi đâu vì chúng tôi không có nước uống. Chúng tôi lớn tuổi rồi, cuốc một lúc là xỉu hết thì nguy lắm. Cán bộ xin với cán bộ võ trang cho anh Hường đi lấy củi thì Đội lao động ngay”.
                  Vẫn từ bên trong, hắn nói vói ra:
                  “Đồng chí cho anh Hường đi lấy củi để đội lao động”.
                  Tên võ trang gắt giọng:
                  “Tôi nói không, là không”.
                  Mọi việc ngưng ở đó. Chúng tôi quây quần bên nhau, không ai nói với ai nhưng mỗi người chúng tôi có nụ cười khoái chí vì chúng nó “oánh” lẫn nhau. Một lúc sau, tên võ trang ra lệnh:
                  “Anh Hoa, cho Đội về trại”.
                  Tôi nói to: “Các bạn ơi! Cán bộ võ trang bảo chúng ta về trại”.
                  Mấy tên quản giáo từ trong nhà cô gái trông thấy, nói to:
                  “Đoàn ơi! Đội của mầy về trại kìa”.
                  Hắn quýnh quá, chạy theo, và nói lớn:
                  “Anh Hoa, cho Đội quay lại ngay”.
                  Tôi cũng nói lớn:
                  “Trong lúc này chúng tôi phải nghe theo cán bộ võ trang, nếu không thì chúng tôi bị bắn sao cán bộ”.

                  Hắn chạy lại tên võ trang xuống nước năn nỉ ỉ ôi sao đó mà tên võ trang bảo chúng tôi trở lại lao động, dĩ nhiên là anh Hường lên núi lấy củi nấu nước. Sở dĩ tên quản giáo phải năn nỉ tên võ trang, vì nếu Đội về trại trong giờ lao động thì tên quản giáo bị kỷ luật. Theo tổ chức của trại tù chuyên nghiệp, quản giáo trực thuộc bộ phận kế hoạch, còn võ trang thì thuộc đội võ trang. Vì vậy mà Đội nào gặp phải tên quản giáo với tên võ trang xung khắc nhau thì giữa hai đứa nó rắc rối hoài, chúng tôi thường khai thác và đào sâu mối xung khắc đó, đem lại lợi ích cho chúng tôi dù chỉ là những lợi ích nhỏ nhoi trong cấp thời.
                  Sau đó, không biết có phải vì sự kiếm ăn quá mức hay không mà tên Đoàn cuốn gói lên trại tập trung nào đó ở mạn rừng núi phía Bắc Hà Nội. Lúc ấy tên Vượng thay. Khi làm dưới đồng, trước khi về trại thì dụng cụ gom lại một chỗ nào đó giấu, khỏi phải sáng lãnh vác đi chiều lại vác về trả kho, mặc dù tên Công An giữ kho bắt buộc lãnh và trả hằng ngày. Thật ra tên quản giáo nào cũng mong Đội về đến cổng trại là về nhà ngay, chớ đâu để mất thì giờ chờ Đội trả dụng cụ. Nhờ vậy mà chúng tôi cũng đỡ phải mang vác lên dốc xuống đồi hằng ngày. Thỉnh thoảng tên “Thịnh khuỳnh” cũng giở chứng, nếu Đội nào không có quản giáo “trả” cho trực trại thì hắn bắt Đội đó ngồi tại cổng, cho đến khi tên quản giáo đến trả mới cho vào trại. “Thịnh khuỳnh” là một trong những tên hung thần của trại tập trung Nam Hà A.

                  Theo dõi đài BBC.

                  Cái việc mà người này nói người kia là “báo cáo” là “ăng-ten” cũng có, nhưng cũng có những trường hợp do bọn Công An đưa tin để rồi anh em tù ngờ vực nhau, cảnh cáo nhau, thậm chí đánh dằn mặt nữa, dĩ nhiên là đám Công An có lợi vì chúng nó sợ tù chính trị kết thành một khối, rồi có những hành động chống đối chúng nó. Trong trại tập trung Nam Hà A này, nghĩ cho cùng có hai loại người báo cáo cho tụi Công An: Thứ nhất là báo cáo vặt như nấu nướng, mang thư mang tiền vào trại, nói năng chống đối, …. loại báo cáo này không nguy hiểm lắm. Thứ hai là loại báo cáo thật sự nguy hiểm, nhưng loại này không do anh em tù chính trị chúng tôi, mà là “giả danh tù chính trị”. Chuyện tổng quát thế này:

                  “Anh Nguyễn Mây (Ty Cảnh Sát Quảng Tín) nhận sửa cái máy thu thanh của tên Công An quản giáo. Sửa xong, anh nghe được làn sóng đài phát thanh BBC Luân Đôn. Thế là tin tức đài BBC được ngấm ngầm chuyền thật nhanh trong anh em chúng tôi, dần dần mới nhận ra nhu cầu theo dõi đài này. Anh Mây hỏi hắn cho anh mướn để nghe, dĩ nhiên là không cho nó biết mình nghe đài BBC. Ngoài anh Mây, còn có anh Trần Hàng (Trưởng Ty Cảnh Sát Quảng Tín), và anh Lê Viết Hằng. Ban đêm nghe xong, ban ngày các anh kín đáo chuyền tin cho nhau rộng rãi hơn. Bỗng tôi nhớ đến một giai đoạn trong đệ nhị thế chiến, tù binh Pháp bị quân Đức giam giữ trên đất Pháp, nhờ cái máy thu thanh mà phá ngục kịp thời khi theo dõi được quân Đồng Minh đổ bộ trên đất Pháp, và trên đà chiến thắng quân Đức. Nhận ra tác dụng của cái máy thu thanh rất quan trọng đối với tù chính trị chúng tôi, cũng là lúc tên quản giáo không cho anh Mây mướn nữa. Anh Mây đứng ra trách nhiệm liên lạc với tên quản giáo nhờ hắn mua cái máy thu thanh, một số anh em chúng tôi bí mật chung góp để anh Mây gởi mua.
                  “Phần tôi chung góp một nửa chiếc nhẫn trong số hai chiếc nhẫn vợ tôi vừa cho. Thường ngày tôi cho một chiếc vào lai quần một chiếc vào cái túi nhỏ xíu trong nách áo. Đúng là “tù đâu của đó”, nếu không cẩn thận dễ bị chúng nó tịch thu lắm vì bất cứ lúc nào chúng nó cũng có thể lục soát cả. Tôi theo anh Mây cứ như đi lang thang ngoài sân trại, nhưng thật ra chúng tôi dần dần cặp theo sát tường rào, rồi nhanh chân men theo hành lang từ sân trại vào buồng giam 15 và 16. Rảo mắt chung quanh:
                  “Anh có thấy thằng nào không Mây?”
                  “Yên chí. Tụi nó ra ngoài trại, còn đám hình sự cũng vào buồng giam rồi anh”.
                  Tôi kéo ống quần lên và nhanh chóng lận ra chiếc nhẫn, trao ngay cho anh Mây. Chiều hôm đó, anh Mây đưa lại tôi 35 đồng vì chiếc nhẫn đánh giá 70 đồng. Tên quản giáo buộc phải đưa cho nó một chiếc nhẫn chớ nó không nhận tiền. Nó nói giá chiếc nhẫn là 70 đồng, nhưng nó bán cao hơn là cái chắc vì nghe mấy người dân làm dưới đồng nói chiếc nhẫn một chỉ với giá 85 đồng lận. Nghĩa là bán nhẫn đã có lời, khi mua cái máy nói giá cao, lại thêm cái khoản thưởng cho hắn nữa. Mua cái máy thu thanh, hắn kiếm được ba khoản tiền, nhưng cũng nguy hiểm cho hắn lắm. Thôi thì chẳng hơn thiệt làm chi vì cái máy thu thanh là chính.
                  Không biết vô tình hay cố ý mà hắn mua cái máy thu thanh lớn quá, ban đêm không đưa lọt qua khe cửa sổ, anh em chúng tôi phải chung góp thêm 50 đồng nữa để nó đem đi đổi cái nhỏ một chút. Ngoài ra lại phải thêm cái khoản mua điện trì nữa, nó tính giá bằng hai, mà thật ra không biết giá bằng hai hay bằng mấy lần giá thật chúng tôi đâu có biết. Nhưng chỉ vài tháng là cái máy thu thanh bị hư, có lẽ hắn đưa chúng tôi cái máy “dỏm” thì phải.
                  Anh Lâm Minh Đức (Thiếu Tá An Ninh Quân Đội) nhờ tên quản giáo của Đội ảnh mua cái máy thu thanh trong khi trong túi chưa có đồng nào cả. Tên quản giáo nói hắn ứng tiền mua và giao cho anh Đức tại chỗ lao động. Anh Đức rất bình tỉnh, cho cái máy vào thùng (nấu nước) và dường như chính anh gánh vào trại. Cũng may là đám trực trại không xét cái thùng. Cái máy vào trại an toàn, anh Đức mới liên lạc rỉ tai mấy anh em đã cộng tác trong vụ máy thu thanh. Anh Phạm Kim Qui, anh Dương Công Liêm, tôi, anh Bằng (Quận Trưởng Quận 5 Sài Gòn), và hai hay ba anh nữa cùng chung góp. Lúc ấy anh Bằng moi trong cái bao lấy ra cái gói, mở cái gói ra rồi mở thêm một lần bao bọc nữa, và nói:
                  “Đây là một trăm đồng sanh tử của tôi, tôi chung góp với mấy anh một nửa”.
                  Anh Đức điều hành công việc cất giấu, cũng như luân phiên các bạn trẻ ban đêm thức nghe và ghi chép tin tức. Cái máy luân chuyển giữa các buồng giam 3 (anh Trần Hàng), buồng giam 4 (anh Đức), buồng giam 13 (anh Lê Viết Hằng), buồng giam 15 (anh Mây). Các anh không chuyển sang buồng giam cấp Đại Tá, vì các anh lo ngại nếu cấp Đại Tá bị tụi nó bắt trong vụ này thì khó sống lắm. Các anh ấy sẳn lòng nhận sự nguy hiểm thay chúng tôi. Tôi với anh Qui, anh Liêm, và anh Bằng, rất cám ơn các anh ấy.
                  Mỗi trưa sau khi nhập trại (lúc lao động ngày hai buổi) là tất cả các anh Đội Trưởng, nay cái góc này mai cái góc kia trong trại, chúng tôi ngồi lại để nghe các bạn tường thuật tin tức nghe được đêm qua. Nghe xong lập tức giải tán về buồng giam ăn cơm, chuẩn bị lao động buổi chiều. Đầu giờ lao động buổi chiều, chúng tôi được nghỉ 10 phút ngay khi đến chỗ lao động, trong khi tên quản giáo với tên võ trang cũng kiếm chỗ mát ngồi nghỉ. Tôi sử dụng trường hợp Đội chúng tôi như trường hợp điển hình về phổ biến tin tức. Tôi ngồi giữa, các bạn trong Đội gần như ngồi chung quanh. Chúng tôi không ai nhìn ai, cứ như lơ đãng nhìn đâu đâu nhưng thật ra là đang chú ý theo dõi tin tức tôi chuyển lại. Lúc tôi xoay bên trái lúc xoay bên phải để các bạn nghe rõ. Xong, chúng tôi vác dụng cụ đi làm chớ không chờ tên quản giáo thúc giục. Đây cũng là cách chúng tôi giữ lòng tin của hắn. “Mình gian phải ngoan” để đạt mục đích.
                  Công việc theo dõi tin tức đài BBC Luân Đôn diễn tiến tốt đẹp, hằng ngày chúng tôi nghe tường thuật tin tức đều đặn. Cứ hết điện trì thì anh em chung góp gấp đôi đưa “chui” cho tên quản giáo là hôm sau có ngay. Cho đến một hôm, đó là ngày chủ nhật, thông thường khoảng 8 hay 9 giờ sáng thì đám trực trại mở cửa buồng giam cho tù ra rửa mặt và chuẩn bị cơm nước. Nhưng hôm nay theo bóng mặt trời ít ra cũng 10 giờ rồi mà không một buồng giam nào mở cửa. Ngay cả mở cửa gọi tù thăm nuôi cũng không. Vậy, ắt phải có vấn đề quan trọng gì đó mới có sự kiện khác thường này, hoặc giả là cả đám trực trại ngủ quên hết không chừng. Một bạn đùa:
                  “Theo đài BBC thì xã hội xã hội chủ nghĩa Việt Nam trên đường kiệt quệ, hổng chừng tụi nó cuốn gói bỏ chạy hết rồi, anh em mình tìm cách mở cửa ra để còn rượt theo chúng nó chớ”.
                  “Thôi đi bạn ơi!”
                  Tôi lên tiếng trong lúc tôi đang đứng ở đầu hồi buồng giam nhìn ra sân trại, và tiếp:
                  “Tụi nó đi tới đi lui đầy ngoài sân trại kìa, có vẻ như không có tên nào vào hướng các buồng giam khu mình cả. Tôi ngờ là có chuyện không may cho anh em mình nhưng chưa đoán được là chuyện gì”.
                  Anh Bùi Quang Hiền:
                  “Anh Hoa, giống như tiếng anh Đức bên buồng 4 gọi anh kìa”.
                  Tôi trở về chỗ nằm, bên trên cửa sổ có lỗ thông hơi nhưng hơi cao, tôi rướn người lên nhìn qua buồng 4, khoảng cách áng chừng 20 thước, dù không thấy gì nhưng vẫn lên tiếng:
                  “Hoa đây Đức ơi! Có gì lạ không?”
                  “Dưới buồng (giam) 6 vừa chuyền lên là tụi nó đang lục soát ở buồng (giam) 13, sau khi lục soát buồng 15”.
                  “Bên anh, anh cẩn thận nghe Đức. Nó nằm ở đâu?” Nó, tức là cái máy thu thanh.
                  “Anh yên tâm, chuẩn bị rồi. Nó ở dưới 13 hay 15 gì đó”.
                  Chừng một tiếng đồng hồ sau đó, một đám Công An lên lục soát buồng 3 buồng 4, rồi sang buồng 1 chúng tôi cùng lúc với buồng giam số 2. Tại các buồng 1, 2, 3, và 4, chúng nó lục soát nhanh hơn buồng 13 và 15, vì chúng nó chỉ chú trọng li ti đến đồ đạc của anh Trần Hàng (buồng 3), anh Lâm Minh Đức (buồng 4), tôi (buồng 1), và anh Phạm Kim Qui với anh Phạm Kim Tấn (buồng 2).
                  Áng chừng 12 giờ trưa, đám trực trại mở cửa buồng giam. Chúng tôi chạy đi chạy lại tìm các bạn ở các buồng nói trên hỏi thăm tin tức. Tuy không bạn nào biết rõ chuyện gì xảy ra, nhưng nhóm chúng tôi ở buồng giam 1 và 2 nghi ngờ vụ này liên quan đến cái máy thu thanh, vì được các bạn trong buồng giam 13 và 15 tường thuật thì chúng nó lục soát tỉ mỉ, không bỏ sót bất cứ thùng gì gói gì để trong buồng giam, mà cái máy thu thanh hai đêm qua nó nằm ở hai buồng này. Và anh Mây thuật lại hành động của tụi Công An lục soát buồng giam 15 như sau:
                  “Trong số Công An lục soát, có hai đứa từ Bộ Công An ở Hà Nội xuống. Cửa mở, chúng nó bắt mọi người đi tay không ra sân trong khuôn viên buồng giam, ngồi xuống. Tuyệt đối không được đi lại nếu chưa có phép. Tuần tự từ đầu buồng giam đến cuối buồng giam, mấy thằng lục soát sàn dưới, mấy thằng lục soát sàn trên, không bỏ sót bất cứ món gì. Trong khi mấy tên lục soát chỗ nằm, thì mấy tên khác lục soát đồ dùng mà ban đêm để ngay giữa lối đi trong buồng giam. Đến đồ dùng của anh nào thì chúng nó gọi anh đó vào. Tuần tự từng món một, bất cứ là lon, hộp, bao, gói, giỏ xách, nói chung là chúng nó đều mở ra xét. Từng món khi xét xong, để ra sau lưng rồi tiếp tục những món trước mặt. Xét xong anh nào thì chúng nó đuổi anh ấy ra ngoài sân ngồi.
                  Tại buồng giam 15, theo lời một bạn trẻ thuật lại xem như một chuyện lạ. Tên Công An liên tục khám xét đến cái hộp hình chữ nhật đựng cái máy thu thanh bên trong, nhưng thình lình mấy tên Công An trên sàn gác gọi mấy tên này lên vì thấy tiền, anh bạn đang bị xét, lập tức để cái hộp đó vào đống đồ đã xét xong.
                  Cứ như thế mà chúng nó tiếp tục xét cho đến hết toàn bộ vật dụng và đồ dùng của tất cả các buồng giam mà chúng nhắm vào, nhưng chúng nó không tìm được cái máy thu thanh. Tuy không tìm được bằng chứng, nhưng chúng cũng bắt anh Lê Viết Hằng, anh Nguyễn Mây, với một anh phụ trách nghe radio, đưa đi đâu đó. Anh Trần Hàng thì an ninh trại bắt nhốt vào chỗ biệt giam trong trại Nam Hà B. Vài ngày sau đó, chúng nó loan tin anh Trần Hàng thắt cổ tự tử. Tin này làm cho tù chính trị chúng tôi, nhất là “anh em chúng tôi trong nhóm radio” nghi ngờ anh Hàng bị chúng nó giết. Một tuần sau nữa, tôi với anh Nguyễn Kim Tây trong một buổi lao động gần trại Nam Hà B, có anh tù hình sự cho biết thi thể anh Trần Hàng do anh ta với người bạn chôn cất. Tôi hẹn ngày mai làm ơn chỉ cái mộ anh Hàng, tôi sẽ tặng anh ta 100 gram bột ngọt mà người dân xã hội chủ nghĩa miền Bắc này gọi là “mì chính”.
                  Hôm sau khi đến chỗ lao động, như lời hứa, sau khi nhận quà của tôi, anh ta đưa tôi với anh Tây xuống khu rừng ngay dưới chân đồi, chỉ cái mộ còn rất mới ngay giữa đám cây rậm rạp, nếu anh ta không chỉ chưa chắc chúng tôi tìm được. Có tảng đá xanh khá lớn mà anh ta nói là làm dấu để chỉ cho tù chính trị chúng tôi. Đúng hay không thì không rõ, nhưng rõ ràng là có tảng đá bên cạnh. Sau đó, anh Lâm Minh Đức cũng bị bắt đưa lên xe, nhưng không rõ chúng nó đưa anh Đức đi đâu.

                  Xuất xứ của sự kiện chết người này là bản báo cáo viết tay của tên tù hình sự loại trộm cướp, nhưng tụi Công An cho nó núp dưới danh nghĩa “tù chính trị có án”. Hắn tên Chúc, nói là đưa từ trại khác đến trại Nam Hà A này giam chung với tù chính trị chúng tôi. Cứ vài tuần là tên Thắng “chuột” phụ trách An Ninh của trại, chuyển hắn sang buồng giam khác cũng là buồng giam tù chính trị, với lý do “tên Chúc quậy phá quá”. Nhưng đêm thứ bảy thì tên Chúc này bị chuyển đi trại khác hay đi đâu đó, rồi sáng chủ nhật là chúng nó lục soát khám xét chúng tôi như tường thuật ở đoạn trên. Vậy là tên Chúc do Công An đưa vào các buồng giam chúng tôi để tìm dấu vết cái máy thu thanh, báo cáo cho tụi nó và tụi nó lục soát chúng tôi. Do vậy mà chúng bắt đúng những anh liên quan trực tiếp trong vụ này. Thật ra chúng tôi không hiểu tên Chúc có phải là tù hình sự hay tù chính trị có án, hay là một tên Công An trá hình dưới tên tù chính trị có án. Nhưng cho dù tên Chúc có là loại gì đi nữa, thì hắn là loại báo cáo thật sự nguy hiểm đối với chúng tôi.
                  Anh Lâm Minh Đức, mãi mấy năm sau mới được chuyển trở lại trại Nam Hà A. Lúc ấy chúng tôi mới biết anh Đức bị chúng nó đưa lên giam ở trại Thanh Lãng (ngoại ô Hà Nội). Anh Đức cho tôi biết, cứ mỗi lần anh bị thẩm vấn, chúng nó đều hỏi tôi với anh Phạm Kim Qui có liên quan gì đến vụ này. Anh Đức một mực trả lời “không liên quan gì”. Anh Đức kết luận:
                  “Nếu mà em chỉ gật đầu sau câu hỏi của chúng nó, anh với anh Qui bị nó biệt giam tức khắc, và chưa biết chuyện gì xảy ra sau đó nữa”.

                  Trở lại chuyện nhờ đâu mà cái máy thu thanh thoát khỏi bàn tay vấy máu của mấy tên Công An trong đường tơ kẽ tóc? Dưới đây là tóm tắt những lời của nhiều anh em chúng tôi bàn luận rất sôi nổi, vì đã có một bạn bị giết chết và ba bạn bị bắt đưa đi thẩm vấn ở trại khác:
                  “Các anh theo đạo Thiên Chúa thì cho rằng, nếu không có ơn Trên ban phước lành, còn các anh theo Đạo Phật nói nếu không có Đức Phật độ trì, làm sao chúng ta tránh được cái nạn tai hết sức nguy hiểm vừa rồi?
                  “Thằng Thịnh khuỳnh có đôi mắt cú vọ với cái đầu gian ác, chắc rằng khi xuống sàn dưới hắn không quên cái hộp nhỏ mà trước khi leo lên sàn gác hắn đã trông thấy. Bây giờ không thấy cái hộp, ắt hẳn hắn phải hiểu có cái gì bên trong cái hộp nhưng hắn lờ đi. Chẳng phải hắn thương chúng tôi đâu, mà hắn thương bản thân của hắn đó. Bởi vì nếu như cái máy thu thanh đó bị Công An Hà Nội tịch thu, hắn phải hiểu là trách nhiệm thuộc về hắn vì hắn là Trưởng Toán trực trại. Biện pháp kỷ luật một mình hắn lãnh đủ, thậm chí có thể ra tòa nữa”.
                  Còn cái máy thu thanh “sống sót” sau cuộc đại ruồng bố, các bạn trẻ của chúng tôi đã “phân thây” và đem “an táng” biệt tông biệt tích.

                  Vài tháng sau đó, anh em chúng tôi được biết, tên quản giáo mua giùm cái may thu thanh đã bị lột áo Công An, tức bị sa thải. Một hôm, hắn thất tha thất thểu vào trại trong giờ trưa, các bạn trẻ gom góp một ít tiền và một bộ đồ (quần tây áo sơ mi) tặng hắn, xem như an ủi hắn hắn về quê sinh sống.
                  Phần tôi, sau khi anh Đức bị bắt, tôi ước tính có thể sẽ bị chúng nó bắt, nên viết sẳn hai cái thư và nhờ anh Nguyễn Tài Lâm:
                  “Nhờ anh giữ giùm để gởi về vợ tôi. Thư thứ nhất gởi sau khi tôi bị bắt khoảng hai tuần, còn thư thứ hai gởi sau thư thứ nhất một tháng. Nhớ gởi “chui” chớ đừng gởi theo kỳ thư sẽ bị lộ thì nguy. Sau đó tôi sẽ liệu”.
                  “Anh linh cảm gì mà chuẩn bị vậy?”
                  “Trong số các bạn bị bắt, chỉ cần một lời khai có tôi tham gia là chúng nó chộp cổ tôi ngay. Anh thấy đó, anh Đức bị bắt là do lời khai mà”.
                  “Anh cẩn thận nghe. Tụi nó mà chộp anh là nguy lắm chớ hổng vừa đâu”.
                  “Tôi tin là tụi trực trại với đám an ninh đang theo dõi tôi với anh Qui chớ chưa yên đâu”.
                  “Thư anh đề ngày chưa”.
                  “Chưa. Khi gởi thì anh đề ngày giùm tôi. Anh ráng gò cho nét con số giống nét chữ viết của tôi nghe. Tuyệt đối không để bạn nào biết nghe anh, kể cả anh Phước”.
                  “Anh không lo việc đó, bí mật là nghề của tôi mà”.
                  Sau cùng, anh Lâm trả thư lại tôi.

                  Trở lại công việc vá đường.

                  Sau ngày vợ con tôi rời nơi đây trở về Sài Gòn, Đội chúng tôi vẫn còn quanh quẩn gần nhà thăm nuôi do chúng tôi cố ý chậm chạp để còn ở quanh đây ngày nào tốt ngày ấy, vì các bạn tôi có thể gặp được vợ con như tôi vừa gặp. Vẫn là cái nắng đổ lửa, tôi với anh Tây vừa ngưng tay cuốc đá để lau mồ hôi trán, tôi nghe tiếng quen quen:
                  “Duy à Duy. Bác Hoa kìa con”.
                  Ngạc nhiên quá. Tôi quay nhìn, nhưng nắng chói chang mãi một lúc mới nhận ra chị Trần Kinh Điển. Anh Điển là một trong bốn Thiếu Úy mới tốt nghiệp khóa 5 Thủ Đức, chúng tôi cùng thuyên chuyển đến Tiểu Đoàn 510 Khinh Quân đồn trú ngoại ô tỉnh lỵ Vĩnh Long hồi tháng 2 năm 1955. Tôi nói với anh Tây:
                  “Nhà ngươi trông chừng thằng quản giáo giùm ta nghe, chị ngồi trên thềm nhà thăm nuôi là bạn rất thân với vợ chồng ta khi phục vụ Tiểu Đoàn rồi Trung Đoàn đồn trú ở Kon Tum”.
                  Tôi cuốc dần sang lề đường bên phía nhà thăm nuôi:
                  “Chị Điển. Chị đến hồi nào vậy?”
                  “Tôi với thằng Duy đến đây hồi trưa”.
                  “Ảnh Điển ở trại nào vậy chị?”
                  “Trại B. Anh biết trại B ở đâu không?”
                  “Khỏi trại A khoảng vài cây số hà chị. Năm ngoái tôi có gặp anh Chươu (Nguyễn Ngọc Chươu) ở đây, nhưng ảnh chuyển trại khác rồi. Thôi, tôi lại đằng kia vì tên Công An đang nhìn tôi kìa. Chào chị”.
                  Tôi lại chỗ bếp của anh Nguyện giả vờ uống nước để hi vọng gặp anh Điển, người bạn rất thân. Khi trông thấy anh ấy theo tên Công An hướng dẫn thăm nuôi nhưng không cách nào đến gần được, chỉ vẫy tay vừa chào gặp gỡ vừa chào chia tay, vì đôi mắt tên võ trang đang nhìn chúng tôi.
                  Những ngày sau đó, Đội chúng tôi chuyển dần ra hướng Ba Sao. Cái hôm cách nhà thăm nuôi khoảng năm trăm thước, hai bên là rừng chồi, bên phải có cái đường mương cạn, sâu khoảng ngang lưng quần, đám cỏ sát đường cao khuất đầu người lại oằn xuống gần như phủ đường mương cạn, rất thuận lợi cho chúng tôi gởi “thư chui”.
                  Hôm đó trong số các chị đang thăm thân nhân tù chính trị trong nhà thăm nuôi, không có chị nào mà chúng tôi quen biết, nên chúng tôi sẽ gởi cho bất cứ chị nào ra về. Chúng tôi “dàn trận” như sau: Anh Phụng cuốc sát lề đường bên phía có đường mương cạn. Anh Tây, anh Huế, anh Phước, đứng cuốc hàng ngang che tầm nhìn của tên quản giáo từ nhà của đám Công An phụ trách nhà thăm nuôi. Anh Hậu và ba anh nữa đứng cuốc che tầm nhìn của tên võ trang từ cái chòi của hình sự phụ trách dọn dẹp nhà thăm nuôi.Các bạn trong Đội còn lại, đứng cuốc tản mác trên mặt đường, nhưng cùng quan sát xem có tên Công An nào trên đường đi thì báo động bằng cách gọi tên tôi là tôi biết.
                  Khoảng 10 giờ, có hai chị trên tay xách giỏ rời nhà thăm nuôi đi bộ ra hướng chợ Ba Sao, lúc ấy tôi đang ngồi dưới đường mương cạn:
                  “Anh Phụng ơi! Anh đến gần chị mặc áo xanh, nói với Chỉ làm ơn chuyển cái giỏ sang tay phải và đi sát lề đường, tôi sẽ từ dưới đường mương chồm lên để xấp thư đã cột lại cẩn thận, nhờ Chỉ mang về Sài Gòn bỏ thùng thư giùm nghe anh Phụng”.
                  “Được rồi, Anh để tôi”.
                  Khi Chị ấy ngang vừa tầm tay, tôi vừa để xấp thư vừa nói:
                  “Chị làm ơn giúp giùm chúng tôi. Rất cám ơn Chị. Chúc Chị bình an”.
                  Khỏi chúng tôi một quảng, Chị ấy vừa đi vừa lấy xấp thư nhét sâu bên trong giỏ, và cuối cùng hai Chị khuất dưới dốc đường. Chúng tôi cùng cười vì vừa thực hiện xong “một đoạn phim cảm giác mạnh”. Anh Cao Văn Phước:
                  ”Thằng cha Hoa chơi trò ú tim nguy hiểm quá!”
                  Anh Đặng Văn Hậu:
                  “Ra tù, cử thằng cha Hoa làm đạo diễn phim được à!”
                  Thật ra chúng tôi chỉ là những người trong cùng hoàn cảnh, muốn gởi thư về gia đình đế nói những việc ở trại tập trung cũng như bàn đến những việc nhà mà thư gởi chánh thức ngang qua kiểm soát của đám Công An không thể viết được. Đó là một trong những cách mà chúng tôi tùy lúc tùy nơi thực hiện. Mỗi lần như vậy, thường là gởi được vài chục cái thư chớ đâu ít. Chúng tôi vừa làm được việc cho mình, cho bạn, vì chuyển đạt tin tức về nhà cũng như nhận lại tin tức từ gia đình là nhu cầu hết sức cần thiết đối với chúng tôi.
                  Rồi Đội chúng tôi sửa đường ra đến gần lò vôi của trại, trên đường ra chợ Ba Sao. Điểm nấu nước của Đội, anh Nguyện chọn cạnh chân núi trên đầu dốc, còn nhà hình sự làm lò vôi ở dưới đầu dốc.
                  Ngay ngày thứ nhì, xe của trại từ Phủ Lý trở về và vì lên dốc nên xe chạy chậm lại, nhờ đó mà anh Nguyễn Bá Hưng (Đại Tá, Bộ Tổng Tham Mưu) trông thấy vợ và con anh ngồi trên xe. Ngược lại, có lẽ chị Hưng thấy có Đội tù đang sửa đường nên nhìn xuống và trông thấy anh Hưng. Thế là tối đến, nhiều bạn viết thư để chiều mai khi chị Hưng đi bộ ra Ba Sao, chúng tôi sẽ tìm cách trao xấp “thư chui” nhờ chị ấy mang về Sài Gòn gởi giùm. Tôi nói với anh Hưng:
                  “Sáng mai khi gặp chị, anh dặn chị sau khi thấy Đội đi lao động buổi chiều ngang nhà thăm nuôi một lúc thì chị với cháu hãy ra về. Còn anh sau khi thăm buổi sáng thì buổi chiều nên theo Đội đi làm để tìm cách anh chị gặp nhau tại chỗ làm”.
                  “Anh liệu có được không?” Anh Hưng hỏi tôi.
                  “Tôi chưa biết bằng cách nào, nhưng tôi cố gắng thuyết phục thằng võ trang thử xem. Anh cũng nên có tí quà cho nó, như gói thuốc đầu lọc hay thứ gì đó gọn gọn một chút để nó cho vào túi, hi vọng là anh chị được gặp nhau. Tôi nghĩ vậy là vì thằng Hải võ trang mới đến Đội, nhưng trước đây hắn là một trong hai thằng gởi thư chui của chúng mình đó”.
                  Anh Hưng vẫn e ngại: “Mình cần xin thằng Vượng hông anh?”
                  “Tôi thấy xin hắn khó lắm. Anh có để ý là khi giao việc cho chúng mình xong, hắn xuống nhà hình sự ở lò vôi uống trà, mà ở đó không nhìn thấy Đội. Tôi nghĩ, xin thằng võ trang có thể dễ hơn”.
                  Như ước tính, sau khi thằng võ trang nhận gói thuốc lá đầu lọc do con gái anh Hưng đưa, hắn đồng ý cho anh chị Hưng gặp nhau ở chân núi để tránh những cặp mắt của những tên Công An đi trên đường. Con gái anh Hưng khoảng 10 tuổi, tôi bảo nó:
                  “Con đến bới đống tro bên cạnh bếp, lấy xấp thư mang về Sài Gòn gởi giùm các bác các chú nghe con”.
                  “Dạ”.
                  Con bé nhanh tay cầm xấp thư và đang phủi tro bụi bên ngoài túi ni-lông, tôi nói:
                  “Nhanh lên con. Có Công An đang lên dốc kìa”.
                  Trong một động tác thật nhanh, một tay giở cái nón rộng vành lên, tay kia nhét xấp thư lên đầu, vội vàng chụp cái nón xuống. Con bé nhanh chân mà lại nhanh tay nữa. Sau khi anh chị Hưng gặp nhau trong đám cây sát chân núi, chị Hưng và con gái của chị thản nhiên tiếp tục đi bộ ra Ba Sao, đón xe ra Phủ Lý, theo xe lửa lên Hà Nội, sau đó trở về Sài Gòn.
                  Sang ngày thứ ba, Đội dời xuống lò vôi. Đoạn đường này nhiều lỗ trũng quá. Chúng tôi phải mượn quang gánh để gánh đá dăm từ trong núi ra lấp. Trong giờ giải lao buổi sáng, thằng Vượng quản giáo ngồi trên miệng lò vôi:
                  “Anh Hoa, lên đây tôi hỏi”.
                  Anh Đặng Văn Hậu nói khẽ:
                  “Có chuyện đấy. Trông cái mặt nó hầm hầm kia kìa”.
                  Tôi leo lên lò vôi. Lò đang nun đá thành vôi, sức nóng thoát ra các lỗ thông thoáng rất mạnh, tôi phải tránh né mãi mới đến chỗ hắn ngồi:
                  “Chào cán bộ”.
                  “Hôm nọ anh chống đối lệnh ông Huy (Trại Trưởng Nam Hà A) phải không?”
                  “Ông trại trưởng bảo tôi đóng vai trại viên ngồi đọc sách ở phòng văn hóa, nếu phái đoàn ngoại quốc có hỏi thì trả lời. Tôi trả lời ông Trại Trưởng là tôi không làm được việc đó, vì tôi không quen nói dối, mà tôi nói thật thì trại kỷ luật tôi. Cả hai điều, nói dối theo trại thì tôi không muốn mà nói theo sự thật thì trại không muốn, tôi đều không làm được. Lúc ấy ông Huy đập mạnh trên mặt bàn làm bình mực văng xuống nền gạch bể ra nhiều miềng, mực văng tung tóe, rồi ổng hét to: “Đi ngay cho khuất mắt tôi”. Ổng liền gọi cán bộ Lực dắt tôi ra Đội đi lao động ngay. Báo cáo cán bộ, chuyện chỉ có thế”.
                  “Anh có biết ông Huy làm căng với tôi thế nào không?”
                  “Chuyện của tôi sao lại liên quan đến cán bộ?”
                  “Ông ấy bảo tôi tại sao cho anh làm Đội Trưởng. Ông Phượng (cán bộ kế hoạch) nói các anh trong Đội tín nhiệm anh. Tôi với ông Phượng nói mãi, ông ấy mới im đấy”.
                  “Vậy thì cán bộ cho tôi làm đội viên đi. Ở vị trí Đội Trưởng, tôi thường xuyên đương đầu với những việc phức tạp. Tôi vừa giữ tình anh em chúng tôi, vừa giữ cách xử sự giữa chúng tôi với cán bộ, lẫn cán bộ trực trại. Có lúc đau đầu lắm cán bộ”.
                  “Anh có thấy một số anh được về sớm là do không bao giờ chống lại lệnh của trại không. Tuy có nhục giữa mấy anh với nhau, nhưng được về sớm. Anh không muốn à?”
                  “Tôi không nghĩ như vậy cán bộ. Chúng tôi đã vào tù tập thể, thì ra tù cũng có tính cách tập thể là tốt nhất. Về riêng lẽ, không phải là điều mà tôi mong đợi”.
                  “Anh không thương vợ con anh à?”
                  “Thương hay không thương, tôi nghĩ là cán bộ đã nhận biết điều đó khi tôi năn nỉ cán bộ cho tôi gặp vợ con tôi chỉ trong chốc lát. Chính vì rất nặng tình gia đình nên tôi mới vào đây, và tôi nhất quyết, khi ra tù tôi vẫn là tôi chớ không phải là ai khác”.
                  “Thôi, bỏ chuyện đó đi. Nói chuyện với anh một lúc tôi muốn nổi nóng lên rồi, huống chi ông Huy là Trại Trưởng. Sang chuyện khác”.
                  Bỗng dưng hắn xuống giọng:
                  “Chuyện riêng tư thôi. Anh có đồ đăng ký không? Tôi có thể giúp anh rút ra được”.
                  “Đang nói chuyện căng thẳng thần kinh, bỗng dưng cán bộ chuyển sang chuyện này làm tôi hơi đột ngột. Vâng, tôi có cái đồng hồ hiệu Longines (Thụy Sĩ), và chiếc nhẫn 1 chỉ. Nếu cán bộ rút được, cán bộ giữ lại cái đồng hồ, tôi chỉ cần chiếc nhẫn thôi”.
                  “Để tôi gặp cán bộ đăng ký xem sao”.
                  Một tuần sau, hắn đưa tôi chiếc nhẫn. Thật ra thì cái đồng hồ bị gãy cái chốt vặn nên nó lên meo xanh lè mà tôi đã thấy lúc bàn giao khi từ Yên Bái chuyển đến trại này. Nhận lại chiếc nhẫn, tôi rạch một đường nhỏ bên trong cái túi da dùng đựng kem đánh răng, bàn chải, và cạo râu, dùng giấy keo dán chiếc nhẫn dính chặt vào đó, rồi dán lằn rạch đó lại. Tôi chọn ngay cái lằn xếp để đám Công An khó phát giác. Còn tiền mang lén vào trại, tôi cuộn lại cho vào vòng tròn cái hộp sữa bột do Nga sản xuất, có “cái lợi” trên miệng rồi cho sữa bột vào nên có phần yên tâm với “mớ tài sản chìm” đó.

                  Xin nói thêm rằng, việc rút hai món đồ của tôi mà tôi không ký giấy tờ gì cả, vậy liệu họ có muốn lấy món gì của ai thì họ có tự ý lấy theo cách như vậy hay không?
                  Trong hai tuần lễ sau đó vẫn tiếp tục sửa đoạn đường này, có thêm chị Đặng Văn Hậu và chị Ngô Văn Huế đến thăm hai anh. Vẫn gặp nhau lén lút trên đường trở ra Ba Sao, ngoài buổi thăm chánh thức tại nhà thăm nuôi.
                  Chuyện thật tình cờ. Buổi chiều, Đội trên đường về trại. Khi gần đến nhà thăm nuôi, một chị lảng vảng bên đường liền sáp vô Đội và thật nhanh khi nhét vào tay anh Nguyễn Quang Chiễu chiếc nhẫn nhờ trao lại một vị linh mục, nhưng anh Chiểu hoảng quá nên buông tay làm chiếc nhẫn rơi xuống đường, vì anh sợ thằng võ trang thấy. Tôi nhìn thằng võ trang đi bên kia lề đường có vẻ như hắn không hay biết gì hết, tôi móc khăn tay trong túi áo rồi buông xuống đường như vô tình làm rớt. Tôi dừng lại, khom xuống lấy cái khăn và chụp lên chiếc nhẫn mang vào trại đưa cho anh Chiễu. Nhanh tay lẹ mắt thường khi được việc. Có lẽ tôi chưa bị bắt tại trận lần nào nên “chưa sợ lắm” thì phải.
                  Ba tôi đến thăm.

                  Từ đầu năm 1981, Đội chúng tôi lại xuống “cánh đồng chiêm”, nhưng thay vì cuốc đất trồng lúa thì đánh luống trồng rau muống. Cũng từ thời gian này, mỗi sáng các Đội không phải ra sân ngồi chồm hổm chờ lệnh xuất trại lao động như trước, mà quản giáo vào nhận Đội ngay trong khuôn viên buồng giam ra đến cổng mới báo cáo xuất trại. Nguyên nhân vì gần đây có những vụ lộn xộn trong lúc ngồi chờ xuất trại, do một số bạn trẻ Đội 20 công khai chống đối trại, đồng thời cũng chống lại những Đội không nghe theo các bạn ấy nữa. Trẻ là vậy mà, chống mà không cần tính toán lúc nào nên lúc nào không nên, và chống đến mức nào dừng lại để tránh biệt giam. Sau đó tất cả các bạn trẻ Đội 20 bị chúng nó chuyển vô trại Nam Hà B, lại đưa ra Trại Mễ ngoài Phủ Lý biệt giam ở đó. (Trong số đó có chú Thành, Thiếu Úy Biệt Động Quân, năm 2006 định cư tại San Antonio, Texas. Thỉnh thoảng chúng tôi gặp nhau nhắc lại chuyện trong tù, và nói chuyện hôm nay).

                  Một sáng, trong khi chờ quản giáo vào nhận xuất trại, con bé Công An tên Hoa đã thay con bé Kim, vào gọi tôi thăm nuôi. Tôi áng chừng Ba tôi ra thăm vì thư gần đây vợ tôi cho biết là Ba tôi sẽ ra. Con bé này vừa hơn 20 tuổi, mới nhận công tác này vài tuần là có biệt danh “Hoa đanh”. Theo lời thuật của một bạn chứng kiến tại nhà thăm nuôi, chuyện như thế này: “Cô ta hối thúc tù hình sự thu xếp nhanh vào trại, bà mẹ của anh ta nài nỉ:
                  “Cô cho cháu nán lại ăn xong chén cơm là cháu vào ngay. Lâu lắm cũng độ 10 phút thôi”.
                  “Tôi bảo đi vào là đi vào. Hết giờ rồi”.
                  “Thì tôi có nói còn giờ hết giờ gì đâu, chỉ xin cô cho cháu ăn chén cơm thôi mà”.
                  “Tôi bảo vào là vào, không có cơm với nước gì cả”.
                  Bà già nổi sùng lên, đứng dạng hai chân ra, hai tay chống nạnh, và nghênh chiến:
                  “Này. Bà nói cho mà biết. Đanh đá vừa vừa để còn kiếm chồng chứ quá quắc cho lắm chẳng có thằng nào nó mó vào đâu, nghe chưa”.
                  Thấy bà già “phản công” dữ dội, con bé làm thinh luôn. Nhưng trên đường vào trại, anh tù hình sự bị con bé “pháo kích tơi bời” giống như “thua me gở bài cào” vậy. Từ đó, con bé hướng dẫn thăm nuôi được tù chính trị chúng tôi lẫn tù hình sự tặng thưởng biệt danh “Hoa đanh (đá)”. Trên đường ra nhà thăm nuôi, tôi hỏi con bé Hoa đanh:
                  “Ai thăm tôi vậy cán bộ?”
                  “Công An cái” trả lời cộc lốc: “Đến nơi thì biết”.
                  Đúng là con gái xã hội chủ nghĩa miền Bắc ăn nói cụt ngủn, thật khó ưa. Mà nghĩ cho cùng, nếu nó dễ ưa thì nó đâu phải cộng sản phải không quí vị quí bạn?
                  Lên quá đầu dốc, nhìn thấy Ba tôi đứng ở hàng hiên nhà thăm nuôi. Vừa đến cửa là tôi chạy đến ôm Ba tôi:
                  “Má khỏe hả Ba?”
                  Tiếng con Hoa đanh:
                  “Anh làm cái gì thế? Tôi chưa cho phép mà. Tất cả vào trong nhà ngay”.
                  Đúng là cái đám cộng sản “đực cái như nhau”, dường như chúng nó từ dưới đất chun lên chớ không do cha mẹ chúng nó sanh ra, nên không hiểu thế nào là tình cha con mẹ con gì hết. Tức lắm, nhưng vẫn phải nghe theo nó. Tôi nắm tay Ba tôi cùng vào. Lại tiếng con Hoa đanh:
                  “Các anh được gặp gia đình trong hai tiếng đồng hồ. Nghe rõ chưa?”
                  Có vài tiếng trả lời “rõ”. Ba tôi kề tai tôi:
                  “Má con khỏe. Má con đòi đi theo nhưng Ba hổng cho vì Má con không khỏe bằng Ba”.
                  “Ba đến hồi nào vậy?”
                  “Ba theo xe của vợ chồng con bé Năm (bà con cô cậu với tôi) chở gạo từ Sài Gòn ra Hà Nội. Nó đưa Ba đến đây hồi sáng, nhưng vì nó để tóc dài nên họ không cho gặp con. Nó lên Hà Nội rồi, Ba hẹn địa điểm gặp nó ở Hà Nội chiều ngày mốt. Con coi hình thằng Trung với thằng Tín đi, tụi nó tới Houston (Hoa Kỳ) hồi tháng trước (12/1980). Đứa nào đứa nấy cao hơn hai chú nó rồi con”.

                  Trung là con thứ nhất (1959) và Tín là con thứ ba (1963) của chúng tôi, nay thì hai anh em nó cao bằng nhau.
                  “Chút nữa Ba quên. Thằng Hùng (1966) vượt biển đến Phi Luật Tân rồi con. Tháng tới (02/1981) có thể nó đến Houston gặp hai anh nó. Kỳ này vợ con không ra thăm con vì đang lo cho con Vân với thằng Nghĩa vượt biển. Thằng Nghĩa mới 10 tuổi mà nó đòi đi theo con Vân (20 tuổi) để qua đó đi học, nên vợ con mới bấm bụng cho nó đi”.
                  Tuyết Vân (1961) là con thứ nhì, Hùng là con thứ tư (1966), và Nghĩa (1971) là con út. Vợ chồng tôi có bốn con trai và một con gái. Hai đứa vượt biển đợt 1, một đứa vượt biển đợt 2, và sắp đến đây là hai đứa chót.
                  “Lần trước, Con có bảo vợ con thu xếp đi với con Vân và thằng Nghĩa để chăm sóc mấy đứa nó. Thỉnh thoảng gởi quà trực tiếp về con được rồi. Các con của con sang được Hoa Kỳ là con sung sướng lắm Ba. Con rất lo về học hành và tương lai của mấy đứa nó, chớ bản thân con không sao đâu. Tuy con chưa có tin tức gì, nhưng con rất tin vào sự can thiệp của Hoa Kỳ, có điều là con chưa suy đoán được sẽ xảy ra vào thời gian nào”.
                  “Ba nghe vợ con có tính đi theo con Vân, nhưng lại sợ không ai thăm nuôi con. Ba không chắc lắm, nhưng theo Ba thì vợ con không đi đâu, vì sợ con bệnh hoạn không ai lo. Còn cái việc Mỹ có lãnh tụi con hay không thì ở Sài Gòn, người này nói người kia nói. Ba nghe vậy hay vậy chớ không biết gì thêm”.
                  “Mấy em con có gởi thư về hông Ba?” Các em tôi là vợ chồng Phạm Thu Nguyệt di tản tháng 4 năm 1975, và vợ chồng Phạm Phi Long với Phạm Bá Sáng vượt biển năm 1976.
                  “Có con. Nhưng tụi nó bận bịu với công ăn việc làm, thỉnh thoảng có rảnh nó mới viết thư được”. Ngưng một lúc, Ba tôi nói tiếp:
                  “Hồi sáng, xe đậu ngay chỗ lính gác để xuống quà, Ba để cái áo ấm dài tới đầu gối ngay chỗ chú Công An ngồi, vậy mà khi xuống quà xong thì cái áo biến mất. Ba hỏi chú Công An thì chú đó nói không thấy. Ba tưởng chỉ có mấy chú tù hình sự mới ăn cắp, ai dè Công An còn ăn cắp công khai nữa con. Tệ quá. Đúng là quân cộng sản”.
                  Tôi nói để Ba tôi vừa đủ nghe:
                  “Thức ăn của anh em tù chính trị tụi con để bên ngoài buồng giam, ban đêm cái đám Công An canh gác trại vào ăn cắp dữ lắm Ba. Bởi vì những thứ đó họ không cho mang vào bên trong buồng giam”.

                  Sau đó, Ba tôi kể nhiều gia đình cho con vượt biển, mỗi gia đình có mỗi hoàn cảnh bi đát khác nhau, chung qui chỉ vì sự cai trị tàn bạo của cộng sản Việt Nam. Trong cùng cư xá Bắc Hải chúng tôi, có một gia đình 5 con cho vượt biển một lần và hoàn toàn biệt tông biệt tích. Năm di ảnh xếp hàng ngang trên bàn thờ! Chuyện kể đang diễn tiến thì giọng khó ưa của con Hoa đanh:
                  “Các anh chuẩn bị vào trại”.
                  “Báo cáo cán bộ, tôi muốn xin ra thăm Ba tôi lần nữa được không cán bộ? Mai chủ nhật mà?”
                  “Thăm ông cụ chắc được, nhưng tôi phải trình lãnh đạo đã. Các anh đi vào”.
                  Tại nhà trực trại, phải nộp hình nộp thư trước. Xem xong xấp hình, Thịnh khuỳnh chìa ra nụ cười rất đểu:
                  “Ăn bơ sữa nhiều nên béo quá hả?”.
                  “Ở Mỹ bơ sữa dư dùng mà cán bộ”.
                  “Bỏ tổ quốc để bám đuôi Mỹ phải không?”
                  “Không phải bỏ tổ quốc đâu cán bộ, con tôi chỉ bỏ nơi cấm học hành thôi cán bộ”.
                  “Anh xuyên tạc chế độ đấy hả?”
                  “Không phải đâu cán bộ. Tôi chỉ nói sự thật thôi. Bộ Giáo Dục đâu có cho các con chúng tôi vào đại học”.
                  “Con các anh thi không đổ chứ nhà nước nào cấm”.
                  “Các con chúng tôi bị cấm thi bằng cách xếp loại về thành phần chính trị. Con chúng tôi vào loại 12/13 để ngăn chận vào đại học, dù tất cả các điểm khác rất cao”.
                  “Anh định nói xấu Bộ Giáo Dục phải không?”
                  “Không phải đâu cán bộ. Dựng chuyện để nói hoặc nói không đúng sự thật mới là nói xấu, còn nảy giờ tôi nói thật thì đâu phải nói xấu cán bộ”.

                  Hai chữ cán bộ tôi nói chậm và kéo dài một chút
                  “Anh lý sự lắm. Anh nhớ là tôi phụ trách trại này đấy nhé!”
                  “Báo cáo cán bộ. Đâu phải mình tôi nhớ, mà tôi nghĩ là cả ngàn tù trong trại này đều biết cán bộ phụ trách trực trại mà cán bộ”.
                  Hắn không nói gì với tôi nữa, nhưng hắn lục toàn bộ những gì mà Ba tôi vừa cho. Có thể nói hắn là tên Công An duy nhất trong đám trực trại là chúng tôi chưa “xỏ mũi” được. Xin hiểu “xỏ mũi” có nghĩa là trong một mức độ nào đó, họ không còn hoạnh hẹ chúng tôi như trước nữa.
                  Hôm sau tôi được gặp Ba tôi 2 tiếng đồng hồ nữa. Trong ngần ấy thời gian, Ba tôi thuật lại cái chuyện chiều hôm qua Ba tôi xuống khu lò vôi tắm, bị một tên tù hình sự ở đó chận cửa nhà tắm trong khi hai đứa khác lục soát tất cả túi áo túi quần lấy hết tiền và cái đồng hồ đeo tay. Ngay sau đó, Ba tôi vào lò vôi báo cho tên Công An ngồi bên trong. Tên này bảo tên Công An khác đưa Ba tôi về nhà thăm nuôi và hứa sẽ truy tìm những gì mà Ba tôi báo là bị trấn lột. Đến sáng nay, Công An chỉ đưa lại Ba tôi cái đồng hồ và 100 đồng. Thôi thì lấy lại được ngần ấy cũng là may rồi.
                  Chiều hôm ấy, Ba tôi lên Hà Nội để về Sài Gòn.


                  Bốn vị cựu Tướng đến trại Nam Hà.

                  Thời tiết đang vào Đông. Bất ngờ có 4 vị cựu Tướng Lãnh từ trại tập trung Hà Tây tỉnh Hà Sơn Bình chuyển đến trại Nam Hà, nhốt chung với chúng tôi. Đó là Trung Tướng Nguyễn Hữu Có, Thiếu Tướng Lý Tòng Bá, Thiếu Tướng Lê Minh Đảo, và Chuẩn Tướng Phạm Ngọc Sang. Thiếu Tướng Đảo và Chuẩn Tướng Sang vào buồng giam số 1 (tôi ở đây) còn hai vị kia vào buồng giam số 2. Qua tin tức của hai vị Tướng, chúng tôi mới biết 29 vị Tướng Lãnh từ Liên Trại 1 ở Yên Bái, đã chuyển xuống trại tập trung Hà Tây cùng ngày với chúng tôi chuyển đến trại Nam Hà này.
                  Từ hôm 4 trong số 29 vị cựu Tướng Lãnh chuyển đến trại này, lại phát sinh một số thắc mắc từ các bạn tù trẻ. Xin nói qua một chút về các bạn trẻ bị giam chung trong các buồng giam trại Nam Hà A. Đa số trong số các bạn này trong tổ chức “Phục Quốc” sau ngày 30/4/1975. Tổ chức này do bọn tình báo cộng sản tạo ra với cái tên có sức thu hút nhiều người không khuất phục kẻ thắng trận. Họ phong cấp bậc chức vụ cho những người ghi tên tham gia, cấp phát thẻ của tổ chức nữa. Sau khi nắm được đầy đủ họ tên và địa chỉ, thế là trong một đêm chúng nó bắt tất cả những ai là thành viên của “Phục Quốc”. Đa số trong số thành viên Phục Quốc bị bắt là các bạn trẻ, như: Nguyễn Minh Chí, Đinh Vượng, Đặng Hữu Nam, Nguyễn văn Tiếng, Nguyễn Văn Thuận, ..v..v... Chính mấy chú trẻ này thắc mắc “tại sao có gần 30 vị cựu Tướng Lãnh ở trại Hà Tây mà chỉ có 4 vị lại chuyển về trại này?” Và “liệu mấy vị này có phải đến đây để làm cò mồi tiếp các phái đoàn đến thăm trại tù không?”
                  Thấy cựu Chuẩn Tướng Sang có vẻ buồn dù vốn dĩ ông là người ít nói, trầm tỉnh, tôi gợi chuyện:
                  “Thưa Anh, trong hoàn cảnh chúng mình, nhận thức của vài anh em chưa được sắc bén về một số vấn đề trong cuộc sống, nên thường kết luận khi chưa nắm được những yếu tố liên quan. Anh có thấy như vậy không?”
                  Ông chậm rãi:
                  “Tôi đồng ý với anh. Đánh giá con người mà chỉ nhìn bên ngoài, quả là phiến diện”.
                  Lại có một số bạn cho là cựu Thiếu Tướng Lê Minh Đảo “ủng hộ” cộng sản khi ông vừa đánh đàn vừa hát cho nhóm quay phim từ Bộ Công An ở Hà Nội đến đây thu hình. Tất nhiên chúng nó thu hình đoạn phim này để “quảng cáo” về cái gọi là “khoan hồng nhân đạo” của chúng, cho dù chẳng có giấy tờ gì nói như vậy nhưng với cộng sản nhất là Công An sử dụng tất cả mọi hình thức để phục vụ mục đích chính trị của chúng, Về trường hợp này, nhận xét của tôi có phần khác. Tôi quen biết với anh Đảo từ năm 1962 khi tôi giữ chức Chánh Văn Phòng Tham Mưu Trưởng Liên Quân, lúc ấy anh Đảo là Sĩ Quan Tùy Viên của Thiếu Tướng Lê Văn Kim. Anh là người rất say mê âm nhạc. Khi anh đứng trên sân khấu với cây guitare trong tay, trông anh chẳng khác người nghệ sĩ chuyên nghiệp bao nhiêu. Lần sau cùng tôi được thưởng thức tiếng đàn của anh là hôm Sư Đoàn 25 Bộ Binh kỷ niệm ngày thành lập Sư Đoàn tại căn cứ Củ Chi, anh đệm guitare cho ca sĩ Phương Hồng Quế hát. Bây giờ, cũng dáng điệu như vậy ngay trong khuôn viên buồng giam số 1 (trại Nam Hà) dưới ống kính của Bộ Công An, và một vài anh em chỉ trích phong cách của anh như là sự ủng hộ cộng sản, nhưng tôi cho rằng niềm say mê âm thanh nốt nhạc của anh vẫn như lúc nào thôi.
                  Một buổi chiều, anh Đảo xách cây đàn ra góc sân lớn gần cổng ra vào trại dạo những khúc nhạc giật gân, khá đông anh em chúng tôi đứng bao quanh, tên trực trại -Trung Sĩ Lực- trông thấy. Hắn chạy vào hét lớn:
                  “Các anh giải tán. Vào buồng ngay”.
                  Một anh lên tiếng:
                  “Anh em chúng tôi chơi một chút mà cán bộ”.
                  “Không được. Tôi nói giải tán là giải tán. Anh Đảo về buồng ngay”.
                  “Giải tán thì giải tán chớ có gì mà cán bộ la dữ vậy”.
                  Hắn trở ra phòng trực trại, vội vàng đánh kẻng hiệu lệnh bảo tù vào buồng giam khóa lại. Mỗi lần vào buồng giam thì chúng tôi ngồi hai hàng dọc, hàng đầu ngay thềm cửa và hàng cuối tận tường rào, trông như “bầy vịt” mỗi chiều chủ lùa vào chuồng, chỉ khác một chút là chúng tôi ngồi thẳng hàng ngang dọc. Chiều nay, buồng giam số 1 chúng tôi đóng cửa sau cùng, cho nên ngồi chờ khá lâu. Tên Lực bước vào khuôn viên buồng giam với cái mặt hầm hầm, hai tay chắp sau lưng với xâu chìa khóa hằng mấy chục cái. Anh Buồng Trưởng chờ nó vào vị trí để báo cáo như thường lệ. Nhưng không, hắn đứng giữa sân một lúc rồi phát lời chửi mắng:
                  “Đừng có ương ngạnh mà chống cải tạo, đừng làm cái việc lấy nạng chống trời. Thằng nào, thằng nào không chấp hành nội qui, thằng nào chống cải tạo, giỏi thì đứng lên coi tao dám gông đầu cho rục xương không”.
                  Hắn im lặng nhưng đôi mắt cú vọ của hắn lướt từ trước đến sau rồi từ sau đến trước, và ghìm vào anh Đảo (ngồi gần hàng đầu). Thời gian lúc ấy như đọng lại, và khoảng không gian lúc ấy thật yên ắng, nhưng là cái yên ắng trong nghẹt thở. Hắn gằn giọng:
                  “Sao. Không thằng nào dám đứng dậy à? Đứng dậy đi, tao trị cho biết tay”.
                  Anh em chúng tôi vẫn im lặng. Cái không khí lắng đọng đó kéo dài thêm một lúc, anh Buồng Trưởng nhìn sang hắn, nhỏ nhẹ:
                  “Báo cáo cán bộ, có thể cho anh em vào được không?”
                  “Được”.
                  Cái cung cách của Công An trại tập trung này ăn nói cụt ngủn vậy đó. Anh Buồng Trưởng Nguyễn Đức Khoái:
                  “Các anh đứng dậy đi.”
                  Khi chúng tôi đứng dậy, cứ như bài bản mỗi chiều, anh Buồng Trưởng dỏng dạc:
                  “Buồng 1… Nghiêm. Báo cáo cán bộ, Buồng 1 tổng số 51. Đủ. Chờ lệnh cán bộ”.
                  “Được. Cho vào.”
                  “Đằng trước … Bước”.
                  Thế rồi sau lưng vẫn tiếng rít của thanh sắt khi kéo mạnh, vẫn tiếng crắc của ống khóa khi bấm vào. Đó là những âm thanh mà chúng tôi không bao giờ quên! Vào buồng giam, tôi nói trống không như để phá tan cái không khí yên ắng một cách ngột ngạt:
                  “Các anh ơi! Từ giờ phút này đến sáng mai là chúng ta được tự do trong cái cõi không gian bé tí của mình rồi”.
                  Tôi nghĩ: Lúc bị tên Lực quát mắng xỉa xói, anh Đảo nên đứng dậy một cách mạnh mẽ nhận trách nhiệm cho phải lẽ với anh em. Đó cũng là cách chứng tỏ khí khái của vị Tướng quân lực Việt Nam Cộng Hòa. Có quá lắm thì tên Lực hằn học chửi mắng anh chớ đâu phải nói gông là gông được.
                  Có phải bị mắng bị chửi riết rồi quen chăng? Không! Không bao giờ quên chớ đừng nói gì quen quí vị quí bạn à! Cái đau cái uất ức do bị nhục mạ, tuy không hằn lên cơ thể như cái đau khi bị hành hạ bằng tay chân gậy gộc, nhưng nó hằn sâu trong khối óc con tim, mà khi đã hằn vào nơi đó thì không thể nào quên và cũng không bao giờ quên được!

                  Trồng rau.

                  Đội chúng tôi xuống “cánh đồng chiêm” phụ trách trồng rau. Cũng anh em chúng tôi đào ao nuôi cá, rồi dùng đất đào lên đấp thành một khu tương đối cao và bằng phẳng để trồng rau. Ngày đi làm hai buổi sáng chiều chớ không đi “thông tầm” từ sáng đến xế chiều mới về. Lúc ấy cũng giữa mùa rau muống nên chúng tôi trồng bằng cọng rau muống chớ không trồng bằng hột, vì trồng bằng cọng thì 4 tuần là ăn được trong khi trồng bằng hột phải 6 tuần. Phân bón gồm phân người, nước tiểu, và phân chuồng (trâu bò). Mỗi khi cắt rau, gánh về giao cho bếp của Công An và bếp trong trại. Rõ ràng là anh em tù chính trị chúng tôi, ăn những cọng rau lá rau do phân và nước tiểu của chúng tôi mà vươn lên! Vì vậy mà mỗi người chúng tôi tự trồng rau trên bất cứ khoảnh đất trống nào dù chỉ một hai thước rộng mà Công An gọi là đầu thừa đuôi thẹo, và chúng tôi ăn những cọng rau lá rau đó tuy ít nhưng sạch.
                  Lúc đầu chúng tôi cũng trồng những thứ rau đang trồng trong luống, nhưng vì đám Công An biết là những đám rau bé tí do chúng tôi trồng là vệ sinh nên chúng nó xin hoài. Anh Nguyễn Kim Tây xin hột “khổ qua” từ cô em gái của anh để trồng, vì đám Công An không biết ăn “khổ qua”. Anh cho tôi một nhúm hột, chúng tôi cùng trồng. Đúng là đám Công An không ăn được chất đắng của “khổ qua”, đó là thòi gian đầu nhưng sau khi ăn thử vài lần, trời đất ơi chúng nó xin hoài và khen “khổ qua” dồn thịt ngon lắm. Chúng tôi phải trồng đằng sau những lùm bụi dọc bờ mương để che giấu chúng nó.
                  Hằng ngày Đội chúng tôi đi từ trại trên triền núi xuống cánh đồng chiêm như cái hồ rộng lớn ra đến Ba Sao. Dọc triền núi toàn đá tảng có nhiều hốc kín đáo, làm tôi chợt nhớ đến bài học về “hộp thư chết” trong trường hợp liên lạc bí mật. Thế là tôi bàn với anh Dương Công Liêm về một “hộp thư chết” nối vào tù hình sự chuyển ra nhà thăm nuôi nhờ các chị mang về Sài Gòn giùm. Vấn đề là phải móc nối với tù hình sự phụ trách vệ sinh nhà thăm nuôi. Vụ này thì anh Liêm hay lắm. Anh móc nối không khó khăn, nhưng dù sao chúng tôi phải thử một vài lần mới khẳng định “nên hay không nên” thực hiện.
                  Do hẹn trước, chú tù hình sự (tên Thành) xuống cánh đồng trồng rau, xin cán bộ quản giáo nắm rau ra nhà thăm nuôi ăn. Cũng không phải tốt lành gì mà đám quản giáo cho ngay, vì thỉnh thoảng có được mấy chị thăm nuôi cho món gì thì hắn cũng dâng một ít cho những tên quản giáo, nhất là tên Đại Đội Trưởng võ trang, vì tên này có quyền đề nghị với Ban Giám Thị cử hình sự dọn dẹp sạch sẽ nhà thăm nuôi, cũng là phục vụ cho toán Công An phụ trách nhà thăm nuôi. Nhờ đó mà tôi với anh ta thỏa thuận những điều kiện về hộp thư chết. Tôi chọn địa điểm rồi chỉ cho anh ta. Cứ mỗi thứ hai và thứ sáu, hắn đến hộp thư chết nhận thư và tiền công. Trường hợp có thư hay tiền mà thân nhân cần hắn trao tận tay, hắn sẽ xuống vườn rau chúng tôi, chỉ cần hắn nháy mắt là tôi với hắn giả bộ như cắt rau. Lúc ấy hắn khom xuống, để tiền hoặc thư lên luống rau. Khi hắn lên triền núi thì tôi xách thùng nước đến tưới, rồi cho những thứ ấy vào thùng. Khi chuẩn bị về trại, tôi dùng giây quấn những thứ ấy vào ống chân. Cứ thế, tôi theo Đội vào trại.
                  Sở dĩ chúng tôi phải nghĩ đến hộp thư chết, vì chúng tôi thường gởi thư về gia đình nói những chuyện mà không thể nói trong thư gởi chánh thức. Riêng tôi, từ năm 1979, bắt đầu viết vắn tắt những sự kiện xảy ra trong trại dự trù sau này sử dụng, và nhờ đó tôi mới có tài liệu viết lại những trang sách này. Khởi đầu tôi hỏi ý kiến Công An quản giáo Đội tôi tên Hèo, mang thư chúng tôi ra bỏ thùng thư bưu điện cứ mỗi thư chúng tôi trả hắn một đồng khi chiều thứ bảy hắn về thăm nhà. Hắn đồng ý. Hai lần đầu chúng tôi mở thư cho hắn xem, toàn chuyện nhà chớ không liên quan gì đến trại để lấy lòng tin của hắn. Từ đó về sau viết những chuyện mà mình thấy cần viết, riêng những thư của tôi toàn là những chuyện mà đám Công An “cai tù” nơi đây không thể chấp nhận. Mỗi lần trao thư cho tên Hèo, hắn cũng được từ 20 đến 30 đồng với 2 viên đường hóa học, xem như về nghỉ cuối tuần không tốn tiền. Riêng hai viên đường hóa học có lẽ hắn vui ngang bằng số tiền do mang thư đi gởi nữa. Lần đầu tiên nhận được đường hóa học, hắn nói:
                  “Tôi đem về làm nước chanh cho bố tôi uống, chỉ bỏ một viên vô ly nước là đủ và bố tôi ngạc nhiên vô cùng. Ông ấy coi như đó là điều kỳ diệu trong xã hội miền Nam”.
                  Theo lời hắn nói, lúc đầu bỏ tất cả thư vào một thùng thư không sao, nhưng mấy tuần sau đó, hắn phải bỏ vào 3 hay 4 thùng thư khác nhau vì hắn nhận thấy có vẻ như nhân viên bưu điện theo dõi. Và rồi đến lúc hắn không dám nhận gởi thư nữa, vì an ninh của trại nghi ngờ đám Công An của họ mang thư chúng tôi ra ngoài gởi.
                  Không biết có phải vì tên Hèo bị nghi ngờ (theo lời hắn nói) hay không mà tên Phụ đến thay tên Hèo. Tôi lại phải ướm thử với hắn về việc mang thư chúng tôi ra bưu điện gởi, với giá tiền công cho hắn là một đồng/một cái như đã trả cho tên Hèo. Hắn đồng ý. Bốn tuần qua, cứ tưởng là công việc lén lút gởi thư đâu vào đó, nào ngờ trong nhóm gởi thư chui của chúng tôi tình cờ trông thấy một xấp thư trong cái ụ chứa phân người mà họ gọi là “phân bắc” dưới triền đồi. Cái ụ này dành cho các Đội trồng rau khiêng xuống cánh đồng chăm bón rau xanh. Cố gắng bươi cái đống … ghê tởm hôi thúi mùi “phân bón xã hội chủ nghĩa ưu việt” ấy ra có thêm mấy cái xem được những dòng chữ trên bao thư. Trời đất ơi! Toàn là thư của chúng tôi gởi tên Phụ tuần trước. Đúng là tên trấn lột! Từ đó, chúng tôi trừng phạt hắn bằng cách không cho hắn thuốc lá với trà uống mỗi sáng nữa, và nghĩ cách khác để gởi thư.
                  Bỗng dưng tôi nhớ đến bài học tình báo dạy về cách sử dụng “hộp thư chết”. Thế là tôi ứng dụng nó mà khởi đầu là anh Liêm liên lạc “móc nối” với chú tù hình sự như nói trên. Nhưng sự việc cũng nhiêu khê lắm quí vị quí bạn à! Lúc này tất cả anh em chúng tôi chuyển từ các trại tập trung ở Yên Bái đến đây, đều đi lao động bên ngoài trại và làm “thông tầm”. Họ dùng chữ “thông tầm” để chỉ cho thời gian đi lao động từ sáng đến chiều mới về, mang phần ăn trưa theo ăn tại chỗ. Việc đầu tiên phải làm là tôi tìm cách liên lạc với tù hình sự phụ trách dọn dẹp nhà thăm nuôi, cách trại khoảng hơn 1 cây số. Nhà thăm nuôi cất đơn sơ bên cạnh triền núi, sát con đường trải đá từ trại tập trung này ra đến chợ Ba Sao. Từ Ba Sao, cũng theo con đường trải đá ra đến thị xã Phủ Lý. Anh bạn trẻ tù hình sự phụ trách dọn dẹp nhà thăm nuôi cũng ở trong trại với chúng tôi nhưng bên khu hình sự. Tiếp xúc và thỏa thuận giá 1 đồng cho mỗi cái thư và 2 đồng cho mỗi cái hộp.
                  “Hộp thư chết” mà tôi chọn là một tảng đá lớn có nhiều tảng đá nhỏ chung quanh, trong đó có cái hộc đủ cho hai bàn tay chụm lại đưa vào. Chính cái hộc này là “hộp thư chết”, cạnh lối đi quanh co khúc khuỷu từ trên trại theo triền đồi xuống khu trồng rau dưới thung lũng. Cách trại chừng 200 thước, và cách lối đi khoảng vài thước rất tiện để tôi tách ra khỏi Đội và nhanh tay cho thư vào đó. Thông thường thì anh Nguyễn Thế Lưỡng giúp canh chừng hai tên Công An đi đằng sau mỗi khi tôi vào “hộp thư chết” để nhận thư hay gởi thư.
                  Một hôm tới ngày hẹn anh tù hình sự lấy thư vì tại nhà thăm nuôi đang có vợ của anh Vĩnh Thái thăm anh ấy, lại là ngày nhiệt độ xuống đến 10 độ C nên trại cho nghỉ và sẽ đi làm bù vào ngày khác. Lúc ấy trong tay tôi có 18 cái thư. Quýnh quá. Tôi rũ anh Lưỡng (bạn cùng khóa 5 Thủ Đức với tôi):
                  “Lưỡng ơi! Tôi với anh thay thế hai anh vệ sinh của buồng (giam) khiêng rác xuống đồi đổ, vì trưa nay thằng hình sự đến hộp thư chết lấy thư đem ra cho chị Vĩnh Thái. Mấy anh trực vệ sinh đồng ý rồi”.
                  “Ớn quá Anh! Nó bắt được tụi mình bị kỹ luật là cái chắc”.
                  “Nếu bị bắt, tôi nhận hết và xem như anh không biết gì cả. Hai đứa khiêng, anh đi trước tôi đi sau. Anh cứ tỉnh bơ, còn mọi việc tôi sẽ tùy cơ ứng biến. Ráng bình tỉnh nghe Lưỡng”.
                  Thế rồi chúng tôi khiêng thùng rác lên vai, đứng lại một lúc để anh Lưỡng bình tỉnh trước khi chường mặt ra cổng. Đến cổng, dừng lại, trong khi anh Dương Công Liêm đứng nép sát bên trong cổng, ngay đầu hành lang vào buồng 1 buồng 2 quan sát tình hình. Theo đúng qui định, tôi báo cáo:
                  “Báo cáo cán bộ, buồng 4 xin ra cổng đổ rác”.
                  “Trực buồng đâu mà hai anh khiêng rác?”
                  Hắn quen mặt hai anh trực buồng 4 phụ trách đổ rác, nhưng nghe giọng hắn không có vẻ nghi ngờ, tôi cười cười:
                  “Báo cáo cán bộ, chiều qua tôi để quên cái muỗng kim khí dưới bãi, xin cán bộ cho ra để tìm vì tôi chỉ có cái muỗng duy nhất thôi cán bộ”.
                  Làm thinh một lúc:
                  “Được. Anh ra đi. Tìm được là về ngay”.
                  “Cám ơn cán bộ”.
                  Chúng tôi đi thật nhanh. Anh Lưỡng nói:
                  “Anh làm tôi hồi hộp quá trời!”
                  Xong việc. Trở lên đến cổng, tôi móc từ trong lưng quần ra cái muỗng mang theo lúc chuẩn bị ra cổng:
                  “Báo cáo cán bộ. Xong công tác, và tôi tìm được cái muỗng rồi. Cám ơn cán bộ”.
                  Được. Vào đi”.
                  Thế là xong một “phi vụ” cho hộp thư chết. Nhưng rồi một hôm, anh Liêm hoảng hốt khi hay tin tên hình sự phụ trách dọn dẹp ở nhà thăm nuôi sắp bị tên Thụ, Đại Đội Trưởng Đại Đội Võ Trang thay thế. Chúng tôi bàn nhau và cuối cùng anh Liêm trách nhiệm dò tìm để biết tên hình sự nào được tên Thụ cử ra đó, rồi tùy cơ ứng biến. Hóa ra có đến hai tên hình sự mà tên Thụ đang chọn. Anh Liêm móc nối được anh hình sự mặt mày tương đối dễ cảm. Hắn yêu cầu cho hắn 200 đồng, để hắn vừa tổ chức bữa nhậu đãi Đại Úy Thụ, vừa “lót tay” anh ta 100 đồng, hi vọng sẽ được chọn. Anh Liêm vừa có ý kiến cũng vừa hỏi tôi:
                  “Anh Hoa, tôi thấy mình nên cho hắn. Nhưng anh có nghĩ là liệu thằng quỷ đó (thằng hình sự) có gạt mình không?”
                  “Có chớ anh. Nhưng hành động nào mang lại lợi ích cho mình cũng có cái giá của nó mà anh. Có điều nếu chúng ta bị nó gạt, coi như cái giá đó đắt hơn mình nghĩ. Thế thôi”.
                  “Anh 100 tôi 100 nhé! Nhiều anh em gởi thư nhưng tạo đường giây chỉ có tôi với anh. Chẳng sao, miễn đường giây chuyển thư an toàn là được rồi, chớ so đo quá e mình không tiếp tục được mục đích chuyển tin tức về gia đình như những cơ hội trong hai năm qua”.
                  Số tiền 100 đồng là khá nặng, nhưng tôi đồng ý với anh Liêm:
                  “Được, mặc dù tôi phải vét hết số tiền đang có. Nghĩ cho cùng, tôi với anh là gởi nhiều thư hơn bất cứ bạn nào khác. Riêng tôi mỗi tuần ít nhất là một hộp đựng thư”.
                  Ngày anh tù hình sự nhận việc ở nhà thăm nuôi, anh ta xuống vườn rau gặp tôi để xin rau cho toán Công An phụ trách thăm nuôi, tôi với anh ta thỏa thuận những vấn đề liên quan đến nhân thư, chuyển thư, chuyển tiền, và giá của mỗi “loại hàng dịch vụ” này. Tuy vậy, chúng tôi cũng đề phòng bằng cách trong hai kỳ thư đầu tiên, mỗi kỳ chỉ 5 thư xoay quanh những chuyện gia đình, để xem anh ta như thế nào rồi quyết định. Dù sao thì chúng tôi vẫn phải đề phòng vì chung quanh anh ta toàn là Công An, trong khi chúng tôi chỉ biết anh ta một cách khái quát về mặt nổi chớ có biết gì về lý lịch anh ta đâu. Nói chung là không thể tin Công An và tù hình sự được, vì họ đều là công dân xã hội chủ nghĩa mấy chục năm rồi.
                  Nhưng rồi công việc chuyển thư ra nhà thăm nuôi cũng như chuyển thư và tiền vào trại cho nhóm chúng tôi, tốt đẹp.

                  Nấu ăn.

                  Cuối năm 1981, sau thời gian khá dài, những vật dụng của chúng tôi bị bắt buộc để bên ngoài buồng giam bị mất cắp càng lúc càng nhiều vào ban đêm, nhất là thức ăn do gia đình mang đến khi thăm nuôi, tất cả Đội Trưởng chúng tôi cùng đề nghị Ban Giám Thị trại giải quyết tình trạng này, vì ban đêm không một tù chính trị lẫn tù hình sự nào ở ngoài buồng giam cả. Chúng tôi không nói ra, nhưng điều đó có nghĩa là chúng tôi muốn nói “Công An canh gác và tuần tra trong khuôn viên trại” là kẻ cắp chớ không ai khác. Chỉ có buồng giam 15 và 16 vì không có “nhà ăn” bên ngoài nên tất cả đồ đạc lỉnh kỉnh đều để trong buồng giam, còn các buồng giam có nhà ăn phải để đồ đạc bên ngoài.
                  Trại tổ chức buổi họp với tất cả Đội Trưởng tù chính trị chúng tôi. Thảo luận một lúc, họ chấp nhận cho chúng tôi mỗi chiều đem vào buồng giam những gì mà chúng tôi thấy cần, và mỗi sáng phải đem ra ngoài ngay khi cửa buồng giam mở. Đồ đạc đem vào để ở lối đi giữa hai sạp nằm. Thấy được một bước, chúng tôi đề nghị cho tù chính trị chúng tôi được nấu ăn trong khuôn viên buồng giam để có thêm dinh dưỡng. Thế nhưng chúng tôi rất ngạc nhiên là họ chấp nhận đề nghị của chúng tôi ngay. Rất có thể họ đã có quyết định về việc này để họ khỏi mang tiếng với thế giới là họ bắt chúng tôi vào tù mà không nuôi ăn cũng nên? Họ nói thêm:
                  “Khi lao động về, các anh được mang theo bó củi nhỏ vào ngày thứ ba và thứ sáu, nhưng cả Đội phải cột lại hai bó thôi. Bếp làm sát hàng rào phía sau khuôn viên buồng”.
                  Thế là chúng tôi sắm nồi niêu tô chén bằng cách xin gia đình mang theo khi đến thăm nuôi hoặc gởi các chị bạn mang giúp. Cái bếp là dễ nhất, chỉ cần mấy cục gạch là xong. Củi thì lượm ở khu trồng rau mang về, hoặc mua lại của những bạn mang vào trại vừa sử dụng vừa bán. Lệnh của họ bắt phải cột lại thành hai bó, nhưng những tên Công An -ngoại trừ tên Thịnh khuỳnh- cũng nương tay, nên mỗi người chúng tôi cũng mang vào được một bó nhỏ. Từ lúc ấy, nhiều anh em chúng tôi trong các Đội trồng rau cũng như trong các Đội làm gần đó “ăn cắp rau” nhiều hơn. Ăn cắp thì không khó vì là bạn cả, nhưng đem được rau vào trại mới thật sự là khó. Ấy vậy mà rau vào trại ”bất hợp pháp” ngày càng nhiều thêm.
                  Đây là cái hoạt cảnh “chuyên chở rau” vào trại mà tôi là điển hình vào những tuần lễ đầu tiên, lúc ấy rau chúng tôi trồng chưa ăn được, nên phải sang Đội bên cạnh xin hoặc “ăn cắp”. Rau muống hoặc cải xanh tùy mùa. Xin lỗi quí vị quí bạn dùng tay che mắt lại cho tôi cởi cái quần dài ra, tôi dùng sợi giây quấn vòng quanh bắp chân lên đến bắp vế. Sau khi mối cuối cùng cột lại cho chặt, tay trái nong sợi giây ra rồi ghim những cọng rau vào. Cứ lần lượt như vậy cho đến khi những cọng rau nằm im hai bên ống chân từ trên xuống dưới, tôi mặc cái quần dài vào là xong. Bây giờ quí vị quí bạn buông tay ra được rồi. Thế là tôi thản nhiên vào trại. Nói vậy chớ thật ra có hôm bị đám trực trại xét cũng phập phồng lắm, tuy không phải lúc nào họ cũng khám xét trên người. Các bạn tù trẻ còn ghim những cọng rau vào phần ngực và bụng để có được nhiều thêm chút ít.
                  Tôi nói “họ nương tay” cũng không phải đơn thuần như vậy đâu quí vị quí bạn à! Thật ra là ngay sau cái lệnh cho anh em chúng tôi nấu ăn thêm, từng bước, anh em chúng tôi tùy khả năng mỗi người, “mua chuộc” đám trực trại với quản giáo và võ trang bằng những tách cà phê, thuốc lá đầu lọc, bột ngọt, mì gói, nhất là thuốc tây trị bệnh. Thuốc tây thì anh Phạm Kim Qui (Đại Tá Phụ Tá Tư Pháp tại bộ tư lệnh Cảnh Sát) nhiều nhất vì vợ anh gởi về từ Paris.
                  Cạnh khu vực trồng rau có hai cái mương vừa lớn vừa dài do đất đào lên đấp thành khu trồng rau. Thường ngày có những cậu bé từ chợ Ba Sao vào, hoặc những tên quản giáo với võ trang đến đây câu rê. Nhờ đó mà thỉnh thoảng tôi mua được cá lóc. Chúng tôi gọi là cá lóc nhưng người dân địa phương gọi là “cá trào” hay “cá trèo đồi”. Mỗi khi mua được cá, tôi làm sạch để nguyên con cho vào cái gà-mèn tròn, cùng với rau muống, muối, bột ngọt đem theo, treo cạnh thùng nước đang nấu trên bếp của anh Nguyện. Khoảng 30 phút sau là tôi có gà-mèn canh. Thế là giờ giải lao giữa buổi, tôi với anh Nguyễn Kim Tây có bữa ăn thật ngon.
                  Do được nấu ăn mà họ gọi là “bồi dưỡng” mà sức khỏe tù chính trị chúng tôi, nhìn chung, có phần khá hơn những năm trước đó. Nhớ lại những năm 1977-1980 mà hãi hùng! Rất nhiều bạn đã chết do thiếu dinh dưỡng. Trong những năm đó, chỉ riêng trong buồng giam số 1 chúng tôi có thể chia thành ba nhóm về phong cách ăn uống: Nhóm thứ nhất, có bao nhiêu cứ ăn hết bấy nhiêu cho cái bao tử dễ chịu một chút. Nhóm thứ hai, vừa ăn vừa dành dụm cho những ngày kế tiếp. Nhóm thứ ba, ăn theo kiểu “sương rơi mùa hạ” mà điển hình là ăn đường cát. Mỗi ba tháng lãnh được 100 gram đường cát. Vài bạn trong nhóm này dùng cây tăm xỉa răng hoặc bẻ nhánh cây chuốt nhỏ lại như cây tăm, để vào lưỡi cho đầu cây tăm thấm ướt, cho vào đường cát dính ở đầu cây tăm trên dưới 10 hột đường, cho vào miệng nhâm nhi thưởng thức cái chất ngọt trôi chầm chậm vào cơ thể. Và cứ thưởng thức như vậy cho đến hết 100 gram đường, tương tự như lúc ăn bo-bo bằng cây tăm vậy.

                  Niềm vui cao nhất. (còn tiếp...)

                  Comment


                  • #10
                    - bảy - Trại tập trung Nam Hà (tiếp theo)


                    Niềm vui cao nhất.

                    Tôi thấy cần giải thích ngay kẻo quí vị quí bạn tưởng là tôi được ra khỏi trại tập trung này. Niềm vui đó là cuối tháng 5 năm 1981, vợ tôi báo tin vắn tắt rằng hai con chúng tôi -Phạm Tuyết Vân 20 tuổi, và Phạm Bá Nghĩa 10 tuổi- sau hai ngày vượt biển đã được thương thuyền ngoại quốc vớt đưa đến Singapore bình an. Hai ngày sau nữa, vợ tôi nhận được điện tín xác nhận tin đó. Tôi nói với anh Nguyễn Kim Tây:
                    “Tây ơi Tây. Nhà ngươi có nhớ hồi năm ngoái vợ ta ra thăm có dắt theo con gái với thằng trai út không?”
                    “Có. Tuyết Vân với thằng nhóc đòi uống nước đá chớ gì”.
                    “Đúng. Bây giờ hai con ta tới trại tị nạn Singapore rồi nhà ngươi”.
                    “Nhà ngươi được thư của Chị rồi hả?”
                    “Anh Lê Viết Mười vừa được Chị ấy đến thăm, có mang theo thư ngắn và quà của vợ ta”.
                    “Vợ nhà ngươi can đảm thiệt. Cho tụi nhỏ đi từng đợt và tất cả đến nơi bình an. Đâu phải gia đình nào cũng có cái may mắn tròn vẹn ấy. Còn thằng ở trại tị nạn Phi Luật Tân đến Mỹ chưa?”
                    “Nó đến Houston hồi tháng 3 (1981) ở chung với hai anh nó. Ta quên nói với nhà ngươi”.
                    “Vậy là nhà ngươi ăn mừng chớ?”
                    “Tất nhiên. Ngay tối nay. Mình ăn bánh uống trà với cà phê trong gói quà mà anh Mười vừa mang vào giùm chiều nay”.


                    Tháng sau đó, tôi nhận được thư của vợ tôi do chị Nguyễn Tài Lâm mang ra và chui qua chú tù hình sự vào “hộp thư chết”. Trong đó có thư của con gái tôi thuật lại rằng:
                    “Bác Trại Trưởng và một bác nữa nói là bạn cũ của Ba. Hai bác trợ giúp tụi con về thủ tục giấy tờ nhanh chóng lắm nên Con hi vọng sang Hoa Kỳ sớm”.
                    Con tôi không nói tên hai bạn ấy, có lẽ nó sợ cộng sản kiểm soát thư vì thư gởi về Sài Gòn, trước khi đến tôi. Cuối năm 2007, khi viết đến đoạn này, tôi có hỏi con gái tôi (năm nay 46 tuổi) về tên của hai anh bạn giúp nó hồi năm 1981, nhưng con tôi chỉ nhớ như tôi đang nhớ. Vì vậy, tôi nhờ những dòng chữ này chuyên chở lời cám ơn chân thành của vợ chồng tôi đến hai bạn ấy, cùng tất cả những bạn nào đã giúp đỡ các con chúng tôi lúc chạy nạn cộng sản, trong khi tôi bị nhốt trong trại tập trung mà cộng sản gọi là trại cải tạo.
                    Nhóm chữ “chạy nạn cộng sản” dường như chưa phơi bày hết tính chất độc tài tàn bạo của cộng sản nói chung, và cộng sản Việt Nam nói riêng, có lẽ phải dùng nhóm chữ “cộng sản là thảm họa của nhân loại” mới đúng. Nói ngắn gọn là “thảm họa cộng sản”. Trong tập nhật ký Rồng Rắn của ông Trần Độ, cựu Trung Tướng cộng sản viết trong năm 2000 và 2001. Ông nêu rất nhiều câu hỏi với chính ông liên quan đến chủ nghĩa xã hội mà lãnh đạo của ông tự tôn vinh là ưu việt, nhưng sau 25 năm xây dựng chủ nghĩa xã hội mà người dân ngày càng kiệt quệ, xã hội ngày càng suy đồi? Và ông nêu câu hỏi với lãnh đạo của ông:
                    “Tại sao chỉ có từ các nước xã hội chủ nghĩa và đặc biệt là từ Việt Nam, có đến hằng mấy triệu người bất kể hiểm nguy sống chết trốn chạy tìm đường sống ở các nước khác?

                    Vì là thảm họa của nhân loại, nên quốc gia nào bị cộng sản cai trị thì y như rằng, các thành phần trong xã hội đều tìm mọi phương cách chạy trốn. Dĩ nhiên không phải muốn chạy là chạy được vì nhiều yếu tố liên quan, chẳng hạn như: Lòng can đảm chấp nhận hiểm nguy bất trắc với mức độ rất cao của người quyết tâm ra đi cũng như của người thân còn lại, tiền bạc, âm thầm tìm tổ chức đưa người vượt thoát, phương cách vượt thoát từ nhà đến địa điểm hẹn mà tránh bị Công An rình rập bắt bỏ tù, thậm chí bị chúng bắn chết tại chỗ, người còn lại phải có cách đối phó với đám Công An địa phương, ..v..v...

                    Đầu tháng 09/1981, sau hơn 3 tháng ở trại tị nạn trên đảo quốc Singapore, hai con tôi đến Houston. Thế là các con chúng tôi: Tháng 4 năm 1980 hai con trai vượt biển đến Thái Lan, tháng 10 cùng năm một con trai vượt biển đến Phi Luật Tân, tháng 05/1981 một con gái và một con trai vượt biển đến Singapore, tất cả các con chúng tôi -bốn trai và 1 gái- cùng đến Houston, với sự giúp đỡ của các em tôi là vợ chồng Phạm Phi Long, vợ chồng Phạm Thu Nguyệt, và em út Phạm Bá Sáng, định cư tại đây từ những năm trước đó. Bốn đứa con lớn, vừa đi học vừa đi làm, đứa nhỏ nhất học tiểu học.
                    Với nỗi vui mừng tột độ đó, tôi viết trang thư gởi “chui qua hộp thư chết” ra nhà thăm nuôi, nhờ mang về Sài Gòn để vợ tôi gởi sang Hoa Kỳ cho các con tôi. Nội dung gồm những lời khen tặng vợ tôi, cũng là vừa khen vừa khuyến khích các con tôi bắt đầu hành trình “xây dựng tương lai”. Sau khi đọc đi đọc lại mấy lần, tôi nắn nót từ trang thư thành “trang thơ tự do”, với tựa “Dù Thế Nào Anh Vẫn Nhận Ra Em”:

                    Vào một ngày nắng hạ
                    một chín bảy lăm (1975)
                    Anh phải đi “học tập”
                    Em ở lại cùng con
                    Một vòng tay, hai nụ hôn từ giã
                    Em đứng nhìn, đôi mắt đỏ long lanh
                    Em nghẹn ngào:
                    bởi vì đâu, hai đứa phải chia tay Anh hởi?
                    liệu cuộc đời, bước ngoặc có xa không?
                    Anh nói khẽ:
                    hoàn cảnh mình, ai biết được ngày mai
                    ta hẳn biết, sẽ sum vầy sau ba mươi ngày xa vắng! (1)

                    ***
                    Nhưng
                    chẳng phải ba mươi ngày
                    cũng chẳng phải ba năm (2)
                    mà là một trăm bốn mươi bảy tuần trăng tròn khuyết (3)
                    Đó là thời gian
                    cũng là cuộc sống
                    Cuộc sống ấy, với biết bao gian khổ
                    Bủa vây Em, mà Em phải xông pha
                    Là vợ người chiến sĩ
                    hai mươi năm dài binh nghiệp (4)
                    tích lũy dần, đức tính đảm đương
                    Bằng tình yêu Chồng, và tình Mẹ thương Con
                    Em chấp nhận cuộc đời
                    dẩm lên mà bước
                    đạp xuống mà đi
                    và Em đi thật vững
                    Với Anh
                    dù ngàn dặm xa xôi cách trở
                    dù nắng hạ oi nồng
                    dù rét buốt mùa đông
                    Em vẫn đến thăm chồng
                    bằng tất cả tâm hồn trong sáng ấy
                    Với Con
                    dù trên lằn ranh tù ngục
                    dù trên lằn biên sống chết
                    dù ray rứt tâm tư
                    bởi tình thương người Mẹ
                    Nhưng
                    vì tương lai con trẻ
                    Em tập trung nghị lực
                    vẫn lệ nhòa, khi tiễn các Con đi

                    ***
                    Các Con này
                    đường tương lai trước mắt
                    Phải trau dồi Kiến Thức
                    Đạo Đức phải vun bồi
                    Và giũa mài Nghị Lực
                    phải vững vàng, bước tiếp nghe Con
                    Đừng ngập ngừng, khi vấp ngã
                    Hãy đứng lên, kịp bước với bạn hiền
                    Thành công nào, cũng trả giá nghe Con
                    Và chính đó, mới vẹn tròn ý nghĩa
                    Ráng nghe Con
                    đừng phụ Mẹ Ba
                    với Ông Bà Cô Chú Cậu Dì
                    ***
                    Em
                    Mười hai năm qua
                    Em đã lớn biết bao
                    lớn bởi cách nhìn
                    lớn do cách nghĩ
                    lớn về tầm cao nghị lực
                    và lớn về chiều sâu tâm hồn
                    Ôi!
                    Nỗi cô đơn, những năm dài cách biệt
                    Tình yêu chồng
                    Em đong bằng nước mắt!
                    Tình thương Con
                    Em nhỏ lệ cánh thư dài!
                    Giờ đây
                    một vòng tay, hai nụ hôn đoàn tụ
                    nói gì đây, Anh biết nói gì đây
                    Anh chỉ nói được rằng:
                    Dù thế nào, Anh vẫn nhận ra Em
                    bởi Em, có một tình yêu đầy đặn với Chồng
                    bởi Em, có một thương dào dạt với Con
                    bởi Em, có một tình quyến thuộc họ hàng
                    và bởi Em, có một tình người với bạn
                    Dù thế nào, Anh vẫn nhận ra Em
                    bởi Em, là nửa phần hơi thở của hồn Anh
                    bởi Em, là nửa phần con tim Anh đang nhịp
                    và bởi Em, là nửa phần cuộc sống của riêng Anh
                    Dù thế nào, Anh vẫn nhận ra Em
                    bởi Em là Người Vợ
                    Người Yêu
                    Người Bạn Đời mãi mãi của riêng Anh
                    Dù thế nào Anh vẫn nhận ra Em
                    để hôn Em, với những nụ hôn dài
                    và hôn Em, với những nụ hôn dài …
                    (1) Tại Sài Gòn, thông cáo của cộng sản bảo chuẩn bị học tập 30 ngày.
                    (2) Tại trại Tam Hiệp, cộng sản nói chính sách cải tạo 3 năm.
                    (3) 147 tháng, hay là 12 năm 3 tháng trong các trại tập trung.
                    (4) 21 năm trong quân ngũ.


                    Thưa quí vị quí bạn,
                    Bài thơ này khi ra trại tập trung về Sài Gòn hồi tháng 9 năm 1987, tôi cập nhật thời gian cho thích hợp. Cũng xin giải thích thêm về nỗi vui mừng của tôi. Trong những năm 1960, vợ chồng tôi bắt đầu một kế hoạch dành dụm cho con trai lớn du học sau khi xong bậc trung học. Vì đến lúc ấy, chúng tôi chỉ có khả năng thế thôi, trong khi hi vọng con tôi sau khi thành đạt có thể đùm bọc các em nó. Giờ đây, dù muốn hay không muốn, rõ ràng là trong cái “nguy” vì chế độ tự do sụp đổ, lại có cái “cơ” hội. Vì không thể sống nỗi dưới chế độ độc tài tàn bạo của cộng sản, ngay đến cái đơn xin vào làm tiệm giặt ủi cũng không được chấp nhận vì là con của “Đại Tá ngụy”, nên các con tôi phải vượt biển tìm tự do, và an toàn đến vùng đất tự do xa quê hương đến nửa vòng trái đất. Vậy là tất cả các con chúng tôi được “du học tại chỗ” trên đất nước có nền giáo dục khoa học kỹ thuật được xếp vào bậc nhất thế giới. Khi biết được “thư chui” của tôi đã đến tay một chị bạn và chị ấy đã rời nhà thăm nuôi để về Sài Gòn, tôi mỉm cười khi nghĩ rằng:
                    “Nếu tôi có chết trong trại tập trung của cộng sản, tôi vẫn giữ nụ cười khi nhắm mắt”, vì các con chúng tôi có được tương lai, mà tương lai của các con chúng tôi chính là cuộc sống là hạnh phúc của vợ chồng tôi.

                    Trại Nam Hà giai đoạn 1982-1987.

                    Tết Nguyên Đán đầu năm 1982 là Tết thứ tư tại trại Nam Hà này. Từ cái bánh chưn kha khá, nhỏ dần xuống, rồi đến nhỏ xíu. Tết năm nay cái bánh chưn biến mất, thay vào đó là chén cơm nếp với 5 điếu thuốc lá đen. Nếu như không được gia đình tiếp tế thì tù chính trị chúng tôi sẽ là “những bộ xương cách trí” như tù hình sự thôi. Dưới chế độ cộng sản, từ quận/huyện tỉnh/ thành phố, đặc khu, biệt khu, đều có nhà tù, cộng thêm hằng loạt nhà tù trực thuộc trung ương nữa. Bởi dưới chế độ này, mọi người dân đều có tội với nhà nước vì mỗi người không tội này cũng là tội khác, ngay cả ý kiến khác với nhà nước đã là có tội rồi. Trong xã hội xã hội chủ nghĩa Việt Nam, người dân không được nói những điều cộng sản cấm nói mà phải nói những gì cộng sản bảo nói, người dân không được thấy những gì cộng sản cấm thấy những phải thấy những gì cộng sản bắt thấy, người dân không được nghe những gì cộng sản cấm nghe nhưng phải nghe những gì cộng sản bắt nghe. Vì vậy mà nhà tù trên toàn cõi Việt Nam nhiều vô kể.
                    Tình hình kinh tế xã hội chủ nghĩa của họ suy sụp dần. Đầu năm 1979, họ bắt đầu cho gia đình đến thăm và mang theo lương thực thực phẩm nuôi tù chính trị. Nhờ vậy mà tình trạng sức khỏe của anh em tù chính trị chúng tôi, nhìn chung là tốt, và “cái tốt” này lại là điều để họ khoe với các phái đoàn ngoại quốc đến thăm, chứng tỏ cho thế giới bên ngoài thấy cái mà họ gọi là chính sách nhân đạo đối với tù chính trị không có điều gì chỉ trích cả. Cái bản chất gian trá của họ dễ dàng nhận thấy trong các trại tập trung.
                    Có lẽ do đời sống ngày càng suy kém của người dân nói chung, và của đám Công An “cai tù” nơi đây nói riêng, mà gần đây anh em chúng tôi mua chuộc được đám Công An trực trại với đám Công An quản giáo và võ trang, ngoại trừ tên “Thịnh khuỳnh” và tên “Thắng chuột” an ninh. Dần dần chúng tôi có phần dễ thở. Điển hình như trường hợp Đội chúng tôi, cứ mỗi sáng khi đến chỗ lao động, tôi cho tên quản giáo với tên võ trang 20 điếu thuốc quấn với bình trà, thế là chúng nó ngồi trong lều chớ không đi tới đi lui kiểm soát chúng tôi làm. Sở dĩ tôi cho nó thuốc hút với trà uống, vì nó đồng ý với tôi là khi giao việc cho chúng tôi thì chúng nó chỉ kiểm soát trước giờ về thôi. Thật ra chúng nó có bao giờ kiểm soát tất cả đâu. Thí dụ như giao chúng tôi mỗi người mỗi ngày đào và trồng 5 hốc bí rợ trong khu rừng chồi chen lẫn đá tảng, đâu làm sao chúng nó đếm từng cái một để biết chắc là chúng tôi làm đúng hay không đúng số lượng chúng giao.
                    Ngày Ba Mươi và Mồng Một Tết, không một tên Công An nào vào trong trại. Thấy yên tịnh, bắt đầu có vài cuộc họp mặt đồng hương, ăn bánh mứt uống trà và nói với nhau cả chuyện xưa lẫn chuyện nay. Thấy được, anh em chúng tôi họp mặt nhau trong cùng binh chủng hay cùng đơn vị, hoặc họp bạn đồng khóa. Đông cũng được vài chục bạn, ít cũng năm bảy người. Tất nhiên là phải chọn cái góc nào đó trong trại tương đối kín đáo, hoặc nơi nào dễ trông thấy chúng nó vào trại để kịp giải tán. Hơn 20 anh em cùng khóa 5 Thủ Đức chúng tôi cũng ngồi lại với nhau ở sát góc buồng giam số 2. Mỗi anh mang theo vật dụng đựng nước uống, nếu anh nào có bánh mứt thì mang đến, ngoài ra còn mang theo cái gì đó để làm ghế ngồi. Anh Văn Công Báu (Trung Tá Lực Lượng Đặc Biệt) nấu cho một thùng nước trà. Anh Khoa (Trung Tá Cảnh Sát) nhiều tuổi nhất, được anh em bầu làm “chủ tọa”. Anh Khoa có vài lời:
                    “Tôi thành thật cám ơn các bạn. Trong chiến tranh, chúng ta gặp nhau trên khắp nẻo đường, bây giờ thua trận, chúng ta gặp nhau trong trại tập trung, đây là điều đáng quí của chúng mình. Mong rằng, buổi họp mặt đơn giản nhưng có phần ấm áp hôm nay, sẽ giữ mãi cho chúng ta một gạch nối tình cảm cho tương lai, dù chúng ta chưa biết tương lai sẽ ra sao. Xin mời các anh cùng nâng chén trà gọi là cùng nhau chúc mừng năm mới”.
                    Thế là tất cả anh em gần như nói cùng lúc: “Chúc Mừng Năm Mới”, như vừa chúc cho bạn, cũng vừa chúc cho mình.
                    Tôi đưa ý kiến:
                    “Bây giờ chúng ta thử bàn đến lời của ông Phạm Văn Đồng -Thủ Tướng cộng sản- đã nói chúng ta là thành phần ác ôn không thể tha thứ, đồng thời với sự kiện gần đây có dư luận cho rằng Hoa Kỳ sẽ “bốc” chúng ta sang Mỹ. Tôi nghĩ là chúng ta khó có đủ yếu tố khả dĩ dẫn đến kết luận, nhưng biết đâu trong lúc bàn luận lại có những điều mới có thể giúp chúng mình cập nhật những hiểu biết liên quan…..”
                    Nói đến đây thì anh Bùi Quang Hiền đứng ở hành lang ngay lối vào buồng 2 này, anh ngoắc tôi:
                    “Anh và mấy anh cẩn thận. Tụi nó đứng ngoài cổng trại đông lắm, có thằng Thịnh khuỳnh nữa”.
                    Tôi bước nhanh đến đầu hành lang nhìn ra nhà trực trại ngay bên ngoài cổng. Đúng là tụi nó khá đông. Chạy vội vào trong:
                    “Các bạn ơi! Không xong rồi, chúng ta nên giải tán thì hơn, chúng nó vào trông thấy là phiền phức lắm”.
                    Anh Khoa: “Giải tán anh em ơi! Một lần nữa, tôi cám ơn và chúc các anh sức khỏe và giữ vững nghị lực. Chúng ta sang bên Văn Hoá đi”.
                    Anh em chúng tôi tay xách ghế xách lon theo hành lang ra sân trại để sang bên Văn Hoá. Anh Khoa đi sau cùng. Lúc anh vừa ra khỏi hành lang để sang Tổ Văn Hoá bên kia sân trại, Thịnh khuỳnh vào cổng với một toán Công An sau lưng. Hắn chận anh Khoa lại:
                    “Các anh họp hành gì đó?”
                    “Báo cáo cán bộ, không ạ! Vài anh em chúng tôi ngồi ăn bánh uống trà cho vui thôi cán bộ. Bây giờ sang Văn Hoá xem chung kết cờ tướng”.
                    Hắn nhìn một lúc:
                    “May cho các anh đó. Bộ các anh tưởng chúng tôi không biết các anh làm gì à!”
                    Anh Khoa lẳng lặng băng qua sân trại về hướng phòng văn hoá.
                    Chẳng bao lâu sau đó, anh Khoa bị tai biến mạch máu não và chết ngay. Anh Khoa bị cao huyết áp, đang mùa đông anh nấu nước nóng pha nước lạnh cho ấm để tắm. Nước ấm hết trong khi cơ thể chưa sạch xà bông, anh dùng lon nước lạnh xối lên đầu, thế là ngã quỵ trên nền xi măng. Và chết ngay sau đó.

                    Vợ tôi đến thăm.

                    Tuần kế tiếp, vẫn còn thoang thoảng hương vị ngày Tết Nguyên Đán. Trong khi lao động buổi sáng, tôi mua được nửa kí lô thịt heo nạc và khi cơm xong tôi bắt đầu kho tiêu. Lúc ấy kẻng báo thức buổi chiều vang vang, tôi vội nếm xem mặn lạt ra sao để dẹp vào và chuẩn bị lao động. Anh Nguyễn Tài Lâm gọi tôi:
                    “Hoa ơi! Cán bộ gọi thăm nuôi kìa”.
                    “Thiệt hông Lâm?”
                    “Cán bộ Trọng chờ anh kìa”. Trọng trong toán trực trại.
                    Anh Ngô Văn Huế: “Anh vô chuẩn bị đi, để nồi thịt tôi kho cho”.
                    Tôi ra đến đầu hành lang gặp ngay Trọng “cụ non”. Công An ở đây gọi hắn là “Trọng cụ non” vì lúc nào trông hắn cũng giống như “ông cụ” vậy.
                    “Anh chuẩn bị ra gặp gia đình”.
                    “Ai thăm tôi vậy cán bộ?”
                    “Tôi không rõ. Cán bộ Thúy nhờ tôi gọi anh đấy”.
                    “Cám ơn cán bộ”.
                    Tôi nghĩ mãi nhưng vẫn không đoán được là ai đến thăm. Vì mùa đông giá rét này chắc chắn không phải là Ba tôi, còn vợ tôi đang bận lo cho mấy đứa em vượt biển chưa xong. Trong thư gần đây vợ tôi cho biết, sau khi các con đến noi an toàn, vợ tôi lo cho mấy đứa em vượt biển. Ngoài Ba tôi với vợ tôi, tôi nghĩ không có ai đến thăm tôi hết. Có thể là vợ tôi nhờ chị bạn nào đó nhân đến thăm gia đình, thăm tôi luôn.
                    Quanh năm mặc quần áo tù, lâu lâu được mặc quần tây sơ mi vào, cảm thấy gọn và khỏe. Với cái áo sơ mi ngắn tay màu vàng và cái quần tây màu nâu mà vợ tôi mua cho trong chuyến thăm tôi hồi giữa năm 1980, đôi giày thể thao do Mỹ sản xuất mà anh Trịnh Xuân Nghiêm (Sư Đoàn Nhẩy Dù) nhượng lại tôi vì chân anh đi không vừa. Trước khi ra khỏi phòng, anh Đặng Văn Hậu bảo tôi xoay qua xoay lại:
                    “Ê! Trông còn phong độ lắm nghe”.
                    “Thiệt hông đó?”
                    “Tớ nói thiệt mà”.
                    Ra đến nhà trực trại, thấy nụ cười của tên Thịnh khuỳnh là phát ghét rồi. Hắn hỏi:
                    “Ai thăm anh mà diện thế?”
                    “Báo cáo cán bộ, tôi không biết”.
                    Công An Thúy, phụ trách hướng dẫn thăm nuôi, cười cười và nói nho nhỏ:
                    “Đã biết mà còn hỏi. Khéo vớ vẩn”.
                    Tên Thịnh khuỳnh hỏi tôi:
                    “Nào, có thư từ gì bỏ ra ngay”.
                    “Không có gì cả cán bộ”.
                    “Chắc không. Tôi kiểm tra có thì anh tính sao?”
                    “Chắc chắn mà cán bộ. Cán bộ cứ kiểm soát tôi đi, nếu có gì vi phạm nội qui tôi chịu kỷ luật”.
                    Họ dùng chữ kiểm tra, tôi dùng chữ “kiểm soát. Hắn chưa buông tha:
                    “Trong giày có gì không?”
                    “Chỉ có vớ không thôi, cán bộ”.
                    “Anh đùa đấy à?”
                    “Tôi nói thật mà cán bộ”Không biết hắn có tin hay không, nhưng còn ráng thêm một câu nghe như ân huệ:
                    “Được rồi. Đội Trưởng tôi không kiểm tra”.
                    “Cán bộ nói vậy chớ thật ra cán bộ kiểm soát tôi rồi”.
                    Nói xong là tôi đi ngay. Trong thời gian gần đây, không còn cái xe cải tiến nào dành riêng cho thăm nuôi vì chẳng ai tu bổ nên hư hỏng hết trơn. Cứ mỗi lần cần xe cải tiến cho thăm nuôi, phải xuống tổ nhà bếp mượn. Nhà bếp có ba chiếc nhưng chỉ còn một chiếc dùng được. Tuy ọp ẹp nhưng nhờ cái lạnh của mùa đông nên đỡ mệt khi kéo lên dốc. Lên đến đầu dốc, con bé Thúy mới nói:
                    “Vợ anh thăm anh đấy”.
                    “ Cám ơn cán bộ”.
                    Tôi chửi thầm: “Con quỷ cái” này chắc không vừa với cái miệng quai xách của nó. Nó cầm đơn thăm nuôi trong tay, vậy mà lúc nảy tôi hỏi nó làm thinh. Dễ giận!
                    Đến nhà thăm nuôi, vừa để cái xe bên ngoài là vợ tôi bước nhanh ra:
                    “Anh”.
                    “Em đến lúc nào vậy? Em đi đường có mệt lắm không?”
                    “Em đến cách đây khoảng 3 tiếng đồng hồ. Em khá quen rồi nên không cảm thấy mệt như mấy lần trước, nhất là lần đầu thăm Anh”.
                    “Trời lạnh quá sao Em dám đi. Còn mấy cậu nó đi được chưa?”
                    “Tụi nó đến Thái Lan hết rồi Anh. Nhưng chuyến đi gian khổ lắm vì mưa bão, thức ăn nước uống đều liệng xuống biển cho tàu nhẹ bớt. Cuối cùng thì tàu cũng đến nơi bình yên nhưng rất nhiều người chết vì đói khát, trong số đó có hai đứa con của vợ chồng thằng Bảy (Triệu Văn Trí)”.
                    “Vậy cũng là may lắm rồi. Em còn áo lạnh nữa không, nên mặc thêm vào chớ như vầy Em dễ bị cảm lạnh lắm”.
                    “Không sao. Đủ rồi Anh. Để Em lấy hình của các con cho Anh xem. Em để ở phòng nhỏ bên kia”.
                    Tôi quay sang “Thúy quai xách”:
                    “Báo cáo cán bộ, cho tôi sang phòng bên soạn quà giúp vợ tôi?”
                    Nó làm thinh một lúc mới mở miệng:
                    “Được. Chỉ một lúc thôi nhé!”
                    Tôi bước nhanh theo vợ tôi và hôn vợ tôi thật nhiều, vì phòng nhỏ bên này không có người nào cả. Đây cũng là những nụ hôn đầu tiên sau gần 7 năm xa cách … Ngần ấy, chỉ ngần ấy thôi, nhưng chứa đựng biết bao nồng thắm ngọt ngào bên trong những nụ hôn vội vàng ….
                    Vợ Chồng tôi cùng mang quà sang phòng bên, nếu vắng lâu thể nào “Thúy quai xách” cũng hỏi han tra xét.
                    Từ đầu năm 1981, theo lệnh của Bộ Công An, Ban Giám Thị trại cho phép tù chính trị được thăm gặp vợ 24 tiếng đồng hồ. Giấy tờ thì như vậy, nhưng nếu không sòng phẳng với “cái giá phải trả” cho tên Vũ Quấc (tên của hắn là vậy) phụ trách giáo dục trại Nam Hà A này thì đừng hòng, vì hắn cho ý kiến vào đơn xin trước khi đến tên trại trưởng quyết định. Đến lúc bấy giờ, “cái giá phải trả” là 200 đồng cho mỗi lần thăm gặp 24 tiếng đồng hồ. Ngoài ra còn phải sòng phẳng với toán Công An phụ trách nhà thăm nuôi nữa, nhưng cái giá ở đây nhẹ nhàng thôi, chỉ cà phê thuốc hút loại đầu lọc coi như “sòng phẳng”.

                    Ngay chiều hôm ấy, tôi được trở ra nhà thăm nuôi đến chiều hôm sau mới hết hạn. Chúng tôi xem hình các con chúng tôi cao lớn cả rồi. Cùng thuê “chung cư” tại Houston sau thời gian được Cô Dượng Chú Thiếm chúng nó giúp đỡ. Vừa đi học vừa đi làm, dĩ nhiên là nhiều khó khăn lắm, nhưng các con chúng tôi chấp nhận vượt qua. Trong thư, các con chúng tôi nói rằng, những khó khăn trên đất Hoa Kỳ không có nghĩa gì so với những gian khổ trên quê hương Việt Nam cộng sản! Các con chúng tôi hứa sẽ thành công trên đất Mỹ.
                    Có thời gian dài, vợ tôi kể cho nghe biết bao chuyện buồn vui lẫn lộn. Chuyện trong thân quyến chẳng bao nhiêu, nhưng chuyện mà đám Công An Phường với Công An Quận, đối xử với gia đình chúng tôi mà họ gọi là “ngụy quân ngụy quyền” thật là khiếp đảm!
                    - Chính sách lừa dối để đẩy hằng trăm ngàn quân nhân viên chức Việt Nam Cộng Hòa cũ vào các trại tập trung mà họ gọi là học tập cải tạo. (Năm 2004, khi xem tạp chí Dân Vận của đảng bộ Việt Quốc tại Đức, tôi đọc được những con số sau đây: Theo tài liệu của Sở Công An Sài Gòn mà họ gắn cái tên ông Hồ vào đó, đến cuối tháng 07/1975, cộng sản đã đẩy 154.772 người vào các trại tập trung. Đến cuối tháng 10/1975, Cảnh Sát Công An bắt thêm 68.037 người nữa. Cộng chung đến ngày 30/10/1975, tổng số cựu quân nhân viên chức Việt Nam Cộng Hòa cũ, bị họ giam giữ trong khoảng 200 trại tập trung trên toàn cõi Việt Nam là 222.809 người. Trong số khoảng 200 trại này, chỉ riêng Đoàn 776 của họ, đã quản trị đến 82 trại trong tổ chức của 6 Liên Trại trong vùng rừng núi từ Yên Bái, tỉnh Hoàng Liên Sơn, ngược lên thượng nguồn Sông Hồng đến tận biên giới Việt Nam-Trung Hoa)

                    - Ngày 20/08/1975, Bộ Văn Hoá Thông Tin cộng sản Việt Nam, ra lệnh thiêu hủy tất cả văn hoá phẩm thời Việt Nam Cộng Hòa vì họ cho là loại phản động và đồi trụy. Họ mở chiến dịch truy lùng bắt giữ những ai tàng trữ, buôn bán, bắt giữ, và truy tố ra tòa án nhân dân. Chính sách này trong một mức độ nào đó, tương tự như chính sách của vua Tần Thỉ Hoàng thời Trung Hoa phong kiến, và của Mao Trạch Đông thời Trung Hoa cộng sản.

                    - Ngày 18/09/1975, lãnh đạo cộng sản Việt Nam bất thình lình thực hiện chính sách đổi tiền. Họ không giới hạn số tiền mang đến đổi, nhưng chỉ được nhận lại tối đa là 200 đồng mới, mà họ qui định 1 đồng bạc mới bằng 500 đồng bạc cũ (1 mới = 500 cũ). Số tiền còn lại, mỗi khi gia đình có nhu cầu phải làm đơn xin và phải được Phường/Xã chứng nhận mới được cứu xét. Còn cứu xét như thế nào thì tùy họ khi vui lúc buồn.

                    - Ngày 10/11/1975, chính sách triệt hạ kinh doanh thương mãi tự do, ép mọi chủ nhân mà họ gọi là vận động hiến tặng cho nhà cầm quyền toàn bộ cơ sở kinh doanh thương mãi, kể cả nhà ở, rồi chuyển đến các khu hoang vắng mà họ gọi là khu kinh tế mới tự mưu sinh. Trường hợp không chấp hành sự vận động của họ thì bị bắt vào trại tập trung, còn tài sản bị họ tịch thu. Có nghĩa là, cho dù bằng cách nào đi nữa thì tài sản cũng vào tay cộng sản, chỉ khác ở chổ là những chủ nhân có bị vào trại tập nhỏ -tức nhà tù- hay vẫn trong trại tập trung lớn -tức xã hội- thế thôi.

                    - Đến chính sách cải tạo văn nghệ sĩ. Tờ L’ humanité của đảng cộng sản Pháp, số ra ngày 21/03/1976 tại Paris, có đăng tải danh sách 321 văn nghệ sĩ thời Việt Nam Cộng Hòa, đã bị nhà cầm quyền cộng sản Việt Nam bắt vào trại tập trung cải tạo từ ngày 13/06/1976.

                    - Tháng 06/1977, lại một chính sách khác ra đời. Đó là chính sách buộc tất cả nông dân có ruộng mà họ gọi là vận động đem tập trung vào Hợp Tác Xã. Nông dân vẫn canh tác nhưng sản phẩm do Hợp Tác Xã quản trị, còn nông dân tùy theo lao động của mình bỏ ra mà nhận lại đồng lương bằng sản phẩm do Hợp Tác Xã quyết định. Và họ quản trị lao động công việc đồng áng chẳng khác những trại lính.
                    Người dân Việt Nam Cộng Hòa cũ tại Sài Gòn, có câu nói truyền cho nhau nghe thật là cay đắng: “Hòa bình, bắt đầu sum họp, cũng là lúc chia ly!” Những bạn đồng đội từ các đơn vị xa xôi về quê sum họp với gia đình, nhưng rồi lại chia ly không ngày trở lại! Câu này cũng có thể hiểu “bọn cộng sản sum họp, người tự do chia ly! Cũng có câu: “Nếu cái cột đèn mà đi được thì nó cũng vượt biển rồi”.

                    Vợ tôi nhắc lại chuyện con thứ tư của chúng tôi là Phạm Bá Hùng vượt biển từ bờ biển Long Phú, tỉnh Sóc Trăng, hồi giữa năm 1980. Bị quân cộng sản phác giác truy lùng, nhiều người lớn cùng với con tôi và các bạn nó bị bắt. Nhà giam chật quá, với lại có lẽ chúng nó thấy con tôi còn nhỏ (mới 14 tuổi), chúng nó bảo con tôi xuống nhà bếp phụ việc lặt vặt. Mấy ngày sau chúng nó thả về. Lúc ấy con tôi trần trụi vì lúc chạy "bán sống bán chết", cái áo bị các nhánh cây "giữ làm kỷ niệm" lúc nào chẳng hay. Có một gia đình gần đó, thấy vậy mới cho con tôi một cái áo, mà là "cái áo con gái" vì nhà bà không có con trai. Khi con tôi về đến nhà Ba Má tôi ở Nha Mân, Ba Má tôi và vợ tôi trông thấy, vừa cười vừa khóc! Khóc vì thấy nó nhỏ quá mà bị tù, còn cười vì cái áo con gái trên người nó. Khi còn sống, mỗi khi Ba Má tôi nhắc lại chuyện ấy là Ông Bà cười thật tươi. Hiện giờ (năm 2008) con trai tôi đã vào tuổi 42, có vợ 2 con, và có cơ sở làm ăn ở tiểu bang khác. Chúng tôi xin mượn những dòng chữ này để bày tỏ lời cám ơn chân thành của vợ chồng tôi đến gia đình ân nhân của con chúng tôi 28 năm về trước. Cái áo không là bao, nhưng điều nghĩa ân mới là đáng quí".

                    Trở lại chuyện thăm nuôi. Những tù chính trị chúng tôi khi được phép gặp gia đình 24 tiếng đồng hồ, chỉ được đi khỏi nhà thăm nuôi cho đến cái cầu vệ sinh thôi, ngoài khoảng cách đó ra đều bị cấm.
                    Buổi chiều, có vẻ như thời gian qua nhanh quá! Trong khi tôi đang xếp áo quần của vợ tôi mà chúng tôi giặt ban trưa, tiếng con Thúy ong ỏng:
                    “Khẩn trương lên chứ. Làm gì mà lề mề thế!
                    Hôn vợ tôi xong là ra cửa, vợ tôi vừa đi vừa nói:
                    “Khoảng tháng 5 Em ra thăm Anh. Các con với mấy đứa em đi xong, Em có thì giờ thăm Anh thường hơn”.
                    Con Thúy chen vào ngay:
                    “Thăm gì mà thăm liền thế?”
                    “Xin lỗi cán bộ có gia đình chưa?”
                    “Anh định nói gì thế? Đã có thì sao?”
                    “Vậy mà tôi tưởng cán bộ chưa có gia đình”.
                    “Tại sao anh tưởng thế?”
                    “Đã có gia đình thì cán bộ phải thông cảm tình vợ chồng, nhưng sao cán bộ có ý chỉ trích”.
                    “Tình cảm vợ chồng ai mà chẳng biết, nhưng còn công tác nữa chứ ”.
                    “Chẳng lẽ cán bộ cho là chúng tôi trong Nam chỉ biết có gia đình không thôi sao. Nếu vậy mà phải hơn 20 năm, quân đội nhân dân mới vào được Sài Gòn sao cán bộ”.
                    Cô ta trừng mắt:
                    “Anh định nói gì đấy? Đi vô”.

                    Nhân lúc xuống dốc, tôi phụ đẩy xe quà của anh bạn để khỏi phải lôi thôi với con nhỏ có cái miệng quai xách này. Đám quản giáo với võ trang gọi cô ta là “Thúy tây” vì xem ra cô ta có phần trắng trẻo và sạch sẽ hơn những Công An “tóc dài” khác trong trại này. Con bé này “chưa nhận hối lộ” từ khi phụ trách hướng dẫn thăm nuôi thay con bé Kim. Hơn hai tháng trước, “Thúy tây” rình chụp được một vụ. Hôm ấy anh Vũ Văn Dần (Đại Tá Cảnh Sát) được gia đình đến thăm và được ở lại 24 tiếng. Có mấy anh kéo xe cát về ngang nhà thăm nuôi, ngừng trước cửa, chắc là do anh Dần bảo nên chị Dần bước vội ra và dúi nắm tiền vào đống cát trên xe cải tiến, “Thúy tây” đứng sau khung cửa sổ trông thấy nhưng không nói gì hết. Khi các bạn kéo xe cải tiến đi, cô ta nói lớn:
                    “Các anh không được đi. Đứng đấy chờ tôi”.
                    Thế là “Thúy tây” bảo mấy anh đang thăm nuôi ra về cùng với xe cải tiến chở cát. Đến nhà trực trại, “Thúy quai xách” yêu cầu trực trại kiểm soát xe cát. “Trọng cụ non” kiểm soát không thấy gì, cho xe cát đi. “Thúy quai xách” bắt đứng lại, nó bảo mấy anh kéo xe cát phải xúc ra từng xẻng cho nó kiểm soát. Cuối cùng, 500 đồng bạc phơi mình trên đống cát, thế là “Thúy quai xách” lập biên bản. Ngay sau đó nó ra nhà thăm nuôi bắt anh Dần viết kiểm điểm và buộc chị Dần phải hứa 6 tháng sau mới ra thăm nuôi.

                    Thế nhưng chỉ hung hăng con bọ xít được vài tháng là quỵ ngã trước sức cám dỗ của quà cáp tiền bạc. “Công An cái” với cái miệng quai xách này nhận hối lộ chẳng kém tên Công An cai tù nào cả. Nó mang cả tiền và thư vào trong trại trao tận tay cho tù chính trị chúng tôi, nhưng nó ăn 15% lận.
                    Trở lại trường hợp anh Khoa chết. Trước khi ra về, tôi đưa vợ tôi địa chỉ nhà anh Khoa ở Sài Gòn để vợ tôi đến cho vợ anh Khoa là chị Bạch Vân biết trường hợp anh Khoa chết. Chỉ tuần sau đó, chị Khoa với cô con gái khoảng 20 tuổi đến trại. Chị Khoa xin cho tôi ra gặp chị. Không có đơn của vợ tôi nhờ thăm, có lẽ chị Khoa “hối lộ” cho chúng nó nên tôi được ra nhà thăm nuôi. Trông chị Bạch Vân buồn lắm, nhưng chị cố gắng nói chuyện với tôi:
                    “Anh biết hông. Lúc chị (Hoa) đến nhà nói với tôi là anh Khoa chết, tôi đâu có tin. Tôi cứ hỏi tới hỏi lui xem chị có nghe lầm không, nhưng chị quả quyết là anh chứng kiến anh Khoa chết thật. Tôi chỉ mới nửa tin nửa ngờ chớ chưa tin hẳn, vì tôi đâu được trại báo tin tức gì trong khi tôi chờ tin anh Khoa về nhà. Đến đây, tôi mới biết đó là sự thật”.
                    Chị nín lặng khá lâu. Không khóc! Có lẽ chị đã khóc nhiều rồi! Sau cái dụi mắt mà tôi nghĩ là chị lau khóe mắt ươn ướt. Chị trở lại bình tỉnh:
                    “Tôi nói anh nghe. Anh Khoa chết, coi như tôi thua canh bạc quá lớn anh à!”
                    Đến đây thì chị bật khóc thành tiếng! Con gái chị ngồi cạnh cũng khóc theo! Lúc ấy tôi chưa hiểu rõ câu nói của chị, cho đến tối tôi mới nghĩ: “Có lẽ chị Khoa lo tiền lo vàng gì đó để anh Khoa về, và cũng có lẽ đã đưa tiền đưa vàng cho họ rồi và đang chờ ngày anh Khoa về thì phải”.
                    Một lúc sau, chị lại nói và nói thật lớn như để các anh chị đang có mặt trong nhà thăm nuôi cùng nghe:
                    “Mấy anh có biết là ông Văn Vĩ đã lái xe Honda chạy vòng vòng Sài Gòn được rồi hông?”
                    Hầu như anh em tù chính trị đang thăm gặp gia đình đều ngạc nhiên quá sức. Tôi cũng vậy. Lúc ấy chị Khoa nháy mắt với tôi, thế là tôi hiểu. Và tôi hiểu như thế này. Ông Văn Vĩ là nhạc sĩ cổ nhạc rất nổi tiếng. Bất cứ ai mà thích nghe cổ nhạc, có thể nói là đều nghe đến tên ông với ngón đàn tuyệt diệu của ông. Nhưng ông không thấy đường. Nói rõ hơn là ông Văn Vĩ bị mù. Thế nhưng vừa rồi ai cũng nghe chị Khoa nói là lái xe Honda hai bánh được rồi. Nghĩa bóng của câu ấy được hiểu là người dân Sài Gòn bây giờ sáng mắt ra rồi, tức là hiểu được cộng sản rồi, không còn mù lòa về cái chủ nghĩa cộng sản ưu việt nữa. Tôi nói nho nhỏ:
                    “Câu nói của chị thật rõ nghĩa. Câu nói công khai như vậy nhưng qua mặt chúng nó dễ dàng vì chúng nó có biết gì đâu. Chị đã mang đến cho anh em chúng tôi một nhận thức chính trị của người dân Việt Nam Cộng Hòa cũ. Cám ơn chị”.

                    Nỗi khổ của dân quê.

                    Mùa đông năm 1982, trại tổ chức lại các Đội tù chính trị sau khi các bạn từ trại tập trung Vĩnh Quang và Tân Lập (tỉnh Vĩnh Phú) chuyển đến đây, và một số đã chuyến về các trại trong Nam. Lần tổ chức này không còn các Đội cấp Đại Tá riêng biệt nữa, nghĩa là Đội hỗn hợp. Tôi vào Đội 5 và dọn sang buồng giam số 4, với trách nhiệm Đội Trưởng. Trong Đội 5 có 6 bạn trẻ mà trước đây thuộc Đội 20, bị bắt trong năm 1976 vì tham gia tổ chức Phục Quốc do Công An cộng sản trá hình tổ chức. Đội này lúc ở buồng giam số 8 có lúc công khai chống đối đám Công An, nên bị chúng nó chuyển ra biệt giam tại trại Mễ ở Phủ Lý. Khi trở về trại, sức khỏe của các bạn quá kém vì bị chúng nó hành hạ và phần ăn bị cắt giảm mà vốn dĩ đã không đủ no! Đến mức bạn trẻ Đặng Hữu Nam, trước đó là Đội Trưởng Đội 20, không thể tự mình từ cổng trại vào buồng giam được phải nhờ một bạn cỏng vào!
                    Đội 5 chúng tôi vào thung lũng khai phá trồng bí rợ và khoai mì. Thung lũng có nhiều cỏ tranh nên đám Công An gọi là thung gianh, trong khi chúng tôi gọi tắt là “thung”. Cách trại khoảng 4 cây số mỗi lượt đi về nên chúng tôi làm “thông tầm”, đi từ sáng đến chiếu mới về. Thung, toàn đá tảng trải dài hai bên triền núi cao, lác đác có đất trống từng mảng nhỏ nhưng cỏ tranh cao khỏi đầu. Công việc của chúng tôi là tìm những phần đất cỏ tranh để dọn sạch đào hốc trồng bí rợ và cuốc những khoảnh đất trống trồng khoai mì. Khởi đầu còn có Đội 6 với Đội 7 cùng vào thung lũng này, nhưng vài tháng sau chúng nó chuyển hai Đội bạn lao động khu vực khác.
                    Mỗi sáng chúng tôi lãnh phần gạo ăn trưa. Từ vài tháng nay chúng tôi được ăn gạo tuy là gạo đầy trấu và sạn. Nhớ lại những năm ăn 100% bo bo, khoai tây, khoai mì khô, hay bột mì luộc mà hãi hùng! Ngoài phần gạo, có thêm nắm rau. Chỉ thế thôi. Những anh có gia đình đến thăm nuôi hoặc được gia đình gởi tiếp tế thì có chút gì đó giúp cho bữa ăn trưa thêm đậm đà.
                    Thung lũng này rất rộng. Khi chúng tôi vào đây thì nhiều gia đình nông dân đang dở chòi và đào khoai mì mà họ gọi là thu hoạch để tìm vùng đất khác trồng trọt. Hỏi ra mới biết, nhiều gia đình nông dân từ Phủ Lý vào đây khai thác thung lũng hoang vu này cách nay 3 năm, khi thấy canh tác được nên Công An trại đuổi họ đi nơi khác với lý do đất của trại, họ bị đuổi nhưng không được một đền bù gì cả. Trong số dân nghèo khai phá trồng trọt ở đây, có gia đình ông Tạ với hai cô con gái, chuyển chòi của họ sát vào chân núi mà phía bên kia chân núi là nhà thăm nuôi của trại. Gia đình này đào khoai đến đâu, chúng tôi đào hốc trồng bí rợ đến đó. Tôi hỏi chị Tạ sau khi tìm hiểu về tình cảnh những gia đình canh tác nơi đây:
                    “Gia đình chị có ngần này người mà ban đêm dám ngủ ở đây sao?”
                    “Có phải chúng tôi ở đây ban đêm hết đâu. Chiều thì vợ chồng tôi về nhà ngoài Ba Sao một chút, ở nhà còn mấy cháu nhỏ nữa. Chỉ có hai đứa này ngủ đây thôi”.
                    Vừa nói chị vừa chỉ hai con bé gái bé xíu của chị.
                    Anh Dương Công Liêm ngạc nhiên: “Chị nói thiệt hả?”
                    Con bé lớn cười cười:
                    “Chỉ có cháu với em cháu ngủ đây thôi ông à. Mấy năm rồi chứ phải bây giờ đâu. Mà sao ông ngạc nhiên?”
                    Các bạn chung quanh cùng nói: “Cháu can đảm thiệt”.
                    Anh Liêm hỏi: “Chị Tạ ơi! Cháu này được mấy tuổi rồi chị?”
                    “Cháu Oanh 16 tuổi, còn cháu Loanh 15. Cháu có can đảm can điếc gì đâu mấy ông ơi, chẳng qua là do miếng ăn dần dần rồi quen thôi ”.
                    “Chị nói sao. Một cháu 15 và một cháu 16 à?”
                    “Vâng. Trẻ con ở cái đất này có được ăn uống như trong Nam mấy ông đâu mà lớn được. Vùng Ba Sao ra đến Phủ Lý trẻ con đều thế cả”.
                    “Xin lỗi chị. Tôi không có ý gì khác đâu”.
                    Quả thật khó tin, nhưng trước mắt là sự thật. Chúng tôi không thể ngờ vóc dáng hai cháu này áng chừng 10 hay 11 tuổi là cùng, không ngờ chúng tôi đoán sai quá xa. Ngẫm cho cùng, câu nói của chị Tạ là một lời than cho cái thân phận người dân xã hội chủ nghĩa 20 năm trên đất Bắc! Nếu chưa đủ tiêu biểu cho nhiều địa phương đồng bằng Sông Hồng, ít ra cũng là cái khốn khổ của người dân nói chung và tuổi trẻ nói riêng quanh vùng này!
                    Mỗi hốc bí rợ, chúng tôi cho vào 80% phân xanh làm từ những cây dại mà thân mềm, và 20% phân cứt dê mà chúng tôi gọi là “phân thầy”. Thường ngày có hai bạn là anh Phạm Kim Tấn với anh Thuận khiêng “phân thầy” từ cái chuồng dê mà chúng tôi gọi là “chung cư của thầy” ở mãi 3 cây số cách nơi chúng tôi trồng bí. Đúng là người ăn độn, súc vật ăn độn, hốc bí rợ xã hội chủ nghĩa cũng ăn độn luôn.
                    Đó là công việc, bây giờ mời quí vị quí bạn nhìn qua cuộc sống dọc theo thung lũng này một chút, hi vọng sẽ nhận ra điều gì đó về thân phận người phụ nữ xã hội chủ nghĩa nơi đây. Thượng nguồn thung lũng có một làng của người cùi, xa hơn nữa là nông trường trồng trà.
                    Vào những ngày giáp Tết, tên võ trang bảo tôi theo hắn vào làng cùi mua vài món về ăn. Ở đây có bán gà vịt, trái cây, rau cải. Vào làng cùi, phải thú thật là tôi rất sợ, vì mọi người già trẻ lớn bé, không lở loét cũng tay không ngón, chân không bàn. Vì là lần đầu hắn kéo tôi đến đây nên trong túi không có đồng nào cả mà chỉ đi một vòng rồi quay về Đội. Từ ngày Đội chúng tôi vào thung lũng này, có thể nói là chúng tôi “mua đứt” tên quản giáo với tên võ trang, cho dẫu là tên võ trang thay đổi hằng tháng, có khi hằng tuần. Mỗi sáng đến khu vực trồng bí, tôi cho mỗi đứa 10 điếu thuốc quấn và lon guigoze nước trà, do chú Hổ -bạn tù trẻ- nấu. Thuốc quấn, là thuốc điếu người ta quấn bằng tay bán từng bó 100 điếu chỉ vài đồng, mà tôi gởi tên quản giáo mua giùm để phát cho chúng nó hút khi ốheo Đội .
                    Lúc ăn sáng ăn trưa, ngoài anh Phạm Kim Tấn (Trung Tá Cảnh Sát), tôi, với chú Hổ, còn có tên quản giáo với võ trang cùng ăn với chúng tôi. Trừ lúc ăn, hai tên gần như chỉ ngồi trong cái chòi bé xíu cách chòi chúng tôi không xa, vì hắn đồng ý với tôi là khi giao só lượng hốc bí cho chúng tôi làm, đến chiều trước khi rời nơi đây hắn mới kiểm soát kết quả việc làm. Nhưng làm sao hắn kiểm soát nỗi vì khu vực rộng lớn toàn đá tảng với bụi rậm, chỗ này vài hốc bí, xa xa chỗ kia vài hốc bí, ngay khi chúng tôi đi tìm cũng khó chớ nói gì tên quản giáo kiểm soát. Chỉ khi những giây bí nằm la liệt trên các tảng đá hắn mới trông thấy được.
                    Trước ngày nghỉ Tết, tên võ trang hướng dẫn một số anh em chúng tôi vào làng cùi mua những cành đào rất đẹp để trang trí buồng giam chúng tôi, đồng thời tặng bên Tổ Văn Hoá để trang trí nơi tranh giải cờ tướng với giải bóng bàn do anh em “cầu thủ” tù chính trị chúng tôi tranh giải. Nói là “tranh giải” cho nó oai chớ thật ra khi chiếm hạng nhất cũng chỉ vài cái bánh ngọt với nhúm trà, và tiếng vỗ tay của bạn bè chung quanh thôi. Nhưng cũng giúp đôi chút nhẹ nhàng thư thái trong cái không khí trại tù vốn dĩ luôn căng thẳng!

                    Hãy gọi là “thể thao”.

                    Nói đến bóng bàn mà không nói đến anh Chu Văn Sáng (Đại Tá An Ninh Quân Đội) quả là thiếu sót lớn. Vào giữa những năm 50, anh Sáng là Trưởng đoàn tuyển thủ bóng bàn Việt Nam đoạt giải bóng bàn thế giới tại Tokyo, Nhật Bản. Chiến thắng oanh liệt của đoàn tuyển thủ Việt Nam khi hạ đoàn tuyển thủ Nhật Bản tại thủ đô của họ trước sự có mặt của Thái Tử Nhật. Sau đó, theo lời mời của đoàn tuyển thủ Pháp, đoàn tuyển thủ Việt Nam sang Paris và hạ luôn đoàn tuyển thủ này ngay tại thủ đô của họ.
                    Nói đến cờ tướng mà không nói đến anh Nguyễn Văn Phiên (Đại Tá, Tổng Nha Tài Chánh & Thanh Tra Quân Phí/Bộ Quốc Phòng), cũng là một thiếu sót khác. Tuy anh Chu Văn Sáng cũng là tay cờ tướng mà nhiều bạn không đương cự nỗi, nhưng anh Phiên là người đoạt giải.
                    Hào hứng nhất là bóng tròn, hay nói cho dễ hiểu là đá banh. Bước đầu hình thành tương đối khó, nhưng sau đó thì cả trại chia ra 3 đội hạng A và 3 đội hạng B. Tôi nói “chia ra” chớ không phải tổ chức, vì bất cứ bạn nào chịu mang giày vào sân, và thích đội nào thì vào đội đó miễn đủ 7 người là được. Thay vì đội banh phải 11 người, nhưng vì sân trại không đủ kích thước của sân banh, nên chỉ cần 7 cầu thủ: 1 thủ môn + 2 hậu vệ + 1 trung vệ + và 3 ở hàng tiền đạo. Chia ra là như vậy, chớ nếu “tổ chức” phải chọn những anh thích hợp từng vị trí trong sân. Nguồn gốc của “phong trào” đá banh, xin tạm gọi như vậy cho ra vẻ một chút, là đầu tháng 09/1981, tổ Văn Hoá do anh Dương Huy Nam (đảng viên Việt Nam Quốc Dân Đảng) trách nhiệm, được trại cấp cho 2 trái banh để tù chính trị đá chơi nhân ngày lễ 2/9 của họ. Anh Cao Văn Phước, một thời là thành viên Tổng Cuộc Bóng Tròn Việt Nam, và từng hướng dẫn đoàn tuyển thủ bóng tròn tham dự nhiều giải quốc tế, tương tự như anh Chu Văn Sáng bên bóng bàn vậy. Anh Phước rủ từng anh vào sân đá banh chơi. Thế là nhiều anh em tham gia, đá hươu đá vượn gì cũng được, miễn có chạy tới chạy lui thì đám trực trại mới mở cửa buồng giam cho ra ở ngoài xem.
                    Mang đôi giày vải vào sân là may rồi chớ làm gì có giày đá banh. Còn cái sân banh chính là cái sân giữa trại, hai bên là hai bức tường đá tảng, bên trên có hàng rào kẽm gai, nền sân là nền đá lổm chổm, nếu không cẩn thận là đá luôn những cục đá nho nhỏ trên sân nữa. Chuẩn bị cho trận banh đầu tiên, anh Phước hỏi tôi:
                    “Anh muốn đá ở vị trí nào?”
                    “Tôi quen hậu vệ giữa, nhưng với kích thước sân này anh cho tôi đứng trung vệ xem sao”.
                    “Ủa. Bộ anh có đá banh rồi hả?”
                    “Trong những năm 1937 đến 1940, lúc học trường sơ học Đại Ngãi (Sóc Trăng), tôi là “vua ăn trộm” bưởi trên cây đem thui cho mềm một chút rồi cột giây chuối vào để đội banh tí hon tụi tôi đá được vài trận. Bị đòn quá trời nhưng hổng bỏ cái bệnh đó được vì tôi mê đá banh lắm. Năm 1954, lúc học ở Trường Võ Bị Liên Quân Đà Lạt, tôi cũng đá trong đội banh của trường. Năm 1956-1958 phục vụ Trung Đoàn 35 ở Plei Ku rồi Kon Tum, tôi vẫn đá”.
                    “Ê! Trung vệ phải chạy lên tấn công rồi chạy về tăng cường phòng thủ, mệt lắm à nghe. Nhắm kham nỗi hông đó?”
                    “Lo gì, cứ thử một hiệp xem sao”.
                    Thế rồi trận đầu tiên với hai đội tạp nham, với chiến thuật cũng tạp nham, mạnh ai nấy đá, trúng cũng đá mà trật cũng đá, nhưng rất ư là vui vì “khán giả” ngồi bít các đầu hành lang vào các buồng giam, vỗ tay liên hồi. Vỗ tay, không phải do đá hay mà là đá loạn trên sân làm cho các bạn tức cười. Vậy là vui rồi. Nhưng sáng hôm sau hầu hết “cầu thủ” chúng tôi đều khai bệnh, vì bắp thịt chân “bị xổ” nên đi đứng rất khó. Anh này nhìn anh kia, muốn cười mà cười không nỗi. Mỗi lần leo lên sàn gác bên trên, tay phải nắm song sắt cửa số đầu hồi buồng giam, tay trái nhấc cái chân để lên nấc cái thang sắt thẳng đứng, đến lượt thay tay để nhấc chân phải lên, và lần thứ hai là ngồi trên sàn gác được rồi. Nhưng sau vài trận thì các bắp chân bình thường trở lại, không thấy đau nữa. Thật ra đâu phải mỗi ngày được đá banh, mà chỉ được đá vào chiều thứ bảy hoặc ngày chủ nhật thôi, nhưng có cái lợi là khi đá banh thì đám trực trại không đóng cửa buồng giam, nếu không đá banh thì chúng nó khóa cửa nhốt trong buồng.
                    “Phong trào” đá banh được hình thành trong sự hào hứng như vậy đó, nhưng nuôi dưỡng được phong trào mới khó, thậm chí rất khó vì làm sao có banh để đá, và có nước chanh đường để uống hằng tuần. Công An trại chỉ có thể cho vài trái banh nhân ngày lễ của họ thôi. Với lại banh do mấy cái xí nghiệp trời ơi của xã hội chủ nghĩa trên đất bắc sản xuất, đá vài trận là nó sút chỉ hết trơn, lúc ấy chỉ có liệng vào đống rác thôi.
                    Trong lần vợ tôi thăm hồi đầu năm 1982, tôi thuật vợ tôi nghe về điều khó khăn để nuôi dưỡng phong trào đá banh, vợ tôi hứa sẽ nói với một số chị bạn trong mục đích luân phiên ủng hộ banh cho anh em chúng tôi. Thế là từ cuối mùa xuân năm 1982, gần như cứ hai tháng chúng tôi nhận được một trái banh từ Sài Gòn gởi ra. Thỉnh thoảng còn có một lố khăn lông nhỏ để lau mặt trong lúc giải lao giữa hai hiệp. Phải công nhận những trái banh do kỹ nghệ tại Sài Gòn sản xuất có phẩm chất tốt hơn nhiều so với kỹ nghệ xã hội chủ nghĩa 20 năm trên đất Bắc. Đá được 7 hay 8 trận mới loại ra, dù rằng sân đá banh toàn đá dăm nên da banh mau mòn lắm. Anh Dương Huy Nam gởi Công An đi phép cuối tuần mua giùm cái còi cho trọng tài là anh Cao Văn Phước. Thỉnh thoảng anh Bùi Đức Tài (Đại Tá Tỉnh Trưởng Tây Ninh) hoặc tôi luân phiên làm trọng tài. Có điều là chúng tôi chỉ đá mỗi hiệp 30 phút thay vì theo đúng luật phải đá 45 phút, vì lẽ anh em cầu thủ chúng tôi trẻ nhất cũng hơn 30 tuổi, còn già sơ sơ như tôi cũng hơn 50, đá đúng luật theo thời gian e kiệt sức.
                    Do hàng hóa sản xuất tại Sài Gòn dù là Sài Gòn cộng sản vẫn có được phẩm chất tốt, cho nên những tên Công An được đi công tác trong miền Nam, họ xem như tương đương với xuất ngoại sang Liên Xô vậy. Và đám Công An quản giáo với võ trang, rất thích đá banh sản xuất tại Sài Gòn, nhưng vì không có nên chúng nó muối mặt vào trại đá với tù chính trị chúng tôi. Chúng tôi đá với nhau còn nương tay nương chân, nhưng với đám Công An thì chúng tôi đá đến nơi đến chốn lắm, nghĩa là thẳng chân. Ngón nghề nào dùng được là dùng với họ nhưng không sợ chúng nó trả thù, vì khi đến chỗ lao động chúng nó vẫn nhờ cậy chúng tôi về trà thuốc, nhất là thuốc tây trị bệnh. Thỉnh thoảng cũng có đứa chơi xấu, lúc ấy anh em khán giả chúng tôi la ó dữ lắm, có hôm đến mức đám trực trại phải đánh kẻng nhốt vào buồng giam.
                    Bình thường không có lý do gì để “tranh giải” thì giữa các buồng giam cáp độ đá với nhau, đội banh của buồng nào thua phải đãi bên buồng thắng một nồi chè. Chè gì cũng được nhưng phải ngọt đúng mức, vì có lần buồng chúng tôi thắng trận nhưng khi ăn chè giống như ăn đậu xanh luộc vậy quí vị quí bạn à! Có những trận giữa hai đội lão tướng, hoặc hai đội trẻ, lần vui nhất là đá với nhau giữa hai đội độc thân. Vui vì độc thân được hiểu là còn trẻ, thế nhưng anh Nguyễn Kim Tây lúc ấy hơn 50 tuổi mà vẫn độc thân, cũng phải vào sân. Theo banh một lúc là đứng thở để banh lăn tự do. Chưa hết, chúng tôi còn cáp độ giữa khu bên này với khu bên kia nữa, tức là các buồng giam khu bên kia thành lập một đội banh, đấu với đội banh của các buồng giam khu bên này. Như vậy quí vị quí bạn cũng hình dung được là các cầu thủ “xào qua xáo lại” để có những cái tên đội banh nghe như nhiều lắm, chẳng hạn như trận đấu giữa hai đội lão tướng, trận đấu giữa hai đội thanh niên, trận đấu giữa hai đội của hai khu, trận đấu giữa hai đội độc thân, trận đấu giữa đội nhà bếp với “đội tuyển trại”, vì đội nhà bếp có nhiều cầu thủ ngon lành lắm, ..v..v…Có điều là trận banh càng dở chừng nào càng làm cho khán giả cười đến đau bụng lận.
                    Sau Tết, khoảng trung tuần tháng 03/1983, một số các anh cấp Đại Tá đã chuyển trại trên Yên Bái hồi tháng 10/1977, lại chuyển đến trại Nam Hà. Lúc ấy tôi mới biết các anh ấy từ Yên Bái chuyển xuống trại Tân Lập tỉnh Vĩnh Phú, sau đó chuyển vào trại Thanh Phong tỉnh Thanh Hóa. Tại đây một số trong số đó chuyển vào các trại trong Nam, và số còn lại chuyển đến trại Hà Tây tỉnh Hà Sơn Bình, nay cả trại Hà Tây chuyển đến đây.
                    Tháng sau đó, khoảng 200 cấp Đại Tá trong trại Nam Hà A -kể cả số Đại Tá từ trại Hà Tây mới chuyển đến- cùng chuyển vào Nam, và nghe đâu bị nhốt trong các trại tập trung ở Xuân Lộc với Hàm Tân. Riêng số bạn cấp Đại Tá hoặc viên chức hành chánh cao cấp trong Tổ Dịch Thuật từ Hà Tây đến, không một bạn nào chuyển vào Nam. Tổ này chuyên dịch các tài liệu và các sách Anh ngữ lẫn Pháp ngữ, nghe nói do cơ quan nghiên cứu gì đó thuộc Bộ Quốc Phòng của cộng sản đưa dịch. Trong số các bạn từ Hà Tây xuống, còn có các vị cựu Tướng Lãnh và bị nhốt riêng trong buồng giam số 3. Các vị không ra ngoài lao động mà chỉ quanh quẩn trong khuôn viên buồng giam này.
                    Trở lại Đội 5 chúng tôi trồng bí rợ và trồng khoai mì trong thung lũng cỏ tranh. Bên rìa thung lũng có một khu đất nho nhỏ chưa thể gọi là “nghĩa trang” nhưng cũng có một số mộ của tù chính trị lẫn tù hình sự. Mỗi khi có một tù nhân chết, họ sai hai tù hình sự khiêng cái gọi là quan tài đi chôn. Các anh hình sự cứ chỗ nào tiện đào là bỏ quan tài xuống đó mà lấp đất, tiện nhất là cứ tìm cái mộ nào thân nhân đã hốt cốt rồi quẳng cái quan tài xuống rồi lấp đất sơ sài là xong. Vì vậy mà những ngôi mộ ngang dọc rất ư lộn xộn, không biết đầu đít ngôi mộ ở phía nào vì không có cái gì khả dĩ thay thế mộ bia. Sở dĩ chúng tôi biết có khu mộ này là do con gái của anh chị Tạ nói. Lúc nửa giờ nghỉ trưa, tôi nhờ Hổ với Tâm, hai anh bạn tù trẻ trước kia thuộc Đội 20, lén theo con bé để nó chỉ khu mộ đó để biết mà đốt nhang khi có thể thực hiện được.
                    Nhân tháng “Thanh Minh”, tôi với Hổ lén đến khu mộ toàn cỏ tranh rậm rạp cao khỏi đầu. Hóa ra là gần cái chòi của hai con bé Oanh và Loanh. Hầu hết đã bị trâu bò dẫm nát và gần như chỉ còn một nhúm đất cao thôi, nếu không được hai cô bé tội nghiệp kia chỉ từng nhúm đất thì không thể nhận biết đó là ngôi mộ, ngoại trừ mộ của anh Khoa là dễ nhận. Thật là buồn! Đồng đội và đồng tù của chúng tôi khi từ giả cuộc đời không một người thân bên cạnh! Ngày vào trại tập trung với nguyên vẹn một con người từ thể xác đến tinh thần, ngày ra khỏi cổng trại lại nằm trong cái quan tài nhỏ bé tồi tàn, máng trên hai vòng giây với cây đòn dài do hai chú tù hình sự khiêng đến chân núi bên kia trại mà ”yên nghỉ” dưới lớp đất sơ sài gọi là những nấm mộ!
                    Sau khi cắm nhang xong, tôi nói với chú Hổ:
                    “Hổ, mình đứng yên lặng và cúi đầu một phút để tưởng nhớ các bạn đồng tù đã không còn nữa nghe Hổ!”
                    Xong. Tôi với Hổ lần lên triền núi thử tìm hai ngôi mộ mà lúc cầu cơ có hai hồn nhập vào nói là sĩ quan Hoa Kỳ chết vì kiệt sức tại trại Nam Hà A này, nhưng không tìm được bất cứ dấu vết gì để có thể xem đó là nấm mộ cả. Thuật chuyện quí vị quí bạn nghe như cả buổi trời, nhưng thật ra chỉ trong khoảng hơn nửa tiếng đồng hồ là chúng tôi quay về, vì e thằng võ trang biết được thì phiền lắm.

                    Nỗi khổ của nữ công nhân.

                    Trưa hôm sau, tôi nhờ Hổ lén sang nhờ hai con bé Oanh với Loanh làm cỏ quanh những ngôi mộ, nhưng hai con bé này đòi đến 5.000 đồng tiền công, đào đâu ra ngần ấy tiền vì chúng tôi ước tính năm bảy chục đồng thì chấp nhận được. Thế là anh Huỳnh Chí Tài -quốc tịch Hong Kong- bị Công An bắt vì cờ bạc rồi đưa vào nhốt chung với chúng tôi, cùng với chú Hổ tình nguyện mỗi trưa lén sang làm cỏ.
                    Cũng may là vài hôm sau đó, tên võ trang gọi tôi:
                    “Anh Hoa, anh vô Đội 4 Nông Trường chè (trà) với tôi”.
                    “Chi vậy cán bộ?”
                    “Đi chơi mà. Nếu tiện thì mua ít đổ (đậu) xanh về nấu chè ăn”.
                    “Xa không cán bộ?”
                    “Khoảng 1 giờ đi chân”.
                    “Liệu cán bộ Cảnh -quản giáo- có cho tôi đi không?”
                    “Tôi nói với cán bộ Cảnh rồi”.
                    “Không được cán bộ, tôi phải hỏi cán bộ Cảnh cho chắc”.
                    Hắn ở đằng chòi, nghe nói thế bèn lên tiếng:
                    “Tôi đồng ý anh đi với cán bộ Minh, nhưng phải trở về đây trước giờ về trại”.
                    Tôi xoay sang tên võ trang: “Cán bộ chờ tôi một chút”.
                    Tôi gọi chú Hổ:
                    “Hổ, chú rủ anh Tài sang khu mộ làm cỏ được rồi, vì tôi đi với cán bộ Minh cũng phải 3 tiếng đồng hồ lận. Áng chừng hai tiếng đồng hồ là quay về đây nghe Hổ”.
                    Tên võ trang đi trước, tôi theo sau. Băng qua làng người cùi, ngang qua khu rừng chồi, bắt đầu vào khu vực Đội 4 Nông Trường Trà ở thượng nguồn thung lũng. Hắn mặc đồ Công An, tôi mặc quần áo tù. Đứng trước gian nhà thật nhỏ ngay đầu dãy, đang có sáu cô gái ngồi bên trong. Một trong sáu cô gái vui vẻ:
                    “Chào anh Minh”. Rồi cô ta nhìn tôi: “Chào anh”.
                    Tên Minh đưa tay về phía tôi:
                    “Giới thiệu với các cô, đây là anh Hoa”.
                    Cô vừa chào, lên tiếng:
                    “Mời anh Minh và anh vào. Các anh thông cảm cho cảnh nghèo của chúng em nhé!”
                    Tên Minh có vẻ nịnh đầm:
                    “Sao hôm nay cô Lan rào đón thế?”
                    Hai cô cầm hai chiếc ghế đẩu mời ngồi cạnh cái bàn già nua ọp ẹp, trong khi bốn cô kia ngồi chung trên cái giường cá nhân mà tuổi đời với phẩm chất của nó cũng tương đương với cái bàn. Tên Minh hỏi:
                    “Tất cả các cô ở chung gian nhà này à?”
                    Cô gái tên Lan trả lời:
                    “Không anh à! Mỗi gian chúng em ở hai hoặc ba người. Gian này em ở với chị Ánh. Đây là nhà ở, vừa là văn phòng của Đội 4”.
                    Cô ta quay sang tôi:
                    “Mời anh dùng chè. Anh có dùng chè xanh được không? Ở đây chúng em nghèo lắm, chè này nếu phải mua chúng em cũng không có tiền mua đâu. Đây là chè xanh trên mấy ngọn đồi mà các anh vừa đi qua đấy”.
                    Từ nảy giờ tôi im lặng dò xem thái độ các cô gái này đối với tôi xem sao, vì trông vào bộ đồ của trại tù tất nhiên các cô này đoán biết tôi là tù. Các cô nhìn tôi, nhìn thẳng lẫn nhìn lén. Có lẽ các cô muốn nhận biết người miền Nam như thế nào, cho dẫu người miền Nam đang đối diện với các cô là tù chính trị.
                    “Cám ơn các cô. Đến nay là hơn 7 năm tôi ở trong các trại trên đất Bắc, tôi uống trà xanh này khá nhiều. Có nghĩa là tôi uống được. Còn các cô than nghèo, thật ra đất nước nghèo, người dân nghèo, điều này cả nước biết mà. Tôi xin hỏi, các cô có biết tôi là thành phần nào ở vùng này không?”
                    “Dạ có, vì nơi anh ở là trại Ba Sao, nơi anh đang ngồi là nhà chúng em ở Nông Trường Ba Sao, nên chúng em biết”.
                    “Vâng. Cám ơn các cô”.
                    Cô Ánh hỏi tôi:
                    “Anh có đến đây lần nào chưa?”
                    “Đây là lần đầu tiên. Chẳng lẽ cô nghĩ tôi muốn đi là đi được sao?”
                    “Xin lỗi anh”. Im lặng một lúc, cô ta nói tiếp:
                    “ Chắc anh chưa biết hoàn cảnh của chúng em. Trong Đội 4 này có 102 công nhân, nhưng có đến 100 nữ mà chỉ có hai nam công nhân thôi …”.
                    Tên võ trang cắt ngang dường như nó quê vì không cô nào nói chuyện với nó:
                    “Trong số 100 cô, có bao nhiêu cô có chồng?”
                    “Chỉ có hai chị có chồng”. Cô Lan trả lời.
                    “Buồn nhỉ?”
                    “Anh nói anh buồn hay anh nói chúng em?”
                    Tên Minh ú ớ mãi mà chưa trả lời, tôi mĩm cười:
                    “Có lẽ cán bộ Minh muốn làm người thứ 3 lập gia đình ở đây nhưng chưa rõ ý các cô ra sao thì phải”.
                    Cô tên Ánh nói như một lời than:
                    “Không ai đến đây với chúng em đâu anh!”
                    Ngưng một lúc, dường như cô ta đang xúc động!
                    “Chúng em biết số phận của chúng em trong xã hội này lắm anh. Có khi cả năm mới có một vài anh vì lý do gì đó mới tạt vào đây, chứ chẳng anh nào muốn làm bạn với những cô gái lam lũ quanh năm chỉ quanh quẩn những đồi chè như chúng em đâu!”
                    “Tôi là người miền Nam, nhưng các cô đừng nghĩ là tôi quá lời về miền Nam chúng tôi. Miền Nam chúng tôi có rất nhiều đồi trà mênh mông bao quanh thành phố Plei Ku và vùng Bảo Lộc, mà là có từ bốn năm chục năm trước. Nhưng ngay trong mấy chục năm chiến tranh mà công nhân vẫn có mức sống cao cùng với mọi tiện nghi trong gia đình, và hưởng mọi tiện nghi tân tiến trong xã hội nữa. Thật lòng mà nói, tôi không hiểu tại sao đời sống của các cô như thế này?” Tôi xin hỏi thêm, theo các cô thì những cô gái ở các vùng khác có cuộc sống khá hơn các cô ở đây không?”
                    Tên võ trang lên tiếng:
                    “Tại vì chế độ trong đó thoáng hơn”.
                    Tôi đáp với chút ngạc nhiên: “Có thể là như vậy”.
                    Lẽ ra tôi phải nói chính xã hội chủ nghĩa làm cho dân nghèo, đất nước nghèo, nhưng dù gì thì thằng này cũng là Công An cai tù, nói như vậy cũng đủ rồi. Câu của hắn vừa rồi, không hiểu là hắn muốn bẫy tôi, hay trong lúc bất chợt hắn bộc lộ nhận thức chính trị trong con người thật của hắn? Hắn hỏi tôi:
                    “Anh có đọc bài báo viết về Nông Trường Chè Sông Bôi chưa?”
                    “Có, vì tôi phụ trách đọc báo trong buồng giam”.
                    Cô tên Lan hỏi tôi: “Bài báo nói gì vậy anh?”
                    “Tôi không biết là có nên nói hay không nữa”.
                    Đó là cách gợi thêm tính tò mò của cô ta nên tôi bỏ lửng như vậy. Tên Minh châm mồi:
                    “Bài báo nói bên Nông Trường Sông Bôi có đến mấy trăm cô chưa chồng đó mà”.
                    Cô Lan tỉnh bơ:
                    “Tưởng gì chứ tin đó bình thường thôi. Hiện giờ công nhân nữ ở Nông Trường nào cũng thế đấy. Bộ anh Minh tưởng Nông Trường này ít à!”
                    “Tôi thấy bài báo nói ở đó hơn 400 cô chưa chồng, nhưng không thấy nói tổng số các cô ở đó là bao nhiêu nên chưa thể nói là nhiều hay ít”.
                    “Họ nói chưa đúng đâu anh …..”.
                    Tên Minh cắt ngang:
                    “Chẳng lẽ cứ câu chuyện này mãi sao!
                    Như một lời than, cô Lan nói:
                    “Thú thật với các anh, chuyện của chúng em ở cái xó rừng này quanh quẩn chỉ thế thôi. Đó là sự thật không thể chối bỏ, đến mức chúng em xem nó bình thường nên chẳng tránh né gì cả”.
                    Không thể chần chờ được nữa vì phải một tiếng đồng hồ đi bộ để còn kịp giờ về trại, tôi nhắc tên võ trang ra về. Cô Lan vào trong cầm ra một bọc giấy nhỏ:
                    “Anh Minh cho anh Hoa nhận trà xanh đem về trại uống được không?”
                    “Được”. Anh Hoa nhận đi”.
                    Cô ta quay sang tôi:
                    “Anh Hoa, anh mang trà này về trại uống. Ở đây chúng em chỉ có thế”.
                    “Cám ơn cô. Chào các cô”.
                    Sau lời chào đó, tất cả các cô bước ra cửa vẫy tay như một cử chỉ thân thiện. Trên đường về, tôi hỏi:
                    “Bộ thanh niên vùng này không thích cưới vợ là công nhân ở các Nông Trường sao cán bộ?”
                    “Anh không biết. Thời bây giờ chẳng anh nào lao đầu vào cưới các cô không có kinh tế cơ bản cả. Tôi không rõ trong Nam các anh ra sao, nhưng ngoài này (tức đất Bắc), sắc đẹp là thứ yếu, kinh tế (ý nói có tiền) mới là chủ yếu”.
                    “Cán bộ có thể nói trường hợp điển hình được không?”
                    “Bất cứ cô nào trong số đó, nếu chuyển sang làm mậu dịch viên (tức là đứng bán hàng) là tôi cưới ngay. Làm mậu dịch hoặc nghề máy khâu (thợ may) thì có đồng vào, chứ cưới vợ mà vợ không đẻ ra tiền lại đẻ ra con thì chết sớm thôi. Thanh niên ngoài này (tức trên đất Bắc) thế đấy”.
                    “Tôi nhớ ra rồi. Có lần cán bộ Giao nói với anh em chúng tôi rằng, sở dĩ cán bộ Giao không cưới cô Liên em gái cán bộ Thịnh (khuỳnh), mà cưới cô nào đó làm thợ may ở Ninh Bình vì cô thợ may có tiền vô hằng ngày, dù rằng cô đó kém cô Liên về sắc đẹp. Cán bộ Giao còn nói cô Liên chỉ là công nhân nhà bếp, vài chục đồng lương mỗi tháng làm sao mà sống”.
                    “Thanh niên miền Bắc chúng tôi vậy đó anh. Anh biết vợ cán bộ Lực không?”
                    “Biết, vì khi Đội chúng tôi trồng rau dưới đồng, cô ấy hay xuống xin rau”.
                    “Xấu như ma lem mà ông Lực vẫn cưới, chỉ vì bố vợ ông Lực là Đại Úy trưởng phòng tổ chức của trại, nên ông Lực nương vào bố vợ để tiến thân. Nhờ vậy ông Lực mới được cái chức trưởng toán trực trại chứ bình thường thì đừng hòng”.
                    “Cán bộ có biết vụ cán bộ Hèo từ hôn với cô nào đó không?”
                    “Có chứ. Bị ông bố ép quá nên ông Hèo mới chịu làm lễ đính hôn với cô công nhân trồng cói (tức lát làm chiếu). Mà anh có nghe nói gì về cô đó không?”
                    “Không, cán bộ”.
                    “Cô ấy nom xinh xinh nhưng vì không có kinh tế cơ bản, nên sau một tháng đi lại với nhau thì ông Hèo bỏ luôn”.
                    “Theo cách nhìn của tôi, cán bộ Hèo hành động như vậy không đúng. Thà không chịu từ lúc đầu, đằng này cán bộ Hèo dắt cô ta về quê cả tuần rồi dứt giây là không tốt”.
                    “Anh nói theo anh ở trong Nam, chứ thanh niên ngoài Bắc này nhất trí (tức đồng ý) với hành động của ông Hèo”.

                    Qua câu chuyện vừa rồi, tôi nhận ra vài điểm sau đây:

                    - Thật lòng mà nói, lời của các cô gái xã hội chủ nghĩa ở Nông Trường trà vừa rồi, chính là những lời than tự con tim các cô ấy rất là tội nghiệp! Các cô nói lên sự cùng cực về vật chất, và cùng cực về tình yêu trai gái như một số phận! Chấp nhận một cách tự nhiên như hơi thở từ giây này sang giây khác vậy! Nhưng tôi không cho là số phận, mà chính là tội ác của lãnh đạo cộng sản Việt Nam đã đẩy xã hội miền Bắc xuống đến tận cùng của đau khổ!

                    - Lời của tên Minh võ trang “tại vì chế độ trong đó thoáng hơn”, tôi tin là hắn bộc lộ bản chất thật trong con người của hắn. Hắn nhận ra điều đó, nhưng hắn không thể nói với đồng chí của hắn, và trong lúc bất chợt hắn không kịp nén lại bên trong mà thốt nên lời. Chừng như hắn nhận ra sự lỡ lời đó nên hắn xoay sang đề tài khác.

                    - Vậy là quan niệm hôn nhân của thanh niên xã hội chủ nghĩa trên đất bắc này không còn lồng trong cái gọi là lý tưởng cộng sản nữa, mà là gói gọn trong vật chất dù chỉ là mớ vật chất nhỏ nhoi của cô thợ may hay cô gái bán hàng mà họ gọi là mậu dịch viên. Hoàn toàn không còn tình yêu trong hôn nhân nữa.

                    Những nhận xét trên đây, chính là ông Hồ và những nhóm lãnh đạo cộng sản Việt Nam, vừa xây dựng con người trên nền tảng duy vật vừa phá tan đạo đức dân tộc để thay vào đó cái gọi là đạo đức cách mạng, chỉ biết nghe theo đảng và chết cho đảng. Hoàn toàn không có cái gì thuộc về bản thân của những thế hệ thanh niên đúng nghĩa thông thường nữa.
                    Miên man trong câu chuyện xã hội chủ nghĩa mà lần đầu tôi được biết qua những cô gái vừa nghèo vừa khổ, mà về đến Đội lúc nào không hay. Khi tiếng chú Hổ gọi tôi mới ngưng suy nghĩ vì đến cái chòi của chúng tôi rồi.
                    Tôi rút cây viết ra vì trong cây viết có cái đồng hồ nhỏ xíu mà vợ tôi cho hồi đầu năm nay, thấy còn thì giờ, tôi đi một vòng xem qua những đám bí rợ và khoai mì. Bí rợ thì vài tuần nữa là hái được, nhưng khoai mì còn phải vài tháng nữa. Trồng khoai mì thì sau khi bỏ “cọng hom” xuống cái hốc, cứ chờ đến ngày nhỗ lên lấy củ, trong khi dây bí rợ bò tứ tung phải kéo đầu nó để lên các tảng đá hoặc những nhánh cây nhỏ cho nó bám vào. Khi bí rợ ra hoa mà hoa thì có hoa đực hoa cái, cứ mỗi sáng anh Nguyễn Xuân Dung (Đại Tá Thiết Giáp) được phân công, len chân vào đám bí ngắt “hoa đực” đem cắm vào “hoa cái” gọi là “thụ phấn” để có đủ âm dương mà kết thành trái. Đúng ra theo tự nhiên thì “hoa cái” thụ phấn do ong, bướm, kiến, đậu trên hoa đực rồi bám vào hoa cái, thế nhưng “nước sông công tù” nên dư nhân công để làm “cái việc ấy” thay ong bướm. Khi từ nụ hoa kết thành trái thì phát triển nhanh lắm. Đến khi không cần cho kết trái nữa sau khi mỗi giây chỉ để 2 trái cho nó lớn, chúng tôi tha hồ ngắt đọt bí và bông bí luộc hay nấu canh đều ngon cả. Tôi nói luộc hay nấu canh, quí vị quí bạn nghe như những món ăn “đâu ra đó” chớ thật ra chỉ là nồi nước với đọt bí bông bí bên trong, đổ nước ra gọi nó là luộc, để nguyên nước cho vào chút muối với chút bột ngọt gọi nó là canh.

                    Nỗi khổ của hai ba thế hệ....(còn tiếp)

                    Comment


                    • #11
                      - bảy - Trại tập trung Nam Hà (tiếp theo)


                      Nỗi khổ của hai ba thế hệ.

                      Nơi mà chúng tôi chọn làm cái lều nhỏ xíu để nấu nước cho Đội và anh em tự nấu cái gì đó để ăn, là ngã ba đường mòn. Con đường mòn này dài theo thung lũng, có cái ngã ba leo lên dốc núi khá cao để qua thung lũng bên kia núi thuộc tỉnh Hà Sơn Bình, vì bên đó có nhiều người dân từ Phủ Lý vào khai phá trồng trọt. Trong số những người dân làm lụng bên đó có một gia đình bốn người, gồm: Một ông già khoảng 60 tuổi với 3 đứa cháu: Một cô gái khoảng 20 tuổi, và hai cậu bé 12 và 14 tuổi. Theo lời ông cụ, mỗi lần vào là ở đó một tuần, về lại Phủ Lý vài ngày thì trở vô. Nhìn thấy cả gia đình gánh khoai mì từ thung lũng bên kia, leo lên đỉnh núi cao, lại tuột dốc xuống thung lũng chúng tôi đang làm, lại leo lên cái đỉnh núi nữa mới xuống đến con đường đá gần nhà thăm nuôi để ra Ba Sao rồi về Phủ Lý. Những củ khoai mì cột chặt ở hai đầu cây tre mà gánh. Ông cụ với cô gái, mỗi người khoảng 15 kí lô, mỗi cậu bé 7 kí lô. Nhìn tận mắt cái lam lũ của gia đình này thật là tội nghiệp! Cuộc sống của họ bi đát quá! Hơn 20 năm sống trong xã hội xã hội chủ nghĩa trên đất Bắc cằn cỗi này, họ chỉ được ăn những củ khoai mì mà họ đổ ra biết bao công lao cộng với hiểm nguy của núi rừng mới có được! Nếu muốn ăn gạo, phải bán 3 kí lô khoai mì mới đủ mua 1 kí lô gạo.
                      Từ khi Đội chúng tôi vào đây, mỗi khi gia đình này cũng như những gia đình khác đi ngang đều ghé vào lều xin nước uống, vì chúng tôi luôn có nước trà. Một hôm tôi hỏi:
                      “Mỗi lần vào rẫy, bác phải mang theo thức ăn hay vào mua trong đó?”
                      “Đâu có mang gì theo ngoài gạo hoặc bắp với muối. Trong đó cũng đâu có gì ăn được ngoài rau, mà rau đâu phải lúc nào cũng có. Khi trồng chưa ăn được, phải chia nhau vào rừng tìm những thứ ăn được hái về ăn”.
                      “Bác làm gì ăn khi có rau?”
                      “Luộc chấm với muối chớ có gì khác đâu ông”.
                      “Bác có quen dùng bột ngọt không?”
                      Ông già hỏi lại: “Ông nói bột ngọt là gì thế?”
                      Cậu bé nhanh miệng: “Là mì chính đó Nội”.
                      Tôi hỏi cậu bé:
                      “Vậy là ở nhà có dùng phải không cậu bé?”
                      “Dạ có, nhưng ít khi lắm, vì phải mua”.
                      “Bây giờ tôi biếu bác một ít đủ nấu canh trong mấy hôm ông với các cháu ở trong rẫy. Dù sao thì có chút canh dễ ăn hơn”.
                      Tôi quay sang chú Hổ:
                      “Hổ ơi! Chú ráng cho ông cụ đầy hai muỗng bột ngọt nghe Hổ”.
                      Nhìn thằng bé cứ mân mê gói bột ngọt chút xíu trên tay với nụ cười vừa dễ thương vừa tội nghiệp! Chừng như nó đang nghĩ là sẽ được những bữa ăn ngon do cái gói nhỏ xíu này vậy!
                      Ông già run run:
                      “Cám ơn ông. Thật là quí hóa quá”.
                      “Không có chi đâu bác. Chắc bác cũng biết, trong hoàn cảnh chúng tôi chẳng phải nhiều nhỏi gì, nhưng giúp nhau được gì thì anh em chúng tôi không hẹp bụng đâu”.
                      “Chúng tôi biết. Ngoài Phủ Lý cũng biết. Tuy các ông như vậy (ý nói ở tù thì phải), nhưng cuộc sống của các ông vẫn hơn chúng tôi nhiều. Chúng tôi làm gì có cơm trắng như các ông, chỉ mong ăn no chứ đâu dám mong ăn ngon”.
                      “Thật tình tôi không ngờ cuộc sống của người dân đất Bắc xã hội chủ nghĩa này kém cuộc sống của người dân trong Nam chúng tôi không thể tưởng tượng được, dù rằng chúng tôi phải đương đầu với chiến tranh triền miên do ngoài này gây ra”.
                      Ông già buông một lời than rất tội nghiệp:
                      “Ngoài này nghèo lắm ông ơi!”
                      Trong cái chòi của chúng tôi có cái vạt giường nhỏ xíu và cái bàn ăn cũng nhỏ xíu, là tôi trả công cho hai cô con gái của anh chị Tạ bằng 100 gram bột ngọt. Hai con bé vào rừng tìm những sợi giây leo cở ngón tay út, phơi vài nắng cho dai rồi kết lại thành cái vạt giường nằm êm lưng lắm. Cái chân bàn bằng cây rừng, cái mặt bàn làm bằng cây chổm. Trước khi về trại phải đem giấu trong bụi rậm chớ để đây là mất, vì khu vực này có tù hình sự thường đi ngang để vào làng cùi mua gì đó cho những tên Công An cai tù.
                      Thời gian cứ tuần tự trôi qua và đám bí rợ đến ngày cắt trái. Đội chúng tôi cắt và gom lại một chỗ, Đội khác vào đây khiêng về. Phải một tuần lễ mới cắt hết trái. Tổng cộng lần cắt bí này mà họ gọi là thu hoạch đầu tiên, bộ phận kế hoạch cân được 2.600 kí lô. Thật ra, trước khi cắt bí thì anh em chúng tôi tự do ăn cắp những trái nho nhỏ đem về trại luộc, xào, kho, hay nấu canh. Còn tại chỗ thì cắt ăn công khai. Ngay cả quản giáo với võ trang, cho dẫu có lục lọi cách mấy cũng không thể nào tìm thấy tất cả trái bí.

                      Khu vực này khoảng 2 cây số vuông, rất nhiều tảng đá hốc đá mà ở đó giây bí trái bí chen lẫn với cỏ tranh và cây dại hoa dại. Tôi, anh Trần Ngọc Thống, và anh Nguyễn Xuân Dung chuyên viên thụ phấn, chúng tôi biết rõ những trái bí nằm ở đâu vì chúng tôi giấu nó từ lúc còn nhỏ, nên chúng tôi chỉ chỗ cho các bạn ăn cắp. Với lại theo lời của cán bộ Cảnh -quản giáo- thì bộ phận kế hoạch cho là “được mùa bí” nên họ chỉ kiểm soát qua loa chớ không hạch hỏi gì. Nói chung là họ không thể tìm thấy “cái bê bối” về cái gọi là “chỉ tiêu” đã giao cho chúng tôi.
                      Tôi xin nhấn mạnh, cái không khí dễ chịu đó không phải do chính sách của họ, mà là do chúng tôi mua chuộc mới có kết quả như vậy. Bất cứ lợi ích nào cũng có cái giá của nó mà. Trong nhà tù cũng vậy, nếu mình nhận ra được yếu điểm của họ trong khi mình có thể và có cách trả giá thì cái giá sẽ nhẹ nhàng.
                      Bếp của Đội chúng tôi có anh bạn sồn sồn và hai chú bạn trẻ. Trẻ là chú Hổ nấu cơm và chú Phùng A Ốn nấu nước. Sồn sồn là anh Trương Đình Thăng (Đốc Sự Hành Chánh) lấy củi cung cấp cho Hổ và chú Ốn. Anh Thăng cẩn thận lắm, khi vác củi về còn chặt nhỏ phơi khô mới giao “nhà bếp”. Nhờ vậy mà cứ vào đến chòi một lúc là chú Ốn gọi các bạn đến lấy nước sôi, vì dòng nước bên cạnh trong khi có sẳn củi khô. Các bạn cần nấu cơm thì đến suối vo gạo, cho nước vào rồi đem gởi chú Ốn vừa nấu nước vừa nấu giùm những lon gô hoặc gà mèn cơm hoặc canh. Những cái có quai thì chú máng quanh miệng thùng nước, những dụng cụ nấu nướng mà không quai, chú cào than ra ngoài và để lên đó.

                      Một hôm anh Thăng vác củi về là “tấn công” tôi:
                      “Anh Hoa, hai dì cháu con nhỏ đó hỏi thăm anh kìa”.
                      “Gì kỳ vậy. Hai dì cháu nào mà hỏi bất tử vậy cha nội?”
                      “Đừng vờ vịt nữa. Tuần trước có hai người, một sồn sồn một trẻ xinh xinh, ghé lều xin nước uống đó chớ ai. Có không? Khai mau lên?”.
                      “A! Hôm ấy là chú Hổ mời uống nước chớ hổng phải tôi à nghe. Lúc tôi vác cuốc về lều cũng là lúc bà ta đi ra, chớ có nói gì đâu mà bây giờ hỏi thăm”.
                      Anh Thăng cười cười:
                      “Tôi hổng biết, bà ta hỏi thăm thì tôi chuyển lời thôi. Còn muốn biết có hay không thì hôm nào dì cháu người ta đi ngang chận lại mà hỏi”.
                      “Anh quỷ quái lắm. Đã quen với ai trên núi rồi về đây kiếm chuyện phải hông? Khai thiệt nghe coi”.
                      Chú Hổ nhảy vào: “Anh Thăng có bồ rồi anh Hoa ơi”.
                      Anh Thăng xuống giọng chậm rãi:
                      “Đi trên núi, người ta chào mình, mình chào lại chớ có gì đâu”.
                      Tôi bắt bí anh:
                      “Vậy là nhận rồi hén. Người ta là ai? Khai lẹ lên”.
                      “Người ta là dì cháu đấy. Sao mà hỏi kỹ thế”.
                      “Hỏi kỹ đặng nghiên cứu xem có nên mét hay không vậy mà”.
                      Anh Thăng cười lớn:
                      “Đó” thì chưa rõ, chớ “đây” có hiếu với vợ lắm, đừng hòng mà đe với dọa”.
                      Tôi bèn cười theo:
                      “Ô! Đây cũng thế. Vậy là Phe ta rồi. Cho bắt tay cái đi”.


                      Vài nét đặc biệt.

                      Trong Đội 5 chúng tôi hầu như mỗi người có cái nét gì đó, hay gọi cho oai là cái “tài” gì đó, chẳng hạn như:
                      - Anh Huỳnh Văn Trứ (cựu Dân Biểu) là “kỹ sư” sửa đồng hồ. Đồng hồ hư nhận sửa đã đành, đồng hồ không hư cũng nhận sửa cho hư rồi sửa lại hết hư để khỏi cuốc đất.
                      - Anh Nguyễn Khoa Phước (cựu Nghị Sĩ) là ca sĩ già với giọng rất hấp dẫn “phụ nữ”, nhưng tiếc một điều là trong trại tập trung này không có tù nữ.
                      - Ông Lê Văn Sớt (Phủ Đặc Ủy Tình Báo) nằm cạnh tôi, tóc bạc trắng nhưng không bỏ sót buổi tập thể dục nào. Tôi với ông Sớt, ai dậy trước thì kêu người kia. Chúng tôi tập ngay trong mùng từ mờ sáng trước khi trực trại mở cửa buồng giam, chớ ra sân làm gì có thì giờ mà tập.
                      - Chú Nguyễn Văn Thuận (Sĩ quan Cảnh Sát) trong số các bạn trẻ của Đội 20, chuyên viên trốn lao động nhưng có tài kể truyện chưởng với những chi tiết được “pha chế” làm cho nội dung trở nên ly kỳ hấp dẫn.
                      - Chú Tâm “mập” cũng là bạn trẻ trong Đội 20 cũ, “mê” khơi khơi một cô khi thấy cô ta về làng cùi thăm thân nhân. Mê đến nỗi lúc say rượu mà miệng cứ nói câu “nàng ơi, nàng đừng bỏ ta nghe nàng”. Bạn bè cười quá trời, vì anh chàng Tâm thương cô nào đó chớ cô ta có thương lại đâu. Tình yêu một chiều đó quí vị quí bạn à!
                      - Chú Nguyễn Kim Tiếng (Cảnh Sát đặc biệt) cũng là bạn trẻ trong Đội 20 cũ, từ lúc ở tù không một thân nhân nào đến thăm. Ấy vậy mà chỉ hai bàn tay trắng trơn dần dần trở thành một trong những tù chính trị “giàu sụ” nhờ “bán hàng lậu” trong trại và ngoài trại. “Hàng lậu” thoạt nghe tưởng như ghê gớm lắm nhưng thật ra chỉ là những món lặt vặt như nắm rau, con cá, hộp sữa, trái chuối, củ khoai, … mua bên ngoài mang “chui” vào trại bán, mua áo quần từ bên trong mang “chui” ra ngoài bán. Nét đặc biệt của chú bạn trẻ này là khách hàng của chú, chẳng những là bạn tù trong trại, mà khách hàng còn là dân bên ngoài trại, và cả Công An cũng là khách hàng của chú nữa. Ngay đám nữ Công An bán hàng cho chú Tiếng đủ thứ hết, ngược lại thì mua áo quần lẫn những thứ hàng thường dùng do trong Nam sản xuất hoặc hàng ngoại quốc, như xà bông thơm, viên thuốc tây, kem đánh răng, răng vàng, nhẫn vàng, nói chung là thượng vàng hạ cám trong trại tù có đủ hết. Cái hoạt cảnh vui nhộn hơn hết là lúc Nguyễn Kim Tiếng, cầm cây kềm cạy cái răng vàng còn trong miệng một bạn cần bán để có tiền mua thuốc lào. Phải công nhận Nguyễn Kim Tiếng vóc dáng không có gì hấp dẫn, nước da ngâm đen, nhưng nói chuyện kèm theo nụ cười rất có duyên.
                      Khi có phương tiện trong tay kể cả tiền, chú bạn trẻ này dần dần mua chuộc được “Thịnh khuỳnh”, và mua luôn tên phụ trách giáo dục trại Nam Hà A là Vũ Quấc nữa. Nhờ vậy công việc “mua bán chui” vào trại ra trại an toàn mặc dù nội qui nghiêm cấm. Đến mức mua nguyên con dê của tên Niệm, phụ trách giáo dục toàn trại, khiêng vào trại bán lại anh em gần như công khai nhưng an toàn.
                      Thấy vậy, Đội 5 chúng tôi chuẩn bị Tết Nguyên Đán đầu năm 1984. Nguyễn Kim Tiếng tình nguyện mua nguyên con heo làm sẳn từ những Công An “tóc dài”, đem vào trại bán lại cho anh em có thịt ăn Tết, chỉ cần lời bộ đồ lòng nấu cháo cho cả Đội ăn là được. Thế là chiều 30 Tết, anh em trong Đội được ăn cháo lòng đúng nghĩa của nó. Điểm đáng quan tâm là tất cả anh em trong Đội, đều chung tay góp sức vào tổ chức tất niên chiều nay. Bạn nào làm được việc gì thì nhận ngay việc ấy, kể cả công việc lặt rau, kiếm củi, gánh nước, chụm củi, ..v..v.. Cũng xin nói thêm là mỗi khi chúng tôi “chui” được con dê hay con heo vào trại xẻ thịt bán cho nhau, thì y như rằng, đám Công An trực trại cũng có bữa nhậu không mất tiền. Âu đó cũng là “sòng phẳng theo luật chơi”, vì nếu không như vậy thì không thể nào “chui cả con heo con dê” vào trại được.

                      Anh em chúng tôi khoái nhất là mua cá do đám Công An cai tù mang vào trại bán. Khoái là vì bọn họ thức đêm thức hôm lặn lội xuống mấy cái hồ dưới cánh đồng chiêm câu cá, nôm cá, để rồi sáng sớm chúng nó đem cá chui vào cái khe thoát nước ở bờ tường đá tảng từ trong trại ra ngoài, sau đó chúng nó vào cổng trại túm cá trong cái bao đem bán cho chúng tôi. Chính vì vậy mà chúng tôi sử dụng chút tiền với vật dụng có được, để khai thác đúng mức cuộc sống thiếu thốn của chúng nó, ảnh hưởng trực tiếp vào sinh hoạt hằng ngày của tù chính trị chúng tôi càng lúc càng dễ thở hơn. Có lần tên cán bộ Quan, trong lúc uống cà phê với anh Phạm Kim Qui ở hàng hiên buồng (giam) số 1, hắn buột miệng:
                      “Tôi không hiểu tại sao khi mấy anh mới đến trại, chúng tôi bắt mấy anh phải đứng xa 6 mét mỗi khi cần nói chuyện với chúng tôi. Thật ra mấy anh rất tốt”.
                      Tất nhiên là hắn chỉ nói với chúng tôi chớ đâu dám để “đồng chí” của hắn nghe câu nói ấy, vì chúng nó có bao giờ tin vào chúng nó đâu.
                      Trong trại tập trung Nam Hà A này, tuy là qua những góc cạnh nhỏ thôi, nhưng chúng tôi có nhận xét chúng nó rất luộm thuộm về mặt tổ chức. Chẳng hạn như cấm mang tiền vào trại, nhưng khi tiền vào trại rồi thì tha hồ mua những thứ mà chúng nó đưa vào trại hoặc ngang qua các anh phụ trách mua hàng ở căn-tin của chúng nó ngay bên ngoài trại. Có lần bọn chúng đi săn được con nai, xẻ thịt để ở căn-tin bán từ sáng đến chiều không hết, bọn chúng mang vào bày ở giữa sân trại bán lấy tiền mặt mà không hỏi han gì về số tiền đó ở đâu ra. Sự thể như vậy, nhưng khi chúng nó khám xét lục soát buồng giam mà thấy tiền là tịch thu ngay trong khi chúng tôi không thể phân bua gì được, vì trái nội qui. Cho nên mua bán có vẻ dễ dàng, nhưng lúc nào cũng phải cất giấu tiền bạc cẩn thận. Phần tôi, tôi giấu tiền trong cái hộp đựng sữa bột mà tôi thường dùng loại này để gởi được nhiều trang thư về vợ tôi. Chiếc nhẫn thì giấu trong cái túi da đựng kem, bàn chải, xà bông, và dao cạo râu. Cái túi này có hai lớp mà phần đáy khá dày, để vào ngay lằn xếp và may dính vào đó.
                      Đến đêm, anh em chúng tôi trong buồng giam này cùng đón Giao Thừa bằng hoạt cảnh Sớ Táo Quân, có đủ Ngọc Hoàng Thượng Đế, Nam Tào Bắc Đẩu, với Táo Quân. Nếu quí vị quí bạn đứng bên ngoài cửa sổ đầu hồi buồng giam, sẽ thấy chúng tôi cười đến ra nước mắt, và ngay sau đó là từng nhóm năm ba người quây quần bên những gói bánh mứt, những cái ca cái lon nước trà hoặc cái gì đó đựng chút cà phê. Nhóm nào trong số chúng tôi cũng nói chuyện râm ran với ý tưởng lạc quan về ngày ra khỏi trại tập trung, nhưng không có chuyện nào dẫn đến kết luận rõ nét cả, vì lẽ chưa đủ yếu tố vững chắc mà toàn là đồn đoán trong dư luận, dư luận ở Sài Gòn, dư luận trong trại, và dư luận ngay trong buồng giam chúng tôi.
                      Trong những ngày nghỉ Tết, hầu như tất cả tù chính trị chúng tôi quây quần với cờ tướng, bóng bàn, bóng chuyền, nhưng ba môn thể thao này có khuynh hướng chìm dần trong khi môn bóng tròn ngày càng được anh em hâm mộ. Vài tháng nay, hai khung thành của cái gọi là “sân banh” có lưới bọc phía sau và hai cạnh. Lưới này đan bằng giây thừng phế thải từ kho của trại. Anh Dương Huy Nam, Tổ Văn Hóa, xin được gói thuốc lá đầu lọc của một bạn vừa được vợ đến thăm nuôi, làm “chìa khóa” (hối lộ) mở cửa nhà kho khiêng vào trại đống giây mục đứt nhiều đoạn. Lại phải trả công bằng 2 kí lô giò heo và 2 kí lô hủ tiếu cho mấy anh tù hình sự đan 2 lưới khung thành. Tuy không sắc sảo nhưng không đến nỗi tệ. Nói nghe nhẹ nhàng suông sẻ như vậy, nhưng thật ra cuộc sống trong trại tập trung mà chúng tôi làm được những chuyện như vậy không phải là dễ dàng, nếu như không có niềm tin vào tương lai dù chưa biết tương lai sẽ như thế nào, cộng với những phương tiện trong tay.

                      Tấm ảnh đầu tiên.

                      Tết năm 1984 này có sự kiện được xem là đặc biệt. Đó là tên trại trưởng trại Nam Hà A -Đại Úy Lới- cho phép gia đình anh Nguyễn Viết Tân (Đại Tá Hải Quân) ở lại một tuần kể từ 27 Tết, để nuôi anh Tân trong tình trạng bại liệt do tai biến mạch máu não. Gia đình anh Tân gồm vợ và con gái tên Phương Nga. Nhà trực trại dành một phòng trống nhỏ xíu để anh Tân được bạn khiêng từ trong trại ra nằm, vợ và con anh Tân từ nhà thăm nuôi vào đó chăm sóc anh. Hết giờ làm việc chiều, vợ con anh Tân trở ra nhà thăm nuôi, trong khi anh Tân được các anh Phan Văn Minh (Đại Tá Không Quân), Nguyễn Văn May (Đại Tá Hải Quân), và anh Phan Văn Phương (Thiếu Tá Hải Quân) khiêng vào trạm xá. Chị Tân và cháu Phương Nga có trường dạy “nữ công gia chánh” cùng tên Phương Nga ở góc đường Phạm Ngũ Lão, gần chợ Thái Bình, Sài Gòn. Chị Tân có mang theo nguyên liệu và dụng cụ làm bánh, kể cả mua than từ Hà Nội. Nhờ vậy mà mỗi đêm, chị Tân với “con gái rượu” của chị làm và nướng bánh, để sáng mang vào nhà trực trại hoàn chỉnh phần “bắt bông kem” để tặng Ban Giám Thị với trực trại gọi là “có đi có lại cho toại lòng nhau”. Chị cũng tặng cho anh em chúng tôi gần phần nửa trong số bánh mà chị với con gái của chị làm. Đều đều như vậy trong một tuần lễ chị được phép chăm sóc chồng.
                      Sáng Mồng Một Tết, theo đơn xin của chị Tân, tôi được ra nhà trực trại ngay trước cổng trại gặp chị. Lúc ấy cháu Nga lấy trong giỏ ra cái máy ảnh, tôi nói khẻ:
                      “Nga, con cẩn thận”.
                      Vừa nói tôi vừa chỉ tấm vách có chiều cao lưng chừng:
                      “Bên kia họ trông thấy và theo dõi nghe con. Nếu họ bắt gặp con chụp ảnh, có thể họ sẽ tịch thu cái máy, mà hổng chừng sẽ có biện pháp gì đó trong những lần thăm nuôi sau này nữa nghe con”.
                      “Dạ. Con cám ơn bác, con sẽ cẩn thận. Bác bước ra sát vách, con chụp lén cho bác một tấm ảnh đem về đưa cho bác gái”.

                      Thế là cháu Nga ra ngoài cửa xem có tên Công An nào ở đó không. Vắng vẻ. Tôi bước ra ngoài đứng vào một góc trong khi cháu bước vào trong rồi quay lại bấm máy thật nhanh. Tuy tấm ảnh không thành công về mặt kỹ thuật, nhưng với tôi thì thành công về tâm lý, vì từ nửa vòng bên kia trái đất, các con tôi trông thấy tôi qua tấm ảnh mờ mờ này.
                      Đến trước ngày hết phép, chị Tân lại làm đơn xin cho tôi ra nhà trực trại lần nữa. Chị nói với tôi:
                      “Anh biết không. Khi được trại cho phép ở lại một tuần, má con tôi mừng lắm. Nhưng ban đêm ở nhà thăm nuôi, má con tôi sợ lắm anh ơi! Nhà thăm nuôi sát chân núi, bên cạnh chỉ có dãy nhà của Công An, còn trước mặt là cái thung lũng mịt mù bóng tối. Nói thiệt với anh, má con tôi không dám ngủ cho nên phải thức làm bánh choán thì giờ còn hơn là nằm mà run, vì lúc nào cũng nghe như có bước chân bên ngoài. Không biết họ canh gác tuần tra hay rình rập ám muội gì thì không rõ, nhưng lúc nào má con tôi cũng sợ hãi!”
                      “Tôi nghĩ, không phải chúng nó canh gác gì đâu vì chúng nó đâu có sợ chị trốn mà canh giữ chị. Nhưng bên ngoài có người đi lại thì không ai khác hơn là bọn chúng nó đâu chị”.
                      “Suốt đêm, tôi với con Nga đâu dám ra ngoài. Hai má con cột cánh cửa dính vô cái ghế đặng không cho bên ngoài đẩy vào. Chỉ làm được như vậy thôi anh à”.
                      “Thành ra tuần lễ Tết này chị với cháu Nga vất vả quá, nhưng bù lại có được thời gian trực tiếp chăm sóc anh Tân, phải hông chị?”
                      “Con Nga nó vui lắm anh”.
                      Tôi phải vào trại ngay để kịp đá banh. Tôi thuộc đội banh hạng B nên đá trước để còn thì giờ cho hai đội hạng A. Tôi nói hạng A với hạng B chắc là quí vị quí bạn nghe có vẻ như “đâu ra đó” lắm, nhưng thật ra cứ anh nào nhanh tay lẹ chân mà biết kỹ thuật đá banh chút ít là hạng A, còn lại là hạng B chớ có gì ghê gớm đâu. Đang mùa Đông khá lạnh, cứ khoảng 5 giờ chiều là màn đêm xuống rồi. Sân trại toàn đá dăm mà chúng tôi gọi là “sân banh”, chiều nay “khán giả” đông nghẹt. Khán giả tù chính trị lẫn khán giả Công An vào xem. Cái lý do thu hút khán giả hôm nay là vì có “con gái rượu” của anh chị Nguyễn Viết Tân đứng xem. Cháu Phương Nga, khoảng 20 tuổi. Chỉ có “khán giả dân” duy nhất này trở thành cái “đinh” của khán giả Công An. Đội hình đội banh buồng 5 chúng tôi với chú Đinh Vượng trong khung thành, tôi hậu vệ thòng ở giữa, hậu vệ bên phải bên trái là anh Nguyễn Đức Đào với anh Hoàng Bá Thông. Trận banh bắt đầu độ 15 phút thì tạm ngưng, vì tên võ trang mới lên phiên gác cổng bước vào hỏi cháu Phương Nga:
                      “Cô là ai mà vào đây?”
                      “Tôi đến thăm ba tôi là Nguyễn Viết Tân. Thấy đá banh vui tôi vào xem”.
                      Hắn nạt: “Đi ra ngoài ngay”.
                      Tiếng một bạn nào đó trong số khán giả tù chính trị chúng tôi:
                      “Với phụ nữ phải lịch sự một chút chớ”.
                      Hắn quay tìm hướng có tiếng nói: “Anh nào phát biểu đó?”
                      Đâu có bạn nào điên mà lên tiếng, thế là hắn quê. Càng quê hắn càng tức, nhưng cũng tiết ra một chút lịch sự:
                      Mời cô đi ra”.
                      Không tên Công An nào có mặt lên tiếng cả, vì đó là quyền của tên gác cổng. Lại có tiếng của một bạn tù chính trị: “Vừa phải thôi chứ”.
                      Hắn không lườm lườm tìm ai nói nữa mà theo cháu Phương Nga ra cổng, rồi leo lên “chuồng cu” tiếp tục nhiệm vụ gác cổng.
                      Những ngày Tết trôi qua… Đội 5 chúng tôi trở vào thung lũng cỏ tranh, chuẩn bị đất xuống 10.000 cọng hom khoai mì cho số lượng phải trồng trong năm 1984. Ngày đầu tiên vào thung lũng, tên Cảnh -quản giáo- và tên Minh -võ trang- đồng ý cho Đội chúng tôi nghỉ trọn ngày. Tôi ướm thử tên quản giáo:
                      “Nhân ngày Tết, cán bộ có thể cho một số anh em chúng tôi sang khu nghĩa trang cắm nhang cho bạn bè nằm ở đó được không cán bộ?”
                      Hắn suy nghĩ một lúc:
                      “Tôi đồng ý nhưng anh phải hết sức cẩn thận, vì mấy ổng thấy chẳng những mấy anh bị mà tôi cũng bị kiểm điểm nữa”.
                      “Hổ ơi! Chú lo cơm trưa cho tuị nó nghe. Chú chịu khó đi dọc theo thung lũng nhổ cải trời về luộc ăn với thịt heo kho cũng được lắm nghe chú”.
                      Tôi với 10 anh nữa vẹt lau sậy và nhanh chân sang chân núi, nơi có một số mộ của các bạn. Đến nơi, tôi trao mỗi anh 5 cây nhang do hôm trước chị Tân cho tôi. Chúng tôi chia ra mỗi bạn đi một hướng, cứ thấy ngôi mộ thì khấn vái cắm nhang mà không phân biệt mộ của ai. Thật ra cũng khó nhận ngôi mộ lắm, vì mấy anh tù hình sự đấp sơ sài rồi trâu bò đạp lên, nên thấy đất cao cao một chút có vẻ như ngôi mộ là cắm nhang. Trong khi một số bạn theo tên võ trang vào làng cùi, xem họ ăn Tết ra sao, và nếu có gì mua được thì mua.
                      Sau khi trở về chòi, tôi với anh Thống đi vòng quanh khu trồng cây “so đủa” mà họ giao chúng tôi trồng thử. Chúng tôi trồng hai bên đường mòn dọc theo dòng nước quanh co giữa thung lũng, khi nó cao ngang đầu người trông đẹp lắm. Cây “so đủa” là cây nhiệt đới, bông của nó nấu canh chua hoặc xào ngon lắm, vì trên đầu của bông có cái hộc nhỏ chứa một chút mật, còn thân cây làm củi. Mùa hè và mùa thu, cây so đủa phát triển tốt như trồng ở miền Nam vậy, nhưng mới hai tháng mùa đông nó khuỵu hết trơn.
                      Trồng khoai mì xong, chúng tôi phải trồng 1.200 hốc bí rợ mà họ gọi là bí đỏ, sau bí rợ là trồng bí đao mà họ gọi là bí xanh. Bí rợ trồng theo hốc cho bò lên những tảng đá, bí đao trồng theo luống và làm giàn hình chữ A, cao 8 tấc (0.8 thước), để hai hàng giây bí leo lên. Vì thung lũng này toàn đá tảng, cho nên có những giàn bí chỉ có năm bảy giây mỗi bên thôi.

                      Tổ Văn Hoá.

                      Một buổi chiều về đến cổng trại, tên Lực trực trại điểm số cho Đội vào, nhưng hắn bảo tôi:
                      “Anh để Đội vào, còn anh đứng lại”.
                      Khi Đội vào trại xong, hắn ra lệnh:
                      “Ngay chiều nay, anh nhận bàn giao của anh Dương Huy Nam với trách nhiệm Tổ trưởng văn hoá, vì anh Nam được tha ra trại. Nhận xong, anh dọn sang buồng 7 ngay tối nay”.
                      “Sao lại là tôi?”
                      “Thôi. Vô trại lo công việc đi, ở đó mà hỏi tại sao”.
                      Anh Dương Huy Nam, đảng viên Việt Nam Quốc Dân Đảng nhưng tôi không rõ anh thuộc hệ phái nào, có điều tôi thắc mắc anh là thành viên đảng chính trị mà lại được ra trại một mình.
                      Anh Nam hướng dẫn tôi phải làm gì, khi có đơn thăm nuôi từ trực trại đưa vào, khi có báo do bộ phận giáo dục đưa vào, cho mượn sách và đòi sách, tổ chức vài môn thể thao để anh em vui Tết, nói chung là chẳng có gì gọi là quan trọng cả, vì tên Vũ Quấc là Tổ Trưởng Giáo Dục mà Tổ văn hoá này dưới quyền hắn. Nói cho dễ hiểu là làm theo lệnh của hắn chớ có tự mình đâu. Cái công tác tham mưu có gì ghê gớm mà Vũ Quấc cứ hỏi tôi:
                      “Anh có nắm được không?”
                      “Báo cáo “ban” có”.
                      Ở trại tập trung này, tất cả tù chính trị chúng tôi lẫn tù hình sự, phải gọi những Công An dù là lính, hạ sĩ quan, hay sĩ quan, là “cán bộ”. Nhưng còn một “tầng lớp” nữa mà chúng tôi phải gọi là “ban”. Ban, nguyên chữ là “Ban Giám Thị” nhưng gọi tắt là ban. Khi đứng trước tên nào đó trong thành phần Ban Giám Thị mà cần báo cáo, phải nói: “báo cáo ban” …. Ban Giám Thị trại này chỉ năm ba người gì đó tôi không rõ, nhưng trường hợp Vũ Quấc mà anh em tù cũ -trước khi chúng tôi từ Yên Bái đến đây- đều gọi là “ban”. Do vậy mà khi cần nói gì với hắn, phải mở đầu: “Báo cáo ban” trở thành cái lệ không miễn trừ, dù hắn không thuộc thành phần để được gọi là “ban”, nhưng nếu gọi hắn là cán bộ thì cái mặt của hắn trở nên cau có và có chuyện ngay.
                      Hắn nói thêm:
                      “Anh có điều gì không rõ phải hỏi anh Nam để được hướng dẫn”.
                      “Báo cáo ban, tôi không có gì phải hỏi thêm”.
                      Anh Dương Huy Nam hầu hạ tên Vũ Quấc này đến nơi đến chốn lắm. Mỗi năm có một hoặc hai lần nhà bếp có làm heo thì y như rằng anh Nam xuống bếp -kể cả ban đêm- chỉ cho các bạn nhà bếp xén những phần thịt ngon cung cấp với tính cách riêng tư cho hắn. Nhiều anh em chúng tôi bất mãn với anh Nam về cái việc cắt xén quyền lợi chung của cả trại để cung phụng riêng tư cho tên Quấc .
                      Tôi đang muốn ra sân vì trận banh gọi là tiễn anh Dương Huy Nam đang ồn ào ngoài sân trại. Sở dĩ có trận banh giao hữu giữa Đội banh tù chính trị chúng tôi với Đội banh Công An cai tù để tiễn anh Nam, vì phong trào đá banh bắt đầu từ anh Nam nối vào anh Phước về tổ chức, và tôi phụ trách cung cấp banh do vợ tôi cho kể cả xin của các chị bạn. Cuối cùng tôi cũng vào đá hiệp hai. Đội tù chúng tôi thắng Đội Công An cai tù 4-2.
                      Trở lại Tổ Văn Hoá. Năm 1978, khi chúng tôi từ trại Yên Bái chuyển xuống đây, văn phòng Tổ Văn Hoá trong gian nhà ọp ẹp mà họ gọi là câu lạc bộ. Trong một cơn mưa giông đã đè cái câu lạc bộ nằm sát mặt đất nên Tổ Văn Hoá phải chuyển vào khuôn viên buồng giam số 10, sử dụng gian nhà để đồ đạc làm văn phòng, còn buồng giam làm nơi hội họp được gọi là hội trường.

                      Tổ Văn Hoá, ngoài Tổ trưởng, còn có cụ Hoàng Văn Úy (Việt Nam Quốc Dân Đảng), anh Đinh Tiến Dũng (Thiếu Tá An Ninh Quân Đội. Anh Dũng là em ruột của kịch sĩ Thanh Hoài), anh Khiêm (Thiếu Tá bộ binh), và bạn tù trẻ Đinh Vượng (tổ chức Phục Quốc). Đó là trong văn phòng, còn phụ trách làm vườn trong khuôn viên buồng 10 là ông Vũ Văn Vỵ (đảng chính trị). Công việc gồm có:
                      - Nhận đơn thăm nuôi do trực trại đưa vào, ghi vào sổ, gọi các anh có gia đình đến thăm, hướng dẫn ra cổng cho trực trại.
                      - Nhận báo. Vài ba ngày tên Vũ Quấc hoặc tên Dục -phụ tá tên Quấc- đem vào một lần. Chuyển đều cho các buồng (tù hình sự không có). Khi các buồng hoàn trả, cho vào tủ cất.
                      - Trong trại có xảy ra việc gì làm mất trật tự thì đến giảng hòa, nếu không được thì báo cho đám trực trại vào giải quyết. Các buồng giam tù hình sự đánh đấm đâm chém như cơm bữa, không đánh nhau cũng là tranh cãi ồn ào.
                      - Nếu có bạn nào bệnh bất ngờ, đi mời bác sĩ (cũng là bác sĩ tù) ở trạm xá lên hoặc khiêng bệnh nhân xuống trạm xá.
                      - Điều hành công việc cho mượn sách. Trong ngăn sách có khoảng 700 cuốn, có đến hơn phân nửa là sách dịch của Nga.
                      - Vài ba tháng, bộ phận giáo dục có đem phim vào chiếu ở sân trại. Thông báo các buồng đến xem. Phần lớn là phim của Nga.
                      - Tổ chức văn nghệ và thể thao nhân ngày Tết, do anh em chúng tôi thực hiện.

                      Trại trưởng mới, tù dễ thở.

                      Bận rộn nhiều nhất của chúng tôi là đá banh. Từ đầu năm 1984, chúng tôi được tổ chức đá banh nếu có thì giờ chớ không cần đến ngày nghỉ nữa. Thường thì các Đội làm thông tầm về trại khoảng 2 đến 3 giờ chiều, hễ “cáp độ” được là ra sân đá ngay. “Cáp độ mà tôi dùng ở đây, được hiểu là có được hai Đội thì đá chớ với nhau cho vui, chớ không mang tính chất ăn thua bằng vật chất. Xem như phụ trách cáp độ là ông Lê Phước Thưởng (đảng chính trị), tuy lớn tuổi nhưng tinh thần thể thao còn cao lắm. Ông thường đến các buồng cáp độ ra sân, có khi cáp độ ngay tại chỗ lao động nữa. Ông là cầu thủ Đội “lão tướng”, đá hậu vệ, nhưng nhớ khoảng sau 10 phút là phải đưa lão tướng khác vào thay để ổng ra ngoài đứng thở.
                      Đội banh lão tướng chúng tôi gồm: Anh Cao Văn Ủy thủ môn, ông Lê Phước Thưởng, ông Nguyễn Hữu Vị (Phủ Đặc Ủy Tình Báo), ông Lê Văn Sớt (Phủ Đặc Ủy Tình Báo), anh Phạm Kim Tấn góc trái (Trung Tá Cảnh Sát), anh Nguyễn Thành Long (Phủ Đặc Ủy Tình Báo), và anh Trương Đình Thăng (Đốc Sự Hành Chánh). Nhưng chỉ sau hai trận thì Đội banh “trẻ” phản đối cầu thủ Thăng dữ quá, với lý do cầu thủ lão tướng mà chưa đến 50 tuổi. Thế là phải “loại” anh Thăng ra và đưa cầu thủ Bùi Đức Tài vào. Anh Tài là cầu thủ góc mặt. Tôi phụ trách trọng tài có cái còi hẳn hòi, chỉ vào trận khi thiếu “lão cầu thủ”.
                      Trong khi “phong trào” đá banh -tạm gọi như vậy- giúp anh em chúng tôi không bị nhốt trong buồng giam, thỉnh thoảng tên Vũ Quấc (tên của hắn viết như vậy đó), cán bộ giáo dục trại vào kiếm chuyện. Có hôm hắn nói đá banh gây ồn ào trong trại, có hôm hắn dọa đóng cửa buồng giam, và rồi hắn yêu cầu tên Lực, cán bộ trực trại nhốt tất cả vào buồng giam, nhưng tên Lực trả lời là Ban Giám Thị cho phép. Vì đó là quyền của trực trại nên hắn im. Trong thời gian gần đây, tên Quấc tỏ ra lấn quyền Trưởng Trại A mà tiêu biểu là gần như quyết định về thời gian thăm nuôi của tù chính trị chúng tôi. Không rõ hắn với Đại Úy Lới -Trưởng Trại A- như thế nào mà mỗi khi hắn cho ý kiến “thuận” sau khi nhận tiền đút lót, thì hầu như Trưởng Trại đều chấp thuận đơn xin thăm gặp gia đình theo ý kiến của hắn. Theo tên Dục, phụ tá cho hắn thì hắn đang âm mưu “hạ bệ” tên Lới để hắn lên nắm chức Trưởng Trại A này.
                      Dưới nét nhìn của chúng tôi, tên Thịnh “khuỳnh” trực trại là loại ác ôn về những sinh hoạt của tù trong phạm vi quyền hạn của hắn, trong khi Vũ Quấc vừa độc vừa đểu khi hắn cho ý kiến cái gọi là “nhận xét về mức độ cải tạo” của tù. Có thể nói một cách chắc chắn rằng, không một tên Công An nào trong trại Nam Hà A này chơi với hắn cả.
                      Cuối cùng thì trại Nam Hà A cũng có Trưởng Trại mới, nhưng không phải Vũ Quấc mà là Đại Úy Công An Bùi Dênh. Cũng từ đó, tên Vũ Quấc mờ dần ở vị trí cán bộ giáo dục trại A. Vẫn theo tên Dục, những đơn xin thăm gặp gia đình của tù chính trị, tuy rằng Vũ Quấc vẫn có ý kiến nhưng không còn tính cách quyết định như thời tên Lới làm trại trưởng nữa. Tuy Bùi Dênh là loại vai u thịt bắp, nhưng hắn có chút ít cởi mở đối với tù chính trị chúng tôi. Tôi nhấn mạnh về “chút ít cởi mở” của Bùi Dênh, là do chính hắn sau một chuyến công tác trong Nam trở về Bắc, chớ không phải cởi mở do chính sách của Bộ Công An. Tiêu biểu cho “chút ít cởi mở” là Bùi Dênh cho phép gặp gia đình 24 tiếng đồng hồ, đôi khi được 48 tiếng, và có trường hợp bệnh hoạn cần gia đình chăm sóc sẽ được xét thăm gặp trọn tuần. Mặt khác, Bùi Dênh còn khuyến khích chúng tôi tiếp tục giữ phong trào đá banh.
                      Phải công nhận rằng, được thăm gặp một ngày hay hai ngày, nói chung là nhiều giờ, ngoài chuyện riêng tư còn giúp vợ chồng hiểu sâu thêm hoàn cảnh gia đình nhất là cuộc sống và học hành của các con, sau khi chúng tôi bị đẩy vào các trại tập trung. Từ đó, người chồng có cơ hội “rót” vào tai vợ những lời khen nhẹ nhàng, người cha “rót” vào tai con những lời khuyến khích nồng nhiệt cùng với những hướng dẫn cần thiết, bởi lời khuyến khích hay lời hướng dẫn của những người chồng người cha bị nhốt trong bốn bức tường trại tập trung có ảnh hưởng mạnh mẽ, nếu như khéo léo tế nhị trong cung cách xử sự với vợ với con. Và cao hơn nữa, trong một đôi ngày bên nhau có khả năng củng cố thêm tình cảm thân thương gia đình, nâng đỡ thêm nghị lực để vượt qua cuộc sống đầy bất trắc trong xã hội mà nhóm lãnh đạo cuồng tín cai trị, luôn ập lên đầu gia đình các sĩ quan viên chức và cán bộ Việt Nam Cộng Hòa cũ!
                      Nhìn chung, trong đầu trưởng trại Bùi Dênh có mưu định gì thâm độc đối với tù chính trị chúng tôi hay không thì không rõ, nhưng có điều trước mắt là anh ta tạo không khí giảm bớt tính cách hà khắc với chúng tôi. Nhớ lại thời trưởng trại Huy “hô”, cái không khí trong trại tập trung này lúc nào cũng nghẹt thở, bởi những gì xếp vào loại hắc ám nghiệt ngã đều có ở đây. Cho đến cuối thời tên Huy có nới lỏng đôi chút do các anh em Đội Trưởng chúng tôi tranh đấu đòi hỏi, như ban đêm đem đồ vật vào buồng giam để tránh mất trộm và nấu ăn có thêm dinh dưỡng. Thời trưởng trại Lới “lé”, sự sa ngã của đám Công An từ trực trại, quản giáo, võ trang, đến đám Công An hướng dẫn thăm nuôi rất rõ nét, chung qui do tù chính trị chúng tôi mua chuộc bằng tiền và bằng vật chất. Vì bất cứ sản phẩm gì do xã hội xã hội chủ nghĩa sản xuất với phẩm chất quá ư tồi tệ, nên những sản phẩm mà anh em chúng tôi có là từ ngoại quốc gởi về, hoặc ít nhất là do sản xuất trong miền Nam phẩm chất vẫn cao hơn, nên khả năng thu hút họ rất mạnh tong cuộc sống thiếu thốn của họ.
                      Thấy đám trực trại cũng như đám quản giáo buồng giam giảm bớt mức độ khắc khe, từng bước, các anh trực buồng giam xới khoảnh đất bé xíu phía sau buồng để trồng vài luống rau có thêm chất dinh dưỡng. Dần dần những bầu những mướp đậu rồng đậu đủa che kín bờ tường, bên dưới thì hành ngò cải xanh cải bắp ớt cà xanh tươi. Không thấy phản ứng của họ, nhóm chúng tôi trong tổ văn hoá cũng xới khoảnh đất phía sau hội trường trồng rau trồng đậu. Nhìn vào chẳng bao nhiêu, nhưng thật sự những hoa màu ít ỏi đó cũng góp phần đáng kể cho bữa ăn của chúng tôi, nhất là các anh bị bệnh khó trị.
                      Về “thư chui” mà trong suốt thời gian trong Đội trồng rau tôi gởi vào “hộp thư chết”, nhưng khi vào tổ văn hoá thì tôi rất lo là không biết phải bằng cách nào để tiếp tục gởi thư chui. Nhưng rất may có chú Đinh Vượng rất trẻ, thường giúp đám trực trại những thứ lặt vặt mà chúng nó cần, nên chú được đám trực trại cho ra vào cổng trại với nhà trực trại khi cần. Do vậy mà tôi nhờ chú lận lưng “thư chui” đưa ra cho anh tù hình sự từ nhà thăm nuôi vào trực trại, hoặc vào bếp của Công An bên ngoài trại. Một đôi khi chú Vượng ra tận nhà thăm nuôi, bằng cách len lỏi luồn lách giữa các dãy nhà lụp xụp của Công An, rồi xuống lưng chừng triền núi ra tận nhà thăm nuôi, tạt vào nhà của đám Công An phụ trách ở đây để mời chúng nó hút thuốc hay biếu gói cà phê, sau đó xin phép chúng nó chạy qua nhà thăm nuôi đưa cho các bà các chị thăm tù chính trị chúng tôi nữa. Phải có “tí hối lộ” với vài lời “giao tế” như vậy mới “thuận buồm xuôi gió”.
                      Công việc tương đối nguy hiểm, nhưng Đinh Vượng nhanh tay lẹ chân mà lại mau miệng nữa, nên chẳng mấy khi bị chúng nó bắt tại trận, chẳng qua là nghi ngờ thôi. Nếu bị bắt, Đinh Vượng xuống nước năn nỉ, điều mà các anh lớn tuổi như chúng tôi không thể hạ mình làm như vậy. Lại có khi Đinh Vượng mang vào trại một lúc đến mấy ngàn đồng trao lại các bạn, và hoàn toàn mang giùm chớ không nhận đồng thù lao nào cả. Trước kia Đinh Vượng là chuyên viên cơ khí phục vụ Sư Đoàn 3 Không Quân, bị bắt năm 1976 khi tham gia tổ chức Phục Quốc.
                      Anh em trong Tổ văn hoá chúng tôi lại dọn sang buồng giam số 1, ở chúng với tổ văn nghệ của anh Phạm Kim Qui, và tổ chăn nuôi của anh Chu Mạnh Bích (Đại Úy Không Quân).

                      Những màn kịch cởm.

                      Hạ tuần tháng 1/1985, hơn 100 anh được ra về. Trước ngày chánh thức có lệnh tha ra trại, nhiều tin đồn đãi đưa vào trại là người này có tên người kia có tên, bắt nguồn từ những Công An “tóc dài” có liên lạc buôn bán chui hoặc thường nhờ vả thuốc men của tù chính trị. Anh Huỳnh Văn Châu (Không Quân) đang trong tổ thợ điện của trại, chạy tìm tôi đang chăm sóc vườn rau “mini”:
                      “Anh ơi! Em có tên về rồi. Con “Hoa điện” vừa cho em hay và em đã hỏi lại thì đúng rồi”.
                      “Hoa điện” là tổ trưởng điện, cán bộ quản giáo của anh Châu.
                      “Hay quá. Vậy thì anh có thì giờ thu xếp chuyện gia đình cho ổn, chớ tình trạng của anh còn kéo dài, tôi e gảy gánh thiệt đó Châu”.
                      “Em cũng lo lắm anh”.
                      “Hãy cố lên. Đã có được thời gian, anh đừng để vấn đề vuột khỏi tầm tay nghe Châu”.
                      Anh Ngợi cũng tìm tôi:
                      “Anh ơi! Em cũng có tên về rồi Anh. Anh Châu có nói với anh chưa?”
                      “Có. Châu mới nói với tôi đây. Anh về là nhanh tay lẹ chân tổ chức đám cưới cô bạn gái chờ anh hơn chục năm rồi. Tình yêu như vậy tôi cho là đẹp lắm, vì thời gian thử thách quá dài với lại trong hoàn cảnh nghiệt ngã”.
                      “Em sẽ cố gắng nhưng phải về mới biết rõ sự việc được anh”.
                      Phải nhận rằng, anh em tù chính trị chúng tôi xôn xao trong ý nghĩa tốt, có thể nói vui vẻ là khác. Tối đến, anh Châu với tôi ngồi đối diện hai bên sàn gác. Châu nói:
                      “Anh ơi! Một trăm mấy anh em mà tụi nó chia làm hai chuyến đi, cách nhau vài ngày, và nghe đâu chuyến thứ nhì có quay phim nữa”.
                      “Liệu về kịp Tết hông Châu?”
                      “Con Hoa nó nói em về đến Sài Gòn trước giờ Giao Thừa. Thôi thì miễn về là được rồi anh, sớm muộn cũng không sao”.
                      Quả thật khi họ đọc danh sách thì những anh được đồn đoán đều đúng, và về Sài Gòn trong hai chuyến cũng đúng luôn. Ngay sau khi họ đọc danh sách ra trại, tổ văn hóa chúng tôi bận tíu tít, vì họ bảo viết đến mấy bản danh sách, cùng lúc gọi các anh đến hội trường làm thủ tục. Anh Khiêm trong tổ văn hoá được về trong đợt này. Anh em có tên ra về cùng với khá đông anh em không có tên cũng có mặt trong khuôn viên buồng 10, về thì vui đã đành nhưng chưa về cũng vui, vì nhắn gởi về gia đình. Tụm năm tụm ba trò chuyện khá ồn ào, pha lẫn trong tiếng của đám Công An gọi từng anh vào làm thủ tục. Chuyến thứ nhất lên xe trại ra Phủ Lý để lên Hà Nội, các bạn trong chuyến thứ nhì chuẩn bị cho đoàn quay phim dường như của Thụy Điển đang thu hình các Đội trồng rau gánh rau về trại. Cứ mỗi lần có phái đoàn đến thăm trại cho dù là cộng sản hay tư bản thân cộng, Bộ Công An từ Hà Nội xuống hướng dẫn trại trưởng tổ chức màn kịch để phô trương. Muốn phô trương phải che giấu cái tồi tệ của họ, mà chính vì che giấu lại làm cho màn kịch của họ trở nên tồi tệ hơn. Mời quí vị quí bạn theo dõi 3 màn kịch tồi.

                      Màn kịch thứ nhất.

                      Thật là vô duyên khi hai đội banh tạp nham bị bắt buộc vào sân đấu với nhau để họ quay phim. Theo lời của đám trực trại thì Bộ Công An muốn đoàn quay phim ngoại quốc thấy cảnh sinh hoạt của tù chính trị, nhưng theo chúng tôi nhận xét thì nhóm quay phim chú trọng thu hình những lối ra vào khu vực các buồng giam, vì họ đặt hai máy thu hình ở hai đầu sân thu hình sự đi lại của anh em chúng tôi ra vào các hành lang đó. Không hiểu họ khai thác góc cạnh nào trong sự đi lại của anh em chúng tôi, nhưng rõ ràng là họ chú trọng những hình ảnh đó hơn là trận banh trên sân.
                      Đến tổ dịch tài liệu do anh Lại Đức Chuẩn phụ trách, được chọn lọc hẳn hòi chớ không phải toàn tổ đều tham dự trình diễn tại hội trường, trong khi tổ văn nghệ do anh Phạm Kim Qui phụ trách trình diễn nhạc hòa tấu. Trong màn này có lẽ họ muốn phô trương “sinh hoạt của tù chính trị trí thức” là như vậy đó.

                      Màn kịch thứ hai.

                      Sau đoạn phim về trận banh tạp nham với hai tổ dịch thuật và văn nghệ, đến đoạn phim tù chính trị ăn cơm chiều với “thực đơn” đặc biệt. Đám trực trại cho dọn cái gọi là nhà ăn của buồng giam số 1, để ở đó một cái bàn với sáu ghế ngồi. Cả mấy trăm tù chính trị mà chỉ có một bàn ăn duy nhất, làm sao che giấu cái bản chất dối trá trước phái đoàn truyền thông quốc tế? Vậy mà họ vẫn cứ thực hiện. Sáu anh tù chính trị được chỉ định ngồi vào bàn ăn “kịch cởm” này, họ bắt phải mặc áo quần mà họ nói là đẹp nhất. Tôi với cụ Hoàng Văn Úy đến từng anh thuyết phục nên mặc đồ thường thôi, vì hy vọng đoàn quay phim này sẽ có tác dụng thuận lợi cho mình khi họ phổ biến trên hệ thống truyền thông thế giới. Các bạn đồng ý, nhưng cũng cố gắng một chút tươm tất, nếu không sẽ không yên với đám an ninh của trại.
                      Tôi và anh Đặng Hoàng Long đứng nhìn nhóm Thụy Điển thu hình. Anh chàng chuyên viên chỉ đưa ống kính quét một lượt phần trên bàn, rồi anh ta ngồi bệt trên sàn xi-măng, đưa ống kính vào các ống chân bàn chân của “thực khách” và thu thật chậm nên không sót bàn chân anh nào cả. Đó là những bàn chân nứt nẻ bị bùn đen bám vào, cộng với nước phèn ngấm vào da, làm cho những bàn chân trở nên sàm sở, và người quay phim khai thác một cách rất nghệ thuật về những chứng tích không thể chối cải trong trại tập trung của cộng sản Việt Nam.

                      Màn kịch thứ ba.

                      Lúc ấy trời tối hẳn, vì mùa đông nên thì giờ ban ngày ngắn hơn thì giờ ban đêm. Họ hoàn toàn thu hình mà không hỏi bất cứ ai về bất cứ điều gì. Nhóm quay phim Thụy Điển yêu cầu Công An cho mở các phên cửa sổ để có chút ánh sáng thu hình vài sinh hoạt trong buồng giam số 1. Nghe thông dịch xong, tên Công An từ Hà Nội xuống ra lệnh cho Công An trại:
                      “Không được. Nói với chúng nó nếu mở tấm phên thì mấy anh này chịu lạnh không nỗi”.
                      Thật ra không phải đám Công An Hà Nội sợ tù chính trị chúng tôi lạnh đâu, và đây là bằng chứng vẫn do tên Công An Hà nội nói:
                      “Bọn này ghê lắm! Chúng nó quay toàn những cảnh không như Bộ hướng dẫn chúng nó trước khi vào trại. Không cho chúng nó quay nữa”.
                      Sau cái lệnh không cho mở tấm phên cửa sổ, anh chàng chuyên viên thu hình Thụy Điển cao lêu nghêu, lặng lẽ ra chỗ xe của anh ta ngoài sân đem vào cái ống trắng giống ống đèn néon nhưng lớn một chút, dài khoảng 6 hay 7 tấc gì đó. Hóa ra cái ống ấy là đèn điện tử, tỏa một vùng ánh sáng thật dịu nhưng thật mạnh trong khoảng chừng một thước vuông, đủ để họ lần lượt thu hình 3 quang cảnh.
                      Cảnh 1 là anh Đặng Hoàng Long (họa sĩ và là thông dịch viên Anh ngữ) cùng với một bạn nữa (dường như là anh Bửu Uy) đang đánh cờ tướng.
                      Cảnh 2 là anh Nguyễn Hữu Vị (Trung Tá, Phủ Đặc Ủy Trung Ương Tình Báo) có hàm râu dài trắng phếu, đang ngồi vá chiếc áo mùa đông, trông thật là buồn!
                      Và cảnh 3 là anh Phạm Văn Thuần (Đại Tá, Phủ Thủ Tướng) dưới ánh đèn leo lét đang cắm cúi viết “thư tình già” gởi về cho “má bầy trẻ”. Cái gọi là bàn viết của anh Thuần chỉ là cái mền chồng lên cái gối do mấy bộ quần áo tù cuộn lại. (Mấy tháng sau đó, con gái của anh Vị từ Paris gởi về anh Vị tấm ảnh “anh ngồi vá áo” do chụp lại từ trong tivi mà cuộn phim đó trình chiếu trên hệ thống tivi nước Pháp).
                      Trước khi rời trại, một anh chàng trong nhóm quay phim của Thụy Điển cầm cái micro dài, đứng giữa sân áng chừng 5 phút trong khi anh chàng quay phim thu hình anh ta. Trại trưởng Bùi Dênh nói với đám trực trại đang đứng nhìn:
                      “Cứ để nó thu, cho nó thấy sự yên tĩnh trong trại. Điều đó tốt thôi”.
                      Hôm sau, các Đội xuất trại xong, tên Niệm -phụ trách giáo dục của toàn trại- vào tổ văn hoá:
                      “Anh Hoa. Anh Vũ Tiến Phúc có đi lao động không?”
                      “Tôi không biết cán bộ”.
                      Hắn quay sang tên Lực trực trại:
                      “Đồng chí Lực, cho người xuống đồng tìm anh Phúc, bảo về trại ngay”.
                      Nửa giờ sau, hắn nói với anh Phúc đang đứng trước mặt:
                      “Anh đã có tiến bộ về tư tưởng thông qua phóng sự do đài truyền hình Cần Thơ thực hiện hai tháng trước. Ông Bộ Trưởng (Công An) xem xong đoạn phim đó ra lệnh thả anh về. Anh tiến hành thủ tục ra trại ngay hôm nay để cùng về với toán kia”.

                      Xin nói thêm một chút. Khoảng năm 1977, lúc bị nhốt trong trại tập trung trên Yên Bái, anh Vũ Tiến Phúc có nói với tôi rằng, anh có liên hệ gia đình với cộng sản Võ Trần Chí, Bí Thư thành ủy Sài Gòn mà chúng nó lắp cái tên ông Hồ thay vào chữ Sài Gòn. Theo người nhà của anh cho biết, thì Võ Trần Chí muốn lãnh anh ra trại nhưng anh không đồng ý. Anh nói anh không muốn dính dáng tới cộng sản dù là anh em.
                      Về đoạn phim mà tên Niệm gọi là “phóng sự”, thật ra anh em tù chính trị chúng tôi không ai biết về cuộc phỏng vấn của đài truyền hình Cần Thơ tại trại Nam Hà A này cả. Chỉ biết là họ có thu hình anh Vũ Tiến Phúc và anh Lâm Chánh Ngôn (Đại Tá, Sư Đoàn 21 Bộ Binh). Hôm đó là buổi chiều, họ thu hình hai anh đứng cuốc đất trên khoảng đất nhỏ xíu ngay góc cái giếng lớn cạnh cổng chánh của trại. Khoảng đất “đầu thừa đuôi thẹo” chút xíu xìu xiu này chưa bao giờ trồng trọt gì cả. Còn phỏng vấn lúc nào và ở đâu, chúng tôi hoàn toàn không biết.
                      Nếu cho rằng đài truyền hình Cần Thơ muốn phỏng vấn những cựu sĩ quan Việt Nam Cộng Hòa từng phục vụ vùng đồng bằng Cửu Long mà đài truyền hình này xem là địa phương, thì đâu phải chỉ có anh Phúc với anh Ngôn, mà có các anh Nguyễn Văn Của, Nguyễn Văn May, Huỳnh Thanh Sơn, và nhiều nữa. Phải chăng đó chỉ là cách nói của trại như là lý do ra về của anh Phúc do ông Bộ Trưởng Bộ Công An “tử tế và rộng lượng quá”, chỉ cần lúc nhàn hạ ngồi xem một đoạn phim là đủ yếu tố để quyết định thả tù, loại tù mà ông Thủ Tướng Phạm Văn Đồng đã tuyên bố là không thể tha thứ.

                      Buổi trưa, tất cả các anh rời trại chuyến thứ hai, cộng thêm anh Vũ Tiến Phúc, tập trung ở khuôn viên buồng 10 chờ lên xe ra Phủ Lý. Đám trực trại không cho tiếp xúc với anh em còn ở lại. Lệnh là như vậy, nhưng giờ trưa chẳng có tên nào vào trại, thế là anh em chúng tôi tha hồ nhắn gởi về nhà.
                      Khi tập trung để đám trực trại điểm số, cũng là lúc nhóm quay phim Thụy Điển làm công việc thu hình. Nhóm này thu hình khi anh em ra cổng trại đi bộ lên chỗ xe buýt đậu trước nhà tên Lưu Văn Hán, trại trưởng toàn trại Nam Hà. Nghe đám trực trại nói chuyện, mới biết là nhóm quay phim Thụy Điển thu hình tại nhà ga Hà Nội, sau đó lên phi cơ vào Sài Gòn để thu hình các anh tại nhà ga Hòa Hưng.
                      Tháng sau đó, một anh bạn được vợ đến thăm, nhờ đó mà anh em chúng tôi biết nhóm quay phim Thụy Điển theo anh Đoàn Viết Cảnh -trong số được tha- và gia đình về đến nhà, nhưng không rõ là họ có phỏng vấn gì không.
                      Khoảng hai tháng sau đó, tên Lực trực trại, vào buồng giam số 1 chúng tôi nói chuyện linh tinh. Sau khi uống tách cà phê, hắn nói:
                      “Mấy thằng Thụy Điển đểu lắm. Nó quay phim các anh ở đây nó không hỏi ai điều gì, nhưng khi về bên đó nó thuyết minh ngược lại hết làm cho Bộ Công An bị phê bình dữ dội”.
                      “Họ thuyết minh thế nào vậy cán bộ?”
                      “Khi thu hình Đội trồng rau trên đường về trại, Ban Giám Thị bảo bó cuốc xẻng lại và vác về cho nó thấy là cẩn thận, nhưng lời thuyết minh trong phim cho rằng trại bắt các anh vác củi về cho trại sau giờ lao động. Nó nói như vậy là vì nó chỉ thu hình từ phía trước, mà phía trước chỉ là những cán cuốc cán xẻng chớ đâu thấy lưỡi cuốc lưỡi xẻng. Còn lúc nó đứng thu âm thanh ở giữa sân, nó thuyết minh là sự khắc nghiệt đến mức mà hằng ngàn tù nhân cũng không dám phát ra một âm thanh nào cả, nghĩa là một không khí im lặng đến nghẹt thở! Đểu đến thế!”
                      “Đúng là chúng nó đểu rồi”.
                      Đó là lời của cụ Hoàng Văn Úy nói theo kiểu vuốt đuôi tên Lực, nhưng trong lòng anh em chúng tôi thầm cười “cái đểu rất đểu với bọn cộng sản quá đểu”. Thế là những màn kịch tồi đã bị nhóm thu hình Thụy Điển vạch trần một cách nghệ thuật. Xin cám ơn các bạn Thụy Điển trong nhóm quay phim ấy.

                      Lại một cái Tết trong tù.

                      Sau khi các anh thuộc chuyến thứ hai ra về, tù chính trị chúng tôi còn lại vừa hơn 400, chuẩn bị “ăn Tết”. Tết đầu 1985 này có cái đặc biệt, rất đặc biệt. Đó là trại trưởng Bùi Dênh cho phép tất cả vợ con của tù chính trị đang có mặt tại nhà thăm nuôi ngày 30 Tết, được ở lại “ăn tết” với chồng. Theo cái lệnh đặc biệt đó, các anh sau đây được sống với vợ con trong 3 ngày Tết: Anh Vĩnh Thái, (Trung Tá Nhảy Dù), anh Trần Hiệp Thới, anh Nguyễn Minh Công, anh Huỳnh Quang Minh, và anh Huỳnh Chí Tài (anh Tài quốc tịch Hong Kong).
                      Lần đầu tiên, sáng Mồng Một, phái đoàn tù chính trị gồm các anh Đội Trưởng và Tổ Trưởng do tên Dục hướng dẫn lên nhà trại trưởng chúc Tết. Nhưng Lưu Văn Hán, trại trưởng Nam Hà đã về quê ăn Tết, giao lại cho Đại Úy Tân, phụ trách giáo dục toàn trại. Tên Niệm mở đầu:
                      “Nhân ngày đầu năm, Ban Giám Thị muốn tiếp xúc với đại diện trại viên (họ gọi tù chính trị chúng tôi là trại viên) và các gia đình đang được thăm gặp thân nhân, để chuyển lời thăm hỏi và chúc mừng đầu năm của Trại Trưởng. Bây giờ mời một anh đại diện phát biểu”.
                      Trước khi ra cổng trại, các bạn tôi giao tôi trách nhiệm đáp lời nếu như họ bảo tù chính trị chúng tôi làm việc đó. Sau khoảnh khắc im lặng, tôi đẩy ghế, đứng dậy:
                      “Thưa Ban Giám Thị và các cán bộ, thưa các Anh các Chị. Tôi được phép thay mặt các bạn tôi có măt trong phòng này, chúc Ban Giám Thị, chúc cán bộ và gia đình, một năm mới nhiều sức khỏe. Xin chúc các Anh Chị được vui vẻ bên nhau trong mấy ngày Tết lạnh buốt nơi đây. Tôi xin hết lời”.
                      Nói xong, tôi vòng qua bên kia bàn, trao cho con gái của anh chị Thới và hai con của anh chị Tài, mỗi cháu một nhánh đào bé bỏng mà tôi ngắt từ cành đào thật lớn bên cạnh, với lời chúc mừng các cháu thêm một tuổi.
                      Đến chị Trần Hiệp Thới thay mặt các chị, chúc Tết Ban Giám Thị và mời họ một trái dưa hấu. Trái dưa này của chị Vĩnh Thái đưa chị Thới làm quà đầu năm, xem như “có qua có lại” cho sòng phẳng.
                      Không phải trưởng trại A Bùi Dênh chúc Tết chúng tôi, mà là Đại Úy Tân, phụ trách giáo dục toàn trại. Cùng lúc, mấy tên Công An trong bộ phận tổ chức và kế hoạch mời chúng tôi uống trà với thuốc lá đen. Thường ngày chúng nó có việc cần là vào trại bảo chúng tôi làm việc như điên, bây giờ chúng tôi ngồi vào ghế để chúng nó mời thuốc mời trà lia lịa.
                      Sau đó, các anh chị được thăm gặp nhau trở ra nhà thăm nuôi, anh em chúng tôi quay vào trại. Vẫn là những trò giải trí như năm trước, cờ tướng, đá banh, đánh banh (bóng chuyền). Đó là phần nhiệm của tổ văn hoá, còn đàn hát thì buồng giam nào cũng có. Các bạn “chạy sô văn nghệ” tại các buồng giam như anh Lương Trọng Lạt (Thiếu Tá Cảnh Sát), anh Vũ Quang Tĩnh (Đại Úy Cảnh Sát), anh Phạm Duy Thanh (Thiếu Tá Cảnh Sát), anh Nguyễn Phan Đệ (Đại Úy), anh Phạm Gia Đại (viên chức cơ quan ngoại giao Hoa Kỳ tại Nha Trang), anh Bửu Uy (Phủ Đặc Ủy Trung Ương Tình Báo), anh Đặng Hoàng Long (họa sĩ, thông dịch viên), và anh Nguyễn Văn Quí (Đại Tá Cảnh Sát). Thật ra thì rất nhiều anh không thuộc tổ văn nghệ, nhưng tiếng đàn giọng hát vững vàng lắm.
                      Ngoài các anh kể trên, còn có các anh Lâm Minh Sơn (Thiếu Tá) có biệt danh “Sơn gà tre” vì khi đá banh anh chạy nhanh lắm, Lê Thành Kỉnh (Tuyên Úy Phật Giáo), Chu Mạnh Bích (Đại Úy, lái phi cơ C130), Nguyễn Minh Chí (một trong những bạn rất trẻ), anh Phan Văn Minh (Đại Tá Không Quân), anh Vĩnh Thái (Trung Tá Nhẩy Dù), ..v..v...
                      Đâu đã hết, còn có các anh thuộc hàng “thợ ca” như anh Nguyễn Khoa Phước (Nghị Sĩ), anh Vĩnh Biểu (Đại Tá), anh Phạm Kim Tấn, Nguyễn Hữu Vị, anh Đinh Tiến Dũng, anh Nguyễn Dũng, anh Nguyễn Văn Năm (Đại Úy, lái khu trục phản lực), Trương Đình Thăng, Triệu Huỳnh Võ (anh Thăng với anh Võ là Đốc sự hành chánh). Trong số này có hai “thợ đàn với thợ ca” thuộc hạng siêu là anh Nguyễn Văn Năm với anh Nguyễn Dũng. Hai bạn này cạnh nhau, sau khi nằm yên trong mùng thì anh Năm đàn anh Dũng ca. Tiếng đàn với tiếng ca thật nhỏ. Nói nghe có vẻ quá lời, thật ra hai anh có thể đàn hát tới sáng cũng chưa hết bài hát thuộc lòng nữa quí vị quí bạn à!

                      Tối Mồng Một Tết trong buồng giam số 1, chúng tôi quân quần bên nhau trên sàn gác, uống trà uống cà phê đàn ca hát xướng. Chỉ cần một tiếng đồng hồ, anh Đặng Hoàng Long vẽ xong chân dung tôi (bên cạnh), và vẽ một hoạt cảnh bằng bút chì. Ôi thôi, “ca nhạc sĩ” đủ kiểu ngồi nằm vừa đàn vừa hát, áo quần ngổn ngang trên những giây giăng mùng, những túi những lon móc đầy trên vách, đằng sau “ban nhạc” là anh Nguyễn Văn Sảo (Đại Tá An Ninh Quân Đội) “thưởng thức văn nghệ bỏ túi” trong thế ngồi bó gối, có vẻ như anh đang buồn ngủ? Cứ sau khi đám trực trại khóa cửa buồng giam, chúng tôi tự cho mình được tự do ca hát, mà hát toàn những bài liên quan đến đời sống chiến đấu lẫn đời sống tình cảm thời chiến tranh giữ nước. Hát nhạc ngoại quốc, phải công nhận anh Lê Minh Đảo (Thiếu Tướng), anh Phạm Kim Tấn, anh Bửu Uy, anh Vĩnh Biểu, anh Phạm Gia Đại, anh Chu Mạnh Bích, thuộc nhiều mà hát hay nữa. Trong chốn riêng tư của con người, đêm đêm cái đám Công An vào đứng hay ngồi bên ngoài cửa sổ các buồng giam để nghe đàn hát. Những khi không nghe đàn hát, chúng nó yêu cầu chúng tôi hát những bài hát mà chúng nó muốn nghe cứ như “chương trình nhạc yêu cầu” vậy.
                      Ngày Mồng Hai Tết, anh Lại Đức Chuẩn, tổ trưởng tổ dịch thuật bên buồng giam số 2, tổ chức văn nghệ có ăn trưa hẳn hòi. Từ 9 giờ sáng đến 1 giờ trưa ngưng lại ăn cơm. Ăn xong tiếp tục phần hai, nhưng có lẽ “mở heo” (từ thịt kho) bám vào thanh quản nhiều quá nên “các ca sĩ” xuống phong độ và chấm dứt sớm.
                      Thưa quí vị quí bạn, đó là niềm vui trong cái đắng cay của những người thua trận chúng tôi, nhưng đó cũng là cách góp phần giúp chúng tôi giữ vững nghị lực mà tin tưởng ngày mai, dù ngày mai vẫn là niềm hy vọng chưa có câu trả lời rõ nét.
                      Còn lại một ngày nghỉ nữa, tôi đưa anh Đặng Hoàng Long mấy tờ giấy “bristol” mà tôi ăn gian của mấy tên Công An nhờ tổ văn hoá trang trí đám cưới của chúng nó, để anh Long vẽ chân dung cho anh nào muốn lưu lại cái kỷ niệm đắng cay trong trại tập trung!

                      Tưởng cũng nên kể lại quí vị quí bạn biết qua cách trang trí đám cưới của chúng nó để có khái niệm về lễ cưới của thanh niên xã hội chủ nghĩa trên đất Bắc. Phần phụ trách trang trí là anh Đinh Tiến Dũng với anh Đặng Hoàng Long. Trên tờ giấy trắng dầy, anh Long vẽ hai trái tim đỏ lòm chồng lên nhau, viết hai mẫu tự đầu của cô dâu chú rể ngay giữa hai trái tim. Trên cuống hai trái tim có hai sợi giây tơ hồng quyện vào nhau do hai con chim bồ câu cắn hai đầu giây đó trong tư thế đang bay. Vẽ xong, dán lên tấm phông trắng treo trên vách sân khấu hoặc tương tự như vậy nếu ở nhà riêng. Bên trên có hàng chữ trăm năm hạnh phúc cắt giấy màu dán lên. Trong khi đó, anh Dũng dùng loại giấy xấu có màu xanh lá cây cắt thành bụi tre. Gần trên ngọn tre có mặt trăng bằng giấy màu vàng. Cạnh bụi tre, vẫn giấy màu xanh, cắt hình một nam một nữ dìu nhau dưới ánh trăng. Toàn bộ đó dán bên trái tấm phông, còn bên phải tấm phông dùng giấy màu tím màu vàng màu đỏ cắt hình một ban nhạc với đầy đủ nhạc công nhạc khí. Trên nền trắng còn lại, cắt những ngôi sao với những nốt nhạc dán lên đó. Đấy là tấm phong gọi là hoàn chỉnh cho một đám cưới.
                      Anh Long với anh Dũng thường phá chúng nó bằng cách, vẽ hai sợi giây vừa quấn vào nhau mà vừa đá nhau, còn anh Dũng cho chân chúng nó đá nhau dưới ánh trăng, nhưng chỉ có “phe ta” biết chớ chúng nói làm sao biết được cách chơi “xỏ lá” đó.

                      Đổi tiền lần thứ ba.

                      Trung tuần tháng 9 năm 1985, đây là lần thứ ba chúng nó đổi tiền. Lần thứ nhất vào tháng 09/1975, lúc ấy họ tự qui định 1 đồng của họ bằng 500 đồng Việt Nam Cộng Hòa cũ. Lần thứ nhì họ gọi là thống nhất hai đồng bạc miền Nam với miền Bắc theo trị giá đồng bạc miền Nam. Bây giờ họ lại tự qui định 1 đồng mới bằng 10 đồng cũ. Nói cách khác, 1 đồng bây giờ bằng 5.000 đồng Việt Nam Cộng Hòa trước.
                      Sáng sớm ngày đổi tiền, khi nghe cái loa của trại loan tin tôi chạy tìm tên Dục, đang là cán bộ giáo dục của trại A trong khi chờ tên khác đến thay vị trí tên Vũ Quấc buộc phải về hưu:
                      “Cán bộ có thể đổi giúp giùm tôi ít tiền được không?”
                      “Anh có nhiều không?”
                      “Tôi và các bạn gộp lại được 1.200 đồng”.
                      “Được. Anh đưa tôi”.
                      Đến chiều, hắn mang vào trại đưa tôi 120 đồng mới. Tôi đưa nó 20 đồng:
                      “Cán bộ giữ cái này uống cà phê”.
                      “Không. Các anh chẳng có bao nhiêu, giữ mà tiêu”.
                      Để sòng phẳng, sáng hôm sau tôi tặng hắn cái áo thể thao với màu sắc rất đẹp. Trông thấy là mắt hắn sáng lên trong khi miệng cám ơn lia lịa. Áo này tôi mua lại của anh Nghiêm hồi năm ngoái với giá 200 đồng. Ở đâu không biết chớ tại trại tập trung này, đám Công An mê hàng sản xuất từ Hoa Kỳ lắm, cứ thấy nhản hiệu USA là sáng mắt ngay.
                      Công An Dục rất trẻ, tuy đôi lúc bốc đồng nhưng chẳng mấy khi gắt gỏng. Hắn cũng “ngậm” như những tên khác, nhưng được một điều là khi có việc nhờ hắn thì hắn làm ngay. Hầu hết anh em chúng tôi chủ trương sòng phẳng dứt khoát với đám Công An để không dây dưa với chúng nó.

                      Về trường hợp tên Vũ Quấc ra rìa và bắt buộc phải về hưu, làm cho hắn xem những đồng chí áo vàng (đồng phục của Công An) của hắn là thù địch. Chuyện là mấy tháng trước, hắn xin đi áp tải tù chính trị duy nhất vào Nam, đó là anh Ung Ngọc Nghĩa, trước kia là đảng viên chính trị. Anh Nghĩa là em ruột của Ung Ngọc Ky, tên cộng sản tập kết ra Bắc năm 1954. Trong khi Vũ Quấc vào Nam, cái đám chi bộ đảng của hắn tại trại Nam Hà A này, đưa tên hắn vào danh sách đề nghị cưỡng bách về hưu. Vũ Quấc là tên Công An vừa tham vừa thâm lại vừa độc, ngay cả với những “đồng chí” của hắn nếu như họ không đứng trong phe cánh với hắn. Theo tên Dục nói lại thì trong một tháng ở Sài Gòn, Vũ Quấc được anh Dương Huy Nam hướng dẫn đến một số các anh tù chính trị về trước để xin tiền. Trở về trại là hắn tối tăm mặt mũi, khi biết bị đám đồng chí của hắn chơi một đòn quá nặng.
                      Tôi không rõ là hắn đã gởi đơn tố cáo các đồng chí của hắn ra sao, nhưng hắn nói với tôi thế này:
                      “Rồi đây sẽ có phái đoàn trung ương đến đây thanh tra, nếu họ có hỏi anh thì anh nói là cả trại này chỉ có ông Quấc là có uy tín, còn thì thối nát cả”.

                      Thưa quí vị quí bạn, đúng là cái đám Công An trại này đều thối nát, nhưng Vũ Quấc là tên thối nát hơn tất cả, mà ăn nói cũng ngược ngạo hơn tất cả. Hắn nói như vậy, rõ ràng là hắn không hiểu tôi chút nào, và đó là sự thành công của tôi. Tôi nói “thành công”, vì tôi luôn “giữ cái tẩy” để chúng nó không nhận ra được con người thật của tôi đối với chúng nó. Lúc nào cần sòng phẳng tôi sòng phẳng, lúc nào cần xỏ lá là xỏ lá. Có lẽ nhờ vậy mà hắn hiện nguyên hình của một tên Công An ác ôn độc hại khi hắn nói với tôi câu ấy.
                      Điển hình cái tham cái độc của Vũ Quấc. Tháng 01/1985, khi anh Liêm (Thiếu Tá) Đội trưởng đội thợ mộc được ra trại, hắn bảo anh Liêm ăn cắp dụng cụ đồ nghề của thợ mộc gồm cưa, bào, đục, giũa, búa, khoan, đem về buồng giam, rồi lúc thuận tiện sẽ có tù hình sự đến lấy đem ra phòng hắn bên ngoài cổng trại. Đến chú Vượng có thời gian giữ kho dụng cụ, trước khi được ra trại, hắn bảo ăn cắp mai xén đất, cuốc bàn, cuốc chim, xà beng, búa tạ, dao lớn dao nhỏ dao dài dao ngắn, bao bọc lại rồi lén mang đến phòng hắn vào buổi trưa. Đâu đã hết tham, hắn xuống buồng giam số 18 thấy mấy tấm “lưới chống B40”, hắn bảo mấy anh tù hình sự tháo ra rồi gập lại cho ngắn gọn, bỏ vào giỏ rác, buổi trưa khiêng ra cổng đổ vào đống rác. Hắn lại bảo anh hình sự phục vụ khu doanh trại, chờ giờ nghỉ trưa lén mang đến phòng hắn, để hắn mang về nhà đúc cái sân thượng nho nhỏ. Nhưng cái số của hắn đã mạt càng thêm mạt, vì cuộn lưới cuối cùng trên đường đến phòng hắn thì tên Công An gác cổng kêu dừng lại xét, và bắt tại trận. Không biết hắn có bị gì không, nhưng anh hình sự bị đuổi về Đội đi lao động, không được phục vụ ngoài khu doanh trại nữa. Cái khác biệt giữa theo đội đi lao động với phục vụ khu doanh trại bên ngoài, tuy cùng là lao động nhưng lao động khu doanh trại tự do hơn, vì chỉ có một mình nên sự đi lại dễ dàng, nhưng ngược lại khi tên Công an nào bảo gì thì làm nấy.
                      Về hưu cũng là một vấn đề dưới chế độ xã hội chủ nghĩa miền Bắc. Không phải nói về hưu là nghỉ ngay đâu. Trước khi thật sự nghỉ hưu, họ được về nhà nghỉ chơi từ hai đến năm năm tùy từng đơn vị, sau đó mới thật sự về hưu. Trong thời gian “đuổi gà cho vợ” họ vẫn hưởng những quyền lợi như đang làm việc, như tiền lương, được phân phối gạo, thịt, đường, với giá như cho không.

                      Trại trưởng mới, tù nghẹt thở.

                      Không biết có phải do “chính sách riêng” của Bùi Dênh về việc nới lỏng đối với tù chính trị chúng tôi hay không, mà sau Tết thì Đại Úy Tân, cán bộ giáo dục toàn trại Nam Hà, thay thế Bùi Dênh trong chức vụ trưởng trại Nam Hà A. Chỉ biết rằng, theo mấy “thằng chèo” biệt danh do chúng tôi đặt ra để chỉ đám Công An cai tù, trong khi người dân vùng này gọi chúng nó là “chó vàng”, nói chuyện với nhau thì nguyên nhân do Bùi Dênh “nới lỏng chúng tôi” nhưng lại “siết chặt chúng nó”. Chữ trói chặt, chúng tôi suy đoán có lẽ do Bùi Dênh nắm quyền trực tiếp quyết định những vấn đề liên quan đến sinh hoạt của tù chính trị thì phải, bởi đó là cánh cửa để chúng nó kiếm “chút cháo” từ chúng tôi.
                      Cũng không biết có phải vì vậy hay không, mà tên Tân “bô lô ba la” khi nắm quyền trưởng trại là bắt đầu siết chúng tôi lại, và phần thăm gặp gia đình là hắn siết chặt nhất. Điển hình là rất ít trường hợp được thăm gặp 24 tiếng đồng hồ, và tuyệt đối không có trường hợp nào quá 24 tiếng đồng hồ cả. Hạn chế gắt gao nấu nướng và trồng rau cải trong khuôn viên buồng giam. Có lần đám tù hình sự coi chúng tôi đá banh rồi đánh nhau đến đổ máu, thế là hắn cấm đá banh luôn. Từ đó, không khí trong trại trở nên nghẹt thở như lúc ban đầu. Chưa hết, hắn còn ngăn cấm những ai đến thăm thân nhân mà mang giúp quà cho người khác, nghĩa là chỉ được mang quà cho thân nhân thôi. Thường khi vợ anh Huỳnh Chí Tài mang theo rất nhiều quà của các chị bạn với ít tiền công để làm lộ phí, thế là chị Tài bị bắt buộc phải mang về. Nhưng chị ấy mang ra bưu điện Ba Sao gởi, thông thường thì bưu điện Ba Sao gọi trong trại ra lãnh, và trường hợp này thì Tổ văn nghệ của anh Phạm Kim Qui được cử đi.

                      Đẩy xe cải tiến ra bưu điện Ba Sao nhận bưu kiện, cũng là niềm vui nho nhỏ của tù chính trị chúng tôi. Cứ mỗi lần đi như vậy, một số anh em chúng tôi gởi tiền cho các bạn ra đó mua thức ăn, con gà con cá củ khoai bó rau hay bánh kẹo. Thường khi hướng dẫn ra bưu điện Ba Sao là tên Dục phụ trách cùng với một tên võ trang. Tổ Văn nghệ đưa tiền cho tên Dục giữ lúc ra cổng trại, trên đường ra Ba Sao thì hắn đưa lại anh em. Tất nhiên khi mua hàng thể nào cũng mua cho hắn món gì đó để gọi là sòng phẳng, thế là mọi việc đâu vào đó. Đến Ba Sao, mấy bà trong cái chợ chồm hổm này thấy tù chính trị chúng tôi là mừng lắm, có món gì cũng mời gọi vì các bà ra giá bao nhiêu chúng tôi mua bấy nhiêu, mua không cần trả giá mà lại mua nhiều nữa. Các bà bán hàng gọi chúng tôi là “tù miền Nam” trong khi đám thanh thiếu niên gọi chúng tôi là “tù áo hoa”. Cả hai tên gọi mà người dân ở đây gắn cho chúng tôi, nghe như chỗ thân tình chớ không nhằm châm chọc.
                      Một hôm, anh Thanh hỏi mấy cậu bé đứng xem mua hàng:
                      “Em học lớp mấy?”
                      Mấy đứa cùng trả lời, đứa lớp 5 đứa lớp 4. Anh Thanh hỏi tiếp:
                      “Lớn lên mấy em muốn làm gì?”
                      Đám trẻ như tranh nhau trả lời, tuy cách dùng chữ có khác nhau nhưng cùng chung một nghĩa:
                      “Em muốn làm tù áo hoa”.
                      Không phải riêng anh Thanh mà các anh cùng đi đều ngạc nhiên. Một anh hỏi tiếp:
                      “Tù áo hoa tức là như mấy anh đây phải không?”
                      Thằng bé tỉnh bơ, cứ như trong sự suy nghĩ non nớt của nó hình thành từ bao giờ:
                      “Phải”.
                      “Tại sao em muốn làm tù áo hoa?”
                      “Tại vì làm tù áo hoa sướng hơn”.
                      Trả lời xong là cả đám cháu ngoan của ông Hồ vừa cười vừa chạy, cứ như chúng nó bằng lòng với lời bày tỏ ước vọng tương lai của chúng nó vậy.
                      Thưa quí vị quí bạn, “tù áo hoa” vì những bộ đồ rằn ri tức đồ trận mà anh em chúng tôi mặc, do họ lấy trong các kho của Tiếp Vận quân lực Việt Nam Cộng Hòa và phát cho chúng tôi sử dụng, và chúng tôi thường mặc khi thời tiết vào đông. Do vậy mà các “đấng nhi đồng với thanh thiếu niên xã hội chủ nghĩa” nơi đây gọi chúng tôi là “tù áo hoa”. Nhưng tại sao các “đấng thiếu niên” đó nói như một ước vọng khi lớn lên làm tù áo hoa sướng hơn? Chữ “sướng hơn” mà cậu bé lớp 5 sử dụng, trong một mức độ nào đó, đã thể hiện rõ nét về đời sống người dân quá khổ dưới chế độ xã hội chủ nghĩa 20 năm trên đất Bắc này, hay ít nhất cũng là trong khu vực nơi đây! Khổ đến mức tuổi lên mười cũng nhận ra được, và lớp tuổi này cũng nhận ra mức sống của tù chính trị chúng tôi trong trại tập trung để so sánh.
                      Trở lại với tên trại trưởng Đại Úy Tân. Hắn có giọng nói ngọng nghịu, cái tật hay nói nhưng sau khi nói quá nhiều thì hắn nói là hắn không muốn nói nhiều. Chúng tôi nói hắn “bô lô ba la”, vì khó khăn lắm hắn mới thoát ra khỏi một đề tài để sang đề tài khác. Vì sự hách dịch và bóp chẹt thăm gặp gia đình, bóp chẹt sinh hoạt trong trại, và cả lao động nữa, một số anh em chúng tôi, nhất là anh Qui với anh Chuẩn, thường cho hắn khi hắn ngửa tay xin thuốc tây cho vợ chồng hắn, đồng ý bóp chẹt lại hắn. Họa hoằn lắm mới nhả ra cho hắn chút chút sau vài lần xin. Đó là cách “trả đủa thụ động” mà chúng tôi có thể làm được.
                      Chẳng hiểu chúng nó sắp xếp ra sao, mà tên Thắng “chuột” lại được làm quản giáo nhà thăm nuôi nữa. Chúng tôi gắn cho hắn chữ “chuột” theo sau cái tên của hắn, vì “cái mỏ” của hắn dài và nhô ra trông như mỏ con chuột vậy. Tân “bô lô ba la” với Thắng “chuột” kết lại nhau, càng làm cho trại Nam Hà A này mất sinh khí.
                      Tháng 06/1986, sau khi vợ tôi đến thăm, cùng với các chị bạn trở lên Hà Nội đề về Sài Gòn. Lúc ấy vùng Thanh Hóa bị cơn bão tàn phá nhiều nhà cửa cầu đường, và xe lửa không lưu thông được vì một đoạn đường rầy hư hỏng. Tất cả các chị từ Sài Gòn ra thăm nuôi đều bị kẹt lại, mà theo thông báo của nhà ga Hà Nội ít nhất phải chậm lại một tuần. Vợ tôi với chị Tài và hai con của chị, mua một ít trái cây trở xuống trại tập trung Nam Hà trao cho chồng. Không phải riêng của tôi với anh Tài, mà còn vài chị bạn cũng gởi thêm chút ít. Nói nghe có vẻ nhiều lắm, nhưng thật ra mỗi người chỉ một gói vàì kí lô thôi vì sợ trại không cho gặp.
                      Tên Tân đi khỏi, tên Thụng trại phó không cho gặp. Tên Thung là tên đã uy hiếp tôi bằng cách dùng cây nhọn xoáy nhẹ vào lưng tôi khi phái đoàn Pháp chọn tôi để gặp họ. Tôi nhét cho tên Dục 100 đồng, hắn xoay sở thế nào với đám trực trại mà hắn dắt tôi ra nhà thăm nuôi lúc giữa trưa, và chỉ ở đó trong một tiếng đồng hồ. Khi theo tên Dục vào trại, tôi yên tâm là sáng mai vợ tôi với chị Tài mới ra Phủ Lý. Thế nhưng khi tôi vào đến nhà trực trại thì Thắng “chuột” lù lù tới. Hắn hằn học với tôi, kèm theo nụ cười lúc nào cũng nham hiểm:
                      “Ai cho anh ra gặp vợ anh?”
                      “Tôi không biết. Cán bộ gọi tôi thì tôi đi”.
                      “Anh có mang thư ra không?”
                      “Không”.
                      Tôi trả lời cộc lốc mà không dùng chữ báo cáo cán bộ.
                      “Anh có mang tiền vào không?”
                      “Cán bộ gọi cán bộ trực trại xét tôi đi”.
                      “Tôi sẽ xét vợ anh xem có thư anh thì anh biết tay tôi”.
                      “Cán bộ có quyền thì cán bộ cứ xét đi”.
                      Sau đó không biết Thắng “chuột” nói nặng nói nhẹ gì vợ tôi, mà chú hình sự tôi thường “thuê” chuyển thư “chui”, khi vào trại cho tôi biết là vợ tôi với chị Tài cùng hai con của chị ấy, đi bộ ra Ba Sao ngay lúc xế chiều. Anh ta nói thêm là đoạn đường từ trại ra Ba Sao cũng như từ Ba Sao ra Phủ Lý, từ giờ đó không có xe nào ra Phủ Lý cả.
                      Lần thăm nuôi sau đó, vợ tôi thuật lại chuyện hôm ấy như thế này. Hắn hạch hỏi:
                      “Chồng chị có đưa thư cho chị mang về không?”
                      “Không có thư gì cả, vì tôi đến thăm thì chồng tôi đâu cần gởi thư”.
                      “Bây giờ chị phải đi khỏi nhà thăm nuôi”.
                      Tức quá! Vợ tôi, chị Tài và hai con của chị, đi bộ ra Ba Sao, hy vọng có xe ra Phủ Lý. Người dân ở đây cho biết là không có xe nào ra Phủ Lý vào giờ này đâu, mà ở Ba Sao cũng không có nhà trọ. Thế là vợ tôi với chị Tài quyết định đi bộ, cũng nuôi chút hy vọng mong manh là dọc đường biết đâu có chuyến xe nào ra Phủ Lý quá giang. Cứ thế mà đi! Đi 17 cây số đường đồi đất đá! Không chiếc xe nào ra Phủ Lý! Không một quán nước bên đường để giảm cơn khát! Chập choạng tối mới đến Phủ Lý! Chờ xe lửa lên Hà Nội. Trở lại đến nhà trọ thì tay chân đều sưng lên, trong khi bụng đói, người mệt lả! Trong tình cảnh đó, các chị bạn giúp đỡ xoa bóp và nấu cho chén cháu đỡ lòng thay vì cơm nặng bụng. Hai ngày sau mới giảm bớt, và hai ngày sau nữa lên xe lửa về Sài Gòn.
                      Thật lòng mà nói, tôi không thể nào tưởng tượng được là vợ tôi đã đi bộ trên quảng đường dài đến như vậy! Và cũng không thể nào tưởng tượng được là vợ tôi chịu đựng nỗi cái tức trong lòng do tên Thắng “chuột” gây ra, dẫn đến cái khổ về thể xác đến như vậy!
                      Điều gì đã giúp vợ tôi vượt lên cái đau cái tức đó? “Phải chăng là tình yêu chồng cộng với tình thương con?” Vợ tôi đã xác nhận như vậy, và nói bên tai tôi rằng:
                      “Khi Anh vào tù, cuộc sống của Anh và tương lai các Con chính là cuộc sống của Em, như mình đã đồng ý với nhau từ những ngày đầu viết thư qua lại cho nhau”.

                      Ánh sáng cuối đường hầm.

                      Trước khi nhận ra chút ánh sáng, xin mời quí vị quí bạn đến thăm tiến sĩ Nguyễn Duy Xuân một chút. Tiến sĩ Xuân một thời là Tổng Trưởng Kinh Tế, một thời là Việt Trưởng Viện Đại Học Cần Thơ. Trong thời gian bị giam tại trại Nam Hà này, ông gởi mua sách học tiếng Nga để tự học. Ông nói với tôi là tiếng Nga cũng không khó như ông tưởng. Tôi quen biết với ông từ năm 1964.
                      Tại trạm xá có một “bác sĩ” Công An, nhưng thật sự là bác sĩ Trương Văn Quýnh điều hành. Bác sĩ Quýnh từng là Giám Đốc Bệnh Viện Sài Gòn chuyên về cấp cứu, ông có uy tín trong giới y khoa thuở ấy. Phần lớn bác sĩ thời Việt Nam Cộng Hòa đều bị giam ở các trại tập trung trong Nam, nhưng bác sĩ Quýnh và một số ít bác sĩ khác bị chúng nó đưa ra giam giữ cùng chúng tôi trên đất Bắc, do là thành viên của đảng chính trị hoặc do chúng nó gắn cho cái tội trời ơi gì đó. Tuy lúc ấy bác sĩ Quýnh không thấy rõ nếu không nói là gần như bị mù, nhưng ông giúp anh em chúng tôi rất nhiều về kinh nghiệm chuyên môn của ông. Anh em chúng tôi rất quí trọng ông.
                      Tôi nhớ hôm ấy là buổi sáng, một anh đau răng đến trạm xá nhờ ông nhỗ, ông Quýnh vừa cười vừa nói.
                      “Ngồi đó đi, tôi nhổ răng không đau đâu, anh đừng sợ”.
                      Vì ông không thấy rõ, nên ông cho tay vào miệng bệnh nhân lắc lắc từng cái răng, và hỏi liền miệng:
                      “Phải cái này hông? Phải cái này hông? Phải cái này hông?” Đến cái răng thứ tư, bệnh nhân đáp vội vàng:
                      “Đúng rồi. Đúng rồi. Cái đó đó bác sĩ”.
                      Bác sĩ Quýnh cầm cái kềm, lựa thế để kẹp cái răng, và chỉ một tiếng “phựt” là cái răng ngoan ngoản theo cái kềm ra ngoài. Súc miệng xong, bệnh nhân ngậm miếng bông gòn chút xíu rồi khoan khoái trở về buồng giam. Chiều hôm ấy, anh “bệnh nhân” trở xuống trạm xá, lớn tiếng từ ngoài cửa:
                      “Cái răng đau của tôi còn nguyên, vậy mà ông nói ông nhổ răng không đau. Bây giờ ông nhổ lại cho tôi đi”.
                      Bác sĩ Quýnh tỉnh bơ:
                      “Tôi hỏi anh đàng hoàng, anh chỉ cái răng cho tôi nhổ chớ có phải tôi tự ý đâu”.
                      Ông cười cười với giọng nửa đùa nửa thiệt:
                      “Hồi sáng tôi có nói với anh là tôi nhổ răng không đau, anh cũng đồng ý mà”.
                      Rồi ông trở nên nghiêm chỉnh:
                      “Thôi. Ngồi xuống đây, tôi nhổ cái răng đau cho anh với điều kiện anh phải chỉ đúng cái răng đau à nghe”.
                      Trở lại trường hợp tiến sĩ Nguyễn Duy Xuân. Sau khi khám bệnh ông Xuân trong lúc tôi đang xin miếng bông gòn thoa vết trầy ở chân, bác sĩ Quýnh kéo tay tôi bảo sờ ngực trái sát trên xương vai của ông Xuân:
                      “Cậu Hai có thấy gì không?” Ông thường gọi đùa tôi là “cậu Hai”.
                      “Không bác sĩ. Tôi không cảm thấy gì hết”.
                      Ông lại bảo tôi sờ lần nữa, tôi vẫn không cảm nhận gì cả. Ông nói: “Vậy hả”. Rồi im lặng. Mãi đến khi ông Xuân rời khỏi trạm xá ông mới nói:
                      “Sát trên xương vai trái ông Xuân có cái u nho nhỏ, phải mạnh tay một chút mới cảm thấy. Theo kinh nghiệm của tôi, đó là triệu chứng ung thư. Thông thường, cái u đau thì không nguy hiểm trong khi mấy anh thấy đau thì sợ, nhưng thật sự cái u không đau mới là đáng sợ. Ông Xuân trong trường hợp thứ hai”.
                      Tôi nghe vậy hay vậy chớ biết gì đâu mà bàn luận. Mấy hôm sau, ông Xuân nghe được lời chẩn đoán của bác sĩ Quýnh, ông xuống trạm xá phản đối lời chẩn đoán đó của bác sĩ Quýnh.
                      Sau lần thứ hai bệnh viện Phủ Lý khám nghiệm ông. Bác sĩ cộng sản tại đó hỏi bác sĩ cộng sản trạm xá Nam Hà:
                      “Tôi nghe nói trong trạm xá của trại có anh bác sĩ gì đó giỏi lắm, anh ấy còn trong đó không?”
                      “Bác sĩ cộng sản của trạm xá trả lời:
                      “Còn. Anh ấy vẫn còn trong trại”.
                      “Anh bác sĩ đó có nói anh này (tức anh Xuân) bị bệnh gì không?”
                      “Anh Quýnh cho biết đó là triệu chứng ung thư”.
                      Anh bác sĩ cộng sản ở bệnh viện Phủ Lý, buông một câu như lời khen thầm kín:
                      “Ít ra cũng có một bác sĩ chẩn đúng bệnh. Đúng là anh ấy giỏi”.
                      Và rồi sau đó bệnh ung thư của ông Xuân phát triển rất nhanh. Chỉ trong vài tháng, từ cái u còn sâu dưới lớp da lớn dần và nổi cao lên trên, nếu nhìn theo chiều dài cái trứng gà nhỏ thì nó lớn khoảng một phần ba của cái trứng úp xuống. Lúc ấy ông Xuân không ăn uống gì được nữa. Trại cho phép anh Phạm Hữu Trung (Đại Úy Cảnh Sát), từ buồng giam số 1 xuống trạm xá giúp chăm sóc ông Xuân. Anh Trung rất kiên nhẫn, cứ mỗi lần cho được một muỗng nước pha mật ong vào miệng ông Xuân, anh dùng tay liên tục vuốt ở cuống họng mãi năm bảy phút sau muỗng nước ấy mới xuống thực quản. Anh lại từ tốn cho thêm muỗng nước khác vào miệng ông Xuân, và cứ liên tục vuốt như vậy. Rồi cái u ấy di chuyển dần từ trái sang phải, vừa di chuyển vừa tụt dần xuống đến thắt lưng bên phải. Trong thời gian cái u ung thư di chuyển, cũng là thời gian ông lịm dần theo cái chết. Và khi đến thắt lưng, tiến sĩ kinh tế Nguyễn Duy Xuân chết hẳn! Lúc ấy là cuối năm 1986 do ung thư di căn.

                      Theo lời tên Dục phụ tá giáo dục, trại chụp tấm ảnh để hồ sơ sau này có cơ quan nào cần thì tham khảo. Đây là lần đầu tiên trong số rất nhiều anh em chúng tôi chết tại đây, nhưng có bao giờ nghe họ nói đến cái vụ chụp hình lưu hồ sơ như trường hợp này đâu. Anh em chúng tôi, mỗi người một tay gọi là tẩn liệm ông vào cái quan tài tồi tàn, nhưng không được phép chôn cất ông như hồi anh Trần Hữu Dụng chết, mà họ giao cho hai anh tù hình sự cột hai vòng giây, xỏ cây đòn dài theo quan tài và khiêng như khiêng món hàng gì đó mà ra cổng trại. Gần một tiếng đồng hồ sau, chúng tôi đứng trong sân trại nhìn hai anh tù hình sự từng bước leo lên đường đỉnh sau nhà thăm nuôi, đem chôn ở thung lũng bên kia trại. Đám tang ông Nguyễn Duy Xuân thật là buồn trong cái lạnh buốt của mùa Đông 1986! Thôi thì điểm đến cuối cùng của qui luật trong cuộc sống của mỗi con người, có hoàn cảnh nào giống hoàn cảnh nào đâu!
                      Tên Dục cho anh em chúng tôi trong tổ văn hoá xem tấm ảnh chụp trước khi để ông vào quan tài. Cứ vài hôm tôi xuống trạm xá thăm ông Xuân, nhưng khi nhìn tấm ảnh, tôi vẫn không thể tưởng tượng nỗi mức độ tàn tạ của ông. Người trong hình, chẳng qua chỉ là bộ xương bao bọc bởi lớp da nhợt nhạt, ở đôi mắt tinh anh của ông ngày nào nay là hai cái hốc sâu thẳm với màu nâu đậm, những cái xương sườn hiện lên rất rõ. Nói chung là không còn chút gì để nhận ra cái xác ấy là tiến sĩ Nguyễn Duy Xuân, Viện Trưởng Viện Đại Học Cần Thơ cả!
                      Ít lâu sau đó, cháu của ông Xuân đến trại. Với những gì còn lại đã làm biên bản ngay sau khi ông Xuân chết, trong đó thuốc tây rất nhiều, người cháu yêu cầu trại giao cho cựu Chuẩn Tướng Trực sử dụng, vì ông Trực với ông Xuân là anh em cột chèo.

                      Thưa quí vị quí bạn, đầu năm 1987, sau vài năm gần như im hơi lặng tiếng về những đồn đoán, nay bừng lên niềm hy vọng dù còn là mong manh, do sự kiện đại hội của cộng sản Việt Nam hồi cuối năm qua (1986) đưa ra nghị quyết “đổi mới” còn gọi là “cởi mở”. Dù họ chưa có chính sách nào rõ rệt về đổi mới, nhưng một xã hội xã hội chủ nghĩa ngày càng kiệt quệ đến mức sát bờ vực thẳm, họ phải tìm cách để tồn tại. Và từ trong cách mà họ tìm sự tồn tại đó, biết đâu vấn đề tù chính trị chúng tôi lại là một cách góp phần “giúp họ” chăng?
                      Những ngày đầu năm âm lịch năm nay không có cái ồn ào vui nhộn với những thi đấu thể thao, cờ tướng, văn nghệ như những năm gần đây, nhưng bù lại là cái không khí vui vẻ bàn luận về “hy vọng ngày ra trại”. Đó đây trong các buồng giam đều có cảnh tụm năm tụm ba quanh chén trà điếu thuốc, râm ran bàn luận và lần này kết thúc với lời chúc “đoàn tụ gia đình”. Nhưng trong chốn riêng tư, khá đông anh em tù chính trị chúng tôi vẫn giữ mức lạc quan dè dặt. Trong sự dè dặt đó, tôi nói với cụ Hoàng Văn Úy và ông Trương Đình Nam, cả hai cùng là đảng viên Việt Quốc:
                      “Cụ ơi! Tôi tin là trong đường lối mới của họ có ảnh hưởng đến mình, nhưng tôi cho rằng, nếu điều đó có thành sự thật cũng phải từ nửa cuối năm nay hay chậm hơn nữa chớ không sớm đâu, vì họ cần ổn định cơ cấu lãnh đạo mới của họ. Cụ với ông Nam nghĩ sao?”
                      Cụ Úy đáp:
                      “Tôi đồng ý là có ảnh hưởng tốt, nhưng về thời gian có thể phải sang năm (1988) chớ năm nay chưa đâu ông. Cái bọn cộng sản nó lì lợm lắm ”.
                      Cái không khí lạc quan có vẻ như tràn ngập trại Nam Hà A này. Nơi chốn đông bạn bè thì mức độ lạc quan theo cái lạc quan chung mà thường là lạc quan quá mức, nhưng trong chốn riêng tư thì niềm lạc quan dè dặt vẫn có, vì chẳng lẽ hơn chục năm trong các trại tập trung mà không rút ra được kinh nghiệm gì về bản chất gian trá và ngoan cố của nhóm lãnh đạo cộng sản Việt Nam sao!
                      Công An tên Sáng chánh thức giữ chức cán bộ giáo dục trại Nam Hà A thay tên Vũ Quấc. Hắn đến buồng này uống cà phê đến buồng kia ăn bánh uống trà vì vẫn còn hương vị ngày Tết, trong lúc uống cà phê tại buồng giam 1, hắn nói với chúng tôi:
                      “Các anh có triển vọng được ra về nhờ đường lối cởi mở của đảng. Như thế nào thì tôi chưa rõ, nhưng triển vọng như vậy không phải là không thành sự thật đâu”.
                      Khi hắn ra khỏi phòng, anh em chúng tôi trong tổ văn nghệ, tổ chăn nuôi, với tổ văn hoá bàn luận. Câu chuyện bàn luận của chúng tôi như thế này:
                      “Các bạn thấy có thể tin thằng này được không?”
                      “Tôi nghĩ có thể tin được, vì hai điểm: Thứ nhất là tánh hắn không có cái bí hiểm như tên Quấc “đểu”, Thịnh “khuỳnh”, hay Thắng “chuột”. Chưa thấy hắn gắt gỏng với anh em mình, cho nên tôi nghĩ hắn không “nói đại” để uống tách cà phê của anh Qui đâu. Tin thì mình chưa hẳn tin, nhưng nếu nhìn qua các khía cạnh khác có thể giúp chúng ta có yếu tố để tin hắn hay không tin hắn. Thứ hai là xã hội xã hội chủ nghĩa kiệt lực nếu không nói là sắp sụp đổ, biết đâu sự kiện anh em mình ra trại lại là sự đổi chác gì đó với Hoa Kỳ cũng nên. Tôi tin lời hắn, nhưng tin trong mức dè dặt”.
                      “Tôi cũng có nhận xét tương tự, nhưng thêm một yếu tố nữa. Đó là anh Đàm Quang Yêu mới nhận thư nhà cho biết, dư luận trong Sài Gòn về nguồn tin anh em chúng mình ra về trong ngày gần đây, và sẽ sang Hoa Kỳ mà Mỹ với cộng sản Việt Nam thỏa thuận rồi”.
                      “Các anh tin thì tin, tôi chẳng tin gì chúng nó cả”.
                      “Chúng nó là ai mà ông nói? Ở đây chúng mình bàn chuyện giữa Hoa Kỳ với tụi cộng sản Việt Nam, chớ có phải thằng cộng sản nói đâu. Có tin hay hay thì nói ra cùng nghe, còn đúng hay không còn phải chờ chớ có gì đâu mà ông châm chích”.
                      “Thôi, đừng cãi nhau các anh ơi! Anh em cứ có tin gì cứ nói ra, biết đâu là từ những tin tức đó mà mình tìm ra được cái lý vững vàng, cho dẫu “cái lý vững vàng đó” có lợi hay không có lợi, nhưng ít ra niềm tin của mình cần có lý có lẽ chớ”.
                      Câu chuyện chưa kết thúc thì Thịnh “khuỳnh” bước vào cổng khuôn viên buồng giam, chúng tôi xoay sang chuyện bánh mứt. Hóa ra hắn vào đây tìm chú Nguyễn Minh Chí -tù chính trị trẻ nhất trong buồng giam số 1- ra dọn sạch sẽ nhà trực trại.

                      Đầu tháng 05/1987, vợ tôi từ Sài Gòn ra thăm mang theo đồn đoán liên quan đến tin tức làm xôn xao anh em tù chính trị chúng tôi. Thêm nữa, tin tức không chỉ đồn đoán tại Sài Gòn, mà thư các con tôi từ Hoa Kỳ cho biết, trong Cộng Đồng Việt Nam bên đó cũng có dư luận về tin tức này và tin tưởng sẽ là sự thật. Ngoài tin tức sốt dẻo nói trên, lại có tin không vui của vợ tôi. Đó là sự kiện hồi tuần trước, trong khi vợ tôi lên xe lửa tại Sài Gòn bị đám lưu manh giựt cái túi xách tay mà trong đó có một số tiền đáng kể, gồm của vợ tôi và của các chị bạn gởi ra để các anh có tiền về đường, và cái túi quần áo cũng bị giựt. Nói chung là cả áo quần lẫn tiền bạc đều mất hết. Sau khi khai báo với Công An, vợ tôi quay về gom góp trong nhà và mượn của đứa em trai để trả lại các chị và mua sắm ít đồ dùng. Dù bị mất mát khá nhiều, nhưng vợ tôi vẫn cố gắng ra thăm tôi để nói với tôi về việc anh em tù chính trị chúng tôi rất có hy vọng được ra về.

                      Comment


                      • #12
                        - tám - Ra khỏi trại tập trung


                        - tám -

                        Ra khỏi trại tập trung
                        *****

                        Ánh sáng ngoài đường hầm.

                        Từ lúc ở trại tập trung Yên Bái, cứ vài ba ngày thì bộ chỉ huy trại cho mượn vài tờ báo Nhân Dân để đọc, và các bạn trong lán giao tôi trách nhiệm điểm và đọc báo cho anh em trong lán nghe sau cơm chiều. Khi chuyển đến trại tập trung Nam Hà này, các bạn trong buồng giam số 1 cũng giao tôi trách nhiệm điểm và đọc báo. Hằng tuần có được ba hay bốn ngày có báo, mỗi lần có ba bốn số báo thì anh Nguyễn Hữu Vị với anh Bửu Uy cùng đọc với tôi sau khi cửa buồng giam đóng lại. Khi điểm bài báo nên đọc, tôi đánh số thứ tự để luân phiên giữa ba anh em chúng tôi lần lượt đọc.
                        Hôm ấy là ngày 5 tháng 8 năm 1987, trên tờ Nhân Dân của đảng cộng sản Việt Nam có mẫu tin mà sau khi đọc xong chúng tôi phải ngưng lại vì các bạn bàn luận rất sống động. Mẫu tin có nội dung thế này:
                        “Ngày 2 và 3 tháng 8 năm 1987, Tướng hồi hưu Vessey, với tư cách Đặc Sứ của Tổng Thống Hoa Kỳ sang Việt Nam, gặp Bộ Trưởng Ngoại Giao Việt Nam Nguyễn Cơ Thạch. Hai bên thỏa thuận đầu tiên về hợp tác đẩy mạnh công cuộc tìm kiếm người Mỹ mất tích trong chiến tranh Việt Nam, và vấn đề trả tự do cho những người học tập cải tạo để cùng gia đình được xuất ngoại sang Hoa Kỳ theo nguyện vọng”..
                        Đại để mẫu tin chỉ có thế, nhưng quá đủ để anh em chúng tôi bàn luận đến nửa đêm mới dừng lại để ngủ. Cho dẫu mức độ lạc quan như thế nào đi nữa, rõ ràng là hình ảnh những đoàn tù chính trị ra khỏi nhà tù có cơ đang thành tựu. Tôi nói “có cơ thành tựu” vì tuần vừa qua, có một toán Công An nghe nói thuộc cơ quan A16 từ Bộ Công An đến trại này và đang công tác ở đây. Toán này đã gọi một số bạn ra ngoài trại “làm việc”, tức là hỏi mỗi người chúng tôi một số vấn đề theo nhu cầu của họ. Những năm trước đây đã có những lần Công An từ Hà Nội đến đây gọi “làm việc”, nhưng lần này đang trong thời gian gọi “làm việc” cùng lúc có bài báo nói trên nên anh em chúng tôi có lòng tin “cơ hựu thành tựu”. Hôm qua, họ cũng gọi tôi, và nội dung “làm việc” như thế này:

                        “Chào anh. Anh có phải là Phạm Bá Hoa không?”
                        “Đúng, tôi là Phạm Bá Hoa”.
                        “Anh mạnh khỏe chứ?”
                        “Cám ơn cán bộ, tôi vẫn khỏe”.
                        “Tôi hỏi anh: Nếu như nhà nước cho anh về, anh có đi nước ngoài không?”
                        “Tôi đi nếu nhà nước cho phép, vì tất cả các con tôi đều ở Mỹ”.
                        “Nếu anh đoàn tụ với các con anh ở Mỹ, anh có chống lại nhà nước Việt Nam không?”
                        “Khi tôi ở ngoại quốc làm sao chống lại nhà nước được cán bộ”.
                        “Anh có cam kết là anh không chống lại nhà nước Việt Nam không?”
                        “Tôi cam kết”.
                        “Được. Anh mang tờ giấy này vào trại viết tóm tắt lý lịch của anh, tóm tắt hoạt động của anh, và cuối cùng là anh cam kết không tham gia các tổ chức chính trị chống lại nhà nước Việt Nam. Chiều mai đưa lại tôi”.
                        “Cán bộ vào lấy hay tôi ra đây đưa cán bộ?”
                        “Sẽ có cán bộ vào trại nhận”.


                        Tôi nghĩ, chính trị vẫn là chính trị, mà chính trị thì không như khoa học hay toán học, 1 với 1 là 2. Với chính trị, 1 với 1 có thể là 1, cũng có 1 thể là 1 rưởi, cũng có thể là 2. Tại Việt Nam tôi cam kết là một việc, còn làm việc gì khi tôi ở Hoa Kỳ là việc khác. Với lại họ bảo tôi cam kết không tham gia các tổ chức chính trị chớ đâu có cam kết không tham gia các tổ chức khác.
                        Toán Công An đó gọi khoảng 200 anh em tù chính trị chúng tôi ra làm việc, tức khoảng một nửa tù chính trị tại trại Nam Hà A.
                        Đến trước ngày cuối tháng 08/1987, họ gọi tôi ra hỏi:
                        “Anh có xác định là anh không vượt biên chứ?”
                        “Có”.


                        Chữ có mà tôi dùng ở đây, có thể hiểu theo hai nghĩa: Có xác định, cũng là có vượt biên.
                        Lần này họ chỉ hỏi câu duy nhất đó. Tôi không biết hắn có hỏi các bạn khác hay không. Tôi lại bàn luận với cụ Hoàng Văn Úy, chẳng lẻ chúng nó lại hỏi một câu gần như vô nghĩa như vậy. Phải chăng chúng nó hình dung đến lúc nào đó bỗng dưng tôi biến mất ở Sài Gòn chăng? Tôi với Cụ Úy và anh Đinh Tiến Dũng, ăn cơm chung từ năm 1985.
                        “Có vẻ chúng nó nghi ngờ ông điều gì đó. Cẩn thận nghe”.
                        Sau khi toán Công An đó về Hà Nội, trong anh em chúng tôi có biết bao đồn đoán nhưng không phải là hoàn toàn vô căn cứ, chẳng hạn như:
                        “Tụi hậu cần mới chở về kho 246 bộ quần áo mà nguồn tin nói rõ là áo chemise trắng, và quần áo này sẽ phát cho những anh được trả tự do”.
                        “Nói nghe như thiệt vậy mấy cha”.
                        “Nghe sao thì thuật lại các anh cùng nghe để xem có những nguồn tin khác nữa không, có gì đâu mà nói như móc họng vậy”.
                        “Tôi nghe nói có nhóm quay phim của Bộ Công An xuống đến trại rồi, và họ sẽ vào trại thu hình anh em chúng mình đó”.
                        “Bạn nào có được gọi làm việc kỳ này đều có hi vọng được về thôi”.
                        “Các anh bệnh hoạn già yếu chắc về nhiều, vì vài hôm nay tụi y tế lập hồ sơ và tái khám hầu hết số anh đau yếu đấy”.
                        “Và vân vân”.
                        Trên đây là tóm tắt rất nhiều đồn đoán trong buồng giam số 1 chúng tôi.
                        Và rồi nhóm quay phim từ Hà Nội xuống thiệt. Họ xuống khu trồng rau thu hình một vài Đội Rau Xanh. Còn trong trại thì họ thu hình một số sinh hoạt trong buồng giam số 1 và số 2. Thu hình ở chỗ đọc sách bên Tổ Văn Hoá. Họ bảo chúng tôi đá banh cho họ thu hình nữa.

                        Chiều ngày 1 tháng 9 năm 1987, tên Sáng, cán bộ giáo dục:
                        “Anh Hoa, phái đoàn Bộ Công An mang lệnh tha đến trại rồi, nhưng các phong bì còn niêm kín nên Ban Giám Thị cũng như các cán bộ chưa ai biết gì cả. Tối nay, anh sẳn sàng với các anh trong tổ văn hoá, khi có lệnh thì sang hội trường cắt dán khẩu hiệu biểu ngữ và các công tác cần thiết khác”.
                        Đêm đó, tôi, anh Đinh Tiến Dũng, anh Đặng Hoàng Long, anh Phan Văn Đệ, và vài anh nữa, uống cà phê, hết cà phê đến uống trà, chờ lệnh. Nhưng mãi đến nửa đêm, chẳng thấy gọi gì hết nên chúng tôi dẹp và chui vô mùng.
                        Sáng hôm sau, 2 tháng 9, anh Dũng và hai bạn của tổ văn nghệ, được lệnh lên nhà tên Hán trại trưởng để trang trí. Trong lúc đó, tên Dục -phụ tá giáo dục- cầm danh sách vào trại đưa tôi:
                        “Anh Hoa, anh đi gọi các anh có tên trong danh sách này, bảo ăn mặc tươm tất, phải nhanh tay càng sớm càng tốt sang tập trung tại hội trường để lên nhà ông trại trưởng nghe đọc lệnh tha”.

                        Vừa nhanh chân vừa lẹ mắt lướt nhanh trên danh sách, tôi vui sướng khi thấy tên mình trên trang cuối cùng. Lần lượt tôi đi gần như chạy đến các buồng giam, đọc tên xong là lặp lại câu của tên Dục bảo chuẩn bị nhanh để sang hội trường rồi lên nhà trại trưởng. Riêng danh sách có 9 vị Tướng được ra trại thì tên quản giáo buồng giam số 3 mang vào đọc. Tổng số là 92 người được trả tự do chớ không phải hơn 200 như đồn đoán căn cứ theo số người mà toán Công An đã gọi làm việc, cũng như số lượng bộ quần áo nghe nói tụi hậu cần mang về trại.

                        Tất cả rời hội trường trong trại lên nhà trại trưởng. Lưu Văn Hán cầm danh sách đọc tên cùng vài nét lý lịch của từng người. Đọc xong, tên Niệm -cán bộ giáo dục trại- gọi anh Hoàng Thọ Nhu (Đại Tá Biệt Động Quân, Tỉnh Trưởng cuối cùng của Plei Ku) thay mặt những người được trả tự do, phát biểu cảm tưởng. Thật ra anh Nhu đã được chỉ định trước chớ không phải tự nhiên mà họ gọi anh phát biểu. Rất có thể vì anh Hoàng Thọ Nhu là bà con với tên Hoàng Thọ Đan, Giám Đốc Công An Nam Định nên được họ chỉ định thay mặt chúng tôi chăng, dù rằng trong bao năm qua tại trại này chúng tôi thấy anh Nhu chẳng hưởng ưu tiên gì cả. Khoảng năm 1981 hay 1982, trong đoàn quay phim của Bộ Công An đến trại Nam Hà quay cuốn phim “Tình Và Tội”, có cô Hoàng Thọ Thanh Mai, con của Hoàng Thọ Đan thăm anh Nhu. Còn thay mặt cho các vị Tướng được trả tự do thì Trung Tướng Nguyễn Hữu Có được họ chỉ định phát biểu.
                        Xong. Chúng tôi vào trại làm thủ tục ra trại vì toán Công An làm thủ tục đang chờ tại hội trường của trại. Tôi bị chỉ định trách nhiệm liên lạc giữa anh em chúng tôi với toán Công An áp tải chúng tôi trên chuyến xe lửa về Sài Gòn.
                        Ngày hôm sau, chúng tôi nhận lại đồ vật ký gởi, kể cả tiền. Tôi còn lại được 15.000 đồng.
                        Theo ý kiến của một số anh đau yếu, tôi gặp cán bộ Quí, tên này phụ trách mua vé xe lửa cho chúng tôi:
                        “Cán bộ có thể mua giúp anh em chúng tôi càng nhiều càng tốt số vé có giường nằm, giúp các anh già yếu bệnh hoạn, chúng tôi sẽ hoàn lại phần tiền sai biệt cho cán bộ, được không?”
                        “Được. Để tôi lên Hà Nội mới rõ”.

                        Kết quả là 2/3 số người rời trại ngày 09/09, và số anh em còn lại rời trại ngày 10/09 (1987). Số vé nằm dành cho chuyến đầu 15 vé, chuyến sau 5 vé. Vậy là trong chuyến rời trại ngày 9, tất cả 9 vị Tướng đều có vé nằm và 6 vé còn lại dành cho các anh già yếu bệnh hoạn như anh Đàm Quang yêu, anh Hồ Tiêu, Thượng Tọa Thích Thanh Long, …
                        Chiều hôm ấy -02/09- nhân có vợ và con trai của anh Nguyễn Viết Tân (Đại Tá Hải Quân) đang thăm anh ấy, giúp tôi gởi điện tín về Sài Gòn cho vợ tôi biết là chiều ngày 12 tháng 9 tôi sẽ về đến Sài Gòn bằng xe lửa tốc hành. Anh Tân vẫn trong tình trạng bại liệt. Khi anh được ra trại với chúng tôi, cũng là lúc vợ và con trai của anh đến thăm, thế là anh được gia đình đón ra trại và chăm sóc trên đường về Sài Gòn.
                        Sau khi bàn giao Tổ Văn Hoá cho anh Nguyễn Hữu Vị (Trung Tá Phủ Đặc Uỷ Trung Ương Tình Báo), tôi dọn sang buồng giam số 4. Tất cả anh em được ra trại đều dọn sang buồng 4 chờ ngày rời trại. Tin đồn đoán về mấy trăm bộ quần áo nói là phát cho những người ra trại, thật ra không có gì hết. Còn đến mấy ngày nữa mới rời trại nên xem như rảnh, tôi thử kiểm lại đôi nét đặc biệt của một số bạn cùng bị giam trong trại Nam Hà A này:
                        Về tuổi tác. Cụ Nguyễn Chấn Á 84 tuổi là tuổi cao nhất, nguyên là Thiếu Tướng trong quân đội Trung Hoa Dân Quốc (Đài Loan). Cụ về Việt Nam giữ chức Cố Vấn ngành Chiến Tranh Chính Trị. Suốt thời gian trong tù, sáng nào cũng vây, mùa đông cũng như mùa hè, Cụ đều tắm nước lạnh sau bài tập thể dục. Cụ được sự kính nễ của các vị Tướng trong cùng buồng giam, và hầu hết anh em trong trại này. Cụ nói tiếng Việt không rành, nhưng vui tính và tốt bụng.
                        Nhỏ tuổi nhất là Nguyễn Minh Chí, vừa tròn 30 tuổi tính đến năm 1987. Bị bắt năm 1976 khi tham gia tổ chức Phục Quốc do Công An trá hình tổ chức. Sau thời gian bị biệt giam ở trại Mễ (Phủ Lý) trở về, vì cô đơn nên bất mãn quậy phá anh em. Khi trại trưởng Bùi Dênh hỏi tôi có nhận anh bạn trẻ này vào Tổ Văn Hoá không vì không Đội nào chịu nhận cả. Tôi bằng lòng nhận, vì tôi quan niệm ai cũng có cái hay lẫn cái dở, và tôi cố gắng sử dụng cái hay của anh bạn trẻ này. Thế là Nguyễn Minh Chí thay chỗ cho anh bạn trẻ Đinh Vượng đã ra trại hồi tháng 4 năm 1985. Nguyễn Minh Chí học không nhiều nhưng thông minh. Thật ra sự thông minh này một phần do bẩm sinh, và phần khác là do thời gian bụi đời trước năm 1975 mà có. Minh Chí tựa vào tên Vượng -cán bộ an ninh- nhờ vào vật chất do Chí vào trong trại xin cho hắn, nhất là xin anh Phạm Kim Qui nên bạn trẻ này được xem là “có thế lực” trong sự liên lạc giữa anh em trong trại với cán bộ an ninh. Những anh em nào giúp cho Chí món gì để cung phụng cho tên Vượng, ít nhiều cũng được tên Vượng đền bù qua những “ưu tiên” gì đó từ quyền hạn của hắn.
                        Về sức khỏe. Anh Lâm Minh Chánh (Phủ Đặc Ủy Tình báo), ít tuổi mà bệnh hoạn nặng nhất và lâu nhất. Anh bị suyển rất nặng, gần như cấp cứu thường xuyên ở trạm xá. Anh chưa được ra trại trong đợt này. Người nhiều tuổi mà tưởng chừng tắt thở đôi ba lần là anh Hồ Tiêu (Đại Tá Nhẩy Dù). Anh tròm trèm 70 (1987) nhưng vẫn tập tạ, sau lần thăm gặp gia đình thì sức khỏe suy kém nhanh không thể tưởng, giờ thì suy nhược hẳn rồi. Anh cùng ra trại trong đợt này với chúng tôi. Cụ Hoàng Văn Úy bị bệnh phổi, cứ mùa đông đến Cụ cũng khốn khổ như các anh bệnh bao tử. Rất nhiều anh bị những bệnh khó trị, như bệnh trỉ, bệnh gan, bệnh bao tử, bệnh suyển, thậm chí có cả bệnh ung thư nữa. Vào mùa đông, những anh bệnh bao tử với bệnh suyển là khốn khổ nhất. Bệnh bao tử thường phải cúi gập người xuống cho giảm cơn đau, còn bệnh suyển thì lúc nào cũng như người ngộp thở vậy. Hầu hết những anh bị bệnh khó trị đều ở buồng giam số 7.

                        Nhớ đến cái chết của cựu Thiếu Tướng Đoàn Văn Quảng, một thời ông là cấp chỉ huy trực tiếp của tôi khi ông là Tư Lệnh Phó Sư Đoàn 21 Bộ Binh. Đang lúc rửa vài cái chén sau bữa ăn chiều, ông cảm thấy mệt và vào chỗ nằm trong buồng giam số 3. Một lúc thì ông chết. Đến cái chết của anh Trần Hữu Dụng (Đại Tá, bị cộng sản bắt khi Ban Mê Thuột thất thủ). Một buổi sáng khi điểm danh ra cửa, tên Lực trực trại nói với anh trực buồng:
                        “Còn thiếu một anh. Anh vào xem lại ngay”.

                        Anh trực buồng vào buồng giam thấy anh Dụng còn nằm trong mùng, đến lay anh dậy thì người anh lạnh ngắt. Hoảng quá:
                        “Báo cáo cán bộ, anh Dụng chết rồi”.
                        Tên Lực vào xem. Quả thật anh Dụng đã tắt thở. Hắn bảo anh trực buồng:
                        “Anh cho anh nào xuống trạm xá kêu anh Quýnh lên xem”.
                        Bác sĩ Quýnh được dẫn vào vì đôi mắt bác sĩ Quýnh rất mờ. Anh Quýnh nói:
                        “Anh nào vô buồng sờ dưới đít anh Dụng xem có ướt không?”
                        Chỗ đít anh Dụng trên sàn xi măng ướt nhẹp, bác sĩ Quýnh kết luận:
                        “Báo cáo cán bộ, vậy là anh Dụng chết vì trúng gió”.
                        Thế là anh em khiêng xác anh Dụng xuống trạm xá lo chôn cất trong khi anh Trần Hữu Pháp (em ruột) và anh Trần Hữu Từ (em bà con) được lệnh kiểm lại đồ đạc của anh Dụng để sau này trao lại gia đình. Phải công nhận rằng, trong số hằng mấy chục anh em tù chính trị chúng tôi chết tại trại Nam Hà A này, cho đến lúc ấy, duy nhất chỉ có anh Dụng được trại cho phép chúng tôi tẩn liệm mai táng và chôn cất rất chu đáo. Lúc tẩn liệm, khiêng xác anh cho vào quan tài không lọt vì cái quan tài nhỏ quá, phải để xác anh nghiêng một bên, Thượng Tọa Thích Thanh Long nói như đang thật sự nói với anh Dụng:
                        “Thôi, làm khó anh em chi vậy, ráng thu nhỏ bề ngang một chút để nằm ngửa ra cho anh em còn lo tiếp nữa chứ”.
                        Anh em, nhất là anh Tạ Đình Siêu (Đại Tá Thiết Giáp) sốt sắng lắm. Anh Siêu lắc lắc mãi, cuối cùng thì thi hài anh Dụng cũng nằm ngửa được. Hương linh anh Dụng được nghe lời kinh cầu nguyện của Thượng Tọa Thích Thanh Long. Khi chôn, đám Công An trực trại cho 11 anh em chúng tôi khiêng quan tài anh đến bên kia triền núi, nơi có đào huyệt cũng do anh em chúng tôi đào. Khi chuyển quan tài, tôi cầm bình hương, thầy Thanh Long theo đọc kinh. Anh Siêu trách nhiệm điều hợp anh em từ lúc rời trại đến lúc chôn cất xong. Có cắm miếng ván nhỏ viết mấy dòng chữ thay mộ bia cho anh.

                        Viết đến đây tôi chợt nhớ đến anh Đỗ Xuân Sinh (Đại Tá Quân Nhu) lúc ở trại tập trung trên Yên Bái. Anh bị suyển nặng lắm. Vợ anh từ bên Pháp gởi thuốc cho anh thật nhiều. Anh biết bệnh trạng của anh, nên những thuốc anh thường dùng đều ngay trên đầu nằm để khi cần là lấy cho kịp. Nhưng rồi anh chết ngay trên cái vạt giường bằng cây chổm chỉ vì anh không lấy kịp thuốc. Đến anh Lê Minh Luân (Đại Tá Không Quân) cũng chết trên Yên Bái. Trước ngày chết, anh vẫn kêu gào ly cà phê mà lúc ấy làm sao có cà phê. Với lại anh nằm ở trạm xá thuộc Liên Trại 1 trong khi chúng tôi ở trại 2 (thuộc Liên Trại 1), nhưng đâu có cách nào tìm cho anh được ly cà phê! Lại nhớ đến anh Nguyễn Bá Thình tự Long, có lẽ anh là người tù chính trị cấp Đại Tá chết đầu tiên tại trạm xá của Đoàn 776 tại thị xã Yên Bái, sau khi từ trại Tam Hiệp (Biên Hòa) chuyển ra đây. Khi ở trại Tam Hiệp, xương chân phải của anh bị thúi, có thể là anh bị ung thư xương nhưng họ có đưa đi khám nghiệm gì đâu mà biết. Người chết sau đó cũng tại trạm xá Đoàn 776 là anh Huỳnh Hữu Ban (Đại Tá, Phòng 5 Bộ Tổng Tham Mưu). Các anh chết trong trại 2 và trại 3, nghe nói chôn ở đồi “Cây Khế”, thật ra chúng tôi không ai biết vị trí chính xác đồi Cây Khế ở đâu, cón những anh chết ờ bệnh xá Đoán 776 tại Yên Bái thì tôi không rõ chôn ở đâu.
                        Người mà tôi xem như đặc biệt nhất là bác sĩ Trương Văn Quýnh. Ông gần như bị mù nhưng chẩn đoán bệnh đến mức bác sĩ cộng sản ở bệnh viện Phủ Lý cũng nễ ông. Bác sĩ Quýnh chẩn đoán bằng đôi tay, bằng cách hỏi bệnh nhân, và bằng sự mô tả của anh phụ tá là Trần Xuân Đức (Đại Tá, Sở Kỹ Thuật/Bộ Tổng Tham Mưu). Chính ông đã kết luận đầu tiên Tiến Sĩ Nguyễn Duy Xuân bị ung thư di căn, anh Nguyễn Lương Bằng (Phủ Đặc Ủy Tình Báo) bị ung thư lưỡi (chết trước ông Xuân), và anh Nguyễn Phát Lộc bị ung thư máu.
                        Kể chuyện giải sầu. Rất nhiều anh có tài này. Anh Nguyễn Phát Lộc (Phủ Đặc Ủy Tình Báo) có tài kể truyện chưởng, truyện phim ngoại quốc, truyện trinh thám qua sách báo. Anh rất nghiêm chỉnh khi kể, trong khi anh Nguyễn Kim Tây (Đại Tá Biệt Động Quân) là cây kể truyện chưởng mà chúng tôi gọi là “chưởng thời đại” rất ư là tiếu lâm. Khi anh Tây kể chuyện làm cho người nghe đôi khi cười đến ôm bụng, cười ra nước mắt, có anh cười đến té đ…, chẳng hạn như truyện chưởng mà có bắn súng thay vì đánh võ đánh kiếm, đi xe du lịch thay vì cưỡi ngựa. “Máu tiếu lâm” của anh Tây thường giúp người nghe giải sầu tức khắc, tuy có lúc nghe “hơi tục mà thanh” cứ như nghe thơ của bà Hồ Xuân Hương vậy. Anh Lê Minh Chúc (Đại Tá) kể truyện dưới dạng vừa dịch vừa kể truyện ngoại quốc cho anh em trong buồng giam nghe, chẳng hạn như quyển “Hãy Để Ngày Ấy Lụi Tàn” của tác giả người Anh, viết về một chuyện tình giữa người thanh niên da trắng với người phụ nữ da đen, sinh ra đứa con “trắng nhiều hơn đen”. Chuyện xảy ra trên đất nước Nam Phi dưới thời Anh Quốc cai trị. Thời ấy “kỳ thị chủng tộc” là chính sách rất tồi tệ. Thật ra không phải cứ ai kể chuyện vui mà mọi người cười hết đâu, cần có chút “khoa ăn nói” nữa. Anh Tây kể chuyện thì y như rằng, anh em trong buồng giam đều cười vui vẻ.
                        Nguồn chuyện kể giải sầu riết rồi cũng cạn, lúc ấy đến lượt tôi, nhưng chuyện mà tôi kể không phải chuyện vui mà là chuyện để suy ngẫm. Chuyện bắt đầu khi tôi lên tiếng:
                        “Các bạn ơi! Tôi thử kể chuyện này, nếu các bạn nghe được thì tôi kể tiếp. Nếu không thì tôi chấm dứt ở đó”.
                        “Anh kể đi. Chưa kể thì biết đâu mà nghe được với không được”. Một bạn lên tiếng.
                        Tôi bắt đầu kể về những lệnh mà tôi nhận, những việc mà tôi làm, và những nhận xét của tôi từ những lệnh và những việc làm đó trong cuộc Đảo Chánh ngày 01/11/ 1963. Lúc ấy khuya lắm rồi, tôi kể chưa hết nhưng chừng như chẳng còn ai thức, nên tôi lặng lẽ chui vào mùng. Hai ba anh cùng lên tiếng một lúc:
                        “Trời ơi! Sao đến đó rồi ngưng ngang vậy anh?”
                        “Ô! Tôi tưởng các anh ngủ hết rồi nên tôi ngưng. Nếu chưa ngủ thì tôi kể tiếp”.
                        “Chuyện hấp dẫn như vậy mà ngủ sao được. Mai là chủ nhật, kể nữa đi”.
                        Thế là từ đêm đó, cứ sau khi cửa buồng giam khóa “crắc” một cái là tôi bắt đầu kể chuyện. Lần lượt đến cuộc Đảo Chánh ngày 30/01/1964, cuộc Biểu Dương Lực Lượng ngày 13/09/1964, cuộc Đảo Chánh ngày 19/02/1965, quân đội lãnh đạo quốc gia từ ngày 19/06/1965, cuộc Khủng Hoảng miền Trung từ ngày 09/03/1966, Phước Long vào tay cộng sản ngày 07/01/1975, Ban Mê Thuột mất ngày 13/03/1975, rút bỏ các tỉnh Cao Nguyên ngày 17/03/1975, và Giờ Thứ 25 của cuộc chiến tranh bảo vệ tự do dân chủ. Tôi kể liên tục trong 9 đêm thì hết chuyện.
                        Khi kể lại, tôi có hai điều lợi: Thứ nhất là nhân vật trong chuyện kể có cựu Thiếu Tướng Huỳnh Văn Cao và cựu Đại Tá Đàm Quang Yêu. Cả hai vị này cùng trong cuộc khủng hoảng miền Trung. Kể xong chuyện đó, tôi hỏi hai vị thấy tôi có điều gì sai sót xin vui lòng cho biết. Anh Yêu nói “thế là đủ rồi”, trong khi ông Cao chỉ cười cười mà không nói gì hết. Điều lợi thứ hai là khi tôi kể, cùng lúc ký ức tôi nhận lại. Như vậy, xem như tôi cập nhật hóa những gì mà ký ức tôi lưu giữ. Cũng nhờ vậy mà tôi lén lút viết lại và “gởi chui” về Sài Gòn vợ tôi cất giấu.
                        Về đàn hát. Anh Đào văn Ba và anh Nguyễn Văn Quí, được anh em xếp vào “bậc thầy” về guitare với những bài tân nhạc, nhưng về nhạc cổ điển có lẽ không ai hơn anh Phạm Kim Qui, kế đó là anh Đặng Hoàng Long. Hát nhạc ngoại quốc, khó anh nào đương nỗi với anh Phạm Gia Đại với anh Bửu Uy. Anh Phạm Kim Tấn cũng là “cây hát” nhạc tây nhưng giọng anh “rè quá” nên khó xếp hạng được. Hát nhạc Việt Nam, phải công nhận là giọng của anh Đinh Tiến Dũng với anh Nguyễn Dũng là hấp dẫn nhất. Nét đặc biệt của anh Nguyễn Dũng là chui vào mùng hát. Trong số các anh hát hay, phải kể đến anh Phạm Văn Hòa (Trung Tá Không Quân) là ca sĩ số một với giọng “người Mỹ hát nhạc Việt”.

                        Về đá banh. Anh Phạm Kim Tấn và anh Chu Mạnh Bích (Đại Úy Không Quân) là đá có kỹ thuật nhất. Anh Vũ Quang Tỉnh mà chúng tôi thường gọi là “Quách Tỉnh” một nhân vật trong truyện chưởng Trung Hoa thời phong kiến, thì đá theo sức mạnh. Anh Nguyễn Văn Hóa (Đại Úy Không Quân) di tản tháng 4 năm 1975, nhưng lại theo tàu Việt Nam Thương Tín trở về nên bị bắt nhốt chung với chúng tôi. Anh cùng ra trại trong đợt này. Anh đứng hàng hậu vệ là số một. Anh Cao Văn Ủy (Đại Tá Biệt Động Quân) thủ môn thuộc hạng khá của đội “lão tướng” nhưng phải tùy hứng. Anh bạn trẻ Đinh Vượng cũng là thủ môn có hạng. Khi vào sân là anh bạn trẻ này liều mạng lắm. Anh bạn trẻ khác là Nguyễn Minh Chí, khắp sân chỗ nào cũng có mặt, cứ có banh là đá còn trái banh muốn đi đâu thì đi.
                        Về tướng số tử vi. Anh Nguyễn Phát Lộc, trước năm 1975 đã xuất bản hai quyển sách về loại này. Có lần anh nói với tôi và các bạn:
                        “Tôi không thể giải đáp cho lá số của chính tôi. Theo lá số, tôi không chết trong trại tù, cũng không chết ở nhà”.
                        Sau khi tôi ra trại khoảng 6 tháng thì trại Nam Hà có đợt tha, và trong số đó có anh Lộc. Điều mà anh Lộc không có giải đáp cho lá số của anh, thì ngay trong đợt tha dường như là tháng 04/1988 có giải đáp, nhưng tiếc là tự anh không xác định được. Theo thư của anh Nguyễn Hữu Vị gởi cho tôi, khi anh Lộc nhận được lệnh tha ra trại cùng lúc có cô em gái út đến thăm. Vì sức khỏe quá kém, nên trực trại cho anh em khiêng anh ra nhà thăm nuôi để gặp gia đình, và rồi anh Lộc chết tại đây. Vậy là lá số của anh rất đúng, vì anh không chết tại nhà cũng không chết tại trại, cầm giấy ra trại trong tay để rồi chết tại nhà thăm nuôi (Khi về Sài Gòn, tôi thường gởi thư chui cho anh Vị kể những chuyện của anh em chúng tôi, và những oái oăm trong xã hội xã hội chủ nghĩa).
                        Anh Đoàn Túc (cựu Trung Tá) cũng là một “nhà bói toán” có hạng. Anh bói cho một số anh liên quan đến chuyện nhà, ngay cả chuyện các anh ấy được về trong khoảng thời gian nào, đa số đều đúng.
                        Trở lại chuyện tôi ra trại. Trong những ngày chờ lên xe lửa, anh em chúng tôi chung góp được 23.000 đồng để giúp hai bạn tù cùng về:
                        - Anh thứ nhất được 13.000 đồng là anh Lê Văn Khương (Phó Quản Đốc Nhà Lao Côn Sơn). Trong thời gian bị giam ở trại “Cổng Trời” sát biên giới với Trung Hoa cộng sản, đã bị chúng nó hành hạ đến mức không đi được nữa nên không thể cùng đi xe lửa với chúng tôi, mà trại chờ người nhà đến đón mới cho ra trại. Anh Huỳnh Kim Bình (Đại Úy) và vợ, nhận trách nhiệm mang tiền đến trao cho gia đình anh Khương, đồng thời chị Bình sẽ hướng dẫn gia đình này ra trại Nam Hà đón anh ấy về, vì nhà anh chị Bình cùng ở Long Xuyên. Cũng may là chị Bình khi đến trại thăm thì biết tin anh Bình được ra trại, nên chúng tôi nhờ tên Quí (Công An, phụ trách vận chuyển của trại) mua vé để anh chị được về cùng chuyến xe lửa. Về đến Sài Gòn, gia đình anh Trang Văn Ngọ (Trung Tá Không Quân) gởi cho gia đình anh Khương thêm 11.000 đồng nữa để đủ cho hai người ra đón anh Khương.
                        - Anh thứ hai là anh Huệ được 10.000 đồng. Anh Huệ lúc bị giam ở trại Tam Hiệp tự xưng là “Thiếu Tướng Nguyễn Huệ, Tư Lệnh Sự Đoàn 23B”, vì anh bị thần kinh nên Đại Đức Thích Minh Tâm (cùng ra trại) nhận anh ấy về chùa ở Hóc Môn tạm trú, sau đó sẽ hướng dẫn về quê dường như cũng ở Long Xuyên thì phải.
                        Ngày 09/09/1987, trại cho chúng tôi bữa cơm trưa, có thịt có rau, nhưng ai cũng nôn nóng ra khỏi cái trại hắc ám này nên có ăn được bao nhiêu đâu. 11 giờ trưa bắt đầu ra cổng. Tôi đi sau cùng, nhưng không dám quay lại nhìn các bạn đứng bên trong cổng. Nếu tôi nhìn vào trại, rất có thể tôi không cầm được nước mắt! Sau 3 tiếng đồng hồ, ba chiếc xe già cỗi cà rịch cà tang trên con đường đá từ trại ra Phủ Lý, quẹo phải sang quốc lộ 1 để xuống ga Nam Định. Tại đây có tổ quay phim thu hình chúng tôi, và nghe nói nhóm quay phim này sẽ theo chúng tôi vào Sài Gòn tiếp tục thu hình nữa. Chắc chắn là những thước phim đó, họ sẽ sử dụng để “quảng cáo” trong quốc nội lẫn quốc tế về điều mà bọn họ gọi là khoan hồng nhân đạo với thành phần mà họ gọi là ngụy quân ngụy quyền Sài Gòn.
                        4 giờ 30 chiều ngày 9 tháng 9 năm 1987, chuyến xe lửa tốc hành Hà Nội-Sài Gòn rời ga Nam Định. Chúng tôi ngồi chung trong một toa. Sau khi rời Nam Định một lúc, hai anh mặc đồng phục công nhân xe lửa đến đứng giữa toa, một anh giới thiệu:
                        “Đây là anh Trưởng Tàu” (người miền Bắc gọi là tàu lửa, người miền Nam gọi là xe lửa).
                        Vừa nói anh ta vừa chỉ anh đứng cạnh. Và anh “trưởng tàu” bắt đầu:
                        “Mấy chú được dành toa đặc biệt này trên đường về nhà…”
                        Một bạn ngắt ngang: “Thế nào là đặc biệt vậy anh?”
                        “Đặc biệt vì toa này có đèn điện, với lại tương đối sạch so với các toa kia”.
                        “Vậy hành khách trên các toa kia tối đen à?”
                        “Các toa kia dùng đèn dầu xách tay”.
                        “Sao các băng ngồi chỉ trơ gỗ mà không có nệm vậy anh?”
                        “Mấy chú đi cải tạo lâu quá nên không hiểu gì về những sinh hoạt trong xã hội bây giờ. Tôi nói cho mấy chú biết là khi về nhà, mấy chú không nên thắc mắc bất cứ điều gì với địa phương, vì không có lợi cho mấy chú đâu?”
                        “Sao kỳ vậy?”
                        “Mấy chú nên nghe tôi. Còn muốn biết tại sao thì về nhà một thời gian mấy chú sẽ hiểu. Những toa này do Ấn Độ viện trợ, nhưng chỉ 24 tiếng đồng hồ sau thì tất cả những gì tháo gỡ được đều mất hết, ngay cả thắng xe cũng bị mất cắp nữa, chỉ còn trơ lại toa tàu thôi. Nếu họ đem toa tàu đi được thì chẳng còn toa nào đâu”.
                        “Sao tệ quá vậy?”
                        “Tôi nhắc lại. Khi về địa phương, mấy chú đừng nên thắc mắc gì cả, mọi việc rồi mấy chú cũng quen như mọi người thôi. Tôi nói thêm: Khi tàu gần đến Quảng Trị, mấy chú phải đóng cửa sổ lại, vì có những đám thanh niên ném đá hoặc bắn đá vào xe đó. Đã có những hành khách bị thương rồi”.
                        “Xã hội chủ nghĩa ghê thiệt!”
                        Anh trưởng tàu nhìn về hướng phát ra âm thanh đó, chừng như anh ta không có ý tìm ai nói mà chỉ quay về hướng đó để nhắc lại lời khuyên của anh ta:
                        “Một lần nữa tôi nhắc mấy chú, về địa phương đừng bao giờ thắc mắc gì hết, thấy vậy hay vậy là tốt. Chẳng hạn như thắc mắc vừa rồi, mấy chú sẽ bị ghép vào tội chống đối nhà nước đấy. Mấy chú ráng nhớ giùm tôi”.
                        Nói xong là anh ta xoay lưng đi ngay, chừng như sợ phải nghe tiếp những thắc mắc tương tự.
                        Thật lòng mà nói, sau hơn 12 năm trong các trại tập trung từ trong Nam ra đất Bắc, ngay ngày đầu tiên bước vào xã hội xã hội chủ nghĩa, chỉ với những sinh hoạt ngay trên chuyến xe lửa thuộc loại “tốc hành” này, đã trở nên lạ lẫm với tôi rồi. Lúc chiều, anh trưởng tàu nói đây là toa xe đặc biệt mà lại nệm ngồi không có, nệm tựa lưng cũng không có, cầu tiêu thì dơ ơi là dơ! Đêm đầu tiên, tôi lần qua các toa tìm đến toa hàng ăn để uống ly cà phê, mới nhận ra nỗi khổ của hành khách đi xe lửa dù là xe lửa tốc hành, tức là chỉ dừng lại những ga chính thôi. Dưới ánh sáng lờ mờ của những ngọn đèn dầu leo lét, thật khó mà tưởng tượng! Hai băng ngồi đối diện, một băng 3 người. Hai băng phía bên kia lối đi, mỗi băng 2 người ngồi. Hai đầu trên của hai băng 6 người ngồi, máng được 3 cái võng cho 3 người nằm, 1 người nằm co quắp trên sàn xe đen đúa nhầy nhụa giữa 2 băng đối diện, và 2 người còn lại cũng nằm co quắp trên 2 băng ngồi.

                        Nếu nhìn toàn cảnh của toa xe sẽ thấy, băng ngồi đầy người nằm, những chiếc võng bé xíu che kín trên đầu băng, cả lối đi vốn dĩ đã nhỏ hẹp cũng đầy người nằm chen lẫn trong đống hành lý thật hổn độn. Những bà vợ thăm chồng, mang theo hằng trăm kí lô, biết bao là nhọc nhằn gian khổ! Cứ mỗi bước đi phải chen từng bước chân giữa người với hành lý, vì ngay cửa vào cầu tiêu cũng chật kín người. Vậy mà, không đụng chân cũng chạm tay, có lúc lại đạp nhầm lên gói hành lý nữa, trong khi hai tay phải khép sát vào ngực mới mong tránh va chạm vào những người nằm trên cái võng bé xíu từ đầu băng bên này sang đầu băng bên kia. Đến cuối toa xe đứng nhìn lại, cái cảnh tượng thật là buồn cho đất nước Việt Nam mình bất hạnh quá!
                        Giả thử, nếu những ông chồng như anh em chúng tôi chứng kiến những hành khách nằm cong queo trong cái gọi là chiếc võng kia, hay co quắp giữa những gói quà đầy ấp tình thương trên sàn xe nhớp nhúa đó, là những bà vợ của mình, liệu có cầm được nước mắt không? Tôi nghĩ, nghe nói lại, nghe thuật lại, ông chồng nào cũng đớn đau thương cảm cho tình cảnh những bà vợ quanh năm gánh gạo nuôi chồng! Nhưng không có đớn đau thương cảm nào có thể đem cân bằng nỗi đớn đau thương cảm của những bà vợ trọn tình vẹn nghĩa như vậy được cả!
                        Từ hình ảnh này tôi chợt nghĩ đến những chuyến vợ tôi cùng những chị bạn, lăn lốc trên những toa xe như thế này trong khi mang theo hằng trăm kí lô hành lý thức ăn thuốc uống, vất vả biết ngần nào! Đâu đã hết, theo lời vợ tôi kể lại, vì muốn rút ngắn thời gian khỏi phải lên Hà Nội rồi quay trở xuống, nên “hối lộ” 200 đồng cho anh trưởng tàu khi ngang Phủ Lý xe chạy chậm lại, lúc ấy vợ tôi nhảy xuống cùng với vài thùng hàng, phần còn lại trên xe nhờ các chị bạn đẩy xuống giùm. Vợ tôi lần lượt gom lại, chờ xe trại đi công tác về ngang chở vào trại với một số tiền nhất định chớ không phải họ chở giùm đâu. Cái giá để gọi là sòng phẳng, là từ 50 đến 100 hay 200 tùy lượng hàng nhiều hay ít. Thuật lại quí vị quí bạn nghe đơn giản lắm, nhưng thật ra rất gian nan khi đi dọc theo đường xe lửa, bưng từng gói từng thùng gom lại. Có một lần vì trời chưa sáng hẳn, có những bóng đen lấy những gói hàng chạy mất vào bóng tối. Đành chịu thôi! Với những gian truân nguy hiểm như vậy mà vợ tôi đã lặn lội từ Sài Gòn ra trại tập trung Nam Hà thăm nuôi tôi từ giữa năm 1979 đến đầu năm 1987 là 17 lần! Tình yêu chồng và tình thương con đã cho vợ tôi một nghị lực mà tôi đánh giá là phi thường!
                        Đó là nỗi khổ trên xe lửa, bây giờ mới quí vị quí bạn theo chân tôi đi tắm, mới cảm nhận được nỗi khổ của phụ nữ nói chung, và các bà vợ của tù chính trị chúng tôi nói riêng, khi đi tắm. Trước khi rời trại, tôi chuẩn 3 bộ đồ lót loại có thể cho “về hưu” mà không thương tiếc để mỗi khi tắm xong là bỏ lại tại chỗ. Xe ngừng, tôi vừa đi vừa chạy tìm chỗ tắm. Mua thùng nước 200 đồng, xách vội vào khu vực tắm tìm chỗ trống. Vừa máng cái khăn và áo quần lót lên vách thì tiếng phụ nữ bên ngoài ơi ới:
                        “Lẹ lẹ lên các anh chị ơi, cho tôi tắm với”.
                        Nhìn thấy một bà sồn sồn và hai cô gái, tôi xách thùng nước với áo quần trở ra:
                        “Chị vào đây tắm đi, tôi tắm bên ngoài”.
                        “Cám ơn anh quá”. Cả ba phụ nữ cùng tắm.
                        Tắm xong, tôi bỏ áo quần ướt lại đó như dự tính, có điều là lúc dự tính tôi không nghĩ “chúng nó về hưu” trong tình cảnh ướt nhẹp như vậy. Tôi mua thùng nước khác xách lại xe lửa để anh Trà tắm trên xe. Chuyện là tôi với anh Nguyễn Đình Trà ngồi cạnh nhau, và chúng tôi phân công mỗi khi đến ga Huế, Qui Nhơn, Nha Trang, tôi đưa tiền anh Trà chạy mua thức ăn, tôi tắm xong đem về anh thùng nước. Khi xe chạy, anh tắm. Xong, hai chúng tôi cùng ăn.
                        Trở lại với chuyến về của anh em chúng tôi. Có hai Công An -một nam một nữ-theo áp giải chúng tôi về Sài Gòn. Nam tên Đính và nữ tên Ngân, cô ta là y tá. Tại nhà ga Nam Định, tên Đính bảo tôi:
                        “Anh Hoa. Anh thu lại tất cả Giấy Ra Trại đưa tôi. Khi hoàn tất thủ tục tại Chí Hòa xong tôi sẽ trao lại các anh”.
                        “Thủ tục gì mà phải làm ở khám Chí Hòa cán bộ?”
                        “Về đến thành phố, các anh còn phải vào Chí Hòa, sau đó mới tự do. Anh biết vậy là được rồi, đừng có hỏi nữa”.
                        “Vì cán bộ nói lững lờ như vậy làm tôi thêm thắc mắc. Cán bộ có thế cho tôi biết sự thể như thế nào không?”
                        “Anh đừng hỏi nữa. Tôi chỉ được lệnh của trên như vậy thôi”.
                        Trong số anh em chúng tôi có một số bạn có gia đình ở Huế, Đà Nẳng, Nha Trang muốn ghé nhà trước khi vào Sài Gòn trình diện, vì theo trong giấy đến hết tháng 9 mới hết hạn trình diện, nhưng nói cách gì hắn cũng không chịu. Vì vậy mà anh em chúng tôi đồng ý với nhau, không mời hai đứa nó ăn uống gì hết mà khi rời trại, tôi và vài anh có ý định mời họ ăn uống với chúng tôi trên hành trình Nam Định-Sài Gòn.

                        Từ Biên Hòa về đến Sài Gòn, tôi lấy làm lạ là trên quảng đường này, từng bao hàng loại 50 kí lô được thả xuống vệ đường, có thể nói giống như trường hợp vợ tôi đẩy những gói những thùng xuống Phủ Lý vậy. Có điều là những bao hàng này khi xuống đường là có người đến nhận bỏ lên xe hai bánh chở đi ngay.
                        Trước khi đến Hòa Hưng (Sài Gòn), Công An Đính bảo tôi khi xe vào nhà ga, tất cả anh em chúng tôi phải tập trung một chỗ để xe đưa vào nhà giam Chí Hòa làm thủ tục trước khi ra về.
                        6 giờ chiều 12 tháng 9 năm 1987, chuyến “xe lửa tốc hành” sau 70 giờ 30 phút chạy tà tà trên quảng đường dài 1.736 cây số, cuối cùng cũng vào nhà ga Hòa Hưng. Rất đông thân nhân chúng tôi đứng đầy bên ngoài nhà ga. Khi xe lửa dừng hẳn, bà con ra sát bên hông xe mong gặp người thân. Đón tôi có vợ tôi và vợ chồng đứa em thứ tư của vợ tôi là Triệu Văn Lễ từ Vĩnh Long lên. Tôi đưa vợ tôi cái túi xách đựng đồ lặt vặt, trong khi cái “ba lô” với tất cả áo quần và đồ dùng thường ngày vẫn trên lưng, vì tôi phải đề phòng không biết bọn họ nói chúng tôi vào nhà giam Chí Hòa làm thủ tục hay lại nhốt chúng tôi nữa, lúc ấy có mà dùng. Tôi nói:
                        “Em ơi! Bây giờ tụi Anh còn phải vào làm thủ tục gì đó ở nhà giam Chí Hòa mới về được. Em đem cái túi xách về nhà trước, còn Lễ đến chờ Anh ở cổng nhà giam Chí Hòa”.
                        Vợ tôi với chút sợ hãi:
                        “Liệu họ có nói đúng không Anh?”
                        “Biết làm sao được Em. Cứ tạm tin là họ chỉ làm thủ tục thôi. Nếu có gì khác thì mọi người đứng chờ bên ngoài sẽ biết được mà. Em với Nhung (vợ của Lễ) về trước nhé!”


                        Thế rồi xe của nhà giam đưa chúng tôi vào Chí Hòa. Tên Công An nào đó giảng giải về chính sách nhân đạo, về thủ tục xin thẻ “chứng minh nhân dân”, phải thi hành tốt những lệnh của địa phương, ..v..v… Điều mà họ nói làm thủ tục là như vậy, lúc ấy tên Đính trả Giấy Ra Trại cho chúng tôi. Và chúng tôi thật sự ra về.
                        Ra đến cổng, em tôi đang chờ ở đó, đưa tôi về nhà bằng xe Honda. “Giấy ra Trại” của tôi số 122 với mã số hồ sơ là “00087801342” do tên Thượng Tá Công An Lưu Văn Hán, trưởng trại Nam Hà ký ngày 09/09/1987, do căn cứ Quyết Định tha số 18 ngày 31/08/1987 của Bộ Công An. Trong giấy này ghi tôi can tội “Đại Tá, Tham Mưu Trưởng Tổng Cục Tiếp Vận Bộ Tổng Tham Mưu”. Xã hội xã hội chủ nghĩa có những cái tội nghe quá ư là “kỳ cục”! Bị bắt ngày 24/10/1975 theo án lệnh “tập trung cải tạo”. Sau án 3 năm đầu, tôi bị tăng án đến 3 lần, mỗi lần 3 năm. Cũng trong Giấy Ra Trại ghi họ bắt tôi ngày 24/10/1975 mà thật ra là ngày 14/6/1975. Số tù của tôi là 968 mà họ gọi là số danh bạ.
                        Vậy là, khi vào trại tập trung, con tôi đưa tôi bằng xe Honda 2 bánh từ nhà đến trình diện cộng sản tại khu đại học xá Minh Mạng. Khi từ trại tập trung trở về, em tôi đón cũng bằng xe Honda 2 bánh từ nhà tù Chí Hòa về nhà. Chuyện ngẫu nhiên lại có vẻ như “đâu vào đó” vậy!
                        Tính đến lúc ấy, tôi là tù chính trị 12 năm 2 tháng 27 ngày và 6 tiếng đồng hồ! Nếu số ngày tính tròn là 28 ngày!
                        Vào nhà rất đông đủ người thân: Ngoài vợ tôi, có Ba Má tôi, Dượng tôi (Dì tôi đã chết), vợ chồng của em vợ tôi (Lễ & Nhung), một bà Cô (Cô Bảy), và một số bạn bè hàng xóm. Tôi rất vui mừng khi thấy Má tôi đứng và đi được từng bước. Mừng, vì Má tôi bị đứt mạch máu và liệt nửa người bên trái từ năm 1985. Vợ tôi đưa Má tôi về Sài Gòn, và theo chỉ dẫn của chị Nhan Minh Trang -cũng bị liệt nửa người- hằng ngày vợ tôi đưa Má tôi đến nhà một người ở gần trường đua Phú Thọ mà hàng xóm gọi là “Thầy Năm” để bấm huyệt. Chỉ một tuần sau đó Má tôi đứng được, và xem là tốt như tình trạng hiện giờ.
                        Ngay sau đó, vợ chồng tôi sang nhà cái bà có cái chức “Tổ Trưởng Tổ Dân Phố” để trình diện. Ngày hôm sau, vợ chồng tôi đến trình diện Công An “khu vực”, tiếp đó Công An Phường 25, Quận 10, ở ngay trong cư xá Bắc Hải. Tại đây, tôi phải chờ tên Phó Công An Phường phụ trách chính trị ký xác nhận trên giấy ra trại, mới được x em là hợp lệ. Vài hôm sau tôi mới nhận ra quyền lực của “Công An khu vực” gần như “Công An trực trại” trong trại tập trung. Bà Tổ trưởng tổ dân phố là vợ của đại tá cộng sản cùng với tên Công An khu vực, là “hai tên cộng sản quyền lực” đối với gia đình cựu tù chính trị chúng tôi trong khu vực này. Riêng với gia đình tôi, từ sau khi các con chúng tôi vượt biển đến Hoa Kỳ an toàn, bà ta trở nên thù hằn nhất mà bằng chứng là thường xuyên gây khó khăn đến mức không cho Ba Má tôi từ Sa Đéc lên ở trị bệnh. Nhưng vợ tôi cứ liều mạng rồi mọi việc vẫn êm xuôi.
                        Làm thủ tục tại địa phương xong, vợ chồng tôi đến bưu điện gởi điện tín cho các con chúng tôi ở Houston, Texas, Hoa Kỳ, rằng tôi thật sự về đến nhà. Thật ra khi vợ tôi nhận được điện tín khi tôi chưa rời trại Nam Hà, đã gởi điện tín sang các con chúng tôi rồi, nhưng các con chúng tôi cần cái điện tín xác nhận. Các con chúng tôi vượt biển sáu bảy năm trước đó, nhưng có lẽ vẫn còn nhớ câu nói của Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu hồi đầu năm 1968: “Đừng nghe những gì cộng sản nói, mà hãy nhìn kỷ những gì cộng sản làm”, vì vậy khi nhận điện tín báo tin tôi về nhưng vẫn không tin, nên cần được xác nhận để biết là thật.
                        Đâu đã xong quí vị quí bạn ơi! Tôi và các bạn phải đến Sở Công An để làm thủ tục “nhập hộ khẩu”. Thủ tục này nhiêu khê lắm, vì đây là loại giấy tờ thuộc vào hàng “sinh tử” trong xã hội xã hội chủ nghĩa, vì bất cứ có việc gì cần đến cơ quan hành chánh hay Công An đều phải mang theo cái giấy này. Hồ sơ xin nhập cái gọi là “hộ khẩu” gồm: Đơn của tôi + bản tóm tắt lý lịch 3 đời + giấy ra trại + tờ hộ khẩu + đơn của vợ tôi đồng ý cho nhập hộ khẩu + và hôn thú của vợ chồng tôi. Một tháng sau mới nhận được tờ giấy nhỏ xíu xác nhận hợp lệ, lại mang đến Phòng Quản Lý Hành Chánh & Trật Tự Xã Hội Quận 10, mua một lô các mẫu đơn xin nhập hộ khẩu tại Quận 10. Chưa hết, khi nộp đống hồ sơ này tôi phải viết “bản kiểm điểm” với đại ý là tôi chưa có hành vi nào chống đối chế độ xã hội chủ nghĩa. Một tuần sau nữa, tôi nhận được tờ hộ khẩu có tên tôi.
                        Thế là xong một loại “giấy hộ mạng” thứ nhất, đến “giấy hộ mạng thứ hai là “chứng minh nhân dân”. Lại phải đến Sở Công An, lại phải làm thủ tục với một đống hồ sơ nữa để xin cái giấy ấy. Mãi đến cuối năm 1987, tôi có trong tay hai cái “giấy hộ mạng”. Công An tại Sở này cho biết, anh em chúng tôi mà họ gọi là ngụy quân nguỵ quyền cao cấp do trung ương của họ quản trị mà họ gọi là quản lý. Với chính sách đó, cho thấy là họ vẫn sợ chúng tôi nên nắm chắc phần theo dõi, thay vì địa phương. Ấy vậy mà lúc học tập chính trị tại trại tập trung Long Giao hồi tháng 09/1975, tên Công An gọi là giáo viên nói như con vẹt, rằng:
                        “…Đội ngũ sĩ quan các anh là cái đám người nắng không ưa mưa không chịu, nhát gió kỵ mù sương, nắng ngủ mưa nghỉ, mát trời đi chơi ….”
                        Khoảng 2.000 anh em chúng tôi ngồi bệt trên sàn xi măng dơ dáy, có tiếng nói khơi khơi:
                        “Phải rồi. Chúng tôi chỉ có ăn chơi mà hai chục năm mới chiếm được đất đai của chúng tôi”.
                        “Anh nào phát biếu đó?”
                        Anh em chúng tôi êm re, dại gì làm “anh hùng rơm” mà lên tiếng. Hắn tức lắm, nhưng làm gì được ai.

                        **********

                        Comment


                        • #13

                          - chín-

                          Xã hội xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

                          (1988-1990)

                          *****


                          Từ nhà tù nhỏ là các trại tập trung, tôi bước vào nhà tù lớn là xã hội xã hội chủ nghĩa Việt Nam sau khi có giấy “chứng minh nhân dân”, còn thật sự tôi có phải là “công dân xã hội chủ nghĩa” hay không, lại là việc khác.
                          Đằng sau cánh cửa sắt trại tập trung, tôi chỉ vươn tầm nhìn vào xã hội chủ nghĩa Việt Nam và nhìn ra thế giới, ngang qua đài phát thanh Hà Nội ngày được nghe năm bảy ngày không, và tờ báo Nhân Dân. Cả hai phương tiện truyền thông này cũng như tất cả những gì gọi là truyền thông báo chí đều của đảng với nhà nước cộng sản. Hoàn toàn không có bất cứ một phương tiện truyền thông nào của tư nhân cả. Vì vậy mà lượng thông tin vừa ít ỏi vừa nặng về tuyên truyền, mà tuyên truyền thì không đúng sự thật. Ngoài nguồn tin tức đó, thỉnh thoảng anh em chúng tôi nhận tin từ thân nhân hoặc từ các bạn ở ngoại quốc gởi về, bằng cách chọn lọc những trang báo có bài cần cho chúng tôi trong tù đọc, dùng gói quà gởi về Việt Nam. Đám Công An đâu biết những bài báo đó nói gì, vì có những bài bằng Anh ngữ, cũng có những bài bằng Việt ngữ, nhưng những trang báo sau hành trình nửa vòng trái đất, trang báo đã bèo nhèo hết trơn nên họ cho vào trại.
                          Giờ đây, sống trong xã hội xã hội chủ nghĩa hay là nhà tù lớn, đang trong thời kỳ gọi là cởi trói báo chí, tôi hy vọng có thể nhận ra nền giáo dục Việt Nam cộng sản, vì tôi hiểu rằng, giáo dục là nền tảng đào tạo con người, từ đó dẫn đến xây dựng và phát triển quốc gia.

                          Chuyện nhà đất.

                          Nhà và đất, là một trong những mục tiêu trước mắt của các cấp lãnh đạo cộng sản Việt Nam từ trung ương đến tận các địa phương, tranh đoạt từ bất cứ ai là công dân Việt Nam Cộng Hòa cũ mà họ dùng những gian trá mánh khóe như nhà rộng, nhà vắng chủ, nhà nước mượn, nhà nước quản lý, ..v..v.., để cướp đoạt làm tài sản riêng, dù rằng không ít trường hợp họ ẩn dưới danh nghĩa như là lợi ích xã hội chủ nghĩa, mà lợi ích xã hội chủ nghĩa là gì thì họ cũng chẳng giải thích được.
                          Trước hết là một số sự kiện gian trá cướp đoạt đó ngay trong cư xá Bắc Hải chúng tôi. Nhớ lại những ngày giữa tháng 05/1975, Công An Phường 15 với Công An Quận 10, đã chiếm đoạt 174 căn nhà của các vị Tướng Lãnh và sĩ quan di tản, mặc dầu trong những nhà đó vẫn còn thân nhân của những người di tản. Sau khi tất cả sĩ quan cư ngụ trong cư xá đều vào trại tập trung, Công An Phường 15, Công An Quận 10 và cơ quan nhà đất Quận 10, hợp nhau hết đuổi đi mà họ gọi là vận động, đến đe dọa chiếm đoạt tịch thu bất cứ nhà nào họ muốn. Đợt chiếm đoạt đó không được bao nhiêu nhà vì các chị chống đối dữ dội, nói cho đúng là liều mạng mà chống lại lệnh của họ rồi ra sao thì ra, cho nên họ quay sang cách khác cũng gọi là “vận động” bằng cách dụ dỗ hiến nhà cho nhà nước thì chồng trong trại tập trung được về sớm. Cách này xem chừng họ thành công hơn đợt trấn lột trong những tháng cuối năm 1975.
                          Ở những khu khác như thế nào không rõ, chớ trong cư xá Bắc Hải chúng tôi phải công nhận cái “tinh thần trấn lột của cộng sản rất kiên trì”. Nhiều gia đình của các bạn tôi thật sự “trúng kế dụ dỗ” của họ, nên đã đổi nhà lớn trong cư xá nhận nhà nhỏ ở nơi nào đó hoặc hiến nhà cho chúng nó, như gia đình cựu Đại Tá Phan Xuân Nhuận, cựu Đại Tá Đinh Xuân Kế, cựu Đại Tá Nguyễn Văn Huấn, cựu Trung Tá Giang Văn Trọng, ..v..v.. Có trường hợp bi thảm hơn nữa như gia đình cựu Trung Tá Trần Chí Thẩm. Chị Thẩm cũng là người rất cương quyết giữ lại căn nhà để ở, vì vậy mà bị Công An khu vực và Công An Phường 15 Quận 10 bắt chị hằng ngày phải đến văn phòng họ ngồi đó, từ đầu giờ đến cuối giờ làm việc, và liên tục như vậy suốt mấy tháng liền. Một hôm chị đến thăm tôi, nhân đó chị kể cho tôi nghe nỗi đau của chị khi bị chúng nó gạt:
                          “Anh nghĩ coi. Suốt mấy tháng đó tôi nhất quyết không đưa hồ sơ nhà cho họ, nhưng một hôm họ nói với tôi là đưa giấy tờ nhà cho họ coi để họ giải quyết dứt khoát. Tôi cứ tưởng họ thay đổi ý kiến. Tôi lấy hồ sơ từ trong túi xách ra đưa cho họ. Xem xong, lập tức họ bỏ vào tủ khóa lại, rồi ra một cáilệnh mà khi nghe xong tôi cứ tưởng họ nói với ai vậy anh. Tên Công An Phường gần như hét::
                          “Ngày mai chị phải dọn ra khỏi nhà”. Nói xong là nó đuổi tôi ra và đóng cửa văn phòng”.
                          Đến đây chị ngưng lại vì xúc động! Một lúc sau:
                          “Tôi kể tiếp anh nghe. Khi tôi bị họ gạt lấy hồ sơ chủ quyền nhà, uất ức quá, tôi lảo đảo về nhà và gần như gục ngã trước cửa! Khi tỉnh lại, mẹ con tôi mua cây mua lá che cái mái ngay trong sân tầng trệt chắn một phần lối lên tầng trên mà ở. Nấu nướng tạm bợ cũng được, nhưng tắm giặt phải nhờ nhà chị bạn ở đầu dãy. Khổ lắm anh ơi! Lát nữa anh theo tôi đến xem cái gọi là cái nhà mà mẹ con tôi ở sau khi dọn ra khỏi nhà tôi.”
                          “Vâng. Tôi theo chị đến “cái nhà” mà chị và các cháu đang ở”.

                          Quí vị quí bạn có thể nhớ lại đoạn tôi kể cái lán trại của trại tập trung Yên Bái lợp bằng cây chổm, nằm trên vạt giường cũng bằng cây chổm nhìn lên trần nhà thấy cả bầu trời đầy sao và cả mây bay gió thổi nữa, nhưng giọt mưa không rơi xuống. Còn “cái gọi là nhà” của chị Thẩm mà tôi đang đứng xem, mái nhà trống trải nên nhìn rõ gió thổi mây bay, và có bao nhiêu giọt mưa rơi trên cái mái nhà thì ngần ấy giọt mưa xuống hẳn bên trong nhà chị. Tất cả đều ướt! Đầu năm 1988, anh Thẩm ra trại và cùng ở nơi đây!
                          Khi vào trại tập trung, trong thời gian đầu cứ như “điếc không sợ súng” nên tôi đối đầu với những toán thẩm vấn, dần dần đối đầu với đám Công An cai tù. Thật lòng mà nói, nếu như từ đầu tôi “không điếc nên biết sợ súng” thì chưa chắc tôi có chút kinh nghiệm đối đầu với cộng sản lúc còn trong trại tập trung cũng như bây giờ đã ra khỏi nó, dù rằng bây giờ tôi đang ở trong xã hội xã hội chủ nghĩa mà bất cứ ai từng là nạn nhân cộng sản, đều gọi là “trại tập trung lớn”.
                          Nhân lúc anh chị tôi từ Sa Đéc lên Sài Gòn làm hồ sơ để lấy lại căn nhà số X12bis cũng trong cư xá Bắc Hải, mà anh chị tôi theo lời dụ dỗ gian trá mà họ gọi là “vận động” đã gởi căn nhà cho họ để về quê hồi năm 1976, nay chuẩn bị dọn trở về đây. Chỉ riêng cái sự kiện “gởi nhà cho nhà nước” cũng là cái chính sách lạ kỳ của nhà nước cộng sản.
                          Vì anh chị tôi bận nên tôi giúp lo giấy tờ. Khi trong nhà tù nhỏ, đối đầu với nhóm sĩ quan quân đội và công an cộng sản cấp trung ương “do điếc không sợ súng” mới có được bài học kinh nghiệm, bây giờ tôi muốn thử xem mức độ gian trá trấn lột trong nhà tù lớn này ra sao. Tôi đến cái cơ quan có tên là “Quản Lý Nhà Đất Quận 10. Trong góc phòng, một nhóm “viên chức nhà nước cộng sản” đang kể chuyện đêm qua xem phim dù lúc ấy đã hơn 10 giờ sáng, một cô nhỏ nhắn trong số đó bước đến hỏi tôi trong khi gở tay anh chàng có nét mặt hơi thô đang quàng lên vai cô ta:
                          “Anh có việc gì?”
                          Con gái Sài Gòn xã hội chủ nghĩa bây giờ ăn nói cụt ngủn, với lại cái giọng nói sao mà khó ưa quá.
                          “Tôi nộp hồ sơ giùm anh chị tôi xin lấy lại căn nhà đã gởi cho nhà nước”.
                          Cô ta ỏng ẹo:
                          “Đâu có nhà nào gởi mà lấy với không lấy. Chúng tôi chỉ nhận nhà hiến thôi. Đưa hồ sơ coi”.
                          Cô ta lật qua lật lại mà tôi nghĩ là cô ta chẳng hiểu nội dung gì cả, rồi vào phòng trong đưa cho anh chàng có lẽ là trưởng phòng. Cửa phòng không đóng, tôi thấy hắn cũng lật qua lật lại đọc tới đọc lui, hắn đưa tay ngoắc tôi vào:
                          “Đã hiến rồi, không xét”.
                          Tôi đáp: “Anh xem biên bản đi, anh chị tôi gởi chớ đâu có hiến”.
                          “Gởi hay hiến cũng vậy thôi”.
                          “Anh nói vậy mà anh nghe được à! Trong tự điển Việt Nam mình chữ gởi với chữ hiến hoàn toàn khác nghĩa. Gởi có nghĩa là sẽ lấy lại, còn hiến là không lấy lại. Chữ với nghĩa rất rõ ràng, sao anh nói vậy?”
                          Hắn lườm tôi một lúc, tương tự như Công An Thịnh “khuỳnh” trại tập trung Nam Hà A lườm tôi lúc xét quà của tôi vậy:
                          “Tôi nói rồi. Không xét là không xét. Chừng nào anh chị của anh có hộ khẩu ở đây tôi mới xét”.
                          “Gì kỳ vậy. Anh không trả nhà làm sao về đây ở được mà anh đòi hộ khẩu. Anh đại diện cho nhà nước về nhà đất ở Quận mà anh trả lời như vậy dân làm sao nghe cho thông”.
                          Tôi với hắn có hơi lớn tiếng làm cho những người bên ngoài vẫn còn kể chuyện phim, có lúc cười lớn tiếng, vài người trong số họ bước đến cửa, nhìn tôi. Tôi nhìn họ một lượt, rồi quay ra. Hắn phán một câu cộc lốc:
                          “Anh để đơn đó. Về đi. Xét sau”
                          “Chừng nào anh trả lời cho người đứng đơn?”
                          “Khi nào xét xong sẽ trả lời”.
                          “Anh cho tôi biên nhận để anh chị tôi hoặc tôi mang đến làm bằng chứng nói chuyện mới được chớ”.
                          “Sợ mất thì mang về mà giữ”.
                          “Tôi không sợ mất, nhưng thông cáo trên báo là các cơ quan nhà nước mỗi khi nhận đơn đều có biên nhận để dân tiện liên lạc khi cần. Tôi chỉ làm theo hướng dẫn của nhà nước thôi”.
                          Cô bé lúc nảy: “Viết cho ổng đi, ở đó mà đôi co cho lắm chuyện ”.
                          Khi ra đến cửa, tôi nghe tiếng con bé nào đó:
                          “Ông già này hổng phải thứ vừa đâu nghe. Lần sau phải để ý ổng”.
                          Qua lần đó, chỉ mới đụng chạm sơ sơ thôi, tôi thấy nền giáo dục xã hội chủ nghĩa 20 năm trên đất Bắc và 15 năm trên toàn cõi Việt Nam, đã tạo nên những con người không một chút tử tế nào cả. Họ ăn nói theo cái tư tưởng dối trá trấn lột mà không cần cái lý cái lẽ trong văn chương chữ nghĩa Việt Nam. Nói càn nói đại miễn là đạt được mục đích cho họ, trường hợp bị chất vấn đến mức không tìm được cách tránh né, lúc ấy họ liền nhân danh đảng với nhà nước cộng sản của họ để “áp đảo” người đối diện. Từ Bắc vào Nam, bài bản của họ y chang như vậy.
                          Dự định của tôi là thông qua báo chí và từ các bạn ra trại tập trung trước tôi, để tìm hiểu về các lãnh vực trong xã hội mà trọng tâm là lãnh vực giáo dục, kinh tế, và tư pháp. Nhớ lại ngay sau đại hội của đảng cộng sản hồi cuối 1986, ông Nguyễn Văn Linh nhân danh Tổng Bí Thư tuyên bố cởi trói cho báo chí nói thật về những chuyện trong xã hội mà trước đây bị cấm, cho nên có những bài báo phải công nhận là “bạo” với những bài viết thẳng thừng. Nhưng chẳng bao lâu sau đó, ông ta ra lệnh ngăn cấm gay gắt hơn trước nữa. Nhờ vào thời gian cởi trói báo chí mà tôi thu thập được một số bài báo về các lãnh vực mà tôi đặt trọng tâm tìm hiểu, nhất là lãnh vực giáo dục.

                          Giáo dục xã hội chủ nghĩa.

                          Thưa quí vị quí bạn, trong bối cảnh xã hội chủ nghĩa Việt Nam, một xã hội mà toàn bộ các sinh hoạt trong tình trạng suy sụp, ngay cả đạo đức cũng vậy. Ngành giáo dục, một ngành mà lãnh đạo cộng sản Việt Nam trao trách nhiệm trăm năm trồng người lại là tệ hại hơn tất cả! Lỗi của học sinh sinh viên chăng? Tôi nghĩ, một phần nhỏ. Lỗi của phụ huynh chăng? Tôi nghĩ, một phần nhỏ. Lỗi của xã hội chăng? Tôi nghĩ, một phần nhỏ. Nguồn gốc tội ác này là nhóm lãnh đạo cộng sản Việt Nam trong bộ chính trị, cái cơ quan có toàn quyền hoạch định mọi đường lối chính sách và thúc đẩy thực hiện những hoạch định đó. Chính họ đưa ra chính sách giáo dục, chính họ chỉ thị soạn sách giáo khoa, cũng chính họ duyệt nội dung sách giáo khoa và đưa vào học đường. Và khi họ đã quyết định thì không một ai có quyền đề nghị thay đổi, ngay cả sai lầm cũng không được phủ nhận.
                          Đi trước một khoảng thời gian. Tôi đến Houston đầu tháng 04/1991 trong đợt HO 5. Tháng 06/1991, tôi sang Westminster (Nam California) làm trong tiệm “Hang Nga Beauty Supply” cùng với anh Võ Hồng Lạc. Theo lời anh Lạc, anh là Hiệu Trưởng Trường Trung Học Mạc Đỉnh Chi (Phú Lâm, Sài Gòn) đến cuối cùng. Ngay sau ngày 30/04/1975, một phụ nữ cộng sản từ ngoài rừng vào đô thị ngồi vào ghế Hiệu Trưởng thay anh, và anh trở về vị trị “giáo sư sử địa”. Câu chuyện khá dài, như lời tâm sự của người giáo sư sử địa bị bắt buộc phải dạy những điều hoàn toàn trái ngược với môn sử địa Việt Nam. Tôi tóm tắt như sau:
                          Bài viết về sông Cửu Long trong sách giáo khoa như thế này: “Sông Cửu Long có đoạn chảy ngang Sài Gòn …” Anh cứ tưởng mình sẽ được khen tặng vì chứng minh sự sai lầm khi anh cầm cuốn sử địa xin gặp “bà Hiệu Trưởng”. Anh Lạc nói với bà ta là sách giáo khoa này viết không đúng, vì sông Cửu Long không có đoạn nào chảy ngang Sài Gòn cả. Nói xong, anh lấy làm lạ về sự kinh hãi của bà cộng sản hiệu trưởng khi nghe anh phê bình sách giáo khoa. Bà ta dẫn anh vào gặp người cộng sản đàn ông mà anh nghe xưng hô là Bí Thư chi bộ đảng của trường. Cái anh bí thư này cũng kinh hãi, rồi ú ớ hẹn 3 giờ chiều anh Lạc đến trình diện.
                          Đúng giờ, anh Lạc đến., bị bí thư quát cho một trận:
                          “Anh dám phê bình lãnh đạo đảng?”
                          “Không. Tôi chỉ nói sự thật. Sông Cửu Long đâu có đoạn nào chảy ngang Sài Gòn. Nếu tôi dạy không đúng thì học sinh sẽ hiểu không đúng, rất là hại”.
                          “Sách giáo khoa này đảng đã duyệt, mà khi đảng đã duyệt thì không có gì sai cả”.
                          “Trên địa thế không phải như viết trong sách, làm sao tôi dạy học sinh được. Nếu vậy, tôi xin nghỉ dạy”.
                          “Anh chống đối đảng hả? Anh viết kiểm điểm rồi trình tôi”.
                          Anh Lạc lặng lẽ ra về mà lòng ấm ức. Chỉ xin nghỉ việc cũng bị ghép vào tội chống đối. Cảm thấy nguy hiểm, khi nộp bản kiểm điểm, anh xuống nước giải bày sự kiện. Và cuối cùng anh cũng được yên thân và nghỉ việc.
                          Đến đây là hết phần tóm tắt câu chuyện của giáo sư Võ Hồng Lạc. Nhưng sự kiện này góp phần chứng minh về sự ngu muội của các tầng lớp cán bộ đảng viên. Sự kiện này làm tôi nhớ lại lúc bị giam trong trại tập trung trong rừng già quận Trấn Yên, tỉnh Hoàng Liên Sơn những năm 1976-1978. Tên Trung Uý Khảm, quản giáo Tổ có tôi trong đó, với vẻ mặt kiêu hãnh khi hắn nói:
                          “Năm 1964, khi đế quốc Mỹ dùng Hạm Đội 7 tấn công các hải đảo của ta, phi công cách mạng rất linh hoạt sáng tạo, đã bay thấp xuống và chui dưới đáy tàu Mỹ qua bên kia trồi lên bay tiếp, nên súng đạn Mỹ không làm gì được”.
                          Quí vị quí bạn nghe có được không? Chiếc phi cơ khu trục được sản xuất cho dù từ nước Nga cộng sản hay nước nào trên thế giới, đâu có khả năng lặn dưới nước mà vẫn bay như bay trong không gian vậy. Thế mà hắn vênh mặt lên như thế anh em chúng tôi từ hành tinh khác mới đến địa cầu vậy.
                          Chưa hết. Đến chuyện phi cơ tắt máy phục kích trên tầng mây. Cũng tên Khảm, quản giáo Tổ chúng tôi. Tối hôm ấy, hắn vào “lán” chúng tôi kể chuyện về Đại Hội 4 đảng cộng sản của hắn với tổng kết sơ khởi có 4.000.000 (4 triệu) thanh niên miền bắc chết trong chiến tranh. Ý của hắn cho là tại chúng tôi chống cái chế độ độc tài của hắn nên nhiều triệu thanh niên xã hội chủ nghĩa mới chết như vậy. Xong hắn lại khoe khoang cũng xoay quanh cái việc phi công của hắn linh hoạt sáng tạo, nhưng lần này không phải lặn xuống biển mà là phục kính trên trời. Hắn có vẻ sung sướng khi nói với chúng tôi:
                          “Trong thời gian B52 đế quốc Mỹ thả bom rải thảm miền Bắc, phi công anh hùng Phạm Tuân đã vọt lên không trung, chui vô mây, tắt máy phục kích. Chờ B52 bay phía dưới, anh hung Phạm Tuân rồ máy tấn công B52 từ trên cao”.
                          Hắn là Trung Úy chớ có phải là lính dốt nát ngu đần đâu, mà hắn nói như thiệt vậy quí vị quí bạn à! Trên tầng mây cao, phi cơ tắt máy phục kích …Trời ơi! Sao người cộng sản lại ngu muội đến như vậy!
                          Thời phong kiến xa xưa được học qua sử sách, các quan trong triều từ nhỏ đến lớn khiếp sợ vua đến nhũn người, nhất cử nhất động đều phải vái lạy vua tạ ơn vua, kể cả lúc vua trừng phạt cũng vậy. Bây giờ, nền giáo dục của cộng sản Việt Nam từ năm 1954 trên lãnh thổ nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa, và từ năm 1975 trên toàn cõi Việt Nam, chỉ đào tạo những thế hệ thần dân để tuân phục đảng, tuân phục đến nhũn người như thời phong kiến hằng trăm hằng ngàn năm trước! Tuân phục đến mức đảng của họ nói sông Cửu Long có đoạn chảy ngang Sài Gòn, máy bay lặn xuống biển chui dưới đáy chiến hạm, máy bay chui vô mây tắt máy phục kích … mà họ vẫn cúi đầu chấp nhận! Quả thật ông Hồ và đàn em đàn cháu của ông, đã “thành công trong nỗi đớn đau của lịch sử” về cái chính sách trăm năm trồng người của họ, và vẫn tiếp tục thực hiện công cuộc “trồng” nên những lớp người ngu muội, dẫn đến một xã hội suy tàn đạo đức!

                          Chung qui từ giáo dục mà ra. Mời quí vị quí bạn theo dõi cuộc hội thảo về giáo dục, trong giai đoạn ngắn ngủi gọi là “cởi trói” cho báo chí phản ảnh sinh hoạt xã hội. Đây là tóm lược bài viết của Vũ Hạnh đăng trong báo Công An ngày 31/05/1989 tại Sài Gòn.
                          Trung tuần tháng 05/1989, Viện Nghiên Cứu Giáo Dục phía Nam và Ban Khoa Giáo thành ủy Sài Gòn mà họ gắn cái tên ông Hồ vào đó, phối hợp tổ chức cuộc hội thảo tại số 36 đường Lê Thánh Tôn, với sự tham dự của giáo viên giáo sư từ các trường học và từ các cơ quan nghiên cứu giáo dục. Mục đích, tìm hiểu sự suy đồi đạo đức học đường. Bà Tôn Thuyết Dung, được đánh giá là nhà giáo dũng cảm khi nhận trách nhiệm nghiên cứu và trình bày đề tài “Tìm hiểu nhược điểm và khuyết điểm của sách giáo khoa và phương pháp giảng dạy đạo đức cho học sinh”.
                          Bà Dung nhận định:
                          “Sách giáo khoa đang sử dụng đã lỗi thời vì nó được soạn ra trong thời kỳ chiến tranh, và chỉ nhắm vào lớp trẻ sống ở nông thôn miền Bắc. Tất cả chỉ phục vụ mà không quan tâm đến đạo đức, chuyên chở những chủ đề mà tầng lớp thanh thiếu niên không dễ gì cảm nhận được chứ nói gì đến học hỏi. Chẳng hạn như “cá thể với tập thể, đả đảo với ủng hộ, ngụy quyền với chánh quyền, đế quốc với cách mạng, phản động với trung thành, ..v..v..”. Sách giáo khoa lại tham lam khi đề cập nhiều vấn đề, nội dung phản lại giáo dục ở điểm trưng dẫn những sự kiện xấu mà không chỉ dạy cách sửa đổi. Sách không đào tạo con người trước khi nói đến chủ nghĩa cộng sản. Về các câu hỏi để học sinh trả lời không nhắm vào chủ đề rõ rệt, không giúp học sinh phát huy nhận thức, trái lại gò ép học sinh trả lời một cách dối trá”.
                          Cũng trong hội thảo này, ông Xuân Diệu (không biết có phải là nhà thơ Xuân Diệu hay không) nhận xét thật ngắn nhưng rất sâu sắc:
                          “Một trong những thiếu sót quan trọng là giáo dục không đào tạo con người, nên rốt cuộc xã hội chúng ta chỉ có thần dân mà không có công dân”.
                          Lại một nhận thức sâu sắc khác:
                          “Giáo dục phải nhắm mục đích tạo nên con người dân chủ từ bé, phải chống lại sự tha hóa lớn nhất hiện nay là sự quanh co dối trá, sự thiếu thành thật giữa con người với nhau…”.
                          Tiếp đây là bài viết trên báo Tuổi Trẻ: Tại buổi lễ cuối năm học 1988-1989 tổ chức vào ngày cuối tháng 05/1989 tại một trường trung học phổ thông Quận 1, khi một nữ sinh lớp 9 đang phát biểu một cách trôi chảy rằng:
                          “Nhờ ơn bác dẫn dắt, nhờ ơn đảng soi đường, nhờ ơn đoàn chắp cánh cho em bay lên, ….”
                          Nghe đến đây ông đại diện Quận 1 hỏi Bí thư đoàn thanh niên của trường đang ngồi bên cạnh:
                          “Con bé rất tiến bộ. Vậy nó đã vào Đoàn chưa?
                          Anh bí thư đáp:
                          “Nó không chịu vào đoàn. Môn văn của nó khá lắm nên nó trình bày rất hay, nhưng cứ mỗi lần vận động vào đoàn thì nó trả lời, vào đoàn chỉ mất thì giờ chớ chẳng có lợi gì hết. Thành ra nó nói vậy chớ không phải vậy”.
                          Cũng trong tờ báo này, có mẫu tin liên quan đến câu “nói vậy nhưng không phải vậy” trên đây. Trong buổi thi cuối lục cá nguyệt, thầy giáo chấm bài đã hết lời khen ngợi bài luận về “Gia đình em trong cuộc sống hôm nay” của một nữ sinh lớp 8, vì bài viết rất thực, rất sống động về cuộc sống nghèo nàn gian khổ. Nhưng thầy rất đau lòng khi nói với học sinh của mình rằng:
                          “Em viết rất hay, rất thật, nhưng thầy khuyên em, nếu như em muốn tiếp tục học nữa, em phải viết theo bài học, vì bài luận này trình lên Sở thì em không thể học nữa đâu. Thầy thật lòng khuyên em như vậy”.
                          Tác giả bài báo thêm một câu vắn tắt rằng:
                          “Từ lâu lắm rồi, dốí trá là nấc thang trong học đường, và liệu bao giờ giáo dục mới thoát khỏi cái văn hoá dối trá đó?”
                          Và đây là tóm tắt báo cáo của Sở Giáo Dục ngày 7/10/1989 đăng trong báo Tuổi Trẻ ngày 10/10/1989:
                          “Tình hình giáo dục vẫn trong tình trạng yếu kém trên toàn quốc. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này rất nhiều, nhưng có thể qui vào các điểm:
                          Thứ nhất, ngân sách giáo dục toàn quốc chỉ 4 đến 4.5%, riêng tại thành phố đạt đến 10% nhưng không thỏa mãn tối thiếu về nhu cầu lương cho thầy giáo cô giáo, cho nên giáo viên không thể tập trung vào dạy và học, vì phải đi làm thêm để kiếm sống. Tệ hơn nữa, các Quận ven thành phố thường là nợ lương giáo viên từ 3 đến 4 tháng. Cũng vì vậy mà Sở Giáo Dục hằng năm chỉ tuyển được 50% giáo viên trong tổng số nhu cầu.
                          Thứ hai, “chất lượng” giáo dục rất tệ. Chỉ có 5% học sinh được xếp vào hạng giỏi. Số học sinh từ lớp 1 đến lớp 12 bỏ học đến 80%”. Về lương giáo viên, nhân Ngày Nhà Giáo Việt Nam 20/11/1988, lãnh đạo của thành phố chỉ thị Quận/Huyện trực thuộc phải trích ngân sách để tăng lương cho giáo viên từ 40.000 đồng/tháng lên 80.000 đồng/tháng. Quận/Huyện la lên ngân sách không gánh vác nỗi, và quay sang bắt dân gánh chịu bằng cách đóng tiền học hằng tháng mà nguyên tắc trường công là không học phí. Quận/Huyện qui định mỗi học sinh từ lớp 1 đến lớp 3 đóng 1.000 đồng. Lớp 4 lớp 5 đóng 2 kí lô gạo, mỗi học sinh cấp 2 (tức trung học đệ nhất cấp) đóng 3 kí lô gạo, và học sinh cấp 3 (tức trung học đệ nhị cấp) đóng 4 kí lô gạo. Tất cả những kí lô gạo đó đều qui ra tiền khi nộp cho nhà trường.
                          Thứ ba, trường học ngày càng cũ kỹ mà không được tu bổ đúng mức. Trong đài truyền hình Cần Thơ có tiết mục “Chuyện Xã Tôi” từ năm 1988 mà báo chí Sài Gòn lẫn Hà Nội đều khâm phục là rất can đảm, đã dám đưa lên màn ảnh nhỏ một sự thật ở cấp xã thuộc tỉnh Hậu Giang, đó là ngôi trường học xiêu vẹo, dột nát, chỉ có mái lợp mà không có tấm vách nào bao bọc chung quanh che gió chắn mưa. Thê thảm hơn nữa là không có cái bàn học nào cả, ngoại trừ cái bàn và cái ghế duy nhất của giáo viên. Học sinh phải đem theo manh chiếu để ngồi và mảnh ván nhỏ để trên nền đất, học sinh trong thế nửa ngồi nửa nằm mà viết”.
                          Thưa quí vị quí bạn, tôi xin tách ra chữ “can đảm” ở đoạn trên đây để giải bày cho rõ thêm. Thuở ấy là “thời cởi trói” cho truyền thông nhà nước do ông Tổng Bí Thư Nguyễn Văn Linh đưa ra, nên ông phóng viên nào đó của nhà nước Cần Thơ mới dám đưa cái hoạt cảnh giáo dục xã hội chủ nghĩa lên truyền hình. Tôi thường xem tiết mục “mỗi tuần một chuyện” trên đài truyền hình Cần Thơ. Nhiều chuyện khác nhau trong sinh hoạt nông thôn nhưng tôi chỉ chú trọng những chuyện liên quan đến giáo dục. Nhưng rồi cái thời cởi trói ấy chỉ “tự do” được trong thời gian ngắn ngủi, tất cả bị trói lại và trói chặt hơn trước, chỉ vì trong thời gian cởi trói mà nhiều tệ trạng trong xã hội xã hội chủ nghĩa phơi bày ra ánh sáng. Chưa phải là tất cả, nhưng quá đủ để lãnh đạo cộng sản Việt Nam trong bộ chính trị kinh hãi rồi!
                          Cũng trong giáo dục. Trên màn ảnh đài truyền hình Sài Gòn tối 20/07/1989, có bài tường thuật hội nghị tổng kết năm học 1988-1989 riêng cho các tỉnh phía Nam, từ Thừa Thiên/Huế xuống đến Cà Mau, như sau:
                          “Hội nghị nhận định học sinh tiểu học là đầu mối quan trọng của hệ thống giáo dục, có trình độ rất kém. Kém đến mức học sinh lớp 1 chỉ có 20% biết đọc bập bẹ, còn lại 80% chẳng biết gì cả. Hội nghị đã gióng nhiều hồi chuông báo động trong toàn diện hệ thống giáo dục, ít nhất là giáo dục tại các tỉnh miền Nam. Đặc biệt là hồi chuông báo động về sự suy đồi đạo đức”.
                          Trong bài tường thuật, tôi không thấy hội nghị đưa ra biện pháp nào để chỉnh đốn những hồi chuông báo động đó, mà là kết thúc theo kiểu bỏ ngõ như vậy.
                          Thưa quí vị quí bạn, theo tôi, giáo dục là lãnh vực quan trọng bậc nhất trong xây dựng con người, từ đó dẫn đến phát triển đất nước. Vì vậy mà tôi chỉ ghi lại đây một vài góc cạnh về giáo dục trong 14 năm xã hội chủ nghĩa, 1975-1989 .
                          Đến nay là năm 2007, giáo dục trong xã hội xã hội chủ nghĩa Việt Nam, không có gì khá hơn suốt chiều dài 32 năm qua. Bằng chứng là ông Bộ Trưởng Giáo Dục & Đào Tạo, trong buổi điều trần tại cơ quan gọi là Quốc Hội cộng sản Việt Nam hồi cuối năm 2006, ông cho rằng:
                          “… Có 7 vấn đề cấp bách trong hệ thống giáo dục Việt Nam tồn tại từ lâu nay, là: (1) Bệnh thành tích. (2) Tiêu cực trong thi cử. (3) Bằng cấp giả mạo. (4) Cần cải tổ chương trình cấp phổ thông. (5) Biên soạn và ấn hành sách giáo khoa. (6) Phẩm chất giáo dục mà ông gọi là “chất lượng giáo dục”. (7) Giúp sinh viên tìm việc làm…. “
                          Ông nêu 7 vấn đề như là cấp bách của Bộ Giáo Dục & Đào Tạo, nhưng không thấy ông cho biết đã thực hiện chưa, nếu đang thực hiện thì diễn tiến ra sao, mà ông chỉ nói suông thôi.
                          Ông cũng cho biết là Thủ Tướng của ông đã chấp thuận thành lập thêm 5 trường đại học công và 15 trường đại học tư. Số lượng 20 trường đại học này sẽ thành lập tại: Tỉnh Hòa Bình 1 trường + đồng bằng Sông Hồng 7 trường + Miền Trung 4 trường + 8 trường còn lại thành lập tại đồng bằng sông Cửu Long và Sài Gòn.
                          Tôi vào trang Web về giáo dục của cộng sản Việt Nam, có rất nhiều lãnh vực, nhưng thực chất đó chỉ là hình thức, còn nội dung bên trong không giúp gì cho sự nghiên cứu, chẳng hạn như:
                          - Có những ô những cột mà bên trong hoàn toàn trống rỗng.
                          - Có những bài viết chung chung, không nói lên được góc cạnh nào rõ nét cả.
                          - Có bài viết nhưng lỗi thời, vì những dữ kiện của sáu bảy năm về trước. Điển hình bây giờ là năm 2007 mà trang Web của họ chỉ có tài liệu năm 1997. Theo đó, năm học 1996-1997, toàn cõi Việt Nam có 22.000.000 học sinh tiểu học, 17.500.000 học sinh trung học, 26.000 sinh viên cao đẳng và đại học.
                          Với con số học sinh sinh viên ghi nhận trên đây, nếu nhìn theo khía cạnh dân số thì Việt Nam là một dân số trẻ, nếu nhìn theo khía cạnh giáo dục thì những thế hệ này tiếp tục bị chế độ nhận chìm trong chính sách giáo dục một chiều đào tạo “những thế hệ thần dân”, và đây là mối quan tâm bậc nhất của những vị lãnh đạo Việt Nam thời hậu cộng sản trong mục đích đào tạo những thế hệ công dân trong xã hội dân chủ pháp trị trong tương lai.
                          Cũng trong trang Web đảng và chánh phủ Việt Nam cộng sản, đặt giáo dục và phát triển khoa học kỹ thuật lên hàng chiến lược nhưng không thấy nói cách thực hiện chiến lược giáo dục như thế nào, mà họ chỉ cho biết hệ thống giáo dục Việt Nam hiện nay trong tình trạng rất nhiều khó khăn. Chẳng hạn như nhiều trường học không được bảo trì đúng mức, dụng cụ trang bị học đường lỗi thời, sách giáo khoa chỉ cải tiến ở trên ngọn chớ chưa cải tiến nền tảng, giáo viên không đủ phẩm chất mà họ gọi là chất lượng giảng dạy, và hằng triệu học sinh bỏ học, và ..v..v...

                          Theo giáo sư tiến sĩ Trần Văn Hiến, giảng dạy tại đại học Houston ở thành phố Clear Lake, ông thường được trường đề cử sang Việt Nam giảng dạy bộ môn kinh tế tài chánh, và phụ trách các chương trình giúp sinh viên Việt Nam sang du học Hoa Kỳ. Ông trả lời phỏng vấn của đài Á Châu Tự Do, khi được hỏi về sự đánh giá của thế giới về nền giáo dục Việt Nam hiện nay, ông nói:
                          “Năm 2006, giáo dục Việt Nam ở thứ hạng 90/135 quốc gia. Nếu Việt Nam không nhanh chóng cải tổ giáo dục thích nghi với sức phát triển chung của thế giới, thì kinh tế Việt Nam chỉ làm gia công cho các nhà đầu tư ngoại quốc”.

                          Thưa quí vị quí bạn, xã hội xã hội chủ nghĩa Việt Nam sau 15 năm 1975-1990, tất cả lãnh vực sinh hoạt quốc gia đều suy đồi thảm hại, nhất là giáo dục, trong khi giáo dục là nền tảng xây dựng con người để từ đó xây dựng quê hương đất nước. Thế nhưng, từ năm 1990 cho mãi đến bây giờ là năm 2010, bộ máy điều hành xã hội xã hội chủ nghĩa Việt Nam, vẫn là lớp “thần dân” chỉ biết tuân phục đảng và nhà nước cộng sản của họ. Trong khi một lớp người có tư cách công dân, đứng lên đòi hỏi quyền được sống và quyền mưu cầu hạnh phúc cho xã hội mà Hiến Pháp năm 1992 của họ thừa nhận, thì họ nhân danh đảng nhân danh nhà nước đàn áp trừng phạt. Hiến Pháp do chính cộng sản soạn thảo ban hành, nhưng nó chỉ được sử dụng để che chắn cái bản chất độc tài gian manh dối trá của họ chớ không bảo vệ người dân. Vậy mà, họ thường huênh hoang con người là vốn quí, được sống trong chế độ ưu việt, chế độ không có người bóc lột người, họ là đại diện của giai cấp công nhân nông dân, ..v..v...”
                          Suy cho cùng, lãnh đạo cộng sản Việt Nam nói đúng. Đúng ở chỗ, “không có người bóc lột người, mà chỉ có đảng cộng sản bóc lột dân thôi, vì giữa dân với nhau có ai bóc lột ai đâu, phải không quí vị quí bạn?

                          ********

                          Comment


                          • #14


                            - mười -
                            Xuất ngoại tị nạn tại Hoa Kỳ


                            ******

                            Hai chữ HO.

                            Trước khi theo dõi hệ thống thủ tục mà chúng tôi phải hoàn tất, mời quí vị quí bạn xem qua nguyên văn bức thư của cựu Đại Tướng John W. Vessey, đặc phái viên của Tổng Thống Hoa Kỳ Ronald Reagan, gởi anh Hội Trưởng Hội Cựu Tù Nhân Chính Trị Minnesota khi ông được mời tham dự đại hội H.O. tại địa phương ông cư ngụ. Trong thư, ông giải thích rõ về nguồn gốc hai chữ H.O.
                            Cũng qua thư của cựu Đại Tướng Vessey, chúng ta càng hiểu sâu thêm về điều mà lãnh đạo cộng sản Việt Nam gọi là khoan hồng nhân đạo đối với quân nhân, viên chức, cán bộ, Việt Nam Cộng Hòa cũ ra khỏi các trại tập trung từ năm 1987. Thật ra, chúng tôi ra khỏi trại tập trung là do sự trao đổi giữa Hoa Kỳ với Việt Nam cộng sản. Tuy trong thư cựu Đại Tướng Vessey không nói trao đổi như thế nào, nhưng rõ ràng là từ đó, cộng sản Việt Nam từng bước đến gần, và cuối cùng là bắt tay được với Hoa Kỳ, và từng bước hội nhập vào cộng đồng thế giới.

                            General USA (retired)
                            John W. Vessey
                            June 10, 1997

                            To Mr. Nguyen xuan Huan
                            President, Association of Former Political Detainees in Minnesota.
                            1030 University Avenue
                            ST. Paul, MN 55104.
                            Dear Mr. Huan.
                            Because I am unable to attend your important meeting on Saturday, June 21, I ask that this letter be read on my behalf to your members and guests.
                            It is important to honor all those who served the cause of freedom in Vietnam and Indochina. It is also important to recognize and assist those who suffered under Communist rule for their prior service to the Republic of Vietnam. Political detainees under the Communist regime after 1975 had served their country and their people in the honorable and esteemed tradition of parriotism, putting service to country above self during a long and arduous war.
                            The sacrifices of all who served and fought in the Vietnam war, Vietnam, Americans, and other Allies, made a difference for the important human ideals of freedom and personal dignity. The world was changed through a collective effort. The spread of Communist in Asia was harted by the sacrifices in Vietnam, Laos, and Cambodia, and with the help of other nations of Southeast Asia. All who participated in that effort can be proud of their contributions.
                            When President Reagan call me back from military retirement in 1987 to be his Presidential Emissary to Hanoi, one of the highest priority tasked he assigned me was to seek the release of our former South Vietnamese comrades who had been detained in the, so-called, "reeducation camps". I was authorized to assure the Hanoi government that the United States would accept and welcome those detainees and their families in this country.
                            Because, at the time of the original negotiations, there was no hope of any immediate political resolution between the two nations, all actions taken in furtherance of the agreements reached were termed "Humannitarian Operations". Consequently, the term H.O. has been used within the Vietnamese-American community to refer to former political detainees who are now resident in the United States.
                            To me, the term H.O. is a badge of courage, service and sacrifice, and all those who fall within that context of the term are the among the true heroes of our time.
                            My very best wishes to all attending your event.
                            Sincerely yours.
                            John W. Vessey.


                            Người dịch bản văn nói trên là Ông/Bà Nguyễn T. Ngọc Châu. Trước khi vào bản Việt ngữ, dịch giả viết đôi dòng như sau: “Trong mục đích phổ biến để quí vị chung vui niềm vinh dự của các H.O. vì đây là vinh dự không phải của riêng các anh H.O. tại Minnesota, mà là của tất cả các H.O. định cư tại Hoa Kỳ”.

                            “Vinh danh những người đã phụng sự cho chính nghĩa tự do ở Việt Nam và Đông Dương là một điều quan trọng. Việc công nhận và trợ giúp những người đã bị chế độ cộng sản ngược đãi vì đã phục vụ cho Việt Nam Cộng Hòa, cũng không kém phần quan trọng. Những tù nhân chính trị dưới chế độ cộng sản sau năm 1975, là những người đã từng phục vụ quê hương và đồng bào với truyền thống yêu nước cao cả và đáng kính, đã vì nước quên mình trong suốt cuộc chiến tranh lâu dài và ác liệt.
                            “Lòng hi sinh của tất cả những ai đã từng phục vụ và chiến đấu trong chiến tranh Việt Nam, người Việt, người Mỹ, và những Đồng Minh khác, đã đem lại một ý nghĩa đặc biệt hơn cho lý tưởng của con người về tự do và nhân vị. Thế giới đã thay đổi nhờ một nỗ lực tập thể. Sự bành trướng của cộng sản ở Á Châu đã bị ngăn chận bởi những sự hi sinh ở Việt Nam, Lào, và Cam Bốt, cùng với sự hỗ trợ của các nước Đông Nam Á. Tất cả những ai đã tham gia vào nỗ lực đó, có thể tự hào về những đóng góp của mình.
                            “Năm 1987, khi đang hồi hưu, tôi được Tổng Thống Reagan cử làm Đặc Phái Viên đi Hà Nội thương thuyết. Một trong những nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu mà tôi được Tổng Thống giao phó là phải tìm cách giải thoát những cựu chiến hữu Việt Nam đang bị giam giữ trong những cái gọi là “trại cải tạo”. Tôi cũng được quyền bảo đảm với chánh phủ Hà Nội rằng, Hoa Kỳ sẳn sàng chấp nhận và đón tiếp những người tù cải tạo cùng gia đình họ sang Hoa Kỳ”.
                            “Trong những cuộc thương thuyết sơ khởi, chúng tôi không hi vọng hai bên sẽ có ngay những giải pháp chính trị, cho nên tất cả những hành động mở đường cho những thỏa ước tương lai đều mang danh “chiến dịch nhân đạo” (Humanitarian Operations), gọi tắt Anh ngữ là H.O. Do vậy mà danh từ H.O. được Cộng Đồng Việt Mỹ sử dụng, để nói về những cựu tù nhân chính trị Việt Nam đang sinh sống trên đất Hoa Kỳ.
                            “Riêng với tôi, danh từ H.O. là biểu tượng của lòng dũng cảm, tinh thần phục vụ, và lòng hi sinh. Tất cả những ai được gọi là H.O. đều là những anh hùng thực sự trong thời đại chúng ta”.


                            Thủ tục rời Việt Nam.

                            Thưa quí vị quí bạn,
                            Chương trình HO dành cho những cựu tù chính trị trong các trại tập trung mà họ gọi là trại cải tạo với thời gian bị cộng sản giam giữ từ 3 năm trở lên. Trong chương trình này có hai thành phần:
                            Thứ nhất là cựu tù chính trị không có thân nhân từ Hoa Kỳ bảo lãnh. Thành phần này được cơ quan IOM ứng trước mọi chi phí để đến Hoa Kỳ, và khi đến Hoa Kỳ được hưởng tiền trợ cấp sinh sống trong thời gian đầu tiên do chánh phủ Hoa Kỳ cấp ngang qua tổ chức thiện nguyện nào đó. Một năm sau mới có thẻ thường trú thường gọi là “thẻ xanh”. Số tiền ứng trước sẽ trả góp hằng tháng cho cơ quan nói trên.
                            Thứ hai là cựu tù chính trị có thân nhân tại Hoa Kỳ bảo lãnh. Thành phần này do thân nhân trách nhiệm mọi chi phí từ lúc làm thủ tục tại Việt Nam đến khi đặt chân trên đất Mỹ, đồng thời phụ trách nơi ăn chốn ở và mọi chi phí khác. Thẻ thường trú (thẻ xanh) làm ngay tại phi trường đầu tiên khi đến Mỹ, vài tuần sau là nhận được.

                            Vợ chồng tôi thuộc thành phần thứ hai do con chúng tôi từ Houston, Hoa Kỳ, bảo lãnh. Đây là diễn tiến:
                            - Tháng 03/1988, tại Hoa Kỳ, con chúng tôi nộp mẫu I-130 bảo lãnh. Ba tháng sau nhận được giấy báo chấp nhận hồ sơ. Con tôi gởi giấy này cùng với mẫu I-130 về Sài Gòn, chúng tôi kèm trong hồ sơ xin xuất ngoại mà họ gọi là xuất cảnh nộp cho Quận 10 vào tháng 08/1988. Đầu năm 1989, Công An Quận 10 cho biết hồ sơ đã chuyển lên Sở Công An.

                            - Tháng 11/1989, ký hợp đồng với dịch vụ xin passport. Cơ quan dịch vụ này toàn là Công An phụ trách, chúng tôi phải trả cho toán Công An dường như 540.000 đồng (tương đương với 4 chỉ vàng) dưới tên gọi “lệ phí”. Nhiệm vụ của họ ngồi trong cơ quan Công An hay ngồi trong cơ quan có cái tên “Dịch Vụ Xuất Cảnh” ngay trước cổng bên kia đường, không có gì khác nhau, nhưng ngồi trong cơ quan này thì nhận khoản tiền theo từng hồ sơ do chính họ qui định. Vắn tắt là Công An nhận tiền của người có nhu cầu mà theo họ là “danh chánh ngôn thuận” chớ không phải hối lộ, nhưng thật sự là “hối lộ công khai”. Xã hội xã hội chủ nghĩa không giống ai hết quí vị quí bạn à!

                            - Cuối tháng 02/1990, vợ chồng tôi nhận passport. Cũng hôm ấy, chúng tôi nhận được danh sách phỏng vấn HO5 với số thứ tự 742. Hai tháng sau đó, chúng tôi nhận giấy thông báo của cơ quan ODP tại Bangkok (Thái Lan) cho biết chuẩn bị phỏng vấn.

                            - Cuối tháng 07/1990, đến Sở Ngoại Vụ để phía Việt Nam sơ vấn. Cách hỏi của họ chẳng khác một hình thức thẩm vấn, vì họ hỏi tôi những câu thế này: Họ tên, cấp (bậc) chức (vụ)? Ở tù mà họ gọi là cải tạo bao lâu? Có vi phạm nội qui trong trại không? Ai bảo lãnh? Sang Mỹ ở đâu? Tài sản ở Việt Nam có những gì? Ước lượng trị giá bao nhiêu tiền? Sang Mỹ mỗi tháng lãnh bao nhiêu tiền? Có chống lại cộng sản mà họ gọi là “cách mạng” không? Và vân vân … Thật lòng là tôi không hiểu họ sử dụng những thông tin đó vào việc gì, vì gộp những câu đó lại không nói lên được mục đích gì rõ rệt cả, ngoại trừ họ hỏi vòng vo nhưng thật ra họ muốn biết tôi để lại tài sản gì khi tôi rời Việt Nam? Trấn lột là một thủ đoạn gian manh của cộng sản mà.

                            - Giữa tháng 08/1990, vợ chồng tôi cũng đến Sở Ngoại Vụ gặp viên chức Hoa Kỳ. Tôi với viên chức này nói với nhau vài câu chuyện trước khi chánh thức phỏng vấn. Khi biết vợ chồng tôi sẽ định cư tại Houston, anh ta cho biết gia đình anh ta cũng đang ở đó, và nói thêm Houston vừa lớn vừa đẹp so với những thành phố lớn khác của Hoa Kỳ. Vào phỏng vấn, anh ta chỉ hỏi tôi ở tù bao lâu, và bây giờ sẳn sàng để sang Hoa Kỳ chưa? Thế là xong buổi phỏng vấn. Sau đó là khám sức khỏe và chích ngừa.

                            - Hạ tuần tháng 10/1990, con chúng tôi nộp cho cơ quan IOM 1.834 mỹ kim, chi phí cho hành trình của vợ chồng tôi từ Sài Gòn-Bangkok-Houston (Hoa Kỳ).

                            - Thượng tuần tháng 02/1991, họ bảo chúng tôi đến ghi chuyến bay mà họ gọi là đăng ký chuyến bay.

                            - Ngày 28/02/1991, tôi đến công ty dịch vụ tư nhân ký hợp đồng để họ lo mọi thủ tục linh tinh liên quan đến Công An, Quan Thuế, phi trường. Giữa cơ quan dịch vụ với các cơ quan liên hệ có những “qua lại” với nhau nên họ liên lạc hoàn tất suông sẻ, chớ tự mình mà “lội” vào khu rừng thủ tục giấy tờ đó chỉ riêng địa điểm các cơ quan không thôi cũng đủ lạc rồi. Hợp đồng này giá 381.000 đồng, gồm: (1) Gia hạn passport 6.000 đồng. (2) Thị thực xuất ngoại 2.000. (3) Lệ phí phi trường 30.000. (4) Lệ phí quan thuế 10.000. (5) Hồ sơ hợp lệ nhà đất 18.000. (6) Cân hành lý 35.000. (7) Lấy vé phi cơ 80.000. (8) Xe đưa ra phi trường 100.000. Và tiền công dịch vụ 100.000 đồng.

                            - Ngày 26/03/1991 chúng tôi mang hành lý đem gởi theo bắt buộc của họ. Tôi phải bày ra tất cả giống hệt như khi tôi chuyển từ trại tập trung Yên Bái xuống trại tập trung Nam Hà vậy. Họ căn cứ vào danh sách tôi đưa, họ xem từng món theo từng số lượng mà lục lọi từng ly từng tí xem tôi có mang theo giấy tờ hay bất cứ thứ gì mà họ cho là nguy hại cho họ không. Do kinh nghiệm qua nhiều lần bị Công An lục soát trong các trại tập trung, nên tôi chuẩn bị tư tưởng như vậy khi mang hành lý đến một nhà kho trong khu vực Tân Sơn Nhất để họ xét. Hơn 1.600 trang giấy viết tay trong 7 tập thu nhỏ với chữ viết thật nhỏ mà tôi lén lút ghi nhận những sự kiện trong các trại tập trung, cùng với những sự kiện trong xã hội xã hội chủ nghĩa Việt Nam khi tôi ra khỏi trại tập trung, tôi đóng gói cẩn thận và giấu lại nhà bà nhạc tôi. (Sau này trong những lần về thăm bà con xóm làng, Ba tôi đem qua cho tôi tất cả). Do vậy mà tôi rất tỉnh khi họ lục soát toàn bộ những gì vợ chồng tôi mang theo trên đường xa xứ.
                            Trong vài ngày còn lại Sài Gòn, chúng tôi đến thăm người bạn ở Tân Định, tình cờ gặp anh Lê Hữu Tiền (Đại Tá Truyền Tin). Anh Tiền cũng là bạn tù với tôi, anh kể tôi nghe về chuyện cái nhà mà gia đình anh đang ở, và đang lo vấn đề “hợp lệ nhà đất” để rời Sài Gòn nhưng tôi không hỏi anh đi trong đợt HO mấy. Do môi giới của Sở Quản Lý Nhà Đất, anh đến gặp tên Giám Đốc, tên này bảo anh gặp Phó Giám Đốc. Chỉ vài ba câu chuyện, tên Phó Giám Đốc hướng dẫn như một phán quyết:

                            “Cái nhà của Anh trị giá 60 lượng vàng mà họ gọi là 60 cây. Anh có hai người anh ở nước ngoài cho nên anh chia làm 3 phần. Anh phải nộp 40 lượng vàng của hai người ở nước ngoài cho nhà nước giữ. Còn 20 lượng về phần anh, anh phải nộp lệ phí 20% cho Sở Quản Lý Nhà Đất”.

                            Sau khi nghe “phán xong vụ chia chác” mà họ tính toán rất “bài bản”, từ 60 lượng vàng chỉ còn 16 lượng nên anh Tiền và gia đình quyết định không bán nhà, và mang theo giấy tờ khi rời Sài Gòn, còn cái nhà chúng làm gì thì làm.
                            Đến lượt nhà tôi. Do chỉ dẫn từ con của bạn chúng tôi mà một tên cộng sản nghe nói là chánh văn phòng của cái gọi là Ủy Ban Nhân Dân thành phố, sẽ chiếm ngụ nhà tôi khi chúng tôi rời Sài Gòn. Cũng qua con của người bạn, hắn ngỏ ý muốn dùng xe của hắn đưa vợ chồng tôi ra phi trường. Cùng lúc hắn nói muốn đưa vợ chồng tôi 5 lượng vàng với điều kiện chúng tôi đưa giấy chủ quyền nhà cho hắn. Nói cách khác, hắn muốn mua giấy chủ quyền nhà chúng tôi với giá 5 lượng vàng. Chúng tôi trả lời không cần xe của hắn, cũng không cần 5 lượng vàng của hắn, và dứt khoát không có việc mua bán gì cả. Thật ra, hồ sơ chủ quyền ngôi nhà này và chủ quyền mẫu vườn ở Vĩnh Long, em trai tôi đã đem sang Hoa Kỳ đầu năm 1990 nhân chuyến về thăm Ba tôi với bà con xóm làng, trước khi Ba tôi sang định cư Hoa Kỳ vào những tháng cuối năm 1990 do các em tôi bảo lãnh.

                            Quí vị quí bạn hình dung bây giờ là chiều 28 tháng 03 năm 1991, các em tôi từ Vĩnh Long lên chật nhà. Cùng lúc tên sắp chiếm nhà tôi dẫn 4 thanh niên đến. Hắn nói:
                            “Vì sợ sáng mai anh chị đi sớm có người vào tranh đoạt hoặc đập phá, xin anh cho mấy người này ngủ đây đêm nay”.
                            “Tôi đồng ý, nhưng các anh chỉ được ngủ ở tầng trệt này. Tôi không muốn thấy bất cứ anh nào lên lầu. Chúng tôi cần được tự do trong ngày cuối cùng trước khi chúng tôi rời Việt Nam ”.
                            Hắn xoay qua mấy người của hắn:
                            “Các đồng chí ngủ ở đây, đừng quấy rầy anh chị và mọi người trong nhà. Sáng mai tôi đến”.
                            Kể ra hắn có lý khi hắn sợ có người vào tranh đoạt lúc vợ chồng tôi ra khỏi nhà, vì trong xã hội xã hội chủ nghĩa, người cộng sản nào cũng có sẳn những cách trấn lột cướp đoạt tài sản của người khác làm tài sản của mình. Cùng là cộng sản, nên hắn đề phòng là phải.

                            Ngày 29 tháng 03 năm 1991, vợ chồng tôi ra phi trường Tân Sơn Nhất, với đông đảo các em và bà con bè bạn tiễn đưa.
                            Ngay trước khi phi cơ lăn bánh ra phi đạo, tôi quá đổi ngạc nhiên khi thấy hai hành khách không còn ghế ngồi và cô tiếp viên phi hành dẫn họ đến ngồi bệt trên lối đi ở cuối hàng ghế sau cùng. Hỏi ra mới biết là trên các chuyến bay của hàng không Việt Nam cộng sản, thường khi có số hành khách nhiều hơn số ghế. Nhìn cảnh này giống như hành khách đi xe đò vậy quí vị quí bạn à!

                            Đến phi trường dường như là Don Muang (Bangkok), lên xe bus về tạm trú trong khu trại nghe nói trước kia là nhà tù.
                            Những ngày ở đây, chúng tôi được hướng dẫn về cuộc sống trên đất Mỹ. Về thực đơn hằng ngày của chúng tôi, ngoài cơm ra thì trứng luộc là món ăn chánh. Sáng trứng luộc chiều trứng luộc. Nếu nhìn theo góc độ chính trị, cái trứng luộc trong những ngày tạm trú nơi đây rất có ý nghĩa, trong khi cái trứng luộc xã hội chủ nghĩa Việt Nam đơn thuần chỉ là kinh tế, mà là kinh tế nghèo nàn kiệt quệ! Cũng những ngày ở đây, người Thái Lan đến gạ mua vàng và trả bằng mỹ kim. Anh em chúng tôi bán từng chỉ vàng, dùng tiền đó mua trái cây và vài thức ăn khác do người Thái mang đến bán bên ngoài trại. Phải công nhận nhiều loại trái cây ở đây ngon hơn Việt Nam mình, nhất là nhản.
                            Chúng tôi rời Bangkok bằng phi cơ của Japan Airlines vào nửa đêm ngày 04 rạng 5/4/1991. Tại Tokyo, chúng tôi chuyển sang phi cơ của Northwest Airlines đến Seattle (Washington State). Chúng tôi lại chuyển phi cơ cũng của NA và đến Houston lúc 6 giờ chiều ngày 5 tháng 4 năm 1991, được con chúng tôi, em chúng tôi, và bạn chúng tôi đón.


                            ********









                            lời nói cuối

                            *****

                            Thưa quí vị quí bạn,
                            Vậy là quí vị quí bạn vừa xem Mười Chương về chuyện mà tôi kể từ ngày 30 tháng 4 năm 1975 -ngày mà chế độ tự do Việt Nam Cộng Hòa chúng ta sụp đổ- sau đó tôi bị giam trong các trại tập trung Long Giao (Long Khánh) Tam Hiệp (Biên Hòa), Yên Bái (Hoàng Liên Sơn), Nam Hà (Hà Nam Ninh), cộng chung là 12 năm 2 tháng 27 ngày và 18 tiếng đồng hồ trong nhà tù nhỏ, cộng với 3 năm 6 tháng 15 ngày sống trong nhà tù lớn, đến ngày 29/3/1991 rời Việt Nam và ngày 5 tháng 4 năm 1991, vợ chồng tôi đặt chân trên đất Hoa Kỳ trong đợt HO 5.

                            Tôi nhận thức được gì trong 5.818 ngày kể từ ngày 30 tháng 4 năm 1975:
                            Giai đoạn một: 46 ngày kể từ 30/04/1975, giai đoạn trước ngày vào trại tập trung, tôi nhận thức rằng:

                            - Qua một số hành động trong sinh hoạt thường ngày của cộng sản Việt Nam từ Hà Nội và từ rừng núi vào Sài Gòn, cho phép suy đoán sinh hoạt trong xã hội xã hội chủ nghĩa 20 năm của nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa (lãnh thổ miền bắc) kém Việt Nam Cộng Hòa chúng ta ít nhất từ 25 đến 30 năm.
                            - Với thái độ của một số đồng bào nhất là đồng bào chạy nạn cộng sản từ năm 1954-1955 từ bắc vào nam, cho thấy đồng bào vẫn không chấp nhận chế độ cộng sản.
                            - Với một số hành động chận bắt cũng như tìm bắt một số sĩ quan viên chức Việt Nam Cộng Hòa cũ, trong khi hệ thống truyền thông của họ ngày đêm ra rả về điều mà họ gọi là khoan hồng nhân đạo. Nói vậy mà không phải vậy.
                            - Họ tìm mọi cách mà họ gọi là vận động kết hợp với cưỡng bách, chiếm đoạt nhà cửa của những chủ nhân di tản hoặc nhà rộng, để làm tài sản riêng của họ.


                            Giai đoạn hai: 4.479 ngày kể từ 14/6/1975, tức giai đoạn bị giam trong các trại tập trung từ nam ra bắc, tôi nhận thức sự gian trá của họ trong cai trị:

                            - Không qua một cơ quan tư pháp nào, họ đã bắt giam ít nhất là 222.809 sĩ quan viên chức và cán bộ Việt Nam Cộng Hòa cũ đem giam giữ trong các trại tập trung mà họ gọi là khoan hồng nhân đạo cho đi học tập cải tạo, trong khi ông Phạm Văn Đồng, Thủ Tướng cộng sản gọi tù chính trị chúng tôi là những kẻ tội ác tày trời không thể tha thứ. .
                            - Đày đọa tù chính trị trong những cánh rừng già tây bắc Hà Nội. Đánh lừa các phái đoàn ngoại quốc dù là cộng sản hay tư bản về mọi góc cạnh sinh hoạt trong các trại tập trung, như thể họ giam giữ chúng tôi chỉ để học về lịch sử Việt Nam trong khi họ bắt buộc chúng tôi khai báo chi tiết từng người trong dòng họ ba đời ông bà, cha mẹ, bản thân và gia đình, kể cả nguyên nhân tại sao chết dù đã chết hằng năm bảy chục năm về trước. Hằng chục ngàn tù chính trị chúng tôi bị chết do kiệt sức vì thiếu dinh dưỡng, do hành hạ đọa đày, do bị bức tử, nhưng gia đình không được thông báo.
                            - Người dân xã hội chủ nghĩa 20 năm trên đất nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa thật sự là nghèo khổ, mức sống xã hội thật sự thua kém Việt Nam Cộng Hòa rất xa, xa đến hai ba chục năm hoặc hơn nữa.
                            - Đánh quỵ toàn bộ sinh hoạt xã hội Việt Nam Cộng Hòa cũ xuống ngang bằng xã hội nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa nghèo khổ, qua khẩu hiệu ăn cướp “nhân dân làm chủ, đảng lãnh đạo, nhà nước quản lý”, chung qui tất cả tài sản của dân lẫn của quốc gia đều trong tay đảng cộng sản ngang qua bộ máy nhà nước. Mức sống người dân nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam ngày càng suy sụp, so với mức sống người dân Việt Nam Cộng Hòa năm 1975, nhất là quyền con người hoàn toàn bị tước đoạt.
                            - Tập trung mọi phương tiện trong hệ thống truyền thông vào tay đảng, quân đội, Công An, những tổ chức ngoại vi, đến những người gọi là phóng viên truyền thông báo chí đều trong tổ chức của đảng. Nói chung là bộ máy đảng với bộ máy nhà nước nắm giữ toàn bộ từ phương tiện đến não bộ con người, trong khi họ tự cho là dân chủ gấp ngàn lần dân chủ tư bản.
                            - Phá nát những tinh hoa văn hoá dân tộc để thay vào đó cái gọi là văn hoá mới con người mới xã hội nghĩa, chỉ biết nghe theo đảng, làm theo đảng, và chết cho đảng, mà đảng chỉ là một nhóm người trong Bộ Chính Trị.
                            - Bộ Chính Trị lãnh đạo đất nước chỉ do một nhóm hơn 100 đảng viên đã được chọn lọc đảm nhiệm vai trò cử tri bầu lên. Ra cái điều dân chủ khi huênh hoang Quốc Hội là cơ quan quyền lực cao nhất, nhưng lại do đảng cộng sản chọn trước rồi qui định danh sách “ứng viên” mới đến dân bầu. Khi trở thành “đại biểu Quốc Hội” mọi biểu quyết theo lệnh của Bộ Chính Trị, các tòa án nhất là những vụ án mà họ cho là nguy hại chế độ, cũng phải nhận lệnh Bộ Chính Trị trước khi xử, chánh phủ cũng nhận lệnh từ Bộ Chính Trị về mọi vấn đề quan trọng. Bộ Chính Trị là cơ quan quyền lực tuyệt đối, toàn quyền hoạch định mọi đường lối chính sách và điều khiễn bộ máy mà nhà nước với bộ máy Công An thực hiện, nhưng không có bất kỳ cơ quan nào giám sát họ. Những đảng viên được chọn vào Bộ Chính Trị phải tuyệt đối trung thành với đảng cộng sản độc tài.


                            Do vậy mà họ đẩy toàn bộ sinh hoạt xã hội Việt Nam đến sát bờ vực thẳm chỉ sau 10 năm (từ năm 1975) cai trị toàn cõi Việt Nam dưới tên gọi nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam, và phải gục đầu quy lụy các nước tư bản, nhất là Hoa Kỳ mà họ từng “chửi rủa Mỹ là tên đế quốc đang dẫy chết tại dinh lũy cuối cùng của chủ nghĩa tư bản” để mong được cứu vớt tồn tại.

                            Giai đoạn ba: 1.293 ngày kể từ 12 tháng 9 năm 1987, tức giai đoạn chờ sang Hoa Kỳ tị nạn, tôi nhận thức rằng:

                            - Những gian trá trấn lột đất đai cướp đoạt nhà cửa, gian trá trong kinh doanh thương mãi dịch vụ, tham ô nhũng lạm len lỏi vào mọi ngóc ngách xã hội, từ hạ tầng cơ sở đến thượng tầng cấu trúc lãnh đạo, tất cả trở thành “một nếp” trong văn hoá xã hội chủ nghĩa ngày nay. Đây là nỗi đau cao nhất trong dòng lịch sử Việt Nam từ thời xa xưa đến thời đương đại. Và nỗi đau này của lịch sử, chính là tội ác của cộng sản Việt Nam.
                            - Tội ác của cộng sản Việt Nam không sao kể xiết, từ chính sách cai trị bằng bao tử, cướp đoạt nhà cửa ruộng vườn cơ sở kinh doanh sản xuất thương mãi dịch vụ, đến đày đọa những ai không cùng quan điểm chính trị độc tài với họ trong hệ thống nhà tù khắc nghiệt, đến bịt mắt bịt tai bịt miệng tất cả mọi người kể cả hàng ngũ đảng viên cộng sản. Nhưng tội ác nặng nhất, tàn bạo nhất, dã man nhất với lịch sử, với dân tộc, là tội ác về giáo dục. Bởi chính sách giáo dục của lãnh đạo cộng sản Việt Nam chỉ đào tạo những thế hệ “thần dân” để tuân phục họ chẳng khác những triều đại vua quan phong kiến hằng trăm hằng ngàn năm trước! Giáo dục đã tạo cho người dân trước uy lực của những người công sản nhân danh lãnh đạo, trở thành một loại phương tiện đa dụng của họ trong khi ông Hồ và “từng đàn cháu ngoan của ông” luôn miệng rao giảng “con người là vốn quí”.
                            - Hậu quả suy đồi đạo đức, giáo dục một chiều, nói chung là một xã hội thảm hại hiện nay sẽ còn còn kéo dài cho đến ngày mà chế độ cộng sản độc tài sụp đổ, ít nhất phải hai thế hệ sau đó mới hi vọng khôi phục lại được những tinh hoa trong đời sống văn hoá dân tộc. Do chính sách giáo dục thần dân của cộng sản để phá nát xã hội, cho nên Việt Nam từ hơn nửa thế kỷ qua không có những công dân để xây dựng một xã hội tử tế, để phát triển một quốc gia tử tế trong một thế giới văn minh, hợp tác, và phát triển bền vững. Nhưng suy cho cùng, đã là cộng sản, làm gì có con người tử tế, làm gì có xã hội tử tế, nếu tử tế thì làm gì có đất cho cộng sản dung thân mà tàn phá con người, tàn phá xã hội.

                            Vậy, chỉ có con đường duy nhất là triệt tiêu chế độ cộng sản độc tài, từ đó đào tạo những thế hệ tử tế để xây dựng một xã hội tử tế trên quê hương Việt Nam ngày mai.


                            Nhìn chung trong 5.818 ngày kể từ ngày 30 tháng 04 năm 1975 đến ngày cuối tháng 03 năm 1991, cộng thêm thời gian đến nay là tháng 11 năm 2010, dưới nét nhìn của tôi, các nhóm lãnh đạo nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam là những nhóm người không phục vụ tổ quốc dân tộc, họ chỉ phục vụ quyền lợi của đảng cộng sản mà quyền lợi của đảng cộng sản chính là quyền lợi của nhóm nhân danh lãnh đạo. Sự kiện điển hình tồi tệ và là tội ác đối với tổ quốc dân tộc là cuối năm 1999 lãnh đạo cộng sản Việt Nam đã cắt 789 cây số vuông dọc biên giới Việt-Trung, và cuối năm 2000 lại xén 11.362 cây số vuông trong vịnh Bắc Việt dâng tặng lãnh đạo Trung Hoa cộng sản để được tiếp tục lãnh đạo đất nước, chẳng khác những thế kỷ trước, vua quan Việt Nam triều cống vua quan Trung Hoa để được phong vương trên ngôi vị, trong khi họ vẫn bịt mắt bịt tai bịt miệng 86.000.000 (86 triệu) người trên toàn cõi Việt Nam, mà tấm ảnh Công An bịt miệng Linh mục Nguyễn Văn Lý ngay trong phiên tòa tại Huế hồi tháng 03/2007 hoàn toàn theo nghĩa đen của ngôn ngữ, là một chứng minh cho toàn thế giới nhận rõ thêm bản chất của lãnh đạo cộng sản Việt Nam.
                            Hơn thế nữa, cộng sản là thảm họa của nhân loại mà biểu tượng của thảm họa này là Tượng Đài Nạn Nhân Cộng Sản Thế Giới đã được khánh thành ngày 12 tháng 06 năm 2007 tại Washington DC do Tổng Thống Hoa Kỳ chủ tọa, với sự tham dự của các phái đoàn từ 25 quốc gia đã và đang là nạn nhân của cộng sản.

                            Thưa quí vị quí bạn,
                            Những gì tôi cần kể lại với quí vị quí bạn về bản thân và gia đình tôi, mà tôi nghĩ là hằng trăm ngàn gia đình đồng môn đồng đội của tôi cũng trong hoàn cảnh tương tự, trong những ngàn ngày sống với xã hội xã hội chủ nghĩa Việt Nam, từ trong nhà tù nhỏ -các trại tập trung- và trong nhà tù lớn -xã hội xã hội chủ nghĩa- tôi đã viết vào quyển ký sự này. Thật ra còn nhiều vấn đề khác nhưng tôi không viết vào đây, vì trước khi bắt đầu gõ vào phiếm chữ trên máy computer, tôi xác định một lằn ranh thật đậm nét “dân chủ tự do không thể hòa giải và hòa hợp với cộng sản độc tài bất cứ hình thức nào trừ khi có một Gorbatchev Việt Nam, nhưng điều này chưa nhìn thấy bóng dáng Gorbatchev nào trong hàng ngũ xã hội xã hội chủ nghĩa Việt Nam ngày nay”.

                            Đến đây tôi xin hết lời, và kính chào quí vị quí bạn.

                            Houston, Texas, Hoa Kỳ.
                            Viết xong ngày 19 tháng 6 năm 2007.
                            Duyệt lại ngày 23/11/2010
                            Đại Tá Phạm Bá Hoa
                            Cựu tù nhân chính trị
                            H.O. 5


                            *****




                            Tác giả

                            *****
                            Phạm Bá Hoa, sinh năm 1930 tại làng Đại Ngãi, quận Kế Sách, tỉnh Sóc Trăng. Nhập ngũ ngày 12 tháng 5 năm 1954 vào Trường Sĩ Quan Trừ Bị Thủ Đức, thuộc tài nguyên sĩ quan trừ bị khóa 5. Vì không đủ cơ sở, được gởi lên học Trường Võ Bị Liên Quân/Đà Lạt. Trở về Thủ Đức dự lễ tốt nghiệp khóa Vì Dân cuối tháng 1 năm 1955, với cấp bậc Thiếu Úy.

                            Lần lượt giữ các chức vụ:
                            Trung Đội Trưởng/Tiểu Đoàn 510 Khinh Quân.
                            Đại Đội Trưởng/Tiểu Đoàn 510 Khinh Quân.
                            Tiểu Đoàn Phó Tiểu Đoàn 2/Trung Đoàn 35/Sư Đoàn 12 Khinh Chiến.
                            Trưởng Ban 3 Bộ Chỉ Huy Trung Đoàn 35/Sư Đoàn 12 Khinh Chiến.
                            Trưởng Ban Hành Quân, rồi Phó Phòng 3/Sư Đoàn 21 Bộ Binh.
                            Chánh Văn Phòng Tư Lệnh Sư Đoàn 21 Bộ Binh.
                            Chánh Văn Phòng Tham Mưu Trưởng Liên Quân/Bộ Tổng Tham Mưu.
                            Chánh Văn Phòng Tư Lệnh Quân Đoàn III.
                            Chánh Văn Phòng Tổng Trưởng Quốc Phòng.
                            Chánh Văn Phòng Tổng Tham Mưu Trưởng.
                            Tỉnh Trưởng/Tiểu Khu Trưởng Phong Dinh (Cần Thơ).
                            Chánh Sở Kế Hoạch/Tổng Cục Tiếp Vận/Bộ Tổng Tham Mưu .
                            Chỉ Huy Phó Bộ Chỉ Huy 4 Tiếp Vận.
                            Cục Trưởng Cục Mãi Dịch.
                            Tham Mưu Trưởng Tổng Cục Tiếp Vận/Bộ Tổng Tham Mưu QLVNCH.

                            Thăng cấp:
                            Trung Úy, tháng 2 năm 1957.
                            Đại Úy, tháng 11 năm 1961.
                            Thiếu Tá, tháng 11 năm 1963.
                            Trung Tá, tháng 12 năm 1965.
                            Đại Tá, tháng 9 năm 1969.

                            Theo học:
                            Khóa Đại Đội Trưởng, chi nhánh Trường Võ Bị Liên Quân/Đà Lạt 1956.

                            Khóa Tham Mưu, Trường Đại Học Quân Sự/Sài Gòn 1960.

                            Khóa Chỉ Huy&Tham Mưu Cao Cấp, Trường Chỉ Huy Tham Mưu Cao Cấp/Đà Lạt 1970.

                            Tham dự các khóa hội thảo:
                            Tiếp Vận Miền Tây Thái Bình Dương 1971, Okinawa, Nhật Bản.

                            Quản Trị Quốc Phòng 1971, Trường Cao Đẳng Quốc Phòng, Sài Gòn.

                            Phát Triển Quốc Gia 1973, Trường Cao Đẳng Quốc Phòng, Sài Gòn.

                            Công du:
                            Nhật Bản và Đại Hàn 1963, Thái Lan 1966, Đài Loan 1970, Okinawa 1971, và Singapore 1973.

                            Tù chính trị:
                            Từ tháng 6 năm 1975 đến tháng 9 năm 1987, trong các trại tù Long Giao tỉnh Long Khánh, Tam Hiệp tỉnh Biên Hòa, Yên Bái tỉnh Hoàng Liên Sơn, và Nam Hà tỉnh Hà Nam Ninh.

                            Định cư.
                            Tại thành phố Houston, tiểu bang Texas, Hoa Kỳ, từ tháng 4 năm 1991 trong đợt HO 5.

                            Sinh hoạt Cộng Đồng:

                            Tham gia Hội Cựu Sinh Viên Sĩ Quan Trừ Bị Thủ Đức tại Houston từ năm 1995 đến năm 2000.

                            Tham gia Tổng Hội Cựu Sinh Viên Sĩ Quan Trừ Bị Thủ Đức Hải Ngoại: Nhiệm kỳ 1 (2000-2002) họp tại Houston, Hoa Kỳ. Nhiệm kỳ 2 (2002-2004) họp tại Toronto, Canada. Nhiệm kỳ 3 (2004-2006) họp tại Brisbane, Australia. Và nhiệm kỳ 4 (2006-2008+2009) họp tại San Jose, Hoa Kỳ.

                            Tham gia nhóm phát thưởng học sinh giỏi từ lớp 5 đến lớp 12 từ năm học 1997-1998 đến năm học 2003-2004, do Hội HO Hoa Kỳ tại Houston tổ chức.

                            Tham gia ban phát thanh Phật Giáo/Houston từ tháng 4 năm 1998 đến tháng 1 năm 2008, trong thời gian đó đã đọc trên làn sóng đài phát thanh Tiếng Nói Việt Nam (VOVN) hơn 80 bài của các tác giả viết về Phật Giáo trong đời sống.

                            Phụ trách chương trình thời sự “Những Vấn Đề Hôm Nay” trên làn sóng đài TNT/Houston từ tháng 9 năm 2001 đến cuối tháng 1 năm 2006, đã viết và đọc 349 bài với chủ đề hỗ trợ công cuộc dân chủ hóa chế độ chính trị trên quê hương Việt Nam.

                            Tham gia sinh hoạt trên NET với 79 bài viết về lập trường chính trị dân chủ tự do, đối nghịch với chế độ cộng sản độc tài đã và đang cai trị Việt Nam.

                            Tham gia hội Ái Hữu Vĩnh Long, Vĩnh Bình, Sa Đéc tại Houston, từ năm 2005 .....

                            Tham gia chương trình “Tản Mạn Lịch Sử 1960-1975” trên đài truyền hình VAN TV 55.2 Houston từ tháng 07/2009 đến tháng 02/2011.

                            Từ tháng 1/2010, bắt đầu chuyển những bài thời sự Việt Nam về trong nước ngang qua Diễn Đàn Nước Việt Quốc Nội.

                            Tác phẩm:

                            “Đôi Dòng Ghi Nhớ”, hồi ký chính trị Việt Nam Cộng Hòa từ năm 1963 đến năm 1975. Nhà xuất bản Ngày Nay ấn hành lần 1 năm 1994, lần hai năm 1995, lần 3 năm 1998, và lần 4 năm 2007. Dài 386 trang (cở chữ 11).

                            “Ký Sự Trong Tù”, tâm sự và nhận thức của Một Tù Nhân Chính Trị trong các trại tập trung Long Giao tỉnh Long Khánh, Tam Hiệp tỉnh Biên Hòa, Yên Bái tỉnh Hoàng Liên Sơn, Nam Hà tỉnh Hà Nam Ninh, từ tháng 6 năm 1975 đến tháng 9 năm 1987, và trong thời gian ở Sài Gòn chờ xuất ngoại. Ấn hành tháng 7 năm 2008, dài 534 trang (cở chữ 11).

                            “Tôi là Một H.O.”, tâm sự của Một H.O. và đóng góp nhỏ nhoi vào sinh hoạt Cộng Đồng tị nạn cộng sản từ tháng 4 năm 1991 đến tháng 5 năm 2010, dài 679 trang (cở chữ 10). Ấn loát lưu giữ trong gia đình. Chưa ấn hành.

                            “Quê Hương & Quân Ngũ”, tâm sự một Người Lính gắn liền với quê hương & quân ngũ trong giai đoạn chiến tranh giữ nước từ năm 1954 đến năm 1975. Dài 463 trang (cở chữ 10). Ấn loát lưu giữ trong gia đình. Chưa ấn hành.

                            “Thời Sự Việt Nam 2001-2006”, nỗi lòng của người H.O. chưa tròn trách nhiệm với dân với nước, nhờ làn sóng phát thanh tại Houston từ tháng 9/2001 đến tháng 1/2006 chuyển tải chủ đề hỗ trợ dân chủ hóa Việt Nam. Sách dài 627 trang (cở chữ 10). Ấn loát lưu giữ trong gia đình. Chưa ấn hành.

                            Tình trạng gia đình đến cuối năm 2010: Vợ và năm con (4 trai 1 gái) có gia đình, với chín cháu Nội Ngoại (5 cháu gái và 4 cháu trai). Đầu năm 2010, kỷ niệm 52 năm hôn lễ.



                            (hình chụp cuối năm 2007)

                            Comment



                            Hội Quán Phi Dũng ©
                            Diễn Đàn Chiến Hữu & Thân Hữu Không Quân VNCH




                            website hit counter

                            Working...
                            X