Tòa Thánh Vatican

Việt Bào Phạm Văn Bản

---oo0oo---

Tác giả hành hương Vương Cung Thánh Đường và Quảng Trường Thánh Phero

Để kỷ niệm Lễ Kim Khánh Hôn Phối của gia đình, chúng tôi thực hiện chuyến hành hương Tòa Thánh Vatican theo chương trình Holy Ways Tours do Linh Mục Đào Xuân Thành, Quản Nhiệm Chính Xứ Các Thánh Tử Đạo Việt Nam thuộc Tổng Giáo Phận Seattle hướng dẫn, đã trải qua những quốc gia Ý, Đức, Áo và Hung Gia Lợi... rồi du thuyền trên giòng sông xanh Danuble lừng danh của thủ đô Budapest, để giúp cho chúng tôi có được thời gian lắng đọng và thưởng thức bản tình ca tuyệt vời “The Beautiful Blue Danuble” của Andre Rieu với những ly rượu vang Tây phương đưa cay hảo hạng.

Nhìn chung các chuyến bay của gia đình, chúng tôi được học hỏi nhiều về văn minh văn hóa, tư tưởng nghệ thuật, âm nhạc cổ điển, hay tham khảo về những bức phù điêu, ngụ ngôn Châu Âu trong thời kỳ phục hưng... rồi vào kính viếng viện bảo tàng Vatican xem trưng bày các tác phẩm đã tích lũy qua nhiều thế kỷ, bao gồm những tác phẩm nổi tiếng và những kiệt tác quan trọng nhất trên thế giới. Cũng tại Quảng Trường Vatican, chúng tôi được tham dự buổi Lễ Chúc Lành của Đức Giáo Hoàng Francis chủ trì, và nhận ơn đại xá tại Vương Cung Thánh Đường Thánh Phêro, và rồi đến kính viếng Mộ Phần của Đức Hồng Y Nguyễn Văn Thuận ở Nhà Thờ Đức Mẹ Cầu Thang.

I. Tòa Thánh Vatican

Giáo Hội Công Giáo mà Đức Chúa Giesu Kyto thiết lập theo nguyên lý siêu việt Công Bằng Bác Ái để đặt trên nền tảng tổ chức của Các Thánh Tông Đồ đã thành công, và trải qua bao biến cố thăng trầm từ buổi ban đầu sơ khai tại Giáo Đô La Mã (Roma) nước Ý cho tới ngày hôm nay. Và học hỏi về cấu trúc Giáo Hội vừa nói trên, thì lớp người Con Cháu Việt Nam chúng ta cũng cần noi theo nguyên lý tổ chức truyền thống Thân Thương Bình Đẳng của Tổ Tiên linh huấn trong hai học thuyết Trầu Cau Đá Vôi và Tiên Dung Chử Đồng vào đại cuộc Giúp Dân Cứu Nước ngày nay để Thống Nhất Toàn Dân và Toàn Diện.

II. Lịch Sử Tòa Thánh

Theo truyền thống Công giáo, Tòa Thánh được hai Thánh Phero và Phaolô Tông đồ thiết lập vào thế kỷ thứ nhất, và với giáo lý về quyền trưởng thượng của ngai tòa Phero tại La Mã (Roma) là điểm hội tụ cho sự Hiệp Thông (Community) đầy đủ của các tín hữu Công Giáo khắp nơi trên thế giới. Là một thực thể pháp lý có chủ quyền theo luật quốc tế, Tòa Thánh được đặt trụ sở, hoạt động, và thi hành “quyền thế hoàn toàn” trên một lãnh thổ độc lập ở trong Thành Phố Roma là Thành Quốc Vatican, nơi Đức Giáo Hoàng là nguyên thủ quốc gia.

Tòa Thánh được điều hành bởi Giáo Triều La Mã, cơ quan quản trị trung ương của Giáo Hội Công Giáo. Giáo Triều bao gồm các Bộ, đứng đầu bởi các Tổng Trưởng, với Hồng Y Quốc Vụ Khanh là người điều hành quản trị. Giáo Hoàng được bầu bởi Mật Nghị Hồng Y gồm đa số thành viên của Hồng Y Đoàn dưới 80 tuổi.

Mặc dù Tòa Thánh đôi khi được gọi cách hoán dụ là Vatican, nhưng Thành Quốc Vatican thực ra được thiết lập riêng biệt theo Hiệp Ước Laterano vào năm 1929 giữa Tòa Thánh và Italia, để bảo đảm sự độc lập thế tục, ngoại giao, và tinh thần của Chế Độ giáo Hoàng. Theo đó các Sứ Thần, là những nhà ngoại giao của Giáo Hoàng tại các quốc gia và tổ chức quốc tế, được công nhận là đại diện cho Tòa Thánh, chứ không đại diện cho Thành Quốc Vatican, như được quy định trong Giáo Luật.

Do vậy Tòa Thánh được xem là thực thể điều hành quản trị trung ương của Giáo Hội Công Giáo. Bởi thế Giáo Hội Công Giáo là tổ chức cung cấp giáo dục và y tế phi chính phủ lớn nhất trên thế giới.

Tòa Thánh duy trì mối quan hệ ngoại giao song phương với 183 quốc gia có chủ quyền, ký kết các hiệp ước và hiệp định, và thực hiện ngoại giao đa phương với nhiều tổ chức quốc tế, bao gồm Liên Hợp Quốc và các cơ quan trực thuộc, Hội đồng châu Âu, Cộng đồng châu Âu, Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu, và Tổ chức các quốc gia châu Mỹ.

Tòa Thánh không chấm dứt theo một triều đại giáo hoàng. Trong thời gian trống tông tòa bởi việc Giáo Hoàng qua đời như hiện nay, tất cả các vị Tổng Trưởng các bộ trong Giáo Triều La Mã đồng thời chấm dứt nhiệm vụ cho đến khi bầu được Giáo Hoàng kế vị. Trong thời gian này, Hồng y Đoàn sẽ tạm thời điều hành quản trị Tòa Thánh và Giáo Hội Hoàn Vũ. Vị Hồng Y Nhiếp Chính tạm thời điều hành các tài sản và vấn đề tài chính.

Giáo Luật cũng ngăn cấm Hồng Y Đoàn và Hồng Y Nhiếp Chính tự ban hành những luật lệ mới trong thời gian này. Cũng trong thời gian trống tông tòa, vị Hồng Y Chánh Án Tòa Ân Giải Tối Cao vẫn tiếp tục công việc, không buộc dừng hoạt động.

Tòa Thánh Vatican cũng là nơi cư ngụ của Đức Giáo Hoàng tại Vương Cung Thánh Đường Thánh Gioan Laterano (Archba-silica Of Saint John Laterano). Tòa Thánh Vatican cũng là một quốc gia nhỏ trên thế giới, với diện tích khoảng 44 mẫu tây (Hecta) nằm trong thành phố La Mã có khoảng một nghìn công dân.

Đức Giáo Hoàng là Giám Mục của Giáo Phận La Mã, và là nguyên thủ quốc gia, Ngài lãnh đạo Giáo Hội Công Giáo theo chính thể Quân Chủ với ba ngành Lập Pháp, Hành Pháp và Tư Pháp, Giáo Hoàng được bầu cử bởi Hội Đồng Hồng Y.

Vatican là nơi độc nhất toàn bộ quốc gia được Tổ Chức Giáo Dục, Khoa Học và Văn Hóa Liên Hiệp Quốc (United Nations Educa-tional, Scientific and Cultural Organization, UNESCO) công nhận là di sản văn hóa thế giới vào năm 1984. Quảng trường cũng như kiến trúc hành lang Colonnade được thiết kế bởi Lorenzo Bermini và được xây dựng từ năm 1655 đến năm 1667 dưới triều của Đức Giáo Hoàng Alexande VII, và trên nóc hành lang gồm có hình tượng của 140 vị thánh được điêu khắc từ năm 1662 đến năm 1703.

Vatican có đủ các cơ quan của một quốc gia thông thường phải có như sở cứu hoả, sở cảnh sát, nhà máy điện, bưu điện, siêu thị, ga xe lửa, nhà xuất bản, báo chí, bệnh viện, ngân hàng... Vatican có đài phát thanh, và đài truyền hình vệ tinh riêng biệt, truyền dẫn tin tức đầy đủ tới khắp nơi trên thế giới. Du khách xưa nay đem lại nguồn thu hoạch lợi ich từ việc bán tem các Đức Giáo Hoàng, ấn phẩm sách báo, vé hành hương bảo tàng viện, Ga xe lửa nổi tiếng kết nối giữa Giáo Đô Vatican với Thủ Đô Rome của Ý bằng tuyến đường ray dài 852 mét, bởi thế đã có câu nói mọi con đường đều tiến về La Mã.

III. Di Dời Tòa Thánh

Theo lịch sử Giáo Hội, vào cuối thế kỷ 12 và trong thế kỷ 13 các phe phái chính trị tôn giáo hai nước Ý và Pháp đã tranh dành ảnh hưởng lẫn nhau, bởi thế cho nên Ngai Vị Tòa Thánh Phero đã bị di chuyển từ La Mã nước Ý tới thành phố miền nam Avignon của nước Pháp vào năm 1309, dưới triều Đức Giáo Hoàng Clement V là người gốc Pháp (1305 – 1316). Ngài được Hồng Y Đoàn bầu lên trước đó với hy vọng sẽ làm dịu bớt tranh chấp trong Giáo Hội dưới triều đại của Đức Giáo Hoàng Boniface VIII (1294 -1303).

Không ngờ Đức Giáo Hoàng người Pháp Clement V đã di dời Tòa Thánh La Mã về Avignon, nhằm tránh phải đương đầu với gia đình quyền lực người Ý là Colonma. Tuy nhiên khi cư trú trên đất Pháp, thì Tòa Thánh lại trải dài qua 7 đời Giáo Hoàng, trong suốt 68 năm cũng không thoát khỏi sự chi phối chính trị của vua quan triều đình Pháp Quốc cũng như ở Ý mà thôi.

Cho tới triều đại Giáo Hoàng Gregory XI (1370 -1378) lại quyết định mang Tòa Thánh trớ về La Mã vào năm 1377, do công khởi thủy của Đức Giáo Hoàng Urbano V (1362 – 1370), đặc biệt là theo lời khẩn khoản van xin của nữ tu bí nhiệm Dòng Đa Minh (Mystic Dominican Sister) mà sau này trở thành Thánh Nữ Thành Sienna. Nhưng Giáo Hội La Mã cũng chưa an vị khi xảy ra cuộc Ly Giáo Tây Phương (Western Schism) giữa những người cùng Hiệp Thông, Hiệp Nhất (Community, Unity) gọi chung là Ly Giáo (Schism) xảy ra và kéo dài tới tận ngày nay, khiến cho Giáo Hội của Chúa bị phân chia thành hai nhánh chính là Công Giáo La Mã (Roman Catholicism) và Chính Thống Giáo Đông Phương (Eastern Orthodox Churches) không còn hiệp thông và hiệp nhất với nhau từ năm 1054 tới nay.

Ngoài ra, còn phải kể đến những nhóm khác đã tách ra khỏi hiệp thông và hiệp nhất với Giáo Hội như Tin Lành (Protestantism) và Anh Giáo (Anglican Communion) tách biệt khỏi Giáo Hội Công Giáo La Mã từ thế kỷ 16 tới nay.

IV. Tòa Thánh Ngày Nay

Tóm lại Tòa Thánh nằm trên lãnh thổ của quốc gia Vatican gồm có 4 Vương Cung Thánh Đường đẹp đẽ, nguy nga, đồ sộ như các Vương Cung Thánh Đường Thánh Phero, Vương Cung Thánh Đường Đức Bà Cả, Vương Cung Thánh Đường Thánh Gioan Laterano, và Vương Cung Thánh Đường Thánh Phaolo ở ngoại thành, dinh Propaganda Fide, Điện Vatican, trụ sở bộ truyền giáo, và các giáo hoàng học viện trực thuộc bộ và số dinh thự ở La Mã, nổi tiếng nhất là biệt thự nghỉ mát Castel Gandolfo. Quân đội Vatican được thành lập vào ngày 22 tháng 1 năm 1506 do Đức Giáo Hoàng Julius II chủ trương, và quân số hiện nay có khoảng một trăm công tác cận vệ cho Đức Giáo Hoàng, và chỉ có đàn ông người Công Giáo Thụy Sĩ mới được tuyển chọn vào lực lượng quân đội Vatican mà thôi.

Thư Viện Vatican được thành lập vào năm 1475 do Đức Giáo Hoàng Nicholas V, là một thư viện với nhiều tài liệu nhất trên thế giới, với các bộ sách sưu tập có tầm quan trọng về lịch sử, khoa học và văn hóa, nổi tiếng là bộ Codex Vaticanus Graecus từ năm 1209 là tài liệu viết về Kinh Thánh cũ nhất thế giới. Sau đây là bốn Vương Cung Thánh Đường mà gia đình chúng tôi học hỏi:

1. Vương Cung Thánh Đường Đức Bà Cả(The Basilica of St. Mary Major).

Vương Cung Thánh Đường Đức Bà Cả là đền thờ lớn thứ hai sau Vương Cung Thánh Đường Thánh Phero, tọa lạc trên đồi Esquilina cách Vatican 10 cây số về phía đông, trước đền thờ là Quảng Trường Piazza di Santa Maggiore. Theo lịch sử, đây là Vương Cung Thánh Đường đầu tiên thánh hiến cho Đức Mẹ với những đường nét kiến trúc thời Phục Hưng và Baroque được trùng tu mới để mừng năm thánh 2000, cột tháp hoa cương phía trước cao 16 mét xây năm 1614 dưới thời Đức Giáo Hoàng Phaolô V.

Trên đỉnh tháp cao tượng Đức Mẹ bằng đồng với cột tháp hoa cương phía sau cao 20 mét, xây vào năm 1587 dưới thời Đức Giáo Hoàng Sixtus V. Mặt tiền được trang trí theo lối kiến trúc thời Trung Cổ với những phù điêu. Cửa Thánh chỉ mở vào những năm thánh, hai bên tả hữu là 42 hàng cột cẩm thạch đặc biệt trên cao là bức trần chạy dài suốt từ cuối đền thờ lên cung thánh được lát bằng vàng thật óng ánh thực hiện cuối thế kỷ V.

Hai bên tường đền thờ là 43 họa phẩm Mosaic diễn tả những sự tích trong Cựu Ước và cuộc đời Đức Kytô thực hiện từ thế kỷ XIII. Cung Thánh là họa phẩm hình Đức Mẹ được thực hiện theo nét vẽ Byzantine là Thánh Bổn Mạng đền thờ. Bàn thờ chính được thiết kế ngay trên hầm mộ nơi có đặt thánh tích lịch sử Máng Cỏ Chúa Hài Đồng do Thánh Nữ Helena (255 - 327) mang từ Đất Thánh về Roma cùng với thánh giá gỗ mà Đức Chúa Giesu Kyto chịu đóng đinh, được tìm thấy trong một cuộc khai quật để xây thánh đường trên đồi Golgota Jerusalem.
Trong Vương Cung Thánh Đường các nhà nguyện nhỏ như nguyện đường Sfonza, nguyện đường Paolina rất thiêng liêng, nguyện đường Sixtina, những hầm mộ sâu dưới nền đền thờ như hầm mộ các Đức Giáo Hoàng Nicolas IV, Clêmentê IX, Bênêditô XI.

2. Vương Cung Thánh Đường Thánh Gioan Laterano (Basilica of St. John in Laterano)

Vương Cung Thánh Đường Thánh Gioan Laterano là đền thờ đầu tiên và cổ nhất trong lịch sử Thế Giới Công Giáo, được coi như Nhà Thờ Chánh Tòa của Đức Giáo Hoàng với tư cách Ngài là Giám Mục Giáo Phận Thành Roma. Khởi công xây cất đền thờ này từ năm 311, Từ tiền đình hướng về đền thờ, ngay phía tay phải, một dãy dinh thự khá lớn hình vuông màu đỏ, trước đây là Tư Dinh của các Đức Thánh Cha (Lateran Palace) do Đức Giáo Hoàng Sixtus V (1586 - 1589) cho xây cất và kiến trúc sư Domenico Fontana họa kiểu, thời xưa các Đức Giáo Hoàng được cư ngụ tại dinh thự này, từ thế kỷ IV đến thế kỷ XIV, trong thời gian dài trên một ngàn năm, trước khi dời về điện Vatican như hiện nay... đàng sau dinh thự và giữa trung tâm Quảng Trường Laterano, một cột tháp hoa cương (Lateran Obelisk) cổ nhất và cao nhất của thành Rôma.

Hai bên tường đền thờ là 12 tượng thánh Tông Đồ khổng lồ, cao gần 5 mét, bằng đá cẩm thạch, được tạc với những đường nét tinh vi sống động, đặc biệt đứng bất cứ góc cạnh nào, cũng đều thấy đôi mắt của các Tông Đồ đang nhìn theo và mời gọi người hành hương hãy đến với các Ngài, đây là công trình điêu khắc để đời nổi tiếng của hai điêu khắc gia người Bernini và Borromini ở thế kỷ XVII. Trang trọng nhất Bàn Thờ Chính, là Bàn Thờ của Đức Giáo Hoàng (Papal Altar) dành riêng Ngài cử hành lễ nghi với tư cách Giám Mục Giáo Phận Roma.

Phía tay trái cung thánh trưng bày pho tượng lớn Đức Mẹ Sầu Bi (La Pietas) bằng đá cẩm thạch trắng của Montanti, và bên kia đường là nhà Nguyện Thang Thánh, theo truyền thuyết kể lại thì Bậc Thang Thánh (The Holy Stairs) là 28 bậc thang bằng đá cẩm thạch, rộng 4 mét, hiện nay được bắc từ mặt đất lên lầu cao 8 mét, đây là những bậc thang mà Thánh Nữ Helena đã tìm thấy trong một cuộc khai quật tại Đất Thánh vào thế kỷ 4th. Những bậc thang này trong dinh Tổng Trấn Philato, thế kỷ thứ I, Đức Chúa Giesu đã từng bước lên những bậc thang này lên gặp Philatôvà bị lên án tử hình, những bậc thang thánh bằng đá cẩm thạch này được bọc gỗ, các bậc thang dẫn đến Nhà Nguyện Holy of Holies xưa kia là nhà nguyện riêng cho các Đức Giáo Hoàng từ dinh Laterano Palace, là nhà Nguyện St. Lawrence với bức tranh khá lớn Đức Kytô chịu đóng đanh trên Núi Sọ với Đức Mẹ và Thánh Gioan Tông đồ. Dưới bức tranh là hàng chữ La Tinh “Chúa Giêsu chịu chết vì tội lỗi chúng ta.”

3. Vương Cung Thánh Đường Thánh Phaolo Ngoại Thành(Basilica of St Paul Outside the Walls)

Thánh nhân tên là Saulo sinh trưởng tại thành Tarso – ngày nay ở miền nam Thổ Nhĩ Kỳ, trong gia đình Do Thái, khi còn là thanh niên – Saulo có mặt tại cuộc ném đá thánh Stephano, vị tử đạo tiên khởi và sau đó Sauso trở thành người hăng say bách hại các Tín Hữu Kytô trong thời đế quốc La Mã ở vùng Tiểu Á. Sau Ngài được ơn trở lại đạo và mang tên mới là Phaolo đã thực hiện bốn cuộc hành trình truyền giáo từ Jerusalem đến Roma và sau cùng tử đạo tại Roma.

Sau đền thờ Thánh Phero thì đây là ngôi nhà thờ rộng lớn thứ ba ở Roma, khởi đầu vua Constantino xây nhà thờ trên mộ Thánh Phaolo bị chặt đầu tại Rome năm 67. Theo truyền thuyết Mộ Thánh Phaolo dưới Bàn Thờ Chính, và bên phải Cửa Thánh (Holy Door) chỉ mở vào năm Thánh.

Nhà thờ được Đức Giáo Hoàng Giovanni xây lại vào năm 1220, được trang hoàng với 80 cột đá hoa cương quý giá và hiếm có từ thế kỷ 19th. Cửa chính bằng đồng dát bạc kể lại cuộc đời hai Thánh Phero và Phaolo, tạc vào năm 1931.

Xưa kia gọi là nhà thờ 3 Thánh dâng kính cho 3 Thánh Phaolo, Taurinus và Herculanus tử vì đạo tại Ostia vào thế kỷ thứ 5. Năm 1823 bị hỏa họan thiêu rụi do sự sơ ý của người thợ sửa mái nhà, Nhà thờ mở cửa lại 1840 và năm 1854 Đức Giáo Hoàng Pius IX cho xây lại theo hình dạng cũ, bên trong nhà thờ gồm 4 gian hình Thánh Giá Ai Cập dài 132 mét, rộng 65 mét, cao 30 mét, giữa trần nhà có huy hiệu Đức Giáo Hoàng Pio IX dưới là hàng các bức khảm đá mầu hình 265 Vị Giáo Hoàng từ thời Thánh Phero đến nay.

Bàn thờ chính có 4 cây cột bằng thạch cao quý giá do Phó Vương Ai Cập hiến tặng, trước khải hoàn môn do 2 cây cột bằng nham thạch chống đở là phần còn lại sau các vụ hỏa hoạn, trên trần cao chính giữa là hình Chúa Giêsu giơ tay ban phép lành, 2 bên thiên thần thờ lạy, 4 huy hiệu (Evangelists) các Thánh Sử, mỗi bên có 12 tiến sĩ doctors of church cây cầm triều thiên và hai thánh Phero và Phaolo, trước khải hoàn môn là hai tượng thánh Phero và Phaolo cao bằng đá rất đẹp. Cung Thánh có bức khảm đá mầu (Mosac) tạc vào năm 1220, và chính giữa là Chúa Kyto ban phép lành, 2 bên phải là thánh Phero và Andrew, Thánh Phaolo và Lucas, phía dưới là hình Thánh Giá dát ngọc, hai thiên thần và các thánh tông đồ và dưới là Ngai Giám Mục chạm nổi.

Sân trong là Tu Viện các cha Dòng Biển Đức. Trên tường trưng bày các bia mộ bản khắc và các di tích cổ, bên trái là gian phòng trưng bày các bức tranh, cánh cửa đồng của đến thờ cũ, và hình ảnh, các bản khắc của các công tr.nh xây cất đền thờ và các cảnh hỏa hoạn năm 1823, bên cạnh là nhà nguyện nhỏ có hài cốt các Thánh.

4. Vương Cung Thánh Đường Thánh Phero (St. Peter Basilica)

Hoàng đế Costantino xây năm 326-333 sau Công Nguyên trên mộ Thánh Phêro gần hí trường Neron nơi thánh nhân tử vì đạo, nhà thờ thánh phero ngày nay xây lại trên nền nhà thờ cũ được xây vào thời Vua Constantine xây trên nền nhà nhà cũ từ Thế Kỷ IV. Cuối Thế Kỷ XV nhà thờ cũ đã bị hư hại chính Đức Giáo Hoàng Giuliô II đã ra lệnh phá bỏ nhà thờ cũ này để xây nhà thờ mới với mong muốn đây sẽ là nơi chôn cất chính mình sau khi mất. Michelangelo đã thiết kế mái vòm nổi tiếng.

Michelangelo không thể hoàn thành mái vòm này ông mất năm 1564 và kiến trúc sư Giacomo della Porta hoàn tất, kế hoạch xây dựng trải qua hơn một thế kỷ với 21 Triều Đại Giáo Hoàng và qua 8 kiến trúc sư. Sau 120 năm xây dựng, Vương Cung Thánh Đường được khánh thành năm 1626 với chiều dài 220 mét, rộng 150 mét, cao 138 mét, chứa khoảng 60.000 người, mái vòm nhà thờ cao 136.6 mét, đường kính ngoài 42 mét, đường kính trong 41.5 mét, diện tích cả khu vực khoảng 6 acres.

V. Kết Luận

Chúng ta tiếp tục cầu xin cho sự hợp nhất của Giáo Hội sớm được thực hiện qua cố lực đại kết (Ecumenism) mà cả hai Giáo Hội Công Giáo La Mã và Chính Thống Đông Phương đều đã có thiện chí theo đuổi trong mấy thập niên qua. Nhưng kết quả cụ thể cho đến nay vẫn còn rất xa vời, vì trở ngại lớn nhất vẫn là ngôi vị Giáo Hoàng Roma mà anh em Chính Thống Đông Phương vẫn không công nhận là vị lãnh đạo duy nhất kế vị Thánh Phero trong sứ mệnh cai trị Giáo Hội Công Giáo Hoàn Vũ (Universal Church) mà Chúa Kitô đã thiết lập trên nền tảng Tông Đồ để tiếp tục Sứ Mệnh Rao Giảng Tin Mừng cứu độ của Chúa cho đến ngày mãn thời gian. Các nhóm Tin Lành và Anh giáo cũng đều không công nhận Đức Giáo Hoàng là Thủ Lãnh duy nhất Giáo Hội của Chúa Kytô, cho nên việc Hiệp Thông và Hiệp Nhất (Community, Unity) với các nhóm này đều trở nên khó khăn vì trở ngại này.

Riêng về phần gia đình chúng tôi xin cảm tạ Ơn Chúa thương ban cho một dịp hành hương Tòa Thánh an lành vui vẻ hạnh phúc và học hỏi được nhiều điều mới lạ, cũng như xin chia sẻ tâm tư cùng Quý Bạn Đọc. Đa tạ.

Việt Bào Phạm Văn Bản