Bài hát này đề tài xui xẻo nên sẽ có bạn không ưa. Tuy nhiên thật ra nó chỉ muốn nói: Rời xa 1 môi trường quen thuộc nhàm chán sang 1 môi trường mới có khi là chết, nhưng con người vẫn bị thôi thúc tìm kinh nghiệm mới: lao vào hố xa vời để tìm tương lai.
Ý lời bài này chịu ảnh hưởng của kết thúc trong truyện dài Das Glasperlenspiel (The Glass Bead Game) của Hermann Hesse, giải Nobel văn chương 1946: http://en.wikipedia.org/wiki/The_Glass_Bead_Game
Nhân vật chính Joseph Knecht sống trong thế kỷ 25, ở 1 thế giới giả tưởng Castalia của những nhà trí thức sống xa rời đời thường. JK trở thành cao thủ trong thế giới trí thức này, nhưng sau cùng vì thế giới trí thức và những đề tài mà ông ta học được không còn hấp dẫn nữa, ông muốn có kinh nghiệm đời thường. Ông bỏ Castelia "xuống núi" và nhận việc dạy 1 thanh niên để làm quen với "trần gian". Câu chuyện kết thúc đột ngột, mới được vài ngày, JK theo học trò vào bơi trong 1 hồ trên núi, và bị chết vì đuối sức.
(Tác giả Mai Anh Tuấn)
Nhạc phẩm Lệ Buồn Nhớ Mi phổ từ bài thơ có tên "Mùa Thu Và Thơ Mới ở đường Baker, Costa Mesa cũ".
Đây là một bài lục bát rất "mới lạ" gồm chỉ có 14 câu, chất chứa rất ít âm nhạc mà lại có nhiều mầu sắc và hình ảnh, suy tư sâu sắc thâm trầm. Tên bài thơ cũng là lạ... Trên nguyên tắc đây là một bài thơ khó phổ nhạc, đọc lên không thấy "nhạc" đâu cả mà ý tưởng thì xa vắng và trừu tượng, tìm hiểu suy tư tác giả qua bài thơ không dễ!
Nhưng trên thực tế về mặt sáng tác và phổ nhạc thì bài này có nhiều ưu điểm cho một nhạc phẩm hay.
Chúng ta thử đọc lại nguyên bản bài thơ của Du Tử Lê:
Dấu trong ký ức âm u
cành xương tháng chín. Mưa mù tháng giêng
hồn cây phong úa truy tầm
dấu chân. Nghìn dặm. Lá mừng thôi nôi
vàng sau lưng. Vàng ghế ngồi
mùa em. Thu tím. Rừng tôi phía nào?
giữa quạnh hiu. Tôi cúi chào
trăm năm đã thẹn. Vực sâu đã gần
biển cùng sóng sớm ly thân
cánh chim thương tích. Buồn khăn áo người
mùi hương cũ. Kỷ niệm vùi
ngón tay sinh tử. Mấy đời ổ qua
mùa thu góc phố Baker
hỏi sông núi cũ sao chưa trở về.
(DTL 10.90)
Bài thơ có đời sống hiu quạnh, mầu sắc tương phản xót xa, những day dứt nhỏ, to, những không gian cuồng nộ và chịu đựng. Tựu chung như "một tiếng thở dài heo hút".
Tôi đã chọn chuỗi âm giai buồn vô tận mà tôi vẫn thường yêu thích, đó là cung đô thứ (Cm ) mà theo Hector Berlioz, Lavignac... xưng tụng (Key of Cm) có khả năng diễn tả những trạng thái rất "dramatic, violent...." với hy vọng có thể vẽ nên bằng âm thanh cái "Drama" trong bài thơ của thi sĩ Du Tử Lê.
Vì bài thơ này hơi ngắn chỉ có 14 câu mà trung bình một ca khúc thường có 32 khuôn nên chắc chắn không có đủ ca từ cho bản nhạc. Vậy người phổ thơ phải làm gì?
Nếu bài thơ thật dài, như bài Khúc K. Riêng Chàng chẳng hạn là một bài thơ thất ngôn gồm 10 khổ thơ, 40 câu tổng cộng 280 chữ! Khi phổ nhạc bài thơ này, một ca khúc không thể "dùng hết" hoặc "tả hết" được bài thơ. Và các câu thơ có thể được xử dụng "tự do"trong giai điệu (miễn là giữ được càng sát ý của bài thơ càng tốt)
Trường hợp bài thơ ngắn như bài "Mùa Thu Và Thơ Mới" nói trên thì bắt buộc nhạc sĩ phải "kiêm" luôn thi sĩ trong một vài khoảnh khắc của cuộc đời! Và chính chỗ này là chỗ "anh em" giết nhau nhiều nhất! "Thơ người ta vĩ đại như thế, tôi làm sao bây giờ?"
Nhân đây cũng phải mở một dấu ngoặc là: khác với ngôn ngữ Âu Châu không có dấu, vì ngôn ngữ Việt Nam mình có dấu do đó khi phát âm đòi hỏi sự chính xác nên (trong hầu hết các ca khúc) có những chuyển đoạn của ca khúc, vì phải giữ đúng Form, Phrase, Structure..v..v.. nên "hơi thơ" ở đoạn nhạc về sau, hoặc chưa dùng đến không còn thích hợp cho câu nhạc nữa, bắt buộc phải sáng tác thêm ca từ cho một ý nhạc mới để giữ đúng "cung cách" của ca khúc.
Vì vậy khi một ca khúc phổ thơ "được sáng tác một lèo, y hệt như bài thơ, không sai một chữ" điều này là một vấn đề cần suy nghĩ lại.
Sau đây chúng ta đọc ca từ và nghe lại ca khúc "Lệ Buồn Nhớ Mi" cùng với những suy nghĩ nêu trên:
Cành sương tháng chín
ký ức âm u
mưa mù tháng giêng
Hồn cây phong úa
đâu nắng hôm xưa
mưa buồn cuối trời Dấu chân nghìn dặm
vàng sau lưng
vàng đôi môi mùa em thu tím
giữa quạnh hiu tôi cúi chào
giữa quạnh hiu tôi cúi chào
Trăm năm đã thẹn
biển sóng vực sâu bầy chim thương tích
buồn khăn áo người
Trăm năm vẫn đợi
môi nhớ tàn phai bàn chân nhớ đất
lệ buồn nhớ mi
Rừng mưa tháng chín
môi tóc em đâu
nỗi buồn sớm mai
Mùi hương đã chết
dấu tích năm xưa
môi lạnh tiếng cười
nhớ em
hạt bụi
đời hư vô
còn tương tư hỏi sông núi cũ
giữa mùa thu em nhớ gì?
giữa mùa thu em nhớ gì?
(Dangkhanh 1996)
(Những câu chữ nghiêng là sáng tác "bắt buộc" của Đăng Khánh)
Hai cái bẫy (traps) lớn nhất trong nghệ thuật phổ nhạc trên một bài thơ là "melody trap và lyric trap".
Bài thơ chỉ mới đọc lên đã nghe như mình vừa phổ nhạc xong một ca khúc, thì đó chính là cái giai điệu "cài sẵn" trong bài thơ của thi sĩ, đây là cái bẫy sập thứ nhất.
Cái bẫy của ca từ xuất hiện khi câu thơ của thi sĩ "cực kỳ diễm lệ" mà đến đoạn nhạc "bắt buộc" phải "ghép tim" với một câu thơ sáng chế "vội vàng và vớ vẩn" thì cũng là đã làm khổ nhà thơ vậy!
Có một điều thích thú khi tôi tìm ca từ cho giai điệu của 4 câu:
Trăm năm vẫn đợi
môi nhớ tàn phai
---------------------- ?
---------------------- ?
(Tôi vừa tự tìm được ca từ ghép vào giai điệu cho 2 câu như trên) bất chợt từ trong cái "ký ức âm u" của tôi loé sáng lên 4 câu thơ vô cùng trác tuyệt của Lê mà tôi thuộc lòng từ một bài thơ khác cũng của thi sĩ đó là 4 câu:
Ta đã đợi em từ hạt bụi
Mai về nhớ lấy dấu chân xưa
Bàn chân nhớ đất còn khô nẻ
Môi nhớ tàn phai lệ nhớ mi
Rất bất ngờ giai điệu của câu nhạc của tôi "captures" ngay lập tức hai tứ thơ của đoạn tứ tuyệt trên và hoàn tất đoạn nhạc:
Trăm năm vẫn đợi
Môi nhớ tàn phai
Bàn chân nhớ đất
Lệ buồn nhớ mi....
(ĐK/DTL)
Làm nghệ thuật có được những đền bù rất lạ lùng, mà có lẽ tiền bạc không mua được! Như một trong những thú vị của bài "Lệ Buồn Nhớ Mi" trên đây đối với riêng tôi.
Nghĩ cho cùng "đời sống đã khôn cùng, nghệ thuật thì... làm sao ai biết được!"
Nhìn con cá đang bơi lội trong hồ, làm sao ta biết được: cá đang buồn hay cá đang vui!
Xin coi đây cũng chỉ là việc "uống ngụm nước trà, nói chuyện cho vui cuộc đời tị nạn"...
(Đăng Khánh, dutule.com)
Cám ơn 'chieutim' đã cho nghe nhạc phẩm của "Vinh Huy" thật gợi cảm qua tiếng hát của ca sĩ "Pia Nguyên " và hoà âm thánh thót gợi hình của 'Fx Nguyễn Khâm' .....
Bài này nhắc tôi nhớ lại article MƯA SAIGON @ HQPD của Lê Lan , posted trong tháng Chín, 2015 để mến tặng Ai Uu Du, chieutim, nguyenphuong và saomai , ..nhớ đến những ngày Mưa Sài Gòn năm nào với lòng thiếu nữ của các cô . ...và đừng nghĩ về Mưa SàiGòn bây giờ .....!
Trần Hoà
Comment