Tweet
Notes
Nguyễn Đức Tùng
NOTE 1
Tôi đứng trong chợ chờ mẹ tôi. Mẹ tôi đang đứng trả giá mua cá ngừ và cá thu trong sạp hàng. Mùi cá tanh làm tôi khó chịu. Một người cảnh sát mặc sắc phục trắng đến gần mẹ tôi. Bà quay lại trò chuyện với ông ta, trả lời các câu hỏi. Thời đó kiểm tra bình dân học vụ rất nghiêm, ai không đọc được chữ quốc ngữ liền bị phạt. Tôi lo lắng, tôi không biết mẹ tôi có qua được kỳ trắc nghiệm này không. Hóa ra không phải. Khi người cảnh sát đi rồi tôi đến gần mẹ tôi, hỏi ông ta nói gì. Đó là một người quen của mẹ tôi. Ông ta hỏi thằng bé đứng một mình đằng kia, có khuôn mặt xấu xí là ai. Mẹ tôi trả lời, đó là con tôi.
NOTE 2
Trong đời sống trước đây, tôi là một người làm vườn. Tôi chứng kiến nhiều sự sinh nở và nhiều cái chết bất ngờ, tôi trò chuyện hàng giờ với cây cối, đất đá và cát bụi, chúng là bạn của tôi. Chúng tôi dùng một ngôn ngữ khác. thế rồi tôi đánh mất nó, ngôn ngữ ấy. Vì vậy tôi thường vị nể các xúc cảm và để chúng lên tiếng trong khi lẽ ra các nhân vật của tôi cần hành động thay vì nghĩ ngợi quá nhiều. Các câu chuyện có kết thúc buồn thảm bị tôi loại ra. Tôi chỉ còn giữ lại một thứ từ trong đời sống trước đây: xa lạ với thứ văn học dối trá, lừa dối con người.
Con người thích nhìn thấy các ảo giác thay vì sự thật.
NOTE 3
Tôi sinh hôm nay, ngày mười bốn âm lịch, một ngày trước rằm tháng tư, lễ Phật đản. Mẹ tôi chôn cái nhau dưới một gốc lựu. Bà chôn không quá sâu vì sợ mất dấu, không quá cạn vì sợ chồn cáo tha đi mất. Cây lựu nở hoa màu đỏ. Tôi thích ngắm nhưng không thích ăn lựu, vì bóc vỏ ra không dễ tí nào. Từ nhỏ tôi vốn có thói quen xấu không ăn cái gì không có ai lột sẵn cho, như bưởi, lựu, dừa, thà là nhịn. Nếu bạn sơ ý nước lựu sẽ chảy nhuộm bẩn đỏ áo quần. Đó là loại cây có máu.
NOTE 4
Đêm đầu tiên tôi ngủ lại trong căn nhà cũ là một đêm mùa hè rất nóng. Trời đầy sao, không có gió, những tàu lá chuối héo rũ và đứng im. Bọn dế mèn không hót, vườn im lặng. Tôi thắp hương trên tran thờ ngoài sân rồi leo lên cái sạp đi văng ngủ một giấc vì đi đường xa mệt mỏi. Tôi mở toang các cửa số theo thói quen, và vì trời nóng hầm hập. Sáng ra khi thức dậy tôi thấy các cửa sổ đóng kín. Trời không có một chút gió. Tôi ngạc nhiên, không nghĩ là trí nhớ kém thế. Đêm thứ hai trước khi đi ngủ, tôi cẩn thận mở hết các cửa, và nhìn trước nhìn sau thật kỹ, ghi nhớ ngoài vườn những cây bưởi và khế đã rụng hoa, nhú trái non đầu mùa. Sáng hôm sau tôi thức dậy, các cánh cửa lại khép chặt.
Hôm sau tôi ra đi, không bao giờ còn nhìn thấy ngôi nhà ấy nữa.
NOTE 5
Khi đứng sắp hàng trong siêu thị để trả tiền bánh mì, sữa và nhiều thứ khác, tôi đứng sau lưng một người phụ nữ khoảng ba mươi, bốn mươi tuổi. Cô mải nói chuyện trên điện thoại nên di chuyển chậm, vì vậy làm tôi mất hết kiên nhẫn, phải nhắc mấy lần, trong bụng mắng thầm. Tôi chăm chú nhìn vào gáy, vì nó đẹp, một chiếc gáy cao, trắng, lông măng mượt mà. Và tôi nhìn thấy nó. Bờ không đều, hơi nhô lên, hình dáng không cân đối, không có lông, màu đỏ ứng, nhiều mạch máu li ti. Tôi chắc chắn rằng đó là BCC, một loại ung thư da, hay gặp ở người thích phơi nắng. Tôi hy vọng rằng đó không phải là melanona, một thứ nguy hiểm lan nhanh, chết người. Tôi suy nghĩ rất lâu, trước khi quyết định bắt đầu. Nhìn dòng người sắp hàng dài, và anh chàng bán hàng trẻ, có lẽ mới vào làm, vụng về, tôi biết chúng tôi còn thì giờ. Tôi ngạc nhiên thấy mình trở nên kiên nhẫn.
note 6
Kỷ niệm nào anh chị nhớ nhất trong đời?
Trong lớp học tiếng Anh của trại tị nạn, thầy giáo ra câu hỏi, mọi người đưa tay lên, anh Kmah người Êđê kể rằng ngày vui nhất của anh là khi vợ anh một mình đi vào thành phố, ở đó chị nhìn thấy một người đàn bà rất đẹp đi xiếc trên dây, cô ta không mặc quần áo gì cả, hoàn toàn không mảnh vải, chị cam đoan như thế, mọi thứ phơi ra d ưới ánh m ặt tr ời ban trưa, và điều đó làm chị sung sướng đến ngất, và chị kể lại cho anh nghe hôm sau khi chị về tới nhà, chị vừa kể vừa cười, và đó là ngày vui nhất của anh, tức là cái ngày hôm sau ấy, chứ không phải ngày ấy.
note 7
Mặt cát phẳng, thủy triều lên xa, ngày có bão sóng réo ầm ầm, khi biển lặng nước xanh lơ thấy cả đàn cá lội, những hòn sỏi xô đi xô lại trong nước nhiều mà lớn nhỏ đủ cỡ, bờ đá nơi nhám sắc bước rất đau, nơi trơn láng như mài nhẵn, nhưng rác nhiều quá, các loại rong biển mọc những miền khác trôi dạt về, vỏ sò, vỏ hến, vỏ nghêu đủ loại đen, xám, sáng, lóng lánh, những bộ xương hải cẩu, hồng hạc, xương cá ngừ đại dương, những loài chim, những thứ ấy trộn lẫn với nhau dạt nơi này qua nơi khác, từ ngọn sóng này qua ngọn sóng khác, chìm xuống rồi trồi lên như những cuộc đời lưu dân, trên bãi cát trắng mịn vững chắc, không có người tắm, tôi đi tìm những vỏ sò nhiều màu, hình dạng của chúng thật khác, buổi chiều những loài hải điểu bay về từng đàn kêu vang, chúng bổ nhào xuống nước săn mồi, ngày cuối trước khi rời trại tị nạn, trong khi đi một mình qua đám rong biển xanh tôi chợt nhìn thấy một vật lạ, tôi cúi xuống, một con búp bê, một con búp bê chỉ lớn hơn bàn tay, tôi qùy xuống, cầm lên, nó bám đầy rêu, tôi cầm thật lâu trong tay, rửa sạch bằng nước biển, con búp bê màu hồng, xám đen lại vì bám nhiều dầu mỡ chạy tàu, tôi ném nó ra xa, rồi đổi ý chạy tới gần mép nước nhặt lại, tôi dùng cát kỳ cọ lần nữa, rửa sạch vết dầu mỡ, tôi ném con búp bê lên thật cao lên trời rồi đưa tay bắt lấy, tưởng tượng nghe được tiếng của một đứa bé gái năm hay bẩy tuổi, khi thì tiếng cười nắc nẻ khi thì tiếng khóc của nó trên một chiếc thuyền, gió thổi qua sàn thuyền rào rạt, gió thổi trống rỗng cả một mùa hè nắng như xé, trắng mù hoang dại.
note 8
Tôi được một người bạn mời đến dự tiệc trong khách sạn sang trọng, bạn tôi là người thành công nhưng đối với bạn cũ rất tử tế, tôi đi muộn, ngơ ngác không tìm thấy anh đâu, chẳng quen biết ai, nên khi được người hầu bàn chỉ cho ghế trống, liền ngồi vào ngay, các bàn tiệc lúc ấy chật cứng người, trên sân khấu ca hát ồn ào, đây là một khu vườn rộng, đèn chiếu lấp loáng trong cây, tôi lắng nghe mọi người trong bàn trò chuyện, nói rất lớn để át đi tiếng ồn, tôi nghe thấy họ trò chuyện với nhau bằng một ngôn ngữ rất lạ, tôi chưa nghe bao giờ, tuy vui đùa mà vẫn thô lỗ, dạy đời, tự mãn, khinh người, khi nghe họ nói thì bạn biết họ là ai, té ra đây là một bữa tiệc của tòa tổng lãnh sự Mỹ, nhân một dịp gì đó, và ngồi quanh tôi toàn người thế cả, họ bận chào hỏi ôm cố bá vai nên chưa nhận ra tôi là người lạ, các món ăn đã dọn, tôi đã chén nhiều món, phần vì đói bụng phần vì không biết làm gì khác, bia rót đầy ly bọt tràn ra ngoài đã uống, rượu mạnh đã cạn khi tôi nhận ra tôi không được mời tới đây, tôi biết tôi thuộc về một thế giới khác và họ một thế giới khác, đang lưỡng tự thì thằng bạn đi ngang qua, liền kéo tôi đi, nó bảo mày ngồi lầm chỗ rồi, đây là tiệc của tòa lãnh sự Mỹ, toàn quan lớn, bàn của tụi tao bên kia, tôi quay lại đưa mắt nhìn người bên phải, gần tôi hơn cả, một người coi bộ tử tế nhất trong bọn, ra dấu xin lỗi rồi bỏ đi, vui mừng thoát khỏi những người thuộc một nhân loại khác, hai thế giới không thể gần nhau.
note 9
Từ khi có cái ghế con người không ngồi trên mặt đất nữa, người ta ngồi trên chiếu ở châu Á, ngồi trên thảm ở Trung đông, tức là ngồi xếp bằng, từ khi có ghế, người ta ngồi cao, đặt hai chân xuống đất, trong tư thế thẳng góc, những ghế khác nhau tùy theo mục đích, một cái ghế gỗ thẳng đứng để ngồi đọc sách, một cái ghế bành bằng da có tay vịn để yên tĩnh nghỉ ngơi, một cái ghế sang trọng có tựa đầu, đôi khi sơn son thếp vàng dành cho quan chức, nhìn cái ghế, bạn biết chủ nhân, biết tính chất buổi gặp mặt, cái ghế thay đổi theo thời gian, ngày càng trở nên dễ chịu, có ghế hai người gọi là ghế tình nhân và sofa dùng cho nhiều người, những ghế ở công viên mỗi người ngồi một đầu, những người xa lạ, hay hai tình nhân giận nhau, cái ghế có thể thu gọn, tiện nghi, đôi khi gập lại, có thể rộng rãi, cao lớn, choán hết nửa căn phòng, tôi rất ít khi ngồi trong những cái ghế nệm da có tay vịn, do thói quen làm việc, tôi thường ngồi ở những cái ghế gỗ, đơn giản, thẳng đứng, không có nệm, chắc chắn và gọn nhẹ, có thể xê dịch, ngày trước, khi ba tôi rủ cả nhà đi hiệu ăn, ông gọi là đi kéo ghế, tôi yêu cái ghế nhỏ, stool, không có cái dựa lưng của người chơi dương cầm, tôi ngắm nó sau khi bản nhạc đã được chơi xong và danh cầm thủ đứng lên, cúi rạp người, cái ghế lúc ấy thật khiêm tốn, nhỏ bé, vững chãi, không ai chú ý, như một người mẹ tần tảo lo cho con từ bé đến lớn, đẩy nó lên khán đài danh vọng, cái ghế không đi một mình, thường thì có ít nhất hai cái, bên bàn nhỏ, trong quán cà phê, ở góc vườn, hoặc bốn hay sáu quanh bàn dài, có những ghế cao ngất ngưởng trước quầy rượu, trong bếp của tôi ngày trước có hai ghế cao như vậy, đối diện chúng là màn ảnh ti vi rộng, sau này các cậu con trai phá dữ quá, chúng nhảy trên mặt ghế, và tất nhiên một đứa phải té xuống, và tôi phải thức dậy lúc bốn giờ sáng để chở đi bệnh viện khâu nhiều mũi, từ đó dẹp luôn, ghế là biểu hiện của sự thân mật, của tình bạn, của sự nghiêm khắc hay dễ dãi của người chủ, sự cởi mở hay dè dặt của người khách, ghế là tượng trưng cho một cuộc tranh luận, gay gắt nhưng có hồi kết, dịu giọng nhưng không ai chịu nhường ai, những cuộc tranh luận kéo dài một ngày, có khi một đời, ghế là quyền lực, trong tiếng Việt người ta gọi là cố giữ ghế, tức là cố bám lấy quyền lực, của một cá nhân và một tập hợp, trong tiếng Anh người ta cũng dùng chữ chair để chỉ một vị trí quyền lực, chairman là giám đốc, sau này khi có phụ nữ tham gia, còn được gọi là chairperson, người Trung hoa ít ngồi ghế, họ thích ngồi trên chiếu, người ngồi trên chiếu ở vị trí đầu, thủ lãnh đại ca, được gọi là chủ tịch, tức là người đầu chiếu, tịch là chiếu, tiếng Anh đôi khi được dịch là the master of the mat, thay vì dịch là the president, đứng lên khỏi ghế tức là bạn từ chối cuộc gặp mặt, ra khỏi một khế ước, tỏ m ột thái độ phản đối, khước từ một ân huệ, thứ thời nay không mấy ai làm được, nhất là bọn trí thức và nhà văn, sau tất cả những thứ ấy, ghế là nơi bạn sẽ trở lại, trong căn nhà cũ của tôi ở Toronto có một khoảnh vườn nhỏ, cuối vườn có một cây sồi cao lớn, một lần một người đàn ông khoảng tám mươi tuổi đến gõ cửa nhà xin phép được ra sau vườn để thăm lại vườn cũ, ông kể rằng bảy mươi năm trước, khi còn bé, ông ở nhà này, cha mẹ ông là người xây nên ngôi nhà mà tôi đang ở, ông xin phép một khoảng thời gian im lặng, tôi dẫn ông ra vườn sau, có nhiều hoa cúc, cỏ dại, liên kiều, vì dạo ấy không ai coi sóc, tôi mang cho ông một cái ghế và một cốc nước, tôi ngẫu nhiên lấy một cái ghế có lưng dựa, nhỏ và chắc lôi ở tầng hầm, tôi đứng trong cửa sổ nhìn người đàn ông cuối vườn, thấy ông ngồi ở đó lương dựa hẳn vào thành ghế, ngước mắt nhìn lên cây sồi cao lớn phủ bóng mát, chiếc ghế gỗ nhỏ bé bên dưới người đàn ông tỏ ra vững chắc, khiêm cung, đáng tin cậy, hiểu biết, nó và người đàn ông kia lắng nghe cây sồi mà cha mẹ ông đã trồng bảy mươi năm trước, trước khi hai người chia tay, giờ đây cây sồi ấy đang kể lại cho người chủ nhỏ về những tháng năm xa khuất.
note 10
Những bà mẹ chồng ở đâu cũng có, bạn không thể tránh được họ, miễn là chúng ta biết cách đối phó, đó là những người đàn bà nhỏ nhắn, từ quê lên, tay xách nách mang, đó là những người đàn bà không biết dùng điện thoại nhưng nếu được chỉ dẫn, họ sẽ ôm cái điện thoại suốt ngày, đó là những người khiêm tốn nhưng không thơ ngây, dại dột nhưng thông minh, khi gặp người lạ có thể hoàn toàn im lặng, nhưng khi đã quen có thể làm chủ cuộc chuyện trò với những chủ đề làm bạn ngạc nhiên, những bà mẹ chồng có thể hoàn toàn không có khái niệm gì về chúng ta, nhưng dành suốt ba ngày điều tra về chúng ta ở những người hàng xóm, và đó là những người có thể có những tài sản địa ốc khổng lồ ở Paris nhưng không bao giờ nhắc tới, quê quán của những bà mẹ chồng bao giờ cũng ở nơi xa tít, sau các rặng núi mịt mờ, mặc dù không hẳn là khỉ ho cò gáy nhưng rõ ràng bạn chưa bao giờ tới đó, và bạn sẽ không bao giờ có ý định tới đó, những bà mẹ chồng yêu mến con trai họ hơn rất nhiều lần một khi chúng lập gia đình, ngay cả với những đứa ngỗ nghịch nhất, thời bé, bà mẹ suýt đem chúng bán đi, hay vừa bán vừa cho, thì khi bọn con trai ấy lấy vợ, lập tức tình mẫu tử trở lại không có gì ngăn được, một người đàn ông đứng tuổi hay một chàng trai mới lớn, bề ngoài đều tỏ ra xa cách, hoàn toàn lạnh lùng khi nhắc đến mẹ mình, thậm chí chưa bao giờ cho bạn xem một bức ảnh của bà ta: và đó là một hiểu lầm tai hại, về phía bạn, những người đàn ông ấy sẵn sàng nhân dịp đi công tác đâu đó, gọi về nhà bảo bạn là bận ở lại họp hành, và lái xe về thăm mẹ một cách gần như phạm pháp, và lẳng lặng ăn với bà một bữa tối, những người đàn ông sẵn sàng đứng về phía mẹ mình, ngay cả khi bà ta có lỗi với bạn, nhưng những người đàn bà như thế sẽ không bao giờ có lỗi, trong những buổi họp mặt gia đình, những người mẹ chồng thời nay không có vai trò gì, họ ăn uống ngập ngừng, chỉ chơi đùa với cháu, nếu họ có cháu, không ai nhắc đến họ vì những ngăn cách về văn hóa và ngôn ngữ, những người phụ nữ thời nay không cần phải sợ hãi những bà mẹ chồng, vì họ độc lập, sống riêng với chồng con, không mấy khi phải nhờ vả về tiền bạc, và vì những bà mẹ chồng ngày càng nghèo đi, không ai để dành được tiền bạc trong một thời kỳ nhiễu nhương.
Trong một tương lai không xa, những bà mẹ chồng sẽ biến mất.
Note 11
Mẹ tôi bệnh nặng. Tôi đi học về, thấy trong buồng tối mẹ tôi nằm thiêm thiếp trên giường, những người phụ nữ đến thăm ngồi bệt dưới đất, bao quanh. Mọi người im lặng. Dì tôi ra dấu cho tôi đi theo ra sau hè nhà. Tôi biết mẹ tôi bị sốt mấy hôm nay, đau bụng, đi tiêu chảy, rụng tóc, người gầy rộc đi. Thần trí lơ mơ, có lúc mê sảng, có lúc tỉnh.
Dì tôi đưa cho tôi một cái lọ thủy tinh, sai tôi đi tiểu vào đó. Tôi làm theo, nhưng ngượng quá, hồi lâu không ra giọt nào. Tôi ngước nhìn lên, một con chim hót trong cành liễu. Đó là một cây trắc bách diệp cao lớn vượt qua đầu tôi, màu xanh sẫm, nhiều nhánh, nhiều lá. Tháng Tư vào mùa hoa. Liếc nhìn dì tôi đứng phía sau, tôi ráng hết sức, cuối cùng nước tiểu cũng vọt ra đầy ấp cả lọ, tràn ra ngoài. Dì tôi ngắt một cái lá trắc bách diệp thả vào đó, đem cho mẹ tôi uống. Mẹ tôi tỉnh lại, mấy ngày sau, bệnh bắt đầu nhẹ, hồi phục. Năm ấy tôi lên sáu tuổi. Mới đầu tôi tin rằng do nước tiểu của tôi mà mẹ tôi sống trở lại, sau đó tôi nghĩ rằng đó là do tác dụng của lá cây diệp liễu. Nhiều năm sau nữa, tôi nghĩ rằng bà tỉnh dậy không phải vì nước tiểu, không phải vì lá cây trắc bách diệp, mà vì đó là nước tiểu của con trai của bà, tức là của chính bà.
Note 12
Trên thế gian cũng vẫn còn những cặp vợ chồng. Chúng ta quên mất họ lâu lắm rồi. Đôi khi chúng ta nhìn thấy họ trên đường phố. Người đàn ông đi trước, mặc quần áo chỉnh tề, mang cà vạt, người đàn bà đi theo sau, khép nép, bám sát lưng chồng. Thật là một hình ảnh ít gặp trong thời đại chúng ta. Bạn thử tưởng tượng: những cặp vợ chồng với hình ảnh cổ điển người đàn ông đi trước người đàn bà theo sau và tôi nghe nói đêm đêm những người đàn bà như thế vẫn sẵn sàng để cho bọn đàn ông ấy nằm đè lên trên nữa. Thật là một điều khủng khiếp. Đôi khi chúng ta tưởng rằng không có họ trên đời, thế rồi họ bỗng xuất hiện, những cặp vợ chồng ấy, và đám đông tụ tập xung quanh họ ngày càng đông và nó khiến mọi người ngơ ngác, và sau khi ngơ ngác một lúc thì đám đông như nổi điên nổi rồ lên và bắt đầu bắt chước họ và bắt đầu nhớ lại thứ hạnh phúc ảo tưởng mà họ đã từng có mà họ đánh mất, và làm cho mọi người khác nổi hứng bắt chước theo trong nhiều ngày, cho đến khi những cặp vợ chồng lại biến mất trên đường phố, như họ phải thế, thật là một sự điên rồ không thể tha thứ được.
Note 13
Ở Đông Hà có một bức tượng của Fidel Castro. Người ta dựng bức tượng ấy để tưởng nhớ sự kiện vào năm 1973 sau hiệp định Paris, nhà lãnh đạo Cuba vào tận nơi ngủ lại một đêm ở đó, nơi được xem là thủ đô mới của chính phủ Cộng hòa miền Nam Việt Nam, một bộ phận của Mặt trận giải phóng. Đêm ngủ lại ấy có gì đặc biệt? Fidel tuyên bố rằng khi ngủ ông vẫn mặc quân phục và nhất định không cởi giày, bảo rằng dù đã có lệnh ngừng bắn vùng đất ấy vẫn là mặt trận, và người lính trên mặt trận không cởi giày khi ngủ. Fidel nổi tiếng về các huyền thoại. Một người lính gác cửa trước phòng ngủ của Fidel mà tôi đã gặp ở Đông Hà vào năm 2009, lúc ấy khoảng ngoài bảy mươi tuổi, bảo rằng hôm đón Fidel trời quá nóng. Thị trấn sau bom đạn chưa có điện, không có quạt máy, người ta phân công anh và vài người du kích tin cẩn khác bồng sung canh gác nghiêm ngặt trước cửa phòng ngủ. Anh mở hé cửa để thông gió, thỉnh thoảng mang nước uống vào, mang cả quạt mo. Người du kích già khẳng định rằng khi ngủ Fidel không mang giày, không mang áo quần gì cả, không cả quần lót và nằm dưới một cái chăn mỏng. Để kiểm tra điều này tôi đọc một số cuốn sách viết về Fidel, các tiểu sử, những câu chuyện bên lề và tin rằng ông có thói quen như nhiều người khác, khi ngủ thì không bao giờ mặc đồ gì cả.
Note 14
Người phụ nữ buồn nhất trên thế gian đã qua đời. Ngày hôm qua. Người đàn bà Ý, góa phụ, đến Canada năm mười ba tuổi trong đệ nhị thế chiến, và chưa bao giờ trở lại quê hương của bà, trên bờ hồ Garda, nơi bà sinh ra. Tôi đã đến đó, cái làng ấy, gần bên một địa điểm du lịch, sâu hơn trong rừng, theo những hướng dẫn tỉ mỉ của bà. Một tấm bản đồ bà vẽ bằng tay.
Note 15
Khi về nhà cũ ở làng quê, tôi nhặt được một cái điện thoại cầm tay trong luống khoai lang. Nó nằm vùi một nửa trong đất cát, tôi bới ra, nhặt lên. Không có điện, không đọc được gì ở đó, chỉ là một cái điện thoại được bán chịu gần như cho không những năm gần đây của các công ty viễn thông. Ở xóm tôi người ta không biết dùng nó làm gì, không xài được, chỉ sau một thời gian trẻ con lấy chơi rồi vứt bỏ. Người ta không có nhu cầu phải gọi cho ai cả, mọi người đều biết rõ về nhau, cô nào sắp lấy chồng, người nào mới chết, đứa trẻ nào vừa rơi xuống sông, người trong xóm tôi đều biết trước cái điện thoại.
Note 16
Căn phòng nhỏ trong chung cư. Bốn giờ sáng. Người đàn bà không ngủ được, dậy sớm, ngồi bên cửa sổ, sau lưng bà là cái coffee maker nước sôi sùng sục. Cà phê bốc mùi thơm khắp phòng. Người đàn bà đã lớn tuổi nhưng còn khỏe, ở một mình, quay lại bên máy cà phê, chuẩn bị sữa, kem, muỗng tách. Tôi lắng nghe tiếng réo sôi, tôi ngửi thấy mùi cà phê thơm lừng buổi sáng. Người đàn bà bỏ thêm một ít hoa thơm khô, oải hương, nhiều quế. Bà thích mùi quế, nghĩ đến, ở một nơi cách xa ngàn dặm, đứa con trai duy nhất của bà, một người đàn ông ba mươi tuổi, đang ngủ, vì họ cách nhau bốn giờ đồng hồ. Anh ngủ mê sau một ngày làm việc. Về nhà để nguyên quần áo nằm lăn xuống giường sau khi ăn vội miếng bánh mì.
Sau nửa đêm gần sáng anh thức dậy vì một tiếng động lạ. Tiếng động lanh lảnh khó chịu vang lên trong phòng im ắng. Tiếng của cái tách vỡ? Không phải, tiếng của một cái muỗng rơi xuống lanh canh trên sàn đá lạnh, kêu rất lâu trong không gian mờ tối. Anh bật đèn lên nhìn quanh, cúi xuống cả gầm giường, nhưng không thấy một cái tách nào cả, một cái muỗng nào cả. Anh vào bếp, cái máy pha cà phê vẫn còn ở đó, nguội lạnh, vì anh không có thói quen uống cà phê ở nhà mình. Độc thân, anh thường ăn uống ở bên ngoài, chỉ về nhà để ngủ. Anh gọi điện thoại cho mẹ, không ai bắt phone cả. Hôm sau, anh lấy vé máy bay cấp tốc về thành phố nơi mẹ anh sống, ngay sau khi được báo tin bà qua đời. Khi ấy, người ta đã mở cửa vào nhà và đã đưa mẹ anh đến nhà quàn. Anh vào phòng mẹ, và gần như ngay lập tức nhìn thấy một cái muỗng bạc rơi trên sàn nhà, nằm ở một góc tường.
Note 17
Phía sau nhà, gần mái hiên rộng, giữa hai cây đào bị bom cắt tận gốc, cỏ mọc xanh um, ngỗn ngang những đống gạch đá, đã nằm xuống ở đó một linh hồn.
Tôi biết thế khi quỳ xuống, một mình trong buổi chiều, dùng hai tay đào bới, cúi người thật thấp trong ánh sáng nhá nhem, nhìn thấy hình dáng của nó, tựa như nhà khảo cổ nghiên cứu các dấu vết hóa thạch của con thằn lằn khổng lồ thời tiền sử. Nhưng đây là một con vật nhỏ bé, đã đi qua thời niên thiếu của tôi, bây giờ nằm xuống đó, bộ xương của nó lặn sâu vào đất. Tôi nhặt lên những khúc xương nhỏ bằng đầu ngón tay rồi đổi ý đặt chúng lại chỗ cũ. Tôi hình dung thấy chiếc hộp sọ nhỏ bé bằng nắm tay, bốn xương cẳng chân, xương sống, những xương sườn. Tôi hình dung ra rõ ràng cái dáng của nó. Thế rồi tôi bỗng đánh mất niềm tin của mình, và nghĩ rằng đây là một nhầm lẫn. Tôi ngồi thật lâu, mặt trời sắp lặn, rồi lặn hẳn, tôi bắt đầu nhìn thấy cái đuôi của nó, dù không có vết tích gì cả. Con vật từ từ đứng lên, mới đầu trên hai chân trước, rồi hai chân sau. Cái mõm của nó ngước lên. Tôi nhìn thấy nó ngồi trên bậc cửa, chồm dậy, vẫy đuôi, lao ra sân trong một mùa hè muộn, khi mọi thứ quanh tôi đều tan rã, và đất thu nhận lại tất cả. Trước khi xóa đi mọi vết tích của đời sống cũ, thế giới cũ, mặt đất dịu dàng chuyển động và nâng lên một lần nữa bộ xương của con chó nhỏ trong không gian, khắc một lần nữa vào buổi chiều tối cái dáng ấy của sự chuyển động, biểu tượng của sự chuyển động.
Nguyễn Đức Tùng
NOTE 1
Tôi đứng trong chợ chờ mẹ tôi. Mẹ tôi đang đứng trả giá mua cá ngừ và cá thu trong sạp hàng. Mùi cá tanh làm tôi khó chịu. Một người cảnh sát mặc sắc phục trắng đến gần mẹ tôi. Bà quay lại trò chuyện với ông ta, trả lời các câu hỏi. Thời đó kiểm tra bình dân học vụ rất nghiêm, ai không đọc được chữ quốc ngữ liền bị phạt. Tôi lo lắng, tôi không biết mẹ tôi có qua được kỳ trắc nghiệm này không. Hóa ra không phải. Khi người cảnh sát đi rồi tôi đến gần mẹ tôi, hỏi ông ta nói gì. Đó là một người quen của mẹ tôi. Ông ta hỏi thằng bé đứng một mình đằng kia, có khuôn mặt xấu xí là ai. Mẹ tôi trả lời, đó là con tôi.
NOTE 2
Trong đời sống trước đây, tôi là một người làm vườn. Tôi chứng kiến nhiều sự sinh nở và nhiều cái chết bất ngờ, tôi trò chuyện hàng giờ với cây cối, đất đá và cát bụi, chúng là bạn của tôi. Chúng tôi dùng một ngôn ngữ khác. thế rồi tôi đánh mất nó, ngôn ngữ ấy. Vì vậy tôi thường vị nể các xúc cảm và để chúng lên tiếng trong khi lẽ ra các nhân vật của tôi cần hành động thay vì nghĩ ngợi quá nhiều. Các câu chuyện có kết thúc buồn thảm bị tôi loại ra. Tôi chỉ còn giữ lại một thứ từ trong đời sống trước đây: xa lạ với thứ văn học dối trá, lừa dối con người.
Con người thích nhìn thấy các ảo giác thay vì sự thật.
NOTE 3
Tôi sinh hôm nay, ngày mười bốn âm lịch, một ngày trước rằm tháng tư, lễ Phật đản. Mẹ tôi chôn cái nhau dưới một gốc lựu. Bà chôn không quá sâu vì sợ mất dấu, không quá cạn vì sợ chồn cáo tha đi mất. Cây lựu nở hoa màu đỏ. Tôi thích ngắm nhưng không thích ăn lựu, vì bóc vỏ ra không dễ tí nào. Từ nhỏ tôi vốn có thói quen xấu không ăn cái gì không có ai lột sẵn cho, như bưởi, lựu, dừa, thà là nhịn. Nếu bạn sơ ý nước lựu sẽ chảy nhuộm bẩn đỏ áo quần. Đó là loại cây có máu.
NOTE 4
Đêm đầu tiên tôi ngủ lại trong căn nhà cũ là một đêm mùa hè rất nóng. Trời đầy sao, không có gió, những tàu lá chuối héo rũ và đứng im. Bọn dế mèn không hót, vườn im lặng. Tôi thắp hương trên tran thờ ngoài sân rồi leo lên cái sạp đi văng ngủ một giấc vì đi đường xa mệt mỏi. Tôi mở toang các cửa số theo thói quen, và vì trời nóng hầm hập. Sáng ra khi thức dậy tôi thấy các cửa sổ đóng kín. Trời không có một chút gió. Tôi ngạc nhiên, không nghĩ là trí nhớ kém thế. Đêm thứ hai trước khi đi ngủ, tôi cẩn thận mở hết các cửa, và nhìn trước nhìn sau thật kỹ, ghi nhớ ngoài vườn những cây bưởi và khế đã rụng hoa, nhú trái non đầu mùa. Sáng hôm sau tôi thức dậy, các cánh cửa lại khép chặt.
Hôm sau tôi ra đi, không bao giờ còn nhìn thấy ngôi nhà ấy nữa.
NOTE 5
Khi đứng sắp hàng trong siêu thị để trả tiền bánh mì, sữa và nhiều thứ khác, tôi đứng sau lưng một người phụ nữ khoảng ba mươi, bốn mươi tuổi. Cô mải nói chuyện trên điện thoại nên di chuyển chậm, vì vậy làm tôi mất hết kiên nhẫn, phải nhắc mấy lần, trong bụng mắng thầm. Tôi chăm chú nhìn vào gáy, vì nó đẹp, một chiếc gáy cao, trắng, lông măng mượt mà. Và tôi nhìn thấy nó. Bờ không đều, hơi nhô lên, hình dáng không cân đối, không có lông, màu đỏ ứng, nhiều mạch máu li ti. Tôi chắc chắn rằng đó là BCC, một loại ung thư da, hay gặp ở người thích phơi nắng. Tôi hy vọng rằng đó không phải là melanona, một thứ nguy hiểm lan nhanh, chết người. Tôi suy nghĩ rất lâu, trước khi quyết định bắt đầu. Nhìn dòng người sắp hàng dài, và anh chàng bán hàng trẻ, có lẽ mới vào làm, vụng về, tôi biết chúng tôi còn thì giờ. Tôi ngạc nhiên thấy mình trở nên kiên nhẫn.
note 6
Kỷ niệm nào anh chị nhớ nhất trong đời?
Trong lớp học tiếng Anh của trại tị nạn, thầy giáo ra câu hỏi, mọi người đưa tay lên, anh Kmah người Êđê kể rằng ngày vui nhất của anh là khi vợ anh một mình đi vào thành phố, ở đó chị nhìn thấy một người đàn bà rất đẹp đi xiếc trên dây, cô ta không mặc quần áo gì cả, hoàn toàn không mảnh vải, chị cam đoan như thế, mọi thứ phơi ra d ưới ánh m ặt tr ời ban trưa, và điều đó làm chị sung sướng đến ngất, và chị kể lại cho anh nghe hôm sau khi chị về tới nhà, chị vừa kể vừa cười, và đó là ngày vui nhất của anh, tức là cái ngày hôm sau ấy, chứ không phải ngày ấy.
note 7
Mặt cát phẳng, thủy triều lên xa, ngày có bão sóng réo ầm ầm, khi biển lặng nước xanh lơ thấy cả đàn cá lội, những hòn sỏi xô đi xô lại trong nước nhiều mà lớn nhỏ đủ cỡ, bờ đá nơi nhám sắc bước rất đau, nơi trơn láng như mài nhẵn, nhưng rác nhiều quá, các loại rong biển mọc những miền khác trôi dạt về, vỏ sò, vỏ hến, vỏ nghêu đủ loại đen, xám, sáng, lóng lánh, những bộ xương hải cẩu, hồng hạc, xương cá ngừ đại dương, những loài chim, những thứ ấy trộn lẫn với nhau dạt nơi này qua nơi khác, từ ngọn sóng này qua ngọn sóng khác, chìm xuống rồi trồi lên như những cuộc đời lưu dân, trên bãi cát trắng mịn vững chắc, không có người tắm, tôi đi tìm những vỏ sò nhiều màu, hình dạng của chúng thật khác, buổi chiều những loài hải điểu bay về từng đàn kêu vang, chúng bổ nhào xuống nước săn mồi, ngày cuối trước khi rời trại tị nạn, trong khi đi một mình qua đám rong biển xanh tôi chợt nhìn thấy một vật lạ, tôi cúi xuống, một con búp bê, một con búp bê chỉ lớn hơn bàn tay, tôi qùy xuống, cầm lên, nó bám đầy rêu, tôi cầm thật lâu trong tay, rửa sạch bằng nước biển, con búp bê màu hồng, xám đen lại vì bám nhiều dầu mỡ chạy tàu, tôi ném nó ra xa, rồi đổi ý chạy tới gần mép nước nhặt lại, tôi dùng cát kỳ cọ lần nữa, rửa sạch vết dầu mỡ, tôi ném con búp bê lên thật cao lên trời rồi đưa tay bắt lấy, tưởng tượng nghe được tiếng của một đứa bé gái năm hay bẩy tuổi, khi thì tiếng cười nắc nẻ khi thì tiếng khóc của nó trên một chiếc thuyền, gió thổi qua sàn thuyền rào rạt, gió thổi trống rỗng cả một mùa hè nắng như xé, trắng mù hoang dại.
note 8
Tôi được một người bạn mời đến dự tiệc trong khách sạn sang trọng, bạn tôi là người thành công nhưng đối với bạn cũ rất tử tế, tôi đi muộn, ngơ ngác không tìm thấy anh đâu, chẳng quen biết ai, nên khi được người hầu bàn chỉ cho ghế trống, liền ngồi vào ngay, các bàn tiệc lúc ấy chật cứng người, trên sân khấu ca hát ồn ào, đây là một khu vườn rộng, đèn chiếu lấp loáng trong cây, tôi lắng nghe mọi người trong bàn trò chuyện, nói rất lớn để át đi tiếng ồn, tôi nghe thấy họ trò chuyện với nhau bằng một ngôn ngữ rất lạ, tôi chưa nghe bao giờ, tuy vui đùa mà vẫn thô lỗ, dạy đời, tự mãn, khinh người, khi nghe họ nói thì bạn biết họ là ai, té ra đây là một bữa tiệc của tòa tổng lãnh sự Mỹ, nhân một dịp gì đó, và ngồi quanh tôi toàn người thế cả, họ bận chào hỏi ôm cố bá vai nên chưa nhận ra tôi là người lạ, các món ăn đã dọn, tôi đã chén nhiều món, phần vì đói bụng phần vì không biết làm gì khác, bia rót đầy ly bọt tràn ra ngoài đã uống, rượu mạnh đã cạn khi tôi nhận ra tôi không được mời tới đây, tôi biết tôi thuộc về một thế giới khác và họ một thế giới khác, đang lưỡng tự thì thằng bạn đi ngang qua, liền kéo tôi đi, nó bảo mày ngồi lầm chỗ rồi, đây là tiệc của tòa lãnh sự Mỹ, toàn quan lớn, bàn của tụi tao bên kia, tôi quay lại đưa mắt nhìn người bên phải, gần tôi hơn cả, một người coi bộ tử tế nhất trong bọn, ra dấu xin lỗi rồi bỏ đi, vui mừng thoát khỏi những người thuộc một nhân loại khác, hai thế giới không thể gần nhau.
note 9
Từ khi có cái ghế con người không ngồi trên mặt đất nữa, người ta ngồi trên chiếu ở châu Á, ngồi trên thảm ở Trung đông, tức là ngồi xếp bằng, từ khi có ghế, người ta ngồi cao, đặt hai chân xuống đất, trong tư thế thẳng góc, những ghế khác nhau tùy theo mục đích, một cái ghế gỗ thẳng đứng để ngồi đọc sách, một cái ghế bành bằng da có tay vịn để yên tĩnh nghỉ ngơi, một cái ghế sang trọng có tựa đầu, đôi khi sơn son thếp vàng dành cho quan chức, nhìn cái ghế, bạn biết chủ nhân, biết tính chất buổi gặp mặt, cái ghế thay đổi theo thời gian, ngày càng trở nên dễ chịu, có ghế hai người gọi là ghế tình nhân và sofa dùng cho nhiều người, những ghế ở công viên mỗi người ngồi một đầu, những người xa lạ, hay hai tình nhân giận nhau, cái ghế có thể thu gọn, tiện nghi, đôi khi gập lại, có thể rộng rãi, cao lớn, choán hết nửa căn phòng, tôi rất ít khi ngồi trong những cái ghế nệm da có tay vịn, do thói quen làm việc, tôi thường ngồi ở những cái ghế gỗ, đơn giản, thẳng đứng, không có nệm, chắc chắn và gọn nhẹ, có thể xê dịch, ngày trước, khi ba tôi rủ cả nhà đi hiệu ăn, ông gọi là đi kéo ghế, tôi yêu cái ghế nhỏ, stool, không có cái dựa lưng của người chơi dương cầm, tôi ngắm nó sau khi bản nhạc đã được chơi xong và danh cầm thủ đứng lên, cúi rạp người, cái ghế lúc ấy thật khiêm tốn, nhỏ bé, vững chãi, không ai chú ý, như một người mẹ tần tảo lo cho con từ bé đến lớn, đẩy nó lên khán đài danh vọng, cái ghế không đi một mình, thường thì có ít nhất hai cái, bên bàn nhỏ, trong quán cà phê, ở góc vườn, hoặc bốn hay sáu quanh bàn dài, có những ghế cao ngất ngưởng trước quầy rượu, trong bếp của tôi ngày trước có hai ghế cao như vậy, đối diện chúng là màn ảnh ti vi rộng, sau này các cậu con trai phá dữ quá, chúng nhảy trên mặt ghế, và tất nhiên một đứa phải té xuống, và tôi phải thức dậy lúc bốn giờ sáng để chở đi bệnh viện khâu nhiều mũi, từ đó dẹp luôn, ghế là biểu hiện của sự thân mật, của tình bạn, của sự nghiêm khắc hay dễ dãi của người chủ, sự cởi mở hay dè dặt của người khách, ghế là tượng trưng cho một cuộc tranh luận, gay gắt nhưng có hồi kết, dịu giọng nhưng không ai chịu nhường ai, những cuộc tranh luận kéo dài một ngày, có khi một đời, ghế là quyền lực, trong tiếng Việt người ta gọi là cố giữ ghế, tức là cố bám lấy quyền lực, của một cá nhân và một tập hợp, trong tiếng Anh người ta cũng dùng chữ chair để chỉ một vị trí quyền lực, chairman là giám đốc, sau này khi có phụ nữ tham gia, còn được gọi là chairperson, người Trung hoa ít ngồi ghế, họ thích ngồi trên chiếu, người ngồi trên chiếu ở vị trí đầu, thủ lãnh đại ca, được gọi là chủ tịch, tức là người đầu chiếu, tịch là chiếu, tiếng Anh đôi khi được dịch là the master of the mat, thay vì dịch là the president, đứng lên khỏi ghế tức là bạn từ chối cuộc gặp mặt, ra khỏi một khế ước, tỏ m ột thái độ phản đối, khước từ một ân huệ, thứ thời nay không mấy ai làm được, nhất là bọn trí thức và nhà văn, sau tất cả những thứ ấy, ghế là nơi bạn sẽ trở lại, trong căn nhà cũ của tôi ở Toronto có một khoảnh vườn nhỏ, cuối vườn có một cây sồi cao lớn, một lần một người đàn ông khoảng tám mươi tuổi đến gõ cửa nhà xin phép được ra sau vườn để thăm lại vườn cũ, ông kể rằng bảy mươi năm trước, khi còn bé, ông ở nhà này, cha mẹ ông là người xây nên ngôi nhà mà tôi đang ở, ông xin phép một khoảng thời gian im lặng, tôi dẫn ông ra vườn sau, có nhiều hoa cúc, cỏ dại, liên kiều, vì dạo ấy không ai coi sóc, tôi mang cho ông một cái ghế và một cốc nước, tôi ngẫu nhiên lấy một cái ghế có lưng dựa, nhỏ và chắc lôi ở tầng hầm, tôi đứng trong cửa sổ nhìn người đàn ông cuối vườn, thấy ông ngồi ở đó lương dựa hẳn vào thành ghế, ngước mắt nhìn lên cây sồi cao lớn phủ bóng mát, chiếc ghế gỗ nhỏ bé bên dưới người đàn ông tỏ ra vững chắc, khiêm cung, đáng tin cậy, hiểu biết, nó và người đàn ông kia lắng nghe cây sồi mà cha mẹ ông đã trồng bảy mươi năm trước, trước khi hai người chia tay, giờ đây cây sồi ấy đang kể lại cho người chủ nhỏ về những tháng năm xa khuất.
note 10
Những bà mẹ chồng ở đâu cũng có, bạn không thể tránh được họ, miễn là chúng ta biết cách đối phó, đó là những người đàn bà nhỏ nhắn, từ quê lên, tay xách nách mang, đó là những người đàn bà không biết dùng điện thoại nhưng nếu được chỉ dẫn, họ sẽ ôm cái điện thoại suốt ngày, đó là những người khiêm tốn nhưng không thơ ngây, dại dột nhưng thông minh, khi gặp người lạ có thể hoàn toàn im lặng, nhưng khi đã quen có thể làm chủ cuộc chuyện trò với những chủ đề làm bạn ngạc nhiên, những bà mẹ chồng có thể hoàn toàn không có khái niệm gì về chúng ta, nhưng dành suốt ba ngày điều tra về chúng ta ở những người hàng xóm, và đó là những người có thể có những tài sản địa ốc khổng lồ ở Paris nhưng không bao giờ nhắc tới, quê quán của những bà mẹ chồng bao giờ cũng ở nơi xa tít, sau các rặng núi mịt mờ, mặc dù không hẳn là khỉ ho cò gáy nhưng rõ ràng bạn chưa bao giờ tới đó, và bạn sẽ không bao giờ có ý định tới đó, những bà mẹ chồng yêu mến con trai họ hơn rất nhiều lần một khi chúng lập gia đình, ngay cả với những đứa ngỗ nghịch nhất, thời bé, bà mẹ suýt đem chúng bán đi, hay vừa bán vừa cho, thì khi bọn con trai ấy lấy vợ, lập tức tình mẫu tử trở lại không có gì ngăn được, một người đàn ông đứng tuổi hay một chàng trai mới lớn, bề ngoài đều tỏ ra xa cách, hoàn toàn lạnh lùng khi nhắc đến mẹ mình, thậm chí chưa bao giờ cho bạn xem một bức ảnh của bà ta: và đó là một hiểu lầm tai hại, về phía bạn, những người đàn ông ấy sẵn sàng nhân dịp đi công tác đâu đó, gọi về nhà bảo bạn là bận ở lại họp hành, và lái xe về thăm mẹ một cách gần như phạm pháp, và lẳng lặng ăn với bà một bữa tối, những người đàn ông sẵn sàng đứng về phía mẹ mình, ngay cả khi bà ta có lỗi với bạn, nhưng những người đàn bà như thế sẽ không bao giờ có lỗi, trong những buổi họp mặt gia đình, những người mẹ chồng thời nay không có vai trò gì, họ ăn uống ngập ngừng, chỉ chơi đùa với cháu, nếu họ có cháu, không ai nhắc đến họ vì những ngăn cách về văn hóa và ngôn ngữ, những người phụ nữ thời nay không cần phải sợ hãi những bà mẹ chồng, vì họ độc lập, sống riêng với chồng con, không mấy khi phải nhờ vả về tiền bạc, và vì những bà mẹ chồng ngày càng nghèo đi, không ai để dành được tiền bạc trong một thời kỳ nhiễu nhương.
Trong một tương lai không xa, những bà mẹ chồng sẽ biến mất.
Note 11
Mẹ tôi bệnh nặng. Tôi đi học về, thấy trong buồng tối mẹ tôi nằm thiêm thiếp trên giường, những người phụ nữ đến thăm ngồi bệt dưới đất, bao quanh. Mọi người im lặng. Dì tôi ra dấu cho tôi đi theo ra sau hè nhà. Tôi biết mẹ tôi bị sốt mấy hôm nay, đau bụng, đi tiêu chảy, rụng tóc, người gầy rộc đi. Thần trí lơ mơ, có lúc mê sảng, có lúc tỉnh.
Dì tôi đưa cho tôi một cái lọ thủy tinh, sai tôi đi tiểu vào đó. Tôi làm theo, nhưng ngượng quá, hồi lâu không ra giọt nào. Tôi ngước nhìn lên, một con chim hót trong cành liễu. Đó là một cây trắc bách diệp cao lớn vượt qua đầu tôi, màu xanh sẫm, nhiều nhánh, nhiều lá. Tháng Tư vào mùa hoa. Liếc nhìn dì tôi đứng phía sau, tôi ráng hết sức, cuối cùng nước tiểu cũng vọt ra đầy ấp cả lọ, tràn ra ngoài. Dì tôi ngắt một cái lá trắc bách diệp thả vào đó, đem cho mẹ tôi uống. Mẹ tôi tỉnh lại, mấy ngày sau, bệnh bắt đầu nhẹ, hồi phục. Năm ấy tôi lên sáu tuổi. Mới đầu tôi tin rằng do nước tiểu của tôi mà mẹ tôi sống trở lại, sau đó tôi nghĩ rằng đó là do tác dụng của lá cây diệp liễu. Nhiều năm sau nữa, tôi nghĩ rằng bà tỉnh dậy không phải vì nước tiểu, không phải vì lá cây trắc bách diệp, mà vì đó là nước tiểu của con trai của bà, tức là của chính bà.
Note 12
Trên thế gian cũng vẫn còn những cặp vợ chồng. Chúng ta quên mất họ lâu lắm rồi. Đôi khi chúng ta nhìn thấy họ trên đường phố. Người đàn ông đi trước, mặc quần áo chỉnh tề, mang cà vạt, người đàn bà đi theo sau, khép nép, bám sát lưng chồng. Thật là một hình ảnh ít gặp trong thời đại chúng ta. Bạn thử tưởng tượng: những cặp vợ chồng với hình ảnh cổ điển người đàn ông đi trước người đàn bà theo sau và tôi nghe nói đêm đêm những người đàn bà như thế vẫn sẵn sàng để cho bọn đàn ông ấy nằm đè lên trên nữa. Thật là một điều khủng khiếp. Đôi khi chúng ta tưởng rằng không có họ trên đời, thế rồi họ bỗng xuất hiện, những cặp vợ chồng ấy, và đám đông tụ tập xung quanh họ ngày càng đông và nó khiến mọi người ngơ ngác, và sau khi ngơ ngác một lúc thì đám đông như nổi điên nổi rồ lên và bắt đầu bắt chước họ và bắt đầu nhớ lại thứ hạnh phúc ảo tưởng mà họ đã từng có mà họ đánh mất, và làm cho mọi người khác nổi hứng bắt chước theo trong nhiều ngày, cho đến khi những cặp vợ chồng lại biến mất trên đường phố, như họ phải thế, thật là một sự điên rồ không thể tha thứ được.
Note 13
Ở Đông Hà có một bức tượng của Fidel Castro. Người ta dựng bức tượng ấy để tưởng nhớ sự kiện vào năm 1973 sau hiệp định Paris, nhà lãnh đạo Cuba vào tận nơi ngủ lại một đêm ở đó, nơi được xem là thủ đô mới của chính phủ Cộng hòa miền Nam Việt Nam, một bộ phận của Mặt trận giải phóng. Đêm ngủ lại ấy có gì đặc biệt? Fidel tuyên bố rằng khi ngủ ông vẫn mặc quân phục và nhất định không cởi giày, bảo rằng dù đã có lệnh ngừng bắn vùng đất ấy vẫn là mặt trận, và người lính trên mặt trận không cởi giày khi ngủ. Fidel nổi tiếng về các huyền thoại. Một người lính gác cửa trước phòng ngủ của Fidel mà tôi đã gặp ở Đông Hà vào năm 2009, lúc ấy khoảng ngoài bảy mươi tuổi, bảo rằng hôm đón Fidel trời quá nóng. Thị trấn sau bom đạn chưa có điện, không có quạt máy, người ta phân công anh và vài người du kích tin cẩn khác bồng sung canh gác nghiêm ngặt trước cửa phòng ngủ. Anh mở hé cửa để thông gió, thỉnh thoảng mang nước uống vào, mang cả quạt mo. Người du kích già khẳng định rằng khi ngủ Fidel không mang giày, không mang áo quần gì cả, không cả quần lót và nằm dưới một cái chăn mỏng. Để kiểm tra điều này tôi đọc một số cuốn sách viết về Fidel, các tiểu sử, những câu chuyện bên lề và tin rằng ông có thói quen như nhiều người khác, khi ngủ thì không bao giờ mặc đồ gì cả.
Note 14
Người phụ nữ buồn nhất trên thế gian đã qua đời. Ngày hôm qua. Người đàn bà Ý, góa phụ, đến Canada năm mười ba tuổi trong đệ nhị thế chiến, và chưa bao giờ trở lại quê hương của bà, trên bờ hồ Garda, nơi bà sinh ra. Tôi đã đến đó, cái làng ấy, gần bên một địa điểm du lịch, sâu hơn trong rừng, theo những hướng dẫn tỉ mỉ của bà. Một tấm bản đồ bà vẽ bằng tay.
Note 15
Khi về nhà cũ ở làng quê, tôi nhặt được một cái điện thoại cầm tay trong luống khoai lang. Nó nằm vùi một nửa trong đất cát, tôi bới ra, nhặt lên. Không có điện, không đọc được gì ở đó, chỉ là một cái điện thoại được bán chịu gần như cho không những năm gần đây của các công ty viễn thông. Ở xóm tôi người ta không biết dùng nó làm gì, không xài được, chỉ sau một thời gian trẻ con lấy chơi rồi vứt bỏ. Người ta không có nhu cầu phải gọi cho ai cả, mọi người đều biết rõ về nhau, cô nào sắp lấy chồng, người nào mới chết, đứa trẻ nào vừa rơi xuống sông, người trong xóm tôi đều biết trước cái điện thoại.
Note 16
Căn phòng nhỏ trong chung cư. Bốn giờ sáng. Người đàn bà không ngủ được, dậy sớm, ngồi bên cửa sổ, sau lưng bà là cái coffee maker nước sôi sùng sục. Cà phê bốc mùi thơm khắp phòng. Người đàn bà đã lớn tuổi nhưng còn khỏe, ở một mình, quay lại bên máy cà phê, chuẩn bị sữa, kem, muỗng tách. Tôi lắng nghe tiếng réo sôi, tôi ngửi thấy mùi cà phê thơm lừng buổi sáng. Người đàn bà bỏ thêm một ít hoa thơm khô, oải hương, nhiều quế. Bà thích mùi quế, nghĩ đến, ở một nơi cách xa ngàn dặm, đứa con trai duy nhất của bà, một người đàn ông ba mươi tuổi, đang ngủ, vì họ cách nhau bốn giờ đồng hồ. Anh ngủ mê sau một ngày làm việc. Về nhà để nguyên quần áo nằm lăn xuống giường sau khi ăn vội miếng bánh mì.
Sau nửa đêm gần sáng anh thức dậy vì một tiếng động lạ. Tiếng động lanh lảnh khó chịu vang lên trong phòng im ắng. Tiếng của cái tách vỡ? Không phải, tiếng của một cái muỗng rơi xuống lanh canh trên sàn đá lạnh, kêu rất lâu trong không gian mờ tối. Anh bật đèn lên nhìn quanh, cúi xuống cả gầm giường, nhưng không thấy một cái tách nào cả, một cái muỗng nào cả. Anh vào bếp, cái máy pha cà phê vẫn còn ở đó, nguội lạnh, vì anh không có thói quen uống cà phê ở nhà mình. Độc thân, anh thường ăn uống ở bên ngoài, chỉ về nhà để ngủ. Anh gọi điện thoại cho mẹ, không ai bắt phone cả. Hôm sau, anh lấy vé máy bay cấp tốc về thành phố nơi mẹ anh sống, ngay sau khi được báo tin bà qua đời. Khi ấy, người ta đã mở cửa vào nhà và đã đưa mẹ anh đến nhà quàn. Anh vào phòng mẹ, và gần như ngay lập tức nhìn thấy một cái muỗng bạc rơi trên sàn nhà, nằm ở một góc tường.
Note 17
Phía sau nhà, gần mái hiên rộng, giữa hai cây đào bị bom cắt tận gốc, cỏ mọc xanh um, ngỗn ngang những đống gạch đá, đã nằm xuống ở đó một linh hồn.
Tôi biết thế khi quỳ xuống, một mình trong buổi chiều, dùng hai tay đào bới, cúi người thật thấp trong ánh sáng nhá nhem, nhìn thấy hình dáng của nó, tựa như nhà khảo cổ nghiên cứu các dấu vết hóa thạch của con thằn lằn khổng lồ thời tiền sử. Nhưng đây là một con vật nhỏ bé, đã đi qua thời niên thiếu của tôi, bây giờ nằm xuống đó, bộ xương của nó lặn sâu vào đất. Tôi nhặt lên những khúc xương nhỏ bằng đầu ngón tay rồi đổi ý đặt chúng lại chỗ cũ. Tôi hình dung thấy chiếc hộp sọ nhỏ bé bằng nắm tay, bốn xương cẳng chân, xương sống, những xương sườn. Tôi hình dung ra rõ ràng cái dáng của nó. Thế rồi tôi bỗng đánh mất niềm tin của mình, và nghĩ rằng đây là một nhầm lẫn. Tôi ngồi thật lâu, mặt trời sắp lặn, rồi lặn hẳn, tôi bắt đầu nhìn thấy cái đuôi của nó, dù không có vết tích gì cả. Con vật từ từ đứng lên, mới đầu trên hai chân trước, rồi hai chân sau. Cái mõm của nó ngước lên. Tôi nhìn thấy nó ngồi trên bậc cửa, chồm dậy, vẫy đuôi, lao ra sân trong một mùa hè muộn, khi mọi thứ quanh tôi đều tan rã, và đất thu nhận lại tất cả. Trước khi xóa đi mọi vết tích của đời sống cũ, thế giới cũ, mặt đất dịu dàng chuyển động và nâng lên một lần nữa bộ xương của con chó nhỏ trong không gian, khắc một lần nữa vào buổi chiều tối cái dáng ấy của sự chuyển động, biểu tượng của sự chuyển động.