Tweet
Nhân Tác giả gốc Việt đoạt giải Văn chương Mỹ
Đỗ xuân Tê
Nhà văn Nguyễn Thanh Việt
Cả tuần nay khi giải văn chương danh giá của Mỹ qua công bố của uỷ ban bình chọn giải Pulitzer lần thứ 100, thì tên của một trong số những người nhận giải và cuốn tiểu thuyết đầu tay của tác giả gốc Việt này trở thành sự kiện văn học được báo giới Hoa Kỳ nhắc nhở với những lời bình luận và khen ngợi thường dành cho những ngôi sao.
Độc giả nhìn chung không lạ vì điều này, bởi lẽ giải Pulitzer hằng năm được coi như một lọại Oscar trong ngành báo chí truyền thông và lạ thay trong các bộ môn nằm trong các hạng mục được qui định của giải lại bao gồm ba thể loại văn, thơ và biên kịch. Giải văn được chú ý thường là tiểu thuyết (Fiction), kể cả truyện ngắn nhưng hiếm khi được chọn. Người viết bài này đã kiểm lại danh sách những người nhận giải và thích thú khi thấy các văn hào của Mỹ trải dài trong thế kỷ 20 cùng với tác phẩm kinh điển tiêu biểu của họ đều đã một lần đoạt giải Pulitzer. Từ Margaret Mitchell (Gone With The Wind, 1937), John Steinbeck (The Grapes of Wrath, 1940), Ernest Hemingway (The Old Man and The Sea, 1953), William Faulkner (A Fable, 1955), Harper Lee (To Kill A Mockingbird, 1961), Toni Morrison (Beloved, 1988), Robert Butler (A Good Scent from A Strange Mountain, 1999)… Tác phẩm và tác giả đoạt giải này khó hơn phim và diễn viên đoạt Oscar vì chỉ được chọn một lần (trừ biệt lệ William Faukler thêm một lần vào năm 1963). Một khi có tên của giải trong resume của mình thì mặc nhiên sự nghiệp văn chương sẽ thăng hoa và nhiều người trong số họ đã trở thành ứng viên đoạt giải Nobel văn học và tên tuổi để lại dấu ấn như những tác giả huyền thoại trong Văn học sử Hoa Kỳ & thế giới.
Đặc biệt năm nay trùng vào dịp kỷ niệm 100 năm ngày thành lập giải, một dấu mốc trăm năm mới có một lần, nên giới văn học kỳ vọng thể loại Fiction chắc sẽ dành cho một nhà văn tên tuổi, có bề dày năm tháng, có tác phẩm được nhìn nhận không thuộc loại kinh điển thì ít nhất cũng gây tiếng vang cả về mặt văn chương lẫn lợi nhuận phát hành trên thị trường sách.
Ấy vậy mà người đoạt giải năm nay lại là một tác giả gốc Việt, ông Viet Thanh Nguyen, tuổi đời mới 45, và tác phẩm được chọn The Symphatizer là tiểu thuyết đầu tay của ông. Ông không hẳn là nhà văn sống bằng nghề của mình, mà việc làm full-time lại là một giáo sư ngành văn chương cho một đại học nổi tiếng ở nam California, USC. Về tiếng tăm vẫn được coi là tác giả mới, dù sách có được xếp loại bestseller được in ấn từ tháng tư năm ngoái, có được một huy chương của Trung tâm văn bút dành cho các tác phẩm đầu tay, và về mặt phê bình đánh giá thì được nhìn nhận có bước đột phá về văn phong và cách dựng truyện, cùng gây sự tò mò thích thú cho độc giả khi nhà văn lật lại những mảng ký ức và sự kiện liên quan đến cuộc chiến Việt nam, đặc biệt từ sau 1975 bằng một cách nhìn không giống những tác giả đi trước, từ góc cạnh lịch sử, văn hóa, chiến tranh với cái tên của truyện, The Symphatizer (Cảm Tình Viên), bằng lối viết vừa nghiêm túc vừa pha nét trào phúng làm cho cuốn sách như một tác phẩm bi hài nặng phần kịch tính ít thấy trong các tiểu thuyết chiến tranh, điệp viên.
Không biết có phải là chủ ý khi cuốn tiểu thuyết được phát hành vào tháng tư năm ngoái và tình cờ nhận giải cũng vào tháng tư (đen) năm nay. Tác phẩm tự nó không hẳn là thuần túy văn chương (như đa phần tác phẩm đoạt giải) mà tên sách và cốt truyện lại xoay quanh biến cố tháng tư và hệ lụy của nó. Bối cảnh và nhân vật đành rằng mang tính hư cấu nhưng với những độc giả một thời có dính líu đến cuộc chiến Việt nam, cả Mỹ lẫn Việt, khi ký ức dội về lại thấy rất gần gũi với những điều đã xảy ra và trải nghiệm một thời.
Nói về cảm nhận liên quan đến cuốn sách, thú thật người viết chưa hề nghe tên tác giả, dù là một tác giả gần gũi nơi mình đang ở, thảng hoặc có đọc một vài bài phê bình văn học trên tờ L.A. Times thấy tác giả last name họ Nguyễn nhưng full name thì ít để ý (nay được biết ông Nguyễn Thanh Việt là cây bút phê bình văn học cộng tác với tờ Times, một hoc giả chuyên về Mỹ học (American Studies) và Sắc dân thiểu số (Ethnic Studies), một diễn giả được nhiều đai học và tổ chức mời thuyết giảng, có mối giao lưu (connections) rất rộng rãi trong giới văn chương và nghiên cứu văn học ở Mỹ).
Cuốn tiểu thuyết đoạt giải tuy là đầu tay, nhưng trước đó ông đã thử nghiệm bằng nhiều truyện ngắn. Không thành công, ông quay sang viết tiểu thuyết lấy cảm hứng và rút ra từ những công trình nghiên cứu học thuật của mình liên quan đến cuộc chiến tranh Việt nam. Tác giả cũng đã có vài tác phẩm được in và trong thời điểm này khi nghe tin đoạt giải, ông đang ra mắt sách mới tại miền Đông, sách mang tên Nothing ever dies cũng viết về Việt nam và những ký ức liên quan đến cuộc chiến.
Tôi tiếp cận với cuốn sách cũng là dịp tình cờ khi một cô gái Việt, quản lý khu cư xá tôi ở, chỉ cuốn The Symphatizer cô cầm trên tay, hỏi chú đọc cuốn này chưa, tác giả Việt mình đấy, cháu đang đọc chương đầu cũng thấy hay hay. Hỏi ở đâu có, cô nói thư viện đang bày trong kệ sách mới. Tưởng cũng là một tiểu thuyết bình thường, tác giả gốc Việt chắc cũng dễ kiếm. Nhưng phải chạy tới ba thư viện tôi mới tìm được sách, muốn mượn phải chờ hai tuần lễ.
Gặp lại cô gái, cũng là con mọt sách, bảo khi có sách chú nhớ kiên nhẫn, với cháu thì lạ nhưng với chú nhiều cái đã biết, nhưng văn phong hơi lạ, anh chàng này ít chịu xuống dòng, mỗi đoạn dài lê thê có khi kéo cả trang muốn ngộp thở, lại ít đối thoại nên đọc mờ cả mắt, nhưng hay, rất hay. Chú cứ đọc đi rồi chú cháu mình có thì giờ bàn luận thêm. Cô cũng hé lộ tác giả là giáo sư Anh văn nên văn chương ông viết mang nặng cảm xúc của một trí thức, với cách chọn trạng từ, tĩnh từ ‘rất siêu’ chưa kể từ vựng ông dùng không dễ dãi như đa phần những tác phẩm nặng về story teller.
Cầm được cuốn sách, tôi nhìn cái bìa khá lâu, cảm tưởng đầu tiên là trình bày không giống ai, nhất là một tác phẩm văn học. Rồi từ màu sắc, đến font chữ, kiểu chữ, hình minh họa không theo khuôn khổ bình thường của trang bìa. Nhưng mặt sau thì đi vào ‘dòng chính’ của kỹ thuật in ấn, với trích đoạn các bình luận của đồng nghiệp hoặc nhà xuất bản. Đọc sơ qua cũng thấy họ ngợi khen văn phong và kịch tính hấp dẫn của tác phẩm thường dành cho những tiểu thuyết điệp viên, trinh thám! Lúc này tác phẩm chưa đoạt giải nhưng đã được xếp loại bestseller trong mục điểm sách của New York Times. Cái đáng nói là phần sơ yếu lý lịch, tuy nằm ẩn ở mặt trong bìa sau, nhưng làm tôi thiện cảm với tác giả dù chỉ vỏn vẹn ít dòng, Viet Thanh Nguyen sinh ra tại Việt nam, lớn lên tại Mỹ, hiện giảng dạy Anh ngữ và Khoa Mỹ học tại Đại học USC, đang sống tại vùng Los Angles. Tất nhiên cũng có tấm hình kèm theo, khuôn mặt trí thức, dáng dấp và kiểu tóc trông như một đạo diễn trẻ, khá ấn tượng.
Nói về cái tên của sách, thực tâm khi ai nói đến chữ ‘Cảm tình viên’ là anh em chúng tôi dị ứng vì hình dung ngay đó là những kẻ ‘ăn cơm quốc gia thờ ma cộng sản’, không hẳn ở miền Nam mà ở quốc ngọai hồi trước 75, nhiều sinh viên du học quay ra thiên Cộng và trở thành cảm tình viên hoạt động cho phe đối nghịch. Nhân vật chính trong truyện của Viet Thanh Nguyen dù hư cấu cũng không ra ngoài ngoại lệ này. (Chính tác giả cũng bộc lộ qua một cuộc phỏng vấn sau khi được giải là nhân vật điệp viên cộng sản Phạm Xuân Ẩn gây cảm hứng không nhỏ cho ông khi viết và hình thành cuốn tiểu thuyết này).
Để thành kiến qua một bên, lấy thiện chí để đọc và thưởng thức tác phẩm của một giáo sư văn chương gốc Việt, lại nhân dịp sắp tháng tư đen, tôi đi hết cuốn sách (dày hơn 300 trang khổ lớn) trong vòng ba ngày. Ba tuần mới trả sách, từ từ sẽ đọc tiếp.
Đọc xong, như một thói quen, tìm đọc thêm xem giới phê bình của Mỹ họ viết gì về cuốn này, nhưng dù họ ca ngợi thế nào thì chẳng bao giờ tôi dám nghĩ ngày nào đó tác phẩm sẽ đoạt giải văn chương sáng giá mà đỉnh điểm lại là giải Pulitzer. Không ngờ chưa đầy một tháng sau, cuốn tiểu thuyết đã trở thành dấu ấn của một tác phẩm thể loại Fiction trong lần thứ 100 của lịch sử giải và người giáo sư gốc Việt trở thành khuôn mặt văn nhân đứng trong hàng ngũ của nhiều văn hào đã từng đoạt giải.
Đỗ Xuân Tê
Cali, tháng tư 2016
Đỗ xuân Tê
Nhà văn Nguyễn Thanh Việt
Cả tuần nay khi giải văn chương danh giá của Mỹ qua công bố của uỷ ban bình chọn giải Pulitzer lần thứ 100, thì tên của một trong số những người nhận giải và cuốn tiểu thuyết đầu tay của tác giả gốc Việt này trở thành sự kiện văn học được báo giới Hoa Kỳ nhắc nhở với những lời bình luận và khen ngợi thường dành cho những ngôi sao.
Độc giả nhìn chung không lạ vì điều này, bởi lẽ giải Pulitzer hằng năm được coi như một lọại Oscar trong ngành báo chí truyền thông và lạ thay trong các bộ môn nằm trong các hạng mục được qui định của giải lại bao gồm ba thể loại văn, thơ và biên kịch. Giải văn được chú ý thường là tiểu thuyết (Fiction), kể cả truyện ngắn nhưng hiếm khi được chọn. Người viết bài này đã kiểm lại danh sách những người nhận giải và thích thú khi thấy các văn hào của Mỹ trải dài trong thế kỷ 20 cùng với tác phẩm kinh điển tiêu biểu của họ đều đã một lần đoạt giải Pulitzer. Từ Margaret Mitchell (Gone With The Wind, 1937), John Steinbeck (The Grapes of Wrath, 1940), Ernest Hemingway (The Old Man and The Sea, 1953), William Faulkner (A Fable, 1955), Harper Lee (To Kill A Mockingbird, 1961), Toni Morrison (Beloved, 1988), Robert Butler (A Good Scent from A Strange Mountain, 1999)… Tác phẩm và tác giả đoạt giải này khó hơn phim và diễn viên đoạt Oscar vì chỉ được chọn một lần (trừ biệt lệ William Faukler thêm một lần vào năm 1963). Một khi có tên của giải trong resume của mình thì mặc nhiên sự nghiệp văn chương sẽ thăng hoa và nhiều người trong số họ đã trở thành ứng viên đoạt giải Nobel văn học và tên tuổi để lại dấu ấn như những tác giả huyền thoại trong Văn học sử Hoa Kỳ & thế giới.
Đặc biệt năm nay trùng vào dịp kỷ niệm 100 năm ngày thành lập giải, một dấu mốc trăm năm mới có một lần, nên giới văn học kỳ vọng thể loại Fiction chắc sẽ dành cho một nhà văn tên tuổi, có bề dày năm tháng, có tác phẩm được nhìn nhận không thuộc loại kinh điển thì ít nhất cũng gây tiếng vang cả về mặt văn chương lẫn lợi nhuận phát hành trên thị trường sách.
Ấy vậy mà người đoạt giải năm nay lại là một tác giả gốc Việt, ông Viet Thanh Nguyen, tuổi đời mới 45, và tác phẩm được chọn The Symphatizer là tiểu thuyết đầu tay của ông. Ông không hẳn là nhà văn sống bằng nghề của mình, mà việc làm full-time lại là một giáo sư ngành văn chương cho một đại học nổi tiếng ở nam California, USC. Về tiếng tăm vẫn được coi là tác giả mới, dù sách có được xếp loại bestseller được in ấn từ tháng tư năm ngoái, có được một huy chương của Trung tâm văn bút dành cho các tác phẩm đầu tay, và về mặt phê bình đánh giá thì được nhìn nhận có bước đột phá về văn phong và cách dựng truyện, cùng gây sự tò mò thích thú cho độc giả khi nhà văn lật lại những mảng ký ức và sự kiện liên quan đến cuộc chiến Việt nam, đặc biệt từ sau 1975 bằng một cách nhìn không giống những tác giả đi trước, từ góc cạnh lịch sử, văn hóa, chiến tranh với cái tên của truyện, The Symphatizer (Cảm Tình Viên), bằng lối viết vừa nghiêm túc vừa pha nét trào phúng làm cho cuốn sách như một tác phẩm bi hài nặng phần kịch tính ít thấy trong các tiểu thuyết chiến tranh, điệp viên.
Không biết có phải là chủ ý khi cuốn tiểu thuyết được phát hành vào tháng tư năm ngoái và tình cờ nhận giải cũng vào tháng tư (đen) năm nay. Tác phẩm tự nó không hẳn là thuần túy văn chương (như đa phần tác phẩm đoạt giải) mà tên sách và cốt truyện lại xoay quanh biến cố tháng tư và hệ lụy của nó. Bối cảnh và nhân vật đành rằng mang tính hư cấu nhưng với những độc giả một thời có dính líu đến cuộc chiến Việt nam, cả Mỹ lẫn Việt, khi ký ức dội về lại thấy rất gần gũi với những điều đã xảy ra và trải nghiệm một thời.
Nói về cảm nhận liên quan đến cuốn sách, thú thật người viết chưa hề nghe tên tác giả, dù là một tác giả gần gũi nơi mình đang ở, thảng hoặc có đọc một vài bài phê bình văn học trên tờ L.A. Times thấy tác giả last name họ Nguyễn nhưng full name thì ít để ý (nay được biết ông Nguyễn Thanh Việt là cây bút phê bình văn học cộng tác với tờ Times, một hoc giả chuyên về Mỹ học (American Studies) và Sắc dân thiểu số (Ethnic Studies), một diễn giả được nhiều đai học và tổ chức mời thuyết giảng, có mối giao lưu (connections) rất rộng rãi trong giới văn chương và nghiên cứu văn học ở Mỹ).
Cuốn tiểu thuyết đoạt giải tuy là đầu tay, nhưng trước đó ông đã thử nghiệm bằng nhiều truyện ngắn. Không thành công, ông quay sang viết tiểu thuyết lấy cảm hứng và rút ra từ những công trình nghiên cứu học thuật của mình liên quan đến cuộc chiến tranh Việt nam. Tác giả cũng đã có vài tác phẩm được in và trong thời điểm này khi nghe tin đoạt giải, ông đang ra mắt sách mới tại miền Đông, sách mang tên Nothing ever dies cũng viết về Việt nam và những ký ức liên quan đến cuộc chiến.
Tôi tiếp cận với cuốn sách cũng là dịp tình cờ khi một cô gái Việt, quản lý khu cư xá tôi ở, chỉ cuốn The Symphatizer cô cầm trên tay, hỏi chú đọc cuốn này chưa, tác giả Việt mình đấy, cháu đang đọc chương đầu cũng thấy hay hay. Hỏi ở đâu có, cô nói thư viện đang bày trong kệ sách mới. Tưởng cũng là một tiểu thuyết bình thường, tác giả gốc Việt chắc cũng dễ kiếm. Nhưng phải chạy tới ba thư viện tôi mới tìm được sách, muốn mượn phải chờ hai tuần lễ.
Gặp lại cô gái, cũng là con mọt sách, bảo khi có sách chú nhớ kiên nhẫn, với cháu thì lạ nhưng với chú nhiều cái đã biết, nhưng văn phong hơi lạ, anh chàng này ít chịu xuống dòng, mỗi đoạn dài lê thê có khi kéo cả trang muốn ngộp thở, lại ít đối thoại nên đọc mờ cả mắt, nhưng hay, rất hay. Chú cứ đọc đi rồi chú cháu mình có thì giờ bàn luận thêm. Cô cũng hé lộ tác giả là giáo sư Anh văn nên văn chương ông viết mang nặng cảm xúc của một trí thức, với cách chọn trạng từ, tĩnh từ ‘rất siêu’ chưa kể từ vựng ông dùng không dễ dãi như đa phần những tác phẩm nặng về story teller.
Cầm được cuốn sách, tôi nhìn cái bìa khá lâu, cảm tưởng đầu tiên là trình bày không giống ai, nhất là một tác phẩm văn học. Rồi từ màu sắc, đến font chữ, kiểu chữ, hình minh họa không theo khuôn khổ bình thường của trang bìa. Nhưng mặt sau thì đi vào ‘dòng chính’ của kỹ thuật in ấn, với trích đoạn các bình luận của đồng nghiệp hoặc nhà xuất bản. Đọc sơ qua cũng thấy họ ngợi khen văn phong và kịch tính hấp dẫn của tác phẩm thường dành cho những tiểu thuyết điệp viên, trinh thám! Lúc này tác phẩm chưa đoạt giải nhưng đã được xếp loại bestseller trong mục điểm sách của New York Times. Cái đáng nói là phần sơ yếu lý lịch, tuy nằm ẩn ở mặt trong bìa sau, nhưng làm tôi thiện cảm với tác giả dù chỉ vỏn vẹn ít dòng, Viet Thanh Nguyen sinh ra tại Việt nam, lớn lên tại Mỹ, hiện giảng dạy Anh ngữ và Khoa Mỹ học tại Đại học USC, đang sống tại vùng Los Angles. Tất nhiên cũng có tấm hình kèm theo, khuôn mặt trí thức, dáng dấp và kiểu tóc trông như một đạo diễn trẻ, khá ấn tượng.
Nói về cái tên của sách, thực tâm khi ai nói đến chữ ‘Cảm tình viên’ là anh em chúng tôi dị ứng vì hình dung ngay đó là những kẻ ‘ăn cơm quốc gia thờ ma cộng sản’, không hẳn ở miền Nam mà ở quốc ngọai hồi trước 75, nhiều sinh viên du học quay ra thiên Cộng và trở thành cảm tình viên hoạt động cho phe đối nghịch. Nhân vật chính trong truyện của Viet Thanh Nguyen dù hư cấu cũng không ra ngoài ngoại lệ này. (Chính tác giả cũng bộc lộ qua một cuộc phỏng vấn sau khi được giải là nhân vật điệp viên cộng sản Phạm Xuân Ẩn gây cảm hứng không nhỏ cho ông khi viết và hình thành cuốn tiểu thuyết này).
Để thành kiến qua một bên, lấy thiện chí để đọc và thưởng thức tác phẩm của một giáo sư văn chương gốc Việt, lại nhân dịp sắp tháng tư đen, tôi đi hết cuốn sách (dày hơn 300 trang khổ lớn) trong vòng ba ngày. Ba tuần mới trả sách, từ từ sẽ đọc tiếp.
Đọc xong, như một thói quen, tìm đọc thêm xem giới phê bình của Mỹ họ viết gì về cuốn này, nhưng dù họ ca ngợi thế nào thì chẳng bao giờ tôi dám nghĩ ngày nào đó tác phẩm sẽ đoạt giải văn chương sáng giá mà đỉnh điểm lại là giải Pulitzer. Không ngờ chưa đầy một tháng sau, cuốn tiểu thuyết đã trở thành dấu ấn của một tác phẩm thể loại Fiction trong lần thứ 100 của lịch sử giải và người giáo sư gốc Việt trở thành khuôn mặt văn nhân đứng trong hàng ngũ của nhiều văn hào đã từng đoạt giải.
Đỗ Xuân Tê
Cali, tháng tư 2016
Comment