Chuyện Đồng Hồ

[KiwiTeTua]

Chuyện Đồng Hồ
Nguyễn Thông Cào

1. Thiên hạ đang bàn điếc tai về đồng hồ, cụ tỉ là chiếc đồng hồ Patek Phillippe của thằng (phải gọi là thằng cho chính xác) Lê Đức Thọ, khi chưa bị bắt nó đóng ủy viên Trung ương đảng, Bí thư Tỉnh ủy Bến Tre. Nó phạm tội lúc đương chức chứ không phải “nguyên” như cách nói của nhà cai trị, của báo chí quốc doanh.

Gần như một trăm phần trăm chúng nó đều như thế, phạm tội đều đương chức, không phải nguyên. Chỉ riêng cách dùng từ “nguyên” đã thể hiện nhà cai trị xứ này không thật thà, quanh quéo, tránh trớ, không dám nhìn thẳng vào sự thật.

Cái đồng hồ Patek ấy, chính báo chí quốc doanh xì xào giá gần 10 tỉ đồng (ông hàng xóm nhà tôi bảo, đèo mẹ, nó đeo trên cổ tay nó 2 căn nhà), không phải thằng Thọ mua hoặc vợ con nó mua, mà do bọn đại gia bẩn hối lộ. Bọn Xuyên Việt Oil này kinh doanh xăng dầu, tiền hối lộ thằng Thọ thực ra móc từ túi dân, túi người đổ xăng.

Lê Đức Thọ - ủy viên Trung ương đảng, Bí thư Tỉnh ủy Bến Tre

Chả riêng thằng Thọ chơi đồng hồ bạc tỉ, dạo cách nay chưa lâu, thằng Nguyễn Văn Yên – Phó trưởng ban Nội chính trung ương đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra đảng của Ban Nội chính trung ương bị kỷ luật cách chức. Thằng này dạng “mặt trơ trán bóng” đúng nghĩa xem tướng (nhân diện), vậy ai đưa nó ngồi vào ghế quyền cao chức trọng ấy.

Tất cả những đứa như thằng Thọ, thằng Yên không phải tự mình bò lên chức tước được, mà do cái gọi là Ban tổ chức trung ương, Ban bí thư trung ương định đoạt. Rồi có lúc phải coi lại công tội của những quan lớn như Nguyễn Phú Trọng, Trương Thị Mai…, “thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” chứ không thể lờ đi là xong. Thằng Yên cũng chơi đồng hồ siêu xịn Patek, hình như nó bị lộ từ cái gót chân Achiles này.

Thôi, chuyện chúng nó có mà kể cả ngày không hết “thôi kể làm sao hết được anh/buồn vui muôn nỗi của quê mình”, giờ nhân vụ cái đồng hồ của thằng Thọ thằng Yên, nhà cháu kể chuyện đồng hồ, dạo trước dăm bảy năm cũng đã từng đưa vài chi tiết lên phây búc, nhưng cái địa chỉ đó bị cu xoăn nó giải tỏa không đền bù từ lâu rồi.

Bây giờ chả mấy ai khoe đồng hồ dù có những cái xịn giá lên tới mấy trăm nghìn đô Mỹ, thậm chí cả triệu đô, quy ra tiền xứ ta phải chục tỉ bạc. Bởi nó đã hết thời. Chỉ những ai coi tiền như rác, nhiều tiền hơn quân Nguyên, tiền do bất chính mà có… thì mới chơi nó.

Đồng hồ chủ yếu chỉ để coi giờ giấc, nhất là ở cái thời con người còn nhờ vào bóng nắng, tiếng gà gáy, tiếng tút tút trên đài phát thanh, thậm chí cả hoa (hoa đồng hồ) để biết thời gian, thì nó là soái ca. Những người đeo đồng hồ, oai phong chả khác gì đại gia thời nay diện xe ô tô Toyota Avalon hoặc Lexus 570.

Nhưng cái gì cũng có thời, khó tránh khỏi bị rẻ rúng, thất sủng. Bây giờ trong mỗi chiếc điện thoại di động đều hiện đủ cả giây phút giờ ngày tháng, thậm chí ngày âm ngày dương, nạp sẵn lịch cho vài trăm năm, vậy thì sắm đồng hồ làm quái gì, chỉ tổ vướng víu. Các hãng sản xuất đồng hồ, dù nổi tiếng như ở Thụy Sĩ đi chăng nữa, cũng sẽ chết, cũng như đám sản xuất phim ảnh, giấy ảnh, máy ảnh Kodak, Fuji, Orwo, Minolta… bị ngỏm củ tỏi bởi không đọ nổi máy ảnh kỹ thuật số vậy.

Lại nhớ thời còn bé, những năm 60-70 ở miền Bắc, đồng hồ là của hiếm. Thực ra chỉ hiếm sau năm 1954, tức là sau khi chính quyền mới tiếp thu miền Bắc. Đuổi được Pháp thì cũng đồng thời đuổi luôn những tiện nghi, vật dụng của bọn “đế quốc sài lang”. Ô tô, xe đạp, quạt máy, lụa là vải vóc…, chả riêng gì đồng hồ, dính với thực dân phong kiến, với lối sống hưởng lạc, cứ là dẹp cho bằng hết. Ta độc lập tự chủ, tự ta làm lấy mọi thứ, không có thì tạm nhịn. Ấy là nói với dân thôi, chứ cán bộ đã có hàng hóa Liên Xô, Trung Quốc viện trợ.

Cả làng tôi, tới khi tôi lên 10 tuổi, tức là lúc Mỹ bắt đầu đánh phá bằng máy bay, thú thực tôi chả thấy ai đeo đồng hồ. Cán bộ xã Thụy Hương (huyện Kiến Thụy, Hải Phòng) như ông Sơn bí thư, ông Hoạt phó bí thư, ông Mạo chủ tịch… cũng không thấy ai có đồng hồ bởi nếu có thì phải đeo trên tay.

Tôi thường ra trụ sở ủy ban mượn báo về cho thày tôi đọc, gặp các ông hằng ngày, tôi nhớ như thế. Về sau, khi Liên Xô viện trợ hàng hóa, cán bộ xã được phân phối đồng hồ Raketa, vị nào chức to hơn thì được mua đồng hồ Poljot (pô li ốt, bị dân ta ít chữ đọc chệch thành pôn dốt). Nếu cán bộ huyện trở lên thì được loại mạ vàng, trông sang và đẹp, còn thì mạ trắng. Tất cả đều lên giây cót, lên căng hết mức cũng chỉ chạy được một ngày, tối nào quên lên giây sáng mai nó chết ngỏm.

Đồng hồ Liên Xô

Hồi tôi học lớp 8, lớp đầu cấp 3 hệ 10 năm, cả thôn có 4 đứa học trường huyện, đều nhà nghèo, trường cách nhà hơn 3 cây số nhưng tinh đi bộ, hôm nào cũng phải dậy từ sáng sớm. Không có đồng hồ, chả biết đâu mà lần, cứ căn theo gà gáy và tiếng người đi chợ thì dậy. Riêng lão Cước cùng lớp, cùng tuổi nhưng tôi gọi bằng chú, có chiếc đồng hồ Nicle hai kim, kim xanh kim đỏ. Đeo oai lắm, ai hỏi giờ, thỉnh thoảng lão vung tay quay một vòng rõ rộng rồi mới trả lời.

Hồi đó người ta truyền tai nhau “Ni cờ le vừa nghe vừa lắc”, muốn biết nó đang chạy hay không phải áp sát vào tai nghe tiếng tích tắc, nếu đã chết thì lắc mạnh nó mới chạy lại. Tôi ngờ lắm, mấy lần hỏi giờ lão Cước đều ấp úng, hình như chỉ đeo để tán gái, cô Chi mậu dịch viên cửa hàng bách hóa huyện rất xinh, chứ không cốt xem giờ.

Hồi trước năm 1975 ở nông thôn miền Bắc những nhà khá giả thường sắm đồng hồ để bàn của Trung Quốc, quên hiệu rồi, chỉ nhớ nó màu trắng viền xanh, dưới số 12 có con gà mái màu vàng mổ thóc. Bà con mình quen gọi nó là đồng hồ con gà mái, hoặc đồng hồ gà mổ thóc. Nó mổ theo tiếng tích tắc, tích tắc, bây giờ thì thấy đơn giản nhưng hồi ấy quả là tuyệt vời.

Hàng Tàu thời xưa tốt lắm, phích nước, thau sắt tráng men, xe đạp Vĩnh Cửu hoặc Phượng Hoàng, bút máy Kim Tinh, vải Tô Châu, cả cái đồng hồ con gà mổ thóc nữa. Xài rất bền, ít hỏng hóc. Vải Tô Châu mặc đến rách te tua, sờn hết đầu gối hoặc mông đít nhưng vẫn tươi màu, lạ thế. Ông Tế anh họ tôi làm phó chủ nhiệm hợp tác xã được phân phối một chiếc con gà mổ thóc, cả nhà nâng niu như của gia bảo, hình như dùng mấy chục năm mới chịu bỏ.

Nhà tôi không có đồng hồ, cả để bàn lẫn đeo tay đều không. Thày bu tôi thức khuya dậy sớm quen rồi, vả lại cứ ăn xong là ra đồng nên không cần đồng hồ. Đám mấy chị em tôi hiểu hoàn cảnh nhà mình thiếu thốn nên biết nghe gà gáy cầm canh để ước chừng khi nào cần dậy đánh răng rửa mặt rồi đi học. Nhà tôi hướng chính đông, buổi trưa biết coi bóng nắng mấy hàng gạch mà tính giờ, chả mấy khi sai.

Nhiều người chắc còn nhớ trong truyện Tắt đèn của cụ Ngô Tất Tố có chi tiết nhà nghị Quế “bóng nắng xuống thềm một hàng gạch, xe lửa 1 giờ toe toe hét còi” nhưng lão nghị cứ gân cổ cãi mới 12 giờ. Nghị Quế sai chứ anh em tôi chả mấy khi sai.

Tôi xin nói thêm rằng gạch phải là gạch Bát Tràng vuông cỡ 20×20 cơ chứ không phải gạch thẻ, có thế coi bóng nắng mới chính xác. Đám gạch đó thày tôi hồi sau cải cách ruộng đất mua lại được của mấy ông bà nông dân được chia quả thực tài sản địa chủ, lát được cái sân để tiện phơi thóc, phơi khoai khô. Gạch bóc lên từ sân địa chủ, hòn lành hòn vỡ, hòn cong hòn vênh, trông cái sân gạch cứ như chiếc áo vá chằng vá đụp, nhấp nhô cao thấp. Mà khiếp thật, đến cả cái sân gạch của địa chủ mà đội cải cách cũng không tha, quyết bẩy lên bằng được, đánh cho địa chủ chỉ còn hai bàn tay trắng.

2. Ở cuối bài trước, tôi có nhắc đến cái sân gạch Bát Tràng mà tôi thường xem bóng nắng để biết giờ giấc, nhân tiện kể tí ti về Cải Cách Ruộng Đất (bởi gạch lát sân là gạch được cạy lên từ sân nhà địa chủ, thày tôi mua lại từ người được chia).

Có bạn đọc xong bảo, sao bác không kể thêm về cuộc cách mạng long trời lở đất ấy đi. Thực thà mà rằng khi xảy ra đấu tố, đánh địa chủ phú nông, tôi mới 1-2 tuổi, nào đã biết gì, chỉ nghe thày bu và anh chị kể lại thôi. Nhưng nghe cũng khiếp.

Làng tôi nghèo lắm, thế mà đội cải cách vẫn tìm ra được đủ 5% địa chủ, có người chỉ sở hữu vài mẫu ruộng, lôi họ ra đấu tố tơi bời, sau đó còn bịt mắt điệu một ông lên pháp trường ở đầu núi Trà Phương bắn. Chị tôi kể, theo người nhớn đi xem xử bắn về mấy đêm không ngủ được vì sợ. Mà nào ông ấy có địa chủ địa chiếc ghê gớm gì cho cam, chỉ nhà ngói sân gạch, có mấy mẫu ruộng nhà tự canh tác chứ chả dám thuê tá điền.

Nhưng cách mạng bắt chết thì phải chết, không có tội cũng thành có tội. Ông ấy chết rồi, ruộng đất bị tịch thu hết, gia đình ly tán, con cái tha hương, cơ nghiệp nhà cửa tan hoang bị chia cho mấy hộ bần cố nông, khi còn trẻ con tôi hay vào khu nhà đó chơi, trông thật tang thương tiêu điều.

Sau này có dịp đọc một số tài liệu nói về cuộc cải cách điền địa ở miền Nam thời ông Ngô Đình Diệm và sau nữa là chế độ ông Nguyễn Văn Thiệu, cụ thể chính quyền Sài Gòn chủ trương hạn điền, thu hẹp ruộng đất của địa chủ, nhưng bằng biện pháp trưng mua, thỏa thuận trả tiền cho điền chủ, nếu nhiều ruộng bị mua quá thì phần còn lại trả bằng trái phiếu, không có địa chủ nào bị thiệt thòi, bị xâm phạm thân thể, mới thấy hai cuộc cải cách ruộng đất khác nhau một trời một vực.

Hồi năm 1977 tôi vào Sài Gòn nhận việc, nghe các đồng nghiệp là người tại chỗ (bị gọi là lưu dung) cho biết rằng suốt thời chính quyền Việt Nam Cộng hòa, kể từ thời cụ Ngô Đình Diệm tới Nguyễn Văn Thiệu, mọi tài sản, nhà cửa, nhà máy xí nghiệp, vốn liếng, tài khoản của đại gia, tư sản, điền chủ có từ lao động, kinh doanh hợp pháp đều được tôn trọng. Những công trình, dinh thự lớn như nhà chú Hỏa, nhà 4 mặt tiền của ông Nguyễn Văn Hảo, nhà công tử Bạc Liêu, ngân hàng Nguyễn Tấn Đời, nhà máy xí nghiệp của Hoàng Kim Quy, Lý Long Thân, Trương Dĩ Nhiên…, dù có từ thời Pháp hay về sau, không hề bị nhà nước chiếm đoạt, con cháu nối đời sở hữu, sử dụng.

Nhưng sau 30.4.1975, tất cả bị chính quyền cách mạng tịch thu hết, thực ra là cướp trắng. Nếu chủ nhân không làm đơn “tự nguyện” hiến cho nhà nước thì chính quyền tịch thu, hoặc lấy lý do này nọ (nhà cầm quyền thiếu gì lý do) để chiếm. Tôi nhiều lần tới tòa nhà chú Hỏa ở đường Phó Đức Chính quận 1, từng có lần tới cơ ngơi của dòng họ công tử Bạc Liêu dưới tỉnh Bạc Liêu, càng hiểu rõ hơn sự chiếm đoạt trắng trợn ấy. Còn nghe người dân kể, cháu của công tử Bạc Liêu khi đang cai quản dinh cơ của ông cha đã bị đuổi ra khỏi nhà, phải đi làm thuê làm mướn, sống vất vơ vất vưởng. Thương xót, nhưng tặc lưỡi, họ không bắn như hồi cải cách ruộng đất còn là may.

Đó là cách cư xử khác nhau giữa hai chính quyền, hai chế độ. Nhưng thôi, điều ấy tôi sẽ biên lại sau, còn bây giờ quay lại chuyện đồng hồ.

Năm 1975 đất nước thống nhất. Suốt 21 năm trời, những đoàn quân hết đợt này đến đợt khác xuôi vào “giải phóng miền Nam”, giờ đây chiến tranh chấm dứt, lại ngược trở ra Bắc. Những người lính về quê hương bản quán, cùng lắm chỉ theo mang vài thứ “chiến lợi phẩm” mà họ dành dụm tiền mua được như chiếc khung xe đạp, con búp bê biết nhắm mắt mở mắt (điều kỳ diệu đối với người miền Bắc khi ấy), cuốn album ảnh có bìa hình kiểu 3D bây giờ, tức là nghiêng từng chiều sẽ ra hình ảnh khác nhau, hộp kem đánh răng Perlon, cục xà phòng thơm… Bao năm chinh chiến, có chút quà cho vợ con mừng.

Nhưng cuộc “giải phóng kinh tế” tiếp sau đó thì quả thật ghê gớm. Từng sư đoàn dân chúng miền Bắc lũ lượt kéo nhau vào Nam sắm sửa. Mấy chục năm trời chịu thiếu thốn nghèo khó, nay có dịp đổi đời. Ngay những nhà giàu, khá giả ở Hà Nội, Hải Phòng từng dùng tivi Neptun, tủ lạnh Saratov, quạt máy tai voi, đồng hồ Poljot, Slava, đài Orionton… tưởng như thế đời đã lên hương lắm nhưng giờ đây so với “sản vật” miền Nam thấy chúng chửa là gì.

Xe lửa, ô tô, tàu thủy tấp nập kìn kìn đưa hàng ra Bắc. Có lẽ lần đầu tiên người dân miền Bắc biết hình dáng chiếc xe Honda dame 50 phân khối, tủ lạnh Hitachi, Sanyo, tivi Denon cửa lùa, radio cassette Sony hoặc Sharp, dàn nghe nhạc Akai, vải ka tê trắng mịn mềm như lụa. Và nhất là đồng hồ, thật ấn tượng, đủ loại cao cấp của Nhật Bản, Thụy Sĩ như Orient, Seiko, Omega, Titoni, Odo… Những chiếc đồng hồ, nếu không có sự thống nhất Nam Bắc, có lẽ có sống hết đời tôi cũng chả nhìn thấy bao giờ.

Mỗi lần nghỉ phép, tôi thường đi tàu khách biển Thống Nhất. Con tàu trọng tải gần ba vạn tấn với khoang hàng rộng như cái sân bóng đá chuyến ra nào cũng chật ních hàng hóa. Mỗi chuyến ngược bắc nó cõng cả nghìn chiếc xe máy, còn tivi, cát xét, đồng hồ đủ loại, vải vóc… thì nhiều vô kể. Cuộc sống “phồn vinh giả tạo” đang cung cấp cho miền Bắc những thứ hàng rất thực có thể sờ nắm được. Có lần trên boong tàu còn đậu bến nhà Rồng chờ hú còi đi, tôi còn nghe một ông ngâm “Có ai về bắc tôi đi với/ thăm lại non sông giống lạc hồng”, hai cánh tay đeo cả chục chiếc đồng hồ rất oách, chỉ cần xuống bến Chùa Vẽ là có người thu mua ngay.

Hàng từ đâu mà lắm thế? Hàng do cách mạng tịch thu của bọn tư sản, nhưng phần lớn là từ nguồn dân chúng miền Nam chưa quen với chế độ mới, đời sống lại ngày càng khó khăn nên họ đành phải lần hồi bán bớt tài sản để có tiền sống qua ngày. Cũng có một phần hàng từ người nhà sau hơn 20 năm xa cách, giờ đoàn tụ, mừng quá, thương quá nên biếu nhau đem ra mà dùng cho biết mùi phú quý, thỏa nỗi khát khao. Xe cộ, tivi, đồng hồ, xe đạp cứ đội nón ra khỏi nhà, năm này qua năm khác, theo dân buôn hướng ra bắc. Bắc tiến. Một cuộc giải phóng ngược.

*****

Có lần tôi nhờ anh Tường, một thủy thủ tàu khách Thống Nhất mua giúp cái vé tàu bởi đã suốt mấy hôm xếp hàng ở bến Chùa Vẽ vẫn không sao đến lượt. Bọn phe vé gom hết rồi, vé hạng bét 60 đồng nó bán thành trăm rưỡi, tiền đâu mà mua.

Tới nhà bác Tường, tôi tròn xoe mắt, bác vừa đem từ Sài Gòn về chiếc đồng hồ treo tường hiệu Odo cực đẹp. Sao lại có thứ đồng hồ đẹp, tinh xảo đến thế. Chiếc quả lắc đung đưa thong thả, thỉnh thoảng lại bính boong bính boong âm thanh trong vắt, nghe âm thanh dịu dàng trong trẻo ấy có cảm giác mình đang lạc vào động tiên. Lẩn thẩn nghĩ, từ chiếc đồng hồ để bàn Con gà mổ thóc của Tàu, tiến lên đồng hồ Odo quả lắc của Pháp, quả là bước tiến vĩ đại của cuộc cách mạng vô sản xứ này.

3. Hôm nay, tôi lên tút kỳ tiếp theo chuyện về Y.ê.n Hưng (đọc ngược lại), cứ vừa lên là bị "các cháu" nó gỡ, bảo rằng vi phạm. Mấy lần cả thảy. Chán, chả muốn đôi co với họ làm gì.

Thôi thì lên tiếp bài về đồng hồ, chẳng đụng chạm đến ai, còn nó quyết cho rằng ý đồ này nọ cũng đành chịu. Mạng miếc bây giờ đâu có hiền như ngày xưa.

Như đã kể ở bài 2, sau tháng 4.1975, hàng hóa lũ lượt trẩy về miền Bắc, trong đó có đủ loại đồng hồ. Những nhà bình dân, nhất là vùng nông thôn, lâu nay không sắm được đồng hồ, lúc này đã có thể mua chiếc đồng hồ để bàn hoặc treo tường cũ “made in” Nhật, Mỹ đàng hoàng. Người ta có thể cười vui vẻ thịt con gà trống mà không cần nghĩ ngợi lăn tăn gì bởi đã có đồng hồ coi giờ thay tiếng gáy của nó. Đám thanh niên, những tay chơi áo đại cán, mũ cối, dép nhựa Tiền Phong trắng giờ đây có thêm tiêu chuẩn cạnh tranh mới là phải có đồng hồ đeo tay.

Hai loại đồng hồ đeo tay phổ biến và được ưa chuộng nhất những năm cuối thập niên 70 ở miền Bắc là Seiko và Orient, đều của Nhật. Con buôn từ Bắc vào Sài Gòn chủ yếu lùng sục hai loại danh giá này, đem về bán cầm chắc một vốn bốn lời. Đừng thắc mắc biết có lời như vậy sao không tự vào miền Nam, vào Sài Gòn mà mua cho rẻ. Đâu phải ai cũng dễ dàng thu xếp chuyến nam tiến được, trừ con buôn chuyên nghiệp. Thời ấy có câu “5 năm đi tây không bằng một ngày nam tiến”.

Đồng hồ Orient 4 đinh được chuộng nhất. Loại này to, dày, gọi tên 4 đinh bởi có 4 mấu nhô lên 4 góc, màu tím hoặc hồng, xanh nhạt, kim dạ quang sáng ngời. Đeo chiếc Orient 4 đinh, thiên hạ lác mắt, đi tới đâu cũng nhận được những cái nhìn thèm khát và sự trầm trồ thán phục. Lớp tôi có anh Hoàng Thanh Chương người Quảng Trị. Ngay sau tháng 4.1975, Chương xin phép nghỉ học vài tuần về thăm quê. Khi y trở ra, đem cả đài (radio) National to bằng 2 hòn gạch vỏ da nâu và đồng hồ, rất oách. Y đeo chiếc Orient tự động, 2 cửa sổ, tôi lại gần chiêm ngưỡng. Cha mẹ ôi, sao có thứ đồng hồ đẹp, hiện đại khiếp thế không biết. Đeo đồng hồ ấy, con gái chạy theo rần rần. Cũng loại Orient còn có thứ hàng độc nhất vô nhị, dân chơi gọi là Orient Thủy Quân Lục Chiến. Chỉ những tay chơi máu mặt mới dám sắm Orient Thủy Quân Lục Chiến.

Tuy vậy, loại đồng hồ nổi danh ở miền Bắc sau 1975 lại không phải Orient mà là Seiko. Chả biết ai người đầu tiên đọc chữ I thành chữ L, biến “sây kô” thành sen kô, đồng hồ sen kô. Đồng hồ Seiko 5 được dân bắc gọi nôm na là sen kô phai, xem như hạng nhất. Nó (Seiko) được quý chuộng đến mức đánh bạt những tiêu chuẩn xếp hạng khác khi con gái kén chọn người yêu hoặc chồng.

Mà kể cũng lạ, các thứ chuẩn người luôn biến đổi theo giá trị vật chất. Có một thời đám con gái phán chắc như đinh đóng cột “Đẹp giai đi bộ không bằng mặt rỗ đi lơ”. Lơ tức là Le Peugeot, xe đạp pơ giô nổi tiếng của Pháp. Lẩn thẩn nghĩ, thời những năm 60 cả miền Bắc có lẽ chỉ có vài trăm chiếc xe đạp pơ giô. Đẹp và bền cực kỳ. Ông Cam ở huyện tôi là Việt kiều Tân đảo về năm 1960 nhà có những 3 chiếc pơ giô, được xem như giàu nhất huyện. Mặt rỗ có xe pơ giô vẫn ăn đứt đẹp giai như sĩ điều mà đi chân đất.

Nay thì cuộc “giải phóng miền Nam” đã góp phần làm thay đổi chuẩn theo tiêu chí mới: “Một yêu anh có sen kô/Hai yêu anh có pơ giô cá vàng/Ba yêu xi téc gọn gàng/Bốn yêu hộ khẩu đàng hoàng thủ đô/Năm yêu không có bà bô/Sáu yêu Văn Điển ông bô sắp về/Bảy yêu…”. Pơ giô cá vàng tức là xe máy Peugeot chứ không phải xe đạp; xi téc là loại vải simili và tergal may quần tây rất sang trọng, đắt, là li thẳng tắp giặt mấy cũng không mất li; Văn Điển thời đó là nghĩa trang chính của Hà Nội. Trong hàng loạt đòi hỏi liệt kê ấy, đồng hồ Seiko chễm chệ hàng đầu, đủ thấy nó có giá thế nào.

Suốt nửa đầu thập niên 70, dù chúng tôi sinh viên nhưng hình như cả lớp chỉ vài anh có đồng hồ đeo tay, phần lớn là cán bộ đi học. Có lần tôi tới nhà ông anh họ chơi, tàu điện ngang Cửa Nam, thấy còn sớm, nhảy xuống vào ngó cửa hàng bách hóa Cửa Nam, rồi lẩn mẩn sang cửa hàng đồng hồ kế bên. Thấy đồn đây là cửa hàng đồng hồ lớn nhất thủ đô. Xem cho biết thôi chứ làm gì có tiền, thậm chí đang tiếc chút nữa lại mất thêm 5 xu tàu điện để đi tiếp. Giời ạ, lần đầu tiên biết đến đủ loại đồng hồ: Nicles, Slava, Vostok, Raketa, Seiko, Orient, Omega, Titoni, Longines, hình như mấy thứ đắt tiền đều đem từ miền Nam ra.

Cũng chuyện đồng hồ, có những kỷ niệm khó quên. Năm 1975 tôi đang học năm áp cuối đại học. Một hôm gần trưa tôi mò ra cổng uống nước chè chén. Chỉ cần hào rưỡi là mua được chén nước chè móc câu và cái kẹo lạc ngồi nhấm nháp. Quán cô Xuyến con gái bà bu ngay sát bờ rào Trường đại học Ngoại ngữ Thanh Xuân đang đông nghịt.

Tới nơi đã thấy anh Bùi Trọng Cường ngồi đó, anh ngoắc tôi, bảo vào đây, hay lắm. Thì ra đang có hai tay chơi khoa Sử (khác khoa nên tôi không biết tên) đang cá nhau. Một ông có chiếc Omega mạ vàng mỏng dính, ông kia có chiếc Titoni gắn đá quý, cả hai chiếc đều mới cứng, chắc mỗi cái giá phải vài trăm đồng. Cứ như cô Xuyến kể thì ông nào cũng bảo đồng hồ mình chạy đúng, chả ai chịu ai. Thế rồi thách nhau, cứ thong thả ngồi ăn kẹo uống nước, chờ đến tiếng tút tút tít báo hiệu 12 giờ trưa trên đài phát thanh gắn ở cổng trường, sau tiếng “tít” cái nào lệch nhiều thì thua, ông nào thắng sẽ được cả hai.

Bọn sinh viên 2 khoa văn, sử biết chuyện cá cược kéo đến xem mỗi lúc một đông, vòng trong vòng ngoài. Khi đài tút 5 tiếng và tiếng thứ 6 là tít thì các giám khảo trong đó có cô Xuyến xác nhận chiếc Omega chính xác hơn, chỉ kém vài giây, còn chiếc kia lệch hơn 20 giây. Tay thua cuộc mặt mũi tỉnh bơ, giao tài sản cho bên thắng cuộc. Mất bạc trăm mà cứ như không. Còn hay hơn cả chuyện Thạch Sùng - Vương Khải thách nhau.

Từ đầu năm 1977 tôi ở Sài Gòn. Cuộc sống mỗi ngày một khó khăn, xã hội đi xuống khiếp lắm, đói kém nên trộm cướp ngày càng nhiều. Ra đường cứ hở một tí là bị giật. Chúng rất hay giật đồng hồ. Đang đi, nó chạy xe Honda 67 rồ ga vụt qua, nạn nhân chưa kịp phản ứng thì nó đã móc tay vào, giật mất toi. Bọn chúng bất cần biết đồng hồ đó quý hay không quý, cứ thấy là giật, mỗi ngày báo chí đăng hàng chục vụ. Để đề phòng, người ta chuyển đeo đồng hồ từ tay trái sang tay phải, ít bị giật hơn. Suốt nhiều năm trời, nhiều người quen đeo đồng hồ tay phải là vì vậy.

Nguyễn Thông