Chuyện cái tơi

[Trần Hòa]

CHUYỆN CÁI TƠI
Nguồn: Quảng Trị Ngày Xưa

TRỜI MƯA ƯỚT BỤI ƯỚT BỜ
ƯỚT CÂY ƯỚT LÁ AI DÈ ƯỚC EM ...[ca dao ]

Hai câu ca dao này tôi nhớ rất lâu, thưa bạn đọc không rút từ Internet xuống, tôi xin hài hước một chút, mà rút từ 'trong óc' tôi rút ra !
Tôi nhớ nó, do tôi khoái từ chữ ƯỚT ra chữ ƯỚC hai ý nghĩa khác nhau hoàn toàn nhưng thanh âm nghe hao hao giống .
Trời mưa làm ta nhớ đến cái chuyện áo mưa. Từ thời xưa ông bà ta có cái nón che đầu nhưng phải có cái tơi chằm bằng lá, bận vào trông như những con nhím di động.

*********

TƠI VÀ NÓN TRONG XÓM TÔI NGÀY XƯA

Rừng miền trung hay có loại lá tơi này , nó tuơng tự như cây lá nón . Cây lá nón thì nhỏ và mượt mà hơn người ta chỉ lấy phần đọt về phơi làm nón . Lá tơi tuy cây không bằng cây lá buông trong xứ Bình Tuy (rừng lá) nhưng cũng khá lớn để về phơi làm tơi.

Ngày xưa trong xóm tôi tức là xóm Cửa Hậu tôi nhớ như in hình ảnh Ông Lâm (ông thân của võ sĩ Bách Tùng Lâm) mang tơi đội nón vác cày ra cánh ruộng sau đồng Hạnh Hoa. Những ngày dù mưa dầm, bác và trâu ra ruộng. Con trâu đen lầm lũi kèo bừa, bước chân nó lõm bõm trên ruộng. Bác mang cái tơi đứng trên bừa, ngọn roi vẫn quất tron trót. Càng mưa thì con trâu càng thích. Cái tơi là 'người bạn chí thiết' cho người nông phu lúc mưa dầm giá rét.

Nhà mệ Tý (thân mẫu của chú Quang, thiếu tá tiểu đoàn trưởng 122 TKQT) làm nghề chằm nón . Những lá nón trắng tinh phơi nắng dọc theo con đường kiệt dẫn vào nhà chú Quang. Nhũng mũi kim thoăn thoắt, cái khuôn nón đen nhánh lâu ngày của mấy o con mệ .rồi những chiếc nón lá xinh xinh trắng nõn nà được mấy o sơn thêm lớp dầu láng bóng , xong xuôi lên bán tận Chợ Tỉnh.

Người viết nói chuyện cái tơi lại nhắc đến chuyện nón cũng giai do mấy chữ "mang tơi đội nón' mà ra cả

MANG TƠI ĐỘI NÓN

"Mang tơi đội nón" nó trở thành một thành ngữ luôn luôn đi kèm theo nhau mới đủ nghĩa. Chúng ta hỏi tại sao ư ? Bạn đọc cứ tưởng tượng, mang tơi mà không đội nón thì mưa theo đầu xuống cổ ướt hết bên trong .
Cái vòng cổ của cái tơi khá rộng. Do cái sợi mây mảnh, đánh mềm xâu qua . Người mang tơi cứ việc tròng đầu qua , nhớ đội thêm cái nón lá là chắc chuyện.

Ngày xưa , chợ Quảng Trị còn gọi là Chợ Tỉnh ; trời mưa, tại mấy hẽm vô chợ chúng ta thấy lác đác người ta lên bán nông phẩm hay than củi còn mang cái tơi này. Đó là khoảng 1960, sau này người ta phần nhiều bận thay cho mang tơi . Tuy vậy, tôi không quên con hẽm vào chợ, phía cây xăng hay lầu bà Tài Chanh, mấy người bán than thường mang cái tơi loại này.

Trời mưa. Mang tơi đội nón xong, người thời xưa- tôi viết thời xưa vì nay không ai mặc tơi làm gì- yên tâm bước ra cửa nhà. Ngang đây chúng ta nhớ câu " gió chiều nào xoay theo chiều đó" không chỉ có cái nghĩa bóng ám dụ duy nhất cho kẻ xu thời không thôi, nó đúng với cái nghĩa đen cho kẻ mang tơi đội nón nữa. Mang cái tơi, ta rất dễ xoay. Khi gió quất mưa vào người , ta xoay cái tơi về hướng gió quất, cái tơi sẽ che chở cho thân mình.

LẠI CHUYỆN CÁI TƠI TRONG TRẠI TÙ CẢI TẠO

Chuyện cái tơi không phải là chuyện ngày xửa ngày xưa hay là chuyện thời con nít của tôi hay thấy để kể lại.

Trong trại tù Bình Điền, chúng tôi có dịp được mặc cái tơi mới là cái chuyện khó ai tin mà có thật.

Rừng Bình Điền thập niên 1980 lá nón nhiều vô số. Trại tôi được hiến kế hay do trại nghĩ ra tôi không chắc chắn gì. Nhưng có lần trại tù vào rừng hái lá nón về làm nón phát cho tù đi lao động. Trời mưa, thì trại cũng tiện dịp cho lệnh làm áo tơi cũng chằm từ rừng lá Bình Điền phát cho tù cải tạo. Khéo khen làm sao? trong trại của chúng tôi có đủ nghề; mộc , rèn, làm ruộng, tăng gia sản xuất cho đến đan thúng , làm cối xay lúa đều có người lãnh phần làm được. Ngờ đâu! cũng có luôn nghề làm nón đan tơi, cái chuyện tôi không tin được ?
Những ngày mưa dầm; những toán tù ra vô trại , ai cũng mặc cái tơi và đội nón lá trại phát . Từ xa chúng ta trông y những 'đàn nhím' di động, thật là 'cười ra nước mắt'.

Cái tơi vừa che mưa đỡ lạnh cho tù, vùa che mắt 'cán bộ' cho những bao khoai hay bao rau tàu bay, rau lang 'cải thiện' mang sau lưng, ngoài choàng cái tơi thì quá ổn. Cái tơi dần dà thân quen với tù, lại còn cần thiết vì nó che dấu dễ dàng những thứ bị cấm vì 'cải thiện linh tinh' ...đó là những hình ảnh 'cười ra nước mắt' thật tình - đến lúc đó nguòi tù mấy có cái cảm giác 'thân thuơng' cái tơi lá Bình Điền ra làm sao ...

buổi chợ ngày xưa trong cơn mưa

Đúng ra cái tơi là hình ảnh ngày xưa. Ai có công sưu tìm mới có . Trên các trang mạng người ta sưu tầm hình ảnh này nhờ vào văn khố Đông Duơng của Pháp chẳng hạn. Người Việt nam nào lớn tuổi còn nhớ hay đã 'kinh qua' . Đời tôi nhờ ở tù cải tạo mới có lần lãnh được cái tơi này trong trại Bình Điền -Huế.

Nguồn: Quảng Trị Ngày Xưa