Hậu Trường Sau Cuộc Chiến

 

Vào ngày 10/5/75, những người lính miền Nam không chạy kịp đã bắt đầu bị tập trung ra trình diện học tập cải tạo để bị giết lần mòn trong một cuộc trả thù tàn bạo của cộng sản. Trong tháng 6/75, cùng với số phận của tất cả các sĩ quan QLVNCH, Nguyễn Tiến Cường cùng ông anh ruột tên Dũng là cựu sĩ quan cán bộ trại Ngân Hà ra trình diện học tập 10 ngày tại trường Lê Văn Duyệt ở Dakao. Sau khi làm thủ tục nhập trường và đóng tiền cơm cho tiệm Á Đông, Cường lần mò quanh trường tìm người quen nhưng không thấy ai. Vào nửa đêm hôm sau thì Cường thức giấc vì tiếng ồn ào của các xe Molotova đến trước trường. Một tiếng sau thì những người trình diện được chia thành từng toán 30 người cho mỗi chiếc xe và được hai vệ binh canh giữ. Theo tiếng quát tháo của các vệ binh miền Bắc họ bị lùa lên xe chật ních như cá hộp, nhích được cái chân là một sự khó khăn vĩ đại. Thỉnh thoảng lại có tiếng chửi thề của ai đó khi bị người bên lấn áp. Xe chạy vòng vòng làm không ai đoán được là đang bị chở đi đâu. Năm tiếng sau thì xe ngừng cho tất cả xuống làm vệ sinh cá nhân. Lúc đó thì mới biết rằng đang ở trên quốc lộ đi về hướng biên giới Cam Bốt. Lúc này thì có lời bàn tán rằng chắc cả bọn đang bị đưa đi thủ tiêu như thời Khờ Me Đỏ chiếm Nam Vang giết các binh lính của chế độ cũ. Chạy thêm vài tiếng nữa thì những người đi học tập được bỏ xuống căn cứ Trảng Lớn Tây Ninh. Đây là một doanh trại lớn mà trong năm 72 quân đội ta đã làm nơi tập trung trước khi tiến đánh Cam Bốt, và cũng là nơi mà Đại Tướng Đỗ Cao Trí tử nạn máy bay khi đang chỉ huy cuộc chiến.

Ở đó được một hai tuần rồi mà không thấy nói gì đến ngày về thì ai cũng hoang mang. Có người hỏi quản giáo thì chỉ được trả lời vẩn vơ. Sau ba tuần thì quân đội miền Bắc đến tiếp thu trại. Họ bảo: “Các anh nên đọc kỹ lệnh. Chỉ thị là mang lương thực cho mười ngày chứ đâu phải là học tập mười ngày!” Đó là kinh nghiệm đầu tiên của người học tập về lối chơi chữ tinh vi của người cộng sản. Họ bắt các người học tập xây cất nhà cửa với những thùng đạn pháo binh và tôn cũ của doanh trại. Một tuần sau thì có người tự tử mà không được cứu chữa, và chuyện này làm cho mọi người học tập hiểu rằng ngày về rất xa xôi.

 

Sau khi quân đội miền Bắc cai quản chia ra từng khối rồi tới đội thì Cường gặp lại nhiều anh em Không Quân trong đó có Đỗ Hữu Phương và Nguyễn Thiện Nhượng. Phương đã di tản bằng đường bộ từ Đà Nẵng về Cam Ranh bằng những chiếc xe gắn máy và xe đạp nhặt được trên đường. Vài tháng sau khi đi lao động trên trung đoàn thì gặp thêm Trần Thanh Liêm, Nguyễn Hữu Thiện Tuấn, Đỗ Minh Hùng, và Đoàn Anh Thuấn. Gặp nhau nhưng chỉ nhìn nhau cười thế thôi, vì cho đến vài ngày sau mới có dịp chia nhau được điếu thuốc lào thuốc rê trong những giờ giải lao. Trong tù thì chỉ có miếng ăn với điếu thuốc là quý. Khi lên trung đoàn đi lao động thì nhiều người tù chỉ mong nhặt tàn thuốc vấn lại hút cho đỡ ghiền, và nhiều khi chỉ vì những mẩu tàn thuốc mà xẩy ra chuyện cãi vã thật tủi hổ cho thân thế kẻ thất trận.

Đầu năm 76 thì Nguyễn Thiện Nhượng có tên trong danh sách đi ra Bắc, có lẽ vì bị xếp vào thành phần gia đình phản động vì bố Nhượng là mục sư và gia đình đi Mỹ trước ngày mất nước. Người bạn đáng thương này đã chết vào khoảng năm 81 trong một chuyến vượt biên thất bại trên sông Sàigòn khi bị công an bố ráp tàu.

Giữa năm 76 thì Phương bị chuyển đi Long Khánh, trong khi anh em Cường thì đi Phước Long. Trong một khu rừng già không nhà cửa dân chúng, sau mấy tháng đốn cây đã dựng xây nên một khu trại chứa khoảng 500 người tù. Vài cây số cách đó là sáu bẩy trại khác. Trong những dịp nghỉ, các anh em Không Quân cũ thường hay lén qua các trại khác thăm nhau cho đời bớt phần cô quạnh. Những khu trại này đã được bộ đội cho rằng không có tù nào thoát được, thế mà cũng đã có năm người trốn thoát.

Tết năm 77 thì Cường được thả về và đã gặp lại Nguyễn Hữu Thiện Tuấn, Đoàn Anh Thuấn, và Đỗ Minh Hùng tại Sàigòn. Nhà Cường lúc đó hai ông bà cụ ở, và chỉ còn một món khả dĩ ngon miệng là con vịt của thằng em kế nuôi từ trước khi đi vượt biên để lại nhờ bà già săn sóc dùm. Con vịt này hôm đó đã được bốn chàng cùng vài người bạn tù cũ khác săn sóc kỹ. Trong buổi say sưa đánh ngã nhiều chai đế, Thuấn đã hát bài Nghìn Trùng Xa Cách làm bà cụ của Cường rơi nước mắt vì nghĩ tới hai đứa em Cường đã đi vượt biên năm 76. Tuấn thì tự hát và khóc một mình. Hùng thì lả lướt vài đường bebop với vợ bằng tiếng đàn ghi ta dã chiến. Trong phút say sưa quên đời đó mấy anh em đã la rầm rĩ “See you in California” lúc chia tay, quên cả sợ công an bắt bớ. Ngày hôm sau thì mới hay là vì các cô nhân viên trụ sở phường ở căn nhà bên cạnh mết tiếng hát của các chàng cựu phi công hào hoa nên đã chở che cho. Có lẽ những cô em tốt bụng đó đã không ngờ rằng lời chào giã biệt của các anh sau đó đã trở thành sự thật.

Câu chuyện của Cường viết liên tục, mạch lạc, và đủ đầy chi tiết. Nó khác lạ bởi những năm sau 75 đó là khoảng thời gian nhạt nhòa mơ hồ rời rạc như những truyện dài đăng từng kỳ trên nhật báo mà tờ còn tờ mất. Quang Đen tự sát ngay sau khi miền Nam đầu hàng. Nguyễn Hữu Thiện Tuấn thì bị túm đi hơn 3 năm trời.

Hãy nghe chính lời của Tuấn kể về Ba Năm Tù Cải Tạo của mình.
“Đỗ Minh Hùng ở Phi Đoàn Kim Ngưu và tôi cùng đi tù cải tạo lần thứ nhất tại phi trường Trảng Lớn thuộc tỉnh Tây Ninh. Tại trại này tôi có gặp Nguyễn Thiện Nhượng và Nguyễn Thanh Liêm.
“Nhượng là một trong 14 anh em đậu anh văn về Sài Gòn đầu tiên, một phi công mẫu mực và có chí khí. Là con của một giáo sĩ Công giáo, sau khi thoát trại đã tham gia chống chính quyền Cộng sản, và nghe nói là đã bị giết. Nguyễn Thanh Liêm thì chưa bao giờ tôi gặp lại. Riêng Nguyễn Tiến Cường thì tôi còn dịp gặp lại sau này tại Việt Nam và tại Mỹ. Cường là một thanh niên vừa có máu nghệ sĩ vừa có máu dân chơi đáng nể.

“Có lần bọn cán bộ bắt chúng tôi đi tháo gỡ mìn claymore và mìn 3 râu chống tăng gài ngoài vòng đai phi trường từ thời trước. Dụng cụ gỡ mìn thì chỉ có cuốc xuổng. Một tổ kế bên chúng tôi đã bị mìn nổ chết ba người và một số bị thương, và bọn tôi đã phải đi lượm từng cánh tay bàn chân về chôn. Có người bị miểng lựu đạn ghim vào mắt bị y tá Việt cộng móc mắt hư ra không thuốc tê kêu la thảm thiết. Sau khi móc mắt ra rồi thì chỉ có nước đun sôi để rửa chứ không có được rượu cồn hay thuốc đỏ sát trùng. Trong tình cảnh tuyệt vọng đó, có người đã treo cổ hoặc nhẩy đâm đầu vào đá ong dưới đáy giếng tự tử. Có người thất chí điên khùng đi lang thang vào nhà cán bộ bị chúng bắn chết. Giống như những xã trưởng ấp trưởng ở những vùng thôn quê thiếu an ninh trong thời đầu thập niên sáu mươi, nếu ai bị Việt cộng gọi đi ban đêm mà không thấy trở về thì coi như đã chết. Một anh bạn quen của tôi vì trốn trại bị chúng dùng cây đập chết rồi khiêng như quảy heo đi quanh trại để dằn mặt chúnh tôi. Một cựu sĩ quan thiết giáp lén vào chòi canh giựt súng của vệ binh bị chúng mang xử tử trước cả trại.

“Hùng và tôi có lần bị chúng gọi riêng để thẩm tra và bị ăn đấm rêm mình vì bị bọn cán bộ kết cho hai tội. Tội thứ nhất là làm phi công. Trên chiến trường chúng ghét và sợ quân đội VNCH theo thứ tự sau: Nhất Phi Nhì Pháo Ba Dù . Tội thứ hai chúng ghép cho chúng tôi là người của CIA được gài lại để hoạt động vì có gia đình đã rời Việt Nam. Vì thiếu dinh dưỡng và vệ sinh, dịch kiết lỵ hoành hành. Tôi cũng đã có lần bị đưa sang khu nằm chờ chết. Nhờ cơm cháy và số chưa tận, tôi hồi sức bình phục. Hùng thì bị sốt rét rất nặng nhưng cũng nhờ may mà thoát chết .

“Một năm sau thì Hùng và tôi bị dời đi trại Đồng Bang gần Ka Tum và núi Bà Đen cũng thuộc Tây Ninh sát biên giới Cam Bốt. Hôm chuyển trại, đoàn xe Molotova vừa rời khỏi cổng một quãng thì có những phụ nữ và trẻ em chạy xe gắn máy kè theo và ném đồ vào chúng tôi. Lúc đầu chúng tôi tưởng là họ ném đá vì căm thù theo lời hăm dọa của bọn cán bộ cộng sản hăm dọa, ngờ đâu những thứ họ ném vào xe toàn là bánh trái. Tôi thấy hân hoan như được hồi sinh và biết ơn những nghĩa cử bất chấp hiểm nguy của họ. Niềm an ủi lớn nhất cho chúng tôi là quân đội Việt Nam Cộng Hòa đã không thua cuộc chiến ý thức hệ trong lòng dân chúng.

“Trong một năm ở trại Đồng Bang, tôi tính chuyện trốn trại với Tâm, một cựu Trung Úy Đại Đội Trưởng Trinh Sát nhưng không thành. Sau này khi gặp lại anh ở Sài Gòn trong thời gian tôi lẩn trốn tìm đường giây kháng chiến, anh kể là đã trốn trại một mình và đã ám sát tên cán bộ xã ở quê anh để chứng minh cho ý định gia nhập tổ chức kháng chiến. Khi nghe ý tôi muốn anh móc nối cho tôi, anh đã khuyên tôi nên tìm cách rời Việt Nam vì tình hình rất khó khăn. Từ đó tôi mới nghĩ tới chuyện ra đi.

“Trại tù thứ ba mà Đỗ Minh Hùng và tôi đã ở là trại Bù Gia Mập cũng gần biên giới Cam Bốt trên đường đi Bù Đốp gần hai núi Ông Yểm và Bà Rá thuộc tỉnh Phước Long. Đây là vùng ngày xưa Pháp đã dùng để đầy tù nhân Việt. Trong trại này Hùng và tôi đã gặp những anh em 72A như Trần Thanh Liêm thuộc Phi Đoàn 534, Nguyễn Văn Dân Phi Đoàn 255, Hải Phú Quốc (Hải Mù), và Nguyễn Thiện Chí. Hùng, một bạn 72A khác, và tôi dự tính trốn nhưng không được.

“Sau một năm ở trại Bù Gia Mập, chúng tôi bị đổi từ trại cải tạo qua vùng kinh tế mới, tức là trong một hình thức quản lý khác của cộng sản. Hùng bị về tỉnh Minh Hải ở Cà Mau, còn tôi thì đi vùng Kinh Trà Cú gần Đức Hòa thuộc Tây Ninh cũng sát biên giới Miên. Từ đây tôi đã trốn qua lối Thủ Thừa, Long An, và sau đó rời Việt Nam vào tháng 8/78. Thế là ba năm lính được tính gọn bằng ba năm tù cải tạo.”

 

Theo lời Trần Văn Tỵ tự Tỵ Già Bắc kỳ thì năm 75 chàng lấy vợ xong mới được mười ngày thì đã vô tù. Đến năm 81 Tỵ mới về, sau cả Nguyễn Thanh Phương và Nguyễn Thiện Nhượng, mà người cuối
cùng là con một mục sư Tin Lành khu Xóm Chiếu. Lý do mà Tỵ bị tù lâu là vì nhà Tỵ ở Hố Nai được cai tù coi là một "trọng điểm chính trị" vì dân ở vùng này hầu hết theo Công Giáo. Hơn nữa, cả ba người vừa kể đều là dân du học ở Mỹ về.

Trở lại tối ngày 29/4/75, sau khi đã dẫn tôi tới gặp Thừa để kiếm bản đồ thì Thuấn mặc thường phục ra ngoài mướn phòng khách sạn ở để sáng sau về Sài Gòn. Tối đó Việt Cộng đã vô cần Thơ bắn súng ăn mừng. Sáng sau Thuấn đáp xe đò về với gia đình ở Sài Gòn. Một hôm Thuấn gặp Chu Văn Hùng đang chạy xe Honda trên đường Chi Lăng gần nhà Thuấn, và Hùng bảo mới lấy vợ. Sau đó không lâu thì Thuấn ra trình diện và sau đó bị cùng với những sĩ quan thuộc cấp úy khác đi Ka Tum vùng Tây Ninh học tập.

Ở Ka Tum chưa đầy bốn tháng thì Thuấn được thả về, tức là được về trong đợt sớm nhất. Một lý do là vì khi làm tờ tự khai Thuấn đã khai là "khóa sinh phi tuần viên", nên được coi là trường hợp nhẹ. Tuy nhiên, lý do chính mà Thuấn được về sớm là nhờ may mắn. Trong thời gian đó, chính quyền Việt Cộng đang cố gắng lấy tiếng với dư luận quốc tế là đối xử nhân đạo với các cựu quân nhân của miền Nam cũ nên họ đã thả ra một số nhỏ.

Sau khi được chở từ Tây Ninh về cùng 72A Lê Văn Cảnh tới trại Sóng Thần của TQLC cũ ở Thủ Đức, trong ngày những người tù được thả và có phóng viên báo chí ngoại quốc hiện diện, Trần Văn Trà đã lên nói với các người tù rằng "các anh học tập tốt và được chế độ khoan hồng". Lúc đó mỗi người tù phải có người thân lên lãnh thì mới ra được. Thuấn thì có gia đình ở Sài Gòn lên đón về. Lê Văn Cảnh thì không có gia đình nên đã nhờ Thuấn về Sài Gòn tìm dùm một cô bồ là sinh viên dược khoa lên lãnh. Người con gái ấy sau đó đã thành vợ Cảnh.

Gia đình Thuấn lúc ấy vẫn ở trong cư xá Chu Mạnh Trinh Phú Nhuận. Thuấn đã về ở đó và cứ mỗi tuần phải ra trình diện kiểm thảo và chờ đi vùng kinh tế mới. Sống trong cảnh bấp bênh được ít lâu đâm chán nản, Thuấn bỏ về Mỹ Tho là bên quê nội, nhưng một thời gian sau thấy không xong lại về ở Sài Gòn. Tình cảnh thật khó khăn, bởi ba của Thuấn trước 75 làm quản thủ thư viện cho đài phát thanh Sài Gòn và viết cho báo Tia Sáng nên thuộc thành phần bị theo dõi gắt gao. Hai cha con không thể ở Sài Gòn được nữa nên vào năm 78 đã cùng nhau lên làm ở công trường Sông Rây ở Long Khánh, là nơi làm ván lót sàn nhà.

Ông cụ của Thuấn là một người quảng giao và thích phiêu lưu. Thời trước 54 ông đã đi bộ từ Mỹ Tho ra tới Hà Nội để theo học trường Mỹ Thuật Hà Nội và đã tốt nghiệp ở đó. Ở Hà Nội, ông đã quen với hai thi sĩ Xuân Diệu và Huy Cận, cũng như trong Nam ông đã quen với Sơn Nam và Bình Nguyên Lộc. Sau 75, hai người bạn cũ của ông từ xưa ngoài Bắc khi có dịp vô Nam đã ghé thăm ông. Bởi chính kiến khác nhau nên tình bạn cũ đã chỉ còn được một lần thăm đó.

Tại công trường Sông Rây, gỗ tươi đốn ở rừng về được xẻ ra thành từng miếng nhỏ bó lại để xuất khẩu. Chính vì những công trường loại đó mà chỉ sau vài năm rừng Việt Nam hầu như không còn gỗ.
Khi Nguyễn Hữu Thiện Tuấn và Đỗ Minh Hùng ra tù về thì Thuấn có gặp được một thời gian ngắn trước khi lên công trường. Ba thằng chơi thân với nhau, dù rất đói nhưng cũng thường ráng kiếm tiền đi uống cà phê để ngồi nói chuyện đời cho đỡ xuống tinh thần. Sau khi Thuấn lên công trường thì Tuấn đi vượt biên đầu tiên rồi tới phiên Hùng, và Thuấn là người đi sau chót.

Bây giờ hãy nghe Đỗ Minh Hùng kể chuyện vượt biên.

"Vợ chồng tôi vượt biên thất bại sáu bẩy lần. Lần mất nhiều lần mất ít, nhưng may là chưa phải tù tội. Có lần tôi đi một mình vì vợ sắp sanh. Đang nằm chờ giờ ra bãi ở Vũng Tàu, đuoc tin nàng sanh, tôi bỏ về Sài Gòn. Ngày 19/10/79 là ngày chào đời của Tiến Biên, đứa con đầu lòng của chúng tôi. Thằng nhỏ dễ nuôi, ít khóc vô cùng.

" Gia đình bên vợ tôi đã quen với cảnh chúng tôi sáng giã biệt, chiều gặp lại bao lần. Sau mỗi lần thua, chúng tôi cười xòa tự an ủi: 'Mình còn có nhau. Của đi thế người.'
"Có lúc thua hết không còn tiền ăn. Không ai tin chúng tôi có gia đình ở Mỹ mà lại túng thiếu như thế. Về nhà lục lọi, cái gì bán được là cho đi. Vợ tôi còn hai cái quần sì líp mới toanh từ bên Mỹ gởi về chưa kịp mặc, tôi đem ra chợ trời. Người mua ngó tới ngó lui sợ đồ giả hoặc mạc rồi. Cuối cùng bán được đi mua một ít khoai lang, và vợ chồng lại nhìn nhau hạnh phúc.
"Của đáng tội. Gia đình tôi bên Mỹ làm ngày làm đêm gởi tiền về cũng không bù kịp với những lần mất mát. Chúng tôi như chim bị tên, thấy cây cong là sợ. Có những chuyến đi họ tìm đến, chúng tôi bàn cho vui rồi quên, sợ lại thua rồi chỉ khổ cho gia đình.

"Cái tết năm 81 không vui như các năm trước, vì chúng tôi một lần nữa lại định ra đi. Lần này chuyến đi có vẻ thật, vì do anh em cột chèo bên vợ giới thiệu, và chắc vì có mua bãi. Cái không khí chia ly bao trùm những bữa cơm, hoặc những lúc gia đình họp lại chuyện trò. Tự nhiên vợ chồng tôi có linh cảm sẽ đi được.

"Giã từ gia đình vợ tôi xong, vợ chồng tôi đi thật le khỏi nhà. Cái trạng thái lâng lâng, buồn buồn khác với lần tiễn biệt gia đình tôi đi Mỹ tháng 4/75. Chúng tôi bế con mới hơn một tuổi lên xe đò hướng về Vũng Tàu. Trên đường đi, chúng tôi thoát qua nhiều trạm xét hỏi trong sự hồi hộp lo lắng. Đến trạm cuối, tôi phải để lại cái nhẫn cưới mới đi qua.

 

"Chúng tôi đến Vũng Tàu vào giữa trưa. Sau khi viếng thăm một gia đình họ hàng, tôi đi ra phố ăn uống với họ cho có vẻ người địa phương khỏi ai dòm ngó. Vợ tôi bồng con đi lang thang cho hết giờ. Về chiều, khi gặp lại, nàng khoe một tấm hình dưới tượng Phật hai mẹ con mới chụp chung. Tôi thầm hỏi: 'Sao chỉ có hai chụp hình, trong khi ba người cùng đi?' Tôi ghét mê tín dị đoan, nhưng cái điềm coi bộ không lành.

"Đến tối, chúng tôi được hướng dẫn tới bãi. Dù đã đấm mõm công an địa phương, chuyến đi cũng cần phải được giữ bí mật tối đa. Để giữ sự yên lặng, con tôi được chích một mũi thuốc mê để ngủ cho thẳng giấc.

"Tới giờ lên ghe, người ở đâu tuôn ra quá nhiều. Thì ra họ đã được phân tán mỏng trong các nhà lối xóm gần bãi. Xăng và lương thực được chuyển xuống. Chúng tôi được chỉ định ở dưới hầm máy. Tiếng máy nổ ồn ào cộng mùi xăng ngộp thở. Người lớn chịu còn không nổi, huống chi con nít. Con tôi tỉnh giấc òa khóc, dỗ sao cũng không nín. Một ông bác sĩ chích thêm cho nó một mũi thuốc mê nữa, nhưng thằng bé càng khóc to hơn. Có lẽ thuốc đã hết hạn không còn công hiệu. Con tôi bình thường không khóc, sao lại dở chứng lúc này!

"Ai nấy đều lo sợ. Trong cơn khủng hoảng, tôi dùng nắm xôi bịt miệng con tôi. Nó càng vùng vẫy, khóc lớn hơn nữa. Sau cùng, vợ tôi nói: 'Anh ơi, thôi đừng làm chết con. Để em bồng nó lên bờ.' Tôi nhìn mọi người chung quanh với cặp mắt thù hằn. Dù không trực tiếp, họ là những người ly cách chúng tôi.

"Ra khỏi hầm tàu, thằng bé nín khe, dựa đầu lên vai mẹ ngủ. Xăng nhớt và lương thực vẫn được tiếp tục chuyển xuống tàu. Tôi nhìn lên bờ thấy vợ vẫn nhẫn nại bồng con. Hình ảnh đó nhắc cho tôi nhớ rằng cả một đời qua, từ lúc quen tôi, nàng lúc nào cũng sống trong khắc khoải. Lo lắng trong những lúc tôi mặc áo bay lên ca, không biết có trở về. Lo lắng trong những đem tôi mải chơi về muộn Lo lắng lúc tôi đi cải tạo, không biết ngày nào ra. Lo lắng cho tương lai tôi sau khi cải tạo đã về...

"Lòng tràn ngập tình thương cảm, tôi bò lên bờ. Tên chủ tàu dí súng lục vào bụng tôi, gằn giọng: 'Bộ muốn phá hả?' Tôi lạnh lùng nhích mũi súng lên phía trái tim tôi: 'Anh muốn bắn tôi, làm ơn bắn ngay đây, chết cho lẹ. Nếu vợ con tôi không đi, tôi không đi nữa. Tiền bạc anh cứ giữ.'

"Không biết làm sao hơn, tên chủ tàu dịu giọng: 'Thôi anh xuống trước đi. Nếu cháu không khóc nữa, tôi sẽ để chị và cháu xuống tàu.'
"Tàu chuẩn bị rời bến. Chủ tàu ra hiệu cho vợ con tôi xuống tàu trở lại. Vừa xuống hầm tàu rầm rĩ tiếng máy, con tôi bật khóc. Không nói một lời, vợ tôi bồng nó lên bờ. Tôi vùng theo. Nàng nghẹn ngào trong nước mắt: 'Anh đi đi. Gia đình anh hy sinh quá nhiều rồi.'
"Như một người không hồn, tôi xuống tàu. Nếu cái chết có đến vào lúc đo thì có lẽ còn nhẹ nhàng hơn cho tôi.

"Tàu từ từ rời bến. Con tôi nhìn theo và nhoẻn miệng cười, hai tay vung vẩy. Bóng hai mẹ con nhỏ dần. Tôi bật khóc. Lúc đó tôi không tin có sự cứu rỗi hoặc niết bàn, có thiên đàng hay địa ngục, có Chúa hay Phật. Tôi chỉ thấy một niềm đau khó tả nên lời.

"Chuyến tàu ra đi khong có gì trở ngại. Bãi đi yên lành, thời tiết êm ả. Trời không gợn một áng mây. Chung quanh nhìn đâu cũng thấy nước.
"Đang đi, chuyến tàu bỗng dừng lại. Đám người dưới hầm tàu xôn xao lo lắng. Chủ tàu lên tiếng nói rằng tàu đã tới hải phận quốc tế nên ngừng lại chờ thương thuyền ngoại quốc vớt. Trong trạng thái nửa mê nửa tỉnh, tiếng nói của chủ tàu không gợi cho tôi ý tưởng gì, và tôi cũng không màng tới cái kế hoạch của hắn. Tôi chỉ thấy nhớ vợ con, và có lúc chỉ mong bị bắt để tôi đi về. Nếu tôi về lần này thì chắc sẽ không còn bàn tính gì thêm nữa. Cay đắng ngọt bùi ra sao cũng được, miễn chúng tôi có nhau trên đời. Mệt mỏi quá rồi cho một kiếp người.

"Tôi hỏi chủ tàu chừng nào thì đi tiếp nếu không có tàu nào vớt. Hắn trả lời tính chờ tới khi được vớt vì thực tình hắn không biết đường đi đâu.
"Tôi bảo chủ tàu rằng hãy cứ nổ máy đi tiếp, tôi sẽ chỉ hướng đi nếu có hải bàn. Hắn nhìn tôi ngờ vực. Sau khi điều tra lý lịch tôi qua thằng cháu, hắn cởi mở hơn rót cà phê châm thuốc lá mời. Dựa theo kinh nghiệm bay không hành, tôi lấy bút vẽ hướng đi. Chấm điểm mốc. Đo khoảng cách. Tính thời gian. Nhắm giờ tới điểm mốc.

"Đám tài công lẳng lặng nhìn tôi. Tôi không giải thích. Sự yên lặng của tôi mới đầu làm cho họ hoang mang, nhưng rồi cũng chính sự yên lặng đó làm cho họ tin tưởng. Tôi tự dưng trở thành có trách nhiệm phải đưa tất cả mọi người trên tàu tới bờ. Tôi thấy lòng vui vui vì nghĩ mình vẫn còn nặng với nghiệp hoa tiêu.

"Tàu nổ máy đi Nam Dương. Tôi vẽ một đường đi an toàn, tránh được tụi cướp biển Thái Lan, dù phải hơi xa một chút. Chỉ cần đi thêm một đêm nữa thì lỡ tàu có chết máy gió cũng sẽ đẩy trôi về Mã Lai, Tân Gia Ba, hay Nam Dương. Nếu gặp được thương thuyền ngoại quốc vớt dọc đường thì càng tốt.

"Khi tàu đến điểm mốc đầu tiên đúng theo giờ giấc tôi hoạch định, đám tài công bắt đầu tin tưởng tôi. Họ trò chuyện tâng bốc. Chủ tàu ân cần hơn. Tôi có chỗ ngủ riêng thoải mái trên boong. Ăn uống
thả dàn, trong khi hành khách chỉ được vài muỗng nước và một chén cơm mỗi ngày.

"Hơn 75 người đi. Chỗ nào ngồi yên chỗ đó. Ăn, ngủ, đái ỉa, tại chỗ. Vợ con tôi nếu đi chung chuyến này thì vui biết bao nhiêu. Cứ nghĩ tới đó là tôi phải dấu mặt ngăn dòng nước mắt tuôn trào.
"Ban ngày, mặt biển phẳng lặng như gương. Đàn cá heo lội đua theo tàu. Con tôi mà thấy cảnh này thì chắc nó vui lắm. Tôi nhớ hai cánh tay mũm mĩm dễ thương vùng vẫy khi ưng ý. Tôi nhớ nụ cười duyên dáng của vợ. Đó là nụ cười đẹp nhất trên đời. Trước ngày đi, chúng tôi đã tính toán, hoạch định sẽ làm gì khi tới Mỹ. Bây giờ, có lẽ nàng đang ôm con thầm khóc trong phòng.

"Về đêm, trong khi mọi người yên ngủ, tôi đốt thuốc lá chờ sáng. Tiếng máy tàu rì rì như tiếng vọng cổ ai oán. Lòng càng chùng xuống khi nghĩ đến vợ con. Nhớ nhất là những lúc mình không phải với vợ. Hối hận thì đã muộn rồi. Nước mắt tưởng rằng làm vơi những cái đau trong lúc khốn cùng, nhưng không. Trên đời có những nỗi đau không vơi theo nước mặt, và không có cái đau nào giống cái đau nào. Mỗi giờ phút là một nỗi buồn đau. Cái đau sau nặng hơn, thấm thía hơn cái đau trước. Càng khóc, ruột càng thắt lại.

"Sau ba ngày hai đêm, tàu đến đảo KuKu như tôi tính toán. Tôi đánh điện tín cho vợ hay. Hai tuần sau, tôi được chuyển qua đảo Ga Lăng, nơi có Cao Ủy Tỵ Nạn làm việc. Vì biết tiếng Anh, toi được cử làm cho Cao Ủy. Hết phỏng vấn, qua thông dịch. Cứ làm cho đến khi mệt nhoài tôi mới về nghỉ. Tôi theo dõi tin tức người vượt biên mỗi giờ mỗi phút qua hệ thống vô tuyến điện của văn phòng Cao Ủy. Mỗi khi có tàu cập bến Ga Lăng, tôi chạy ra tìm kiếm. Rồi thất vọng đi về.

"Chiều lại chiều, tôi ra bãi biển chờ mong, hy vọng chuyến tầu tới sẽ có vợ con. Nhìn bên kia đại dương về hướng Việt Nam, tôi hình dung ra hình ảnh vợ bồng con trông cửa đợi chồng về hằng đêm. Qua bao nhiêu nghịch cảnh, nàng đã luôn có một niềm tin sắt đá vô điều kiện rằng dù có đi đâu chăng nữa, rồi tôi cũng sẽ trở về. Tôi không phản bội được niềm tin đó. Chúng tôi chắc chắn rồi sẽ đoàn tụ, nhưng chưa biết bao giờ và ở đâu.

"Trong đầu tôi lại hiện lên hình ảnh Tiến Biên vùng vẫy hai cánh tay mũm mĩm rồi nhìn mẹ nhoẻn miệng cười. Thằng dễ nuôi chi lạ, không biết khóc là gì. Ai cũng nói như thế."

Năm 80 Thuấn về Sài Gòn làm phu khuân vác các bao cám và bao than từ xe vận tải vô các vựa ở Xa Cảng Miền Tây. Trong hoàn cảnh kinh tế đen tối ngay cả những con heo cũng bị ăn chận. Những tiệm bán cám nhiều lừa lọc xay vỏ trấu thành bột trộn vào cám. Vì thế mà heo ăn cám này vô là cứ bị ho. May sao hai ba tháng sau thì Thuấn tìm được việc làm trong Hợp Tác Xã Trường Sơn chế tạo bột giấy cách nhà chỉ một con đường.

Trong khi Thuấn về Sài Gòn làm phu khuân vác thì ba của Thuấn tiếp tục làm ở xưởng ván và thỉnh thoảng lại về thăm nhà. Trong một chuyến đi từ nhà lên xưởng, ông đã vô ý dùng một tờ báo Tia Sáng cũ để gói thức ăn mang đi. Khi công an khám thấy tờ báo cũ đó, chúng đã bắt ông đưa đi học tập hết một năm rưỡi ở vùng Bù Đốp.

Làm ở xưởng bột giấy được một năm thì Thuấn nghỉ để tìm đường vượt biên. Trong chuyến mạo hiểm đầu tiên vào tháng 5/84 cùng gia đình bạn Du 72C , Thuấn đã qua được ngay Nam Dương.
 

Như thế là thoát thêm được một anh em kẹt lại sau 75. Phần Mai Ngọc Trai thì bị du kích gõ cửa ngay đêm 29 rạng ngày 30 tháng 4 bắt ra ngồi chung với một đám anh em sĩ quan khác nghe những lời phỉ báng hạ cấp của mấy tên du kích. Dù tức hộc máu nhưng trong đám không ai lên tiếng vì chúng đang là những kẻ thắng trận. Trong thời gian năm năm cải tạo Trai ít nghe tin Lan dù thỉnh thoảng Lan có ghé thăm ba mẹ của Trai. Dù quá khổ nhưng Trai không trốn trại được với lời khuyên tha thiết của gia đình nên đành thí mạng cho trời đất. Khi thấy mấy ông già mù hay què còn bị giam cùng, Trai không nuôi hy vọng gì được về sớm thì chợt một ngày vào tháng hai ở trại tập trung Gia Trung tại Pleiku Trai được tên thả về. Trai mừng như sống lại và chỉ biết tạ ơn trời vì trong nhà không có ai dính líu tới Việt Cộng cả.

Sau khi về nhà, Trai trở thành một anh thợ đồ gốm làm chén đựng nhựa cây cao su, chấp nhận ngày hai buổi làm công kiếm cơm rau luộc qua ngày. Thế rồi một hôm Lê Công Ngữ và gia đình Lan lên Biên Hòa thăm Trai. Ngữ ủng hộ mối tình của Trai và Lan và cứ đốc thúc Trai cưới Lan. Đám cưới đã cử hành không lâu sau đó trong sự chấp thuận của hai gia đình, nhưng hôn thú thì không có vì Trai đã bị tước quyền công dân.

Trần Đôn Điền đã ghi lại những giòng sau.
“Tôi gặp lại Mai Thanh Hoàng ở trạm xá K-83 trong trại cải tạo Trảng Lớn. Tôi nhập viện vì bị áp xe ở mông, còn Hoàng thì vì vết thương cũ làm độc. Số là khi Hoàng đi bay, hình như ở vùng IV, đã bị bắn rớt . Sau đó Hoàng đã bị cắt mấy khúc ruột nhưng không chết. Ngày 30/4 khi Hoàng còn đang nằm bệnh viện chưa bình phục nhưng sau đó đã bị đuổi về.

Trong trại cải tạo chúng tôi ở chung với nhau được mấy hôm thì Mai Thanh Hoàng xuất viện. Gia đình Hoàng trước ở trong khu gia binh của Biệt Khu Thủ Đô. Trong thời gian Hoàng đi tù thì gia đình đã bị đuổi ra khỏi nơi đó. Sau này khi về tôi có dò hỏi nhưng không ai biết tin gì của Hoàng nữa. Chuyện này không lạ, vì trong thời buổi khó khăn đó không có ai có thì giờ và còn sức lực đâu để biết đến những chuyện gì không phải của mình.”

Không phải chỉ có những thằng ở thành phố mới bị khó khăn sau ngày 30/4. Nguyễn Thanh Minh ở Mỏ Cày, Bến Tre, cũng không khá hơn là mấy. Thật ra thì ngày xưa chỉ nghe cái địa danh này là đã thấy ớn rồi, nếu Minh không phải dân địa phương mà bị bắt ở đó thì chắc là đã được cho đi mò tôm ngay. Trong tháng 4/75 thì Minh đang học điều chỉnh giai đoạn II quân sự ở Nha Trang, và chỉ số của Minh thuộc Trung Tâm Huấn Luyện Không Quân. Sang Lackland tháng 10/73, Minh đã học bay A-37 trong khóa sau Đinh Quang Minh. Tới cuối tháng giêng năm 75 về nước là Minh về Bến Tre ở mười bữa lấy vợ rồi mới ra Nha Trang. Gần cuối tháng 3/75 thì có ba chiếc C-130 ra Nha Trang để rước những SVSQ đi Mỹ về nhưng khi mấy chiếc đó đáp xuống thì đàn bà con nít leo lên chật ních. Minh mặc một bộ đồ dân sự bên trong và đồ lính ra ngoài leo lên tàu về Sài Gòn trình diện ở Tân Sơn Nhất và được khẩu lệnh rằng cho thông qua giai đoạn II quân sự và lên thiếu úy luôn.

Sau khi “đứt bóng” ngày 30/4 thì Minh trở về lại Mỏ Cày. Cha mẹ Minh ở đó mà Minh thì không biết đi đâu nên đành về đó dù biết rằng sẽ không yên. Quả nhiên Minh bị bắt đi học tập vì hai tội. Tội thứ nhất là đi Mỹ có thể dính với CIA. Tội thứ hai là vì là lính Không Quân. Họ buộc tội rằng Không Quân dù không có quân nhưng vẫn đuổi gà bắt vịt của dân. Thế là Minh vác gói đi học tập hết ba năm. Sau khi được thả về là Minh lo đi vượt biên, đến lần thứ 12 mới đi lọt. May mà chỉ bị bể thôi chứ không bị bắt chuyến nào. Tới năm 88, tức là cả chục năm sau khi đi học tập về, Minh và gia đình mới qua tới Mỹ. Hiện thời thì Nguyễn Thanh Minh nhớ nhất là những người bạn nhỏ con cùng khóa như Nguyễn Đình Hồng, Út Small, Đinh Văn Vượng...

Trong lúc các anh em 72A bị kẹt lại đang nằm trong các trại học tập thì người dân trong các phố hằng đêm bị họp để kiểm thảo và học tập. Những khuôn mặt lạ bây giờ xuất hiện khắp nơi trên đường phố miền Nam tạo nên những hình ảnh không có gì tươi sáng cho lắm với
Đôi dép râu dẫm nát đời trai trẻ,
Nón tai bèo che khuất tương lai.

Những con đường Sài Gòn lại một lần nữa thay tên
Nam Kỳ Khởi Nghĩa tiêu Công Lý,
Đồng Khởi vùng lên mất Tự Do.

Đường Genéral de Gaulle xưa đổi thành Công Lý sau 75 đổi thành Nguyễn Văn Trỗi rồi Nam Kỳ Khởi Nghĩa. Catinat xưa được đổi thành Tự Do bây giờ thành Đồng Khởi. Đường Lê Lợi, tức Bonard cũ, thì may mắn còn giữ được tên dù là những chiếc xe Hoa Kỳ đuôi hỏa tiễn mạ kền bóng loáng chuyên cho những đám cưới thuê để rước dâu thì không còn đậu ở đó nữa. Nhà sách Khai Trí vẫn còn ở đó, nhưng những quyển sách về tự do kinh tế hoặc nhân quyền thì đã biến đi đâu hết sạch.

Để phá sản đồng bào miền Nam, Cộng Sản đã dổi tiền ba lần. Tháng 9/75 đổi tiền lần thứ nhất, và sau đó là hai lần nữa trong những năm 78 và 85. Trong thời gian đó thì bao gia đình bị đẩy đi những vùng kinh tế mới, nhất là những gia đình có người phục vụ trong quân đội VNCH trước đó. Những cô thiếu nữ rất lo sợ cho tương lai của mình khi các thanh niên miền Nam phải đi học tập cải tạo không biết khi nào về
Khoai lang chấm muối ăn bùi,
Lấy chồng bộ đội lấy (thằng) cùi sướng hơn.

Một câu hát phổ thông của bài Đất Đỏ:
Ai có qua miền đồng xanh đất đỏ,
Coi xe chở về thành phố khoai mì.
...
Tổ quốc ơi ta nghe lời sông núi!
đã được đồng bào miền Nam thân mến đổi thành:
Cây cuốc cong mình mong cây cuốc gẫy,
Cây cuốc gẫy thời mình khỏi ra đồng.
...
Tổ quốc ơi ăn khoai mì ngán quá!
Để ghi lại những đau buồn sau năm 75, nhà thơ Hoàng Phong Linh đã viết:
Thân bách chiến từng đi làm lịch sử,
Mà ngày nay còn lại những gì đâu?
Đã vùi thân nơi núi thẳm rừng sâu,
Hay gục chết trong lao tù cải tạo.
Sau những khổ nhục đã kể bên trên, Nguyễn Hữu Thiện Tuấn đã cảm khái với:
Tháng quốc hận, mệnh nước là mạng ta,
Trời đổ lệ, cũng chưa bằng ta khóc.
 

Mục lục