Mẫu Chuyện Đời Dang Dở

Cuộc đời là một trường thiên đại kịch, và kịch trường có những nguyên tắc của nó. Khởi đầu một vở kịch là hình ảnh của một trạng thái quân bình, rồi sự quân bình này bị xáo trộn làm cho khán giả cảm thấy bất an. Sự xáo trộn này vừa không hợp lý và được tạo ra bởi ý muốn của một nhân vật nào đó làm cho khán giả bất mãn. Sự bất hợp lý này phải được giải quyết bởi các nhân vật trong vở kịch. Trong một vở kịch phức tạp có thể có nhiều sự éo le xẩy ra, hoặc trong cùng một lúc để rồi được giải quyết cùng một lần vào đoạn chót, hoặc xẩy ra từng sự việc một và được giải quyết tuần tự.

Trước khi đi xa hơn, hãy phân biệt rõ ràng thế nào là “vô lý” và thế nào là “bất hợp lý”. Vô lý là khi có kẻ đồn rằng Phạm Công Chiến Thắng dùng Viagra. Chuyện này vô lý, nghĩa là không có lý, ở chỗ anh chàng ngăm đen bình thường trông đã rất khỏe mạnh cường tráng mà lại còn mới lấy vợ trẻ. Còn bất hợp lý, nghĩa là không đúng, là khi có người đề nghị bỏ treo cờ vàng ba sọc đỏ trong ngày họp khóa.

 

Bây giờ hãy trở lại đề tài kịch nghệ. Hãy tạm dùng câu truyện cổ tích Thạch Sanh Lý Thông làm thí dụ. Khi vào truyện là một hoàn cảnh thanh bình đẹp đẽ. Hai anh em bạn thân từ tấm bé cùng lớn lên với nhau, một chàng thư sinh theo kinh sử sau làm quan, người kia khéo tay và khỏe mạnh thì thành người tiều phu đốn củi. Một trạng thái quân bình xã hội.

Trạng thái quân bình đó đã bị lung lay sụp đổ khi công chúa bị chằng tinh bắt đi. Nếu công chúa không may trúng gió chết thì là vì tai nạn, không có gì đáng tức giận, nhưng đây là vì cái ý muốn tai ác của một chằng tinh. Bởi ý muốn đó không phù hợp với ý muốn của mọi người trong truyện như vua cha, triều thần, dân chúng, v.v..., cũng như ý muốn của khán giả, sự việc cần phải được giải quyết.

Khi Lý Thông tình nguyện mang quân đi dẹp chằng tinh, chàng đã nhờ người bạn cũ giúp sức, và họ đã thành công trong việc giết chằng tinh để cứu công chúa về. Sự quân bình đã được tái lập, và câu chuyện có thể kết thúc mà khán giả không bất mãn, nhưng kết thúc như thế thì tẻ nhạt quá vì không có biến cố chi nhiều. Do đó phải có một sự bất hợp lý khác xẩy ra để tiếp nối câu chuyện. Sự bất hợp lý này đã được thể hiện qua việc Lý Thông bỏ Thạch Sanh lại dưới hang chằng tinh sau khi đã cứu được công chúa. Một lần nữa, ý muốn của Lý Thông không phù hợp với ý muốn yêu chuộng công bằng của đại đa số khán thính giả.

Sự bất hợp lý đó đã được phanh phui trong bữa tiệc mừng Lý Thông thành phò mã. Cây đàn thần làm từ một khúc gỗ của một cây cổ thụ linh thiêng do chính tay Thạch Sanh đốn mang về trước đó đã lên tiếng hát:

Đàn kêu tích tịch tình tang
Ai đem công chúa lên hang mà về?

Sau khi sự thật đã phơi bày thì dĩ nhiên Lý Thông phải bị trừng phạt, trong khi Thạch Sanh đã được thưởng xứng đáng với công trạng. Trạng thái quân bình hợp lý được tái lập, và người nghe có thể ra về thơ thới hân hoan.

Vở trường thiên đại kịch là cuộc đời dĩ nhiên là phức tạp hơn nhiều. Vở kịch này hay hay dở là tùy nó có nhiều biến cố hay không, và những biến cố đó có được giải quyết hợp lý hay không.

Câu chuyện của 72A cũng thế. Nó hay hay dở là tùy nó có nhiều tình tiết hay không, và những tình tiết này có được giải quyết hợp lý hay không.

Khởi đầu câu chuyện là một thời gian tương đối thanh bình. Thế chiến thứ hai đã qua, những đế quốc đang mất dần thuộc địa và ở Đông Dương thì Pháp đã phải rút lui trả lại độc lập ngay vào khoảng thời gian anh em 72A ra đời. Mọi việc có vẻ rất quân bình hợp lý, nhưng ngay sau đó là đất nước bị phân chia vì ý thức hệ, và trong những năm sau đó thì miền Bắc đã tấn công miền Nam.

Sự bất hợp lý đó đã là một đám mây mù che phủ cả quãng thời gian thơ ấu cũng như đến lúc trưởng thành của những người bạn 72A. Chính vì cái bất hợp lý đó mà những người bạn 72A đã đăng lính và đã gặp nhau.

 

Năm 75 khi miền Nam thất trận thì biến cố này không hợp lý. Tuy nhiên, hãy tạm coi như đó là một tai nạn đi, vì biến cố đó không phải do một cá nhân gây ra, và bởi nó quá lớn cho những anh em 72A, họ cũng không thể làm gì được nữa.

Sự mất quân bình không phải chỉ có thế thôi. Sau đó là những mảnh đời phiêu bạt. Kẻ chạy được sang ngoại quốc thì ở trong tâm trạng hoang mang thiếu chuẩn bị và chới với trong những môi trường xa lạ không người thân thuộc. Kẻ kẹt lại thì đi học tập ở những chốn rừng thiêng nước độc, cơm không có để ăn, áo quần không có mặc, ốm đau không có thuốc.

Với thời gian rồi thì những khó khăn của hoàn cảnh cũng dần qua, nhưng hình như trạng thái quân bình vẫn chưa được tái lập. Đây là vì nhiều yếu tố: Thế giới đã thay đổi, con người đã thay đổi, xã hội Việt Nam đã thay đổi. Cái đời sống cũ như anh em 72A đã từng biết và từng chia xẻ đã mất. Nó đã mất quá đột ngột vội vàng. Thời gian qua quá nhanh, hình như có một cái gì đó không hoàn toàn hợp lý. Mỗi người có một cái gì đó không hợp lý mà có thể đã bắt nguồn từ tất cả những biến cố đã kể ngoài khả năng kiểm soát của chính mình, như chiến tranh, biến cố 75, v.v... Nếu sống trong một hoàn cảnh thanh bình, có thể mình đã không chọn cái công việc mình đang làm, có thể mình đã không chọn người bạn đời mà mình đang chung sống, hoặc có thể mình không chọn nơi mình đang ở.

Bây giờ hãy thử nhìn sơ lược về những gì đã xẩy ra trong suốt thời gian qua của cuộc đời mình và ghi nhận xem mình đã có những gì khả dĩ làm cho mình được hài lòng, cũng như những gì vẫn còn chưa ổn. Qua những sự việc đó, hãy tự hỏi xem trong mỗi hoàn cảnh, mình đã có được sự chọn lựa nào. Dĩ nhiên ai cũng chỉ phải chịu trách nhiệm cho những gì do chính sự chọn lựa của mình đưa tới mà thôi.

Mục lục