Tre Già Măng Mọc

Trong những vở tuồng vọng cổ ngày xưa, tôi ưa nhất là Hạng Võ Biệt Ngưu Cơ do Tấn Tài, Lệ Thủy và Út Trà Ôn hát. Trong vở tuồng nầy, khi Sở Bá Vương Hạng Võ chở Ngu Cơ trên con ngựa Ô Chùy chạy  đến Ô Giang không đi được nữa thì Ngu Cơ đã tự vận:

Để tướng quân được rảnh tay nối bước quan hà

Hãy chôn lấp tình ta trong chiến địa!

Ông Đình Trưởng vào lúc nầy đã mỉa mai Hạng Võ:

Tôi tuy là kẻ chèo đò dốt nát,

Thấy chuyện đời cũng bàn bạc một vài câu.

Chớ trước tình cảnh của ngài dạ tôi cũng nao nao,

Vậy ngài cứ xuống bến tôi sẽ đưa giùm làm nghĩa!

làm cho Hạng Võ phải than:

Ta hiện giờ chỉ là một tên chiến bại,

Cả một thời oanh liệt đất Giang Đông,

Đến ngày nay sự nghiệp vẫn hoàn không

Ta còm muốn sang sông làm chi nữa!

rồi rút gươm tự vẫn. Vở tuồng này cả ba đóng xuất sắc không có chỗ nào chê được, tuy nhiên nó hơi buồn và "không có hậu", vì sau khi Hạng Võ và Ngưu Cơ chết đi thì không còn ai tiếp nối, và như thế là đã dứt tuyệt rồi.

Trong câu chuyện cô bạn gái của tôi thì dù cô từ giã cõi đời nhưng chưa tuyệt, nhờ vào cô con gái. Kể ra thì Ngân cũng đã hưởng dương được tới ba mươi bẩy tuổi, tức là bẩy năm nhiều hơn cái giấy phép mà thầy bói đã cho nàng vào năm 1972, nhưng phép lạ không phải là ở đó, mà là ở đứa con gái của nàng với người chồng đầu. Sau khi Ngân mất thì mẹ và em nàng cùng người chồng thứ nhất đã hợp nhau lại trong tinh thần hòa giải kết đoàn để đi kiện ông chồng Mỹ gốc Ý kia, vì họ cho rằng nàng đã bị mưu sát. Theo lời yêu cầu của họ, nhà xác đã giảo nghiệm xác của Ngân trước khi quàn, và họ xác nhận rằng Ngân đã bị đứng tim trong giấc ngủ. Trong mấy năm cuối của đời nàng, Ngân đã không mấy quan tâm tới sức khỏe của mình. Nàng hay than với mẹ và con gái là bị mệt, nhưng nhất định không đi bác sĩ.

Người chồng cũ của Ngân sau đó đã đệ đơn xin bắt đứa con gái ruột mười sáu tuổi của ông về nuôi. Tòa đã phán quyết từ chối lời thỉnh nguyện đó của ông ta vì hai lý do. Thứ nhất là những năm sống một mình, ông đã thua bạc ở Atlantic City phá sản không còn hội đủ điều kiện tài chánh nuôi con. Thứ nhì và cũng là yếu tố chính, là đứa con gái của ông đã chọn ở với người cha ghẻ. Theo lời khai của cô ta trước tòa thì chính người nầy mới là người dưỡng nuôi và chăm sóc cho cô trong bấy năm qua, trong khi người cha ruột của cô đã không hề ngó ngàng gì tới cô từ khi ông ta và mẹ cô ly dị vào năm cô mới lên sáu tuổi.

Lời phán quyết của tòa đã là một niềm cay đắng cho ông già, bởi bây giờ ông không còn gì nữa. Mấy đứa con của ông với bà vợ trước vì hận ông bỏ mẹ chúng lại Việt Nam nên đã lâu không có liên lạc. Ông lang thang thất thểu sống nhờ vào lòng tốt của những người bạn cũ ở vùng bắc Virginia. Đến năm 1997, ngày cô con gái của ông lập gia đình sau khi tốt nghiệp đại học, cô có mời ông sang dự. Sau đó vì chạnh lòng thương cha, cô đã thuê cho ông một căn phòng nhỏ cách mộ của Ngân hai trạm xe buýt để ngày ngày ông có thể  đón xe ra thăm mộ Ngân cho tiện.

Ông già là một kẻ ở trọ trầm lặng. Ăn uống thì chủ nhà nấu giùm. Bên xứ nầy ở thì tốn kém chứ ăn đâu có bao nhiêu. Gia tài của ông già chỉ gồm vài bộ quần áo và một cuốn album chứa hình kỷ niệm những ngày huy hoàng của ông. Tấm mà ông ưng ý nhất chụp ông hồi còn trẻ mặc quần tắm đứng ưỡn lồng ngực nở nang bên cạnh một chiếc xe Peugeot đề ca pô táp trên bãi biển vào một buổi trưa rực rỡ sau ngày ông theo quân đội Pháp trở lại Việt Nam sau bẩy năm du học ở mẩu quốc mà không được cái văn bằng nào. Ngoài ra ông còn một tấm lịch Tam Tông Miếu treo trên một chiếc đinh nhỏ mặc dù chủ nhà đã cấm không cho đóng đinh lên tường. Mỗi năm ông cũng còn để ý tới mấy ngày Tết Nguyên Đán và Tết Trung Thu. Tết Nguyên Đán ông ra chợ mua một xấp phong bao đỏ cho vào mỗi cái một tờ giấy bạc một đồng mới nhưng không có ai để lì xì. Tết Trung Thu ông mua được một hộp bánh thập cẩm về pha trà, nhưng căn nhà của ông bị che khuất nên ông không ngắm được ánh trăng rằm, và ăn bánh uống trà xong thì ông bị đầy bụng.

Ông già có một quyển truyện Kiều cũ nát còn giữ được từ ngày mới ra làm ăn riêng với vốn liếng cha mẹ cho. Thỉnh thoảng ông thức dậy sớm tắm rửa sạch sẽ ăn mặc tề chỉnh rồi lâm râm khấn vái: "Lạy vua Từ Hải, lạy vãi Giác Duyên, lạy tiên Thúy Kiều, tôi tên là ... xin được câu thứ..." rồi lật cuốn sách long bìa sứt gáy ra tìm câu ứng nghiệm. Có hôm ông xin được hai câu:

Ai ngờ lại hợp một nhà,

Xuân Lan Thu Cúc mặn mà cả hai.

Trong những ngày sau đó ông hy vọng sẽ có gì đổi mới, như là có đứa con nào mang ông về ở, nhưng không có gì xẩy ra cả. Lúc sau nầy ông không hay xem bói nữa, vì theo kinh nghiệm, dù ông xin được câu gì rồi sau đó cuộc sống của ông cuộc sống của ông cũng không có gì đổi mới. Bộ xương còm cỏi vẫn hay đau nhức, bao tử thì chỉ tiêu hóa được xôi nếp, tiền già vẫn chỉ vừa đủ tiêu dè xẻn, và những việc thực tế hàng ngày thì vẫn nhớ trước quên sau. Điều làm cho ông bực mình nhất là khi phải đi tìm mắt kính.

Năm kia có đứa cháu gái của ông chủ nhà làm phúc đưa ông già đi chùa xin được quyển kinh Bát Nhã. Trong những ngày tàn, ông đang tìm được một chút an ủi trong những câu kinh Bát Nhã. Ông đã học thuộc lòng 262 chữ của bài kinh bắt đầu từ:

Quán Tự Tai Bồ Tát

Hành thâm bát nhã ba la mật đa,

Thời chiếu kiến ngũ uẩn giai không,

Độ nhứt thiết khổ ách.

Bởi trí nhớ của ông bây giờ kém cõi, ông rất mừng khi tìm được bản tiếng Việt:

Bồ Tát Quán Tự Tại

Khi quán chiếu thâm sâu

Bỗng soi thấy năm uẩn

Đều không có tự tánh.

Thực chứng điều ấy xong

Ngài vượt thoát tất cả

Mọi khổ đau ách nạn.

Xá lợi Tử nghe đây:

Sắc chẳng khác gì không.

Không chẳng khác gì sắc.

Sắc chính thực là không.

Không chính thực là sắc.

Còn lại bốn uẩn kia

Cũng đều như vậy cả.

Ngày ngày trì tụng bài kinh, ông tự nhủ rằng thân mình chỉ là đất nước gió lửa tạm thời hợp lại mà thôi, không có gì trường cửu, và nếu một ngày kia ông nhắm mắt xuôi tay đẩ cát bụi trở về cát bụi thì cũng chẳng có chi đáng níu kéo. Điều nầy làm cho ông thấy lòng già thư thái ít nhiều.

 Có một diều đáng ngạc nhiên là vợ chồng cô con gái của ông và Ngân rất có tinh thần hướng về nguồn cội. Cô bắt đầu hiểu thế hệ cha anh mình nhiều hơn sau khi tìm hiểu được rằng Việt Nam chịu ảnh hưởng khe khắt của Khổng giáo. Phần đàn ông thì:

Quân xử thần tử, thần bất tử bất trung

Phụ xử tử vong, tử bất vong bất hiếu.

và về phần đàn bà thì tam tòng:

Tại gia tòng phụ,

Xuất giá tòng phu,

Phu tử tòng tử.

cùng tứ đức: công, dung, ngôn, hạnh. Cô biết rằng ngoài văn hóa Trung Hoa, Việt Nam còn chịu ảnh hưởng của Phật Giáo Ấn Độ từ lâu. Vào giữa thế kỷ thứ 19, sự hiện diện của các cường quốc Âu Châu ở Đông Nam Á đã mang tới nhiều xáo trộn. Kỹ thuật tân tiến, ý tưởng mới về cơ cấu chính trị, kèm với sự áp bức các hoạt động kinh tế, ba thứ nầy đã là những tiềm lực làm thay đổi các xã hội Đông Nam Á như chưa từng thấy trong lịch sử trước đó. 

Khi giới lãnh đạo của Việt Nam cố thích ứng với các thế lực mới, họ đã làm cho mọi việc tệ hại hơn nữa. Sự cố gắng dung hòa giữa mới và cũ của họ đã vô tình tạo thành một tập hợp của những cái dở gồm có mới lẫn cũ. Họ bỏ mất cái truyền thống "nam nhi hữu trách" cũng như những tư tưởng về nhân quyền của Tây Phương, là những cái hay, mà chỉ giữ lại cái văn minh vật chất (materialism) và cái truyền thống độc tài xưa cũ, là những cái dở. Kết quả của sự hợp nhất này là một sự đổ nát kéo dài liên tiếp trong bao nhiêu thế hệ.

Vào năm 1998, cô nhỏ đã cùng chồng theo công việc dọn sang Đức. Trong một thời gian nghỉ hè, cô đã sang La Mã tìm được người thầy tu ở Hàm Tân ngày cũ để báo tin rằng mẹ mình đã mất. Cô hứa khi nào có dịp về lại Mỹ sẽ lấy lại sợi dây chuyền có cây thánh giá cũ của Ngân mà cô đã đưa cho cha ruột giữ, để trả lại cho ông làm vật hoàn cố chủ.

Trong một buổi chiều ngồi bên một chiếc bàn sắt, đặt trên một khoảng sân giữa những con bồ câu bận rộn chạy loang quanh trên những lát đá xám đã mòn nhẵn dưới những bước chân của thời gian qua bao nhiêu thế hệ, nghe cô nhỏ kể chuyện Ngân và những biến cố của đời, người thầy tu đã dịu dàng nói với cô gái:

" Hình ảnh của con hôm nay gợi lại cho ta hình ảnh cuối mà ta còn giữ được của mẹ con hai mươi lăm năm về trước, khi bà mười chín tuổi. Hôm đó trời mùa hè cũng nắng rực rỡ như hôm nay, và dưới bóng một cây vú sữa, mẹ con đã nói với ta về những mơ ước của bà sau nầy khi ra trường Luật để cố thực thi những gì gọi là công bình trong xã hội, cũng như về lại Hàm Tân để xây cho cha mẹ già một căn nhà ngói. Ta có cần gì sợi dây chuyền kia, khi mà ta đã nguyện không sở hữu một của cải gì của thế gian nầy. Cha ruột của con mới cần nó hơn ai hết, bởi đó là món duy nhất mà ông còn trong tay, trong cuộc đời, và hơn nữa nó lại là di vật của mẹ con. Nếu con thương yêu mẹ con, ta muốn giao co con một trọng trách. Đó là con sẽ phải nối tiếp công việc dang dở của bà. Riêng về phần ta, hiện thời phong trào đấu tranh cho tự do tín ngưỡng ở Việt Nam đang tiến triển mạnh, và ta phải giúp một phần cho cuộc tranh đấu đó. Biết đâu có một ngày ta sẽ lại gặp con dưới cây vú sữa năm xưa, và ta sẽ cho con một cây thập tự giá mới, giống như ngày xưa ta đã cho mẹ con trước ngày ta xa xứ..."

Không hiểu cô gái đã hiểu được bao nhiêu qua những lời của người thầy tu nói với mình, bằng lời của một giáo sĩ đứng trên bục giảng, lúc chậm lúc nhanh, lúc trầm lúc bổng, lúc bằng tiếng Anh, lúc bằng tiếng Việt, nhưng khi hai người từ giã thì cô đã cầm tay ông bằng hai bàn tay mềm mại và nhìn ông bằng đôi mắt sáng trong của tuổi trẻ đầy hy vọng. Dưới bầu trời xanh của buổi chiều hè, những tia nắng rực rỡ chiếu qua mái tóc ông ánh lên từng sợi bạc, và đôi mắt nhân từ của ông mà đuôi đã hằn lên những vết nhăn, dường như đã nói lên lời nhắn nhủ chân thành mà chúng đã từng thốt lên trong một khung cảnh bất an nào đó của một thời xa xưa mà cô không có dự phần. Khi lui gót, có lẽ cô đã chợt hiểu rằng trên đời nầy còn có những thứ tình cảm và niềm tin thiêng liêng không lượng giá được bằng tiền bạc và cũng không xâm chiếm được bằng sức mạnh. Cô linh cảm rằng cái ngày mà cô gặp lại người tu sĩ  khả kính kia dưới gốc cây vú sữa huyền thoại sẽ không phải là không có thể trở thành sự thật.

Bạt

Chiều dần buông bên ngoài khung kính. Vẳng lại từ bên ngoài lộ là những tiếng động mơ hồ. Một giọng ca ngọt ngào truyền cảm xưa cũ pha đầy không gian của gian phòng ăn như một làn hương:

Em là chim yến nhỏ,

Anh khoác áo vân du,

Đường xa em có ngại,

Áo mây anh ấp ủ.

Người đàn bà mỉm cườĩ:

- Những phi công các ông gia nhập cuộc chiến phải chăng vì hoàn cảnh bắt buột? Các ông đâu phải chiến đấu cho chúng tôi. Giỏi lắm là các ông đã chiến đấu cho chính bầu nhiệt huyết của các ông, bởi lúc đó các ông mới lớn...

- Và còn nhiều lý tưởng, thưa bà. Những người em gái nhỏ hậu phương đã là nơi chốn quay về của chúng tôi, như bóng mát trong trưa hè nắng cháy. Chúng tôi đã làm hết sức mình trong mọi hoàn cảnh. Ngày đó chúng tôi đã được tuyển chọn, sau khi tình nguyện vào quân đội. Chúng tôi đã có thể tìm cách trì hoãn hoặc tìm những việc làm ít nguy hiểm hơn. Ngay trong những năm sau nầy, chúng tôi có thể có thái độ thụ động hơn trong cuộc sống. Chúng tôi luôn tích cực và dấn thân, thưa bà, và ít khi chúng tôi ít khi có dịp sống cho riêng mình. Nhưng thôi, câu chuyện chưa thể kết thúc hôm nay được. Chiều đã buông xuống rồi, tôi xin đưa bà về. Mình sẽ còn gặp lại nhau.

Người đàn ông bước  tới sau lưng người đàn bà và trân trọng kéo ghế cho bà đứng dậy. Cổ chân người đàn bà thon nhỏ chưa phai hết nét thanh lịch của một thời son trẻ. Đôi chân đó đã có thể bước  một đêm đi vào lịch sử, nhưng tiếc thay trang sử đã dở dang. Bà lơ đãng đưa tay vuốt phẳng chiếc váy nhung màu huyết dụ che nửa đầu gối tròn. Người tình cựu phi công già giơ tay cho bà ta khoác và họ bước  qua khung cửa ra ngoài trong khi đèn đường vừa bật sáng...

Mục lục