Tweet
Giửa Dế và Người
Tưởng Năng Tiến
Giữa Dế và Người
Nhiệt độ thời tiết thay đổi đột ngột như thân nhiệt của một người mang bệnh sốt rét. Mới sáng bữa trước trời còn lành lạnh và nhạt nắng; qua sớm bữa sau nắng đã chuyển màu vàng sậm và trời thì hâm hấp nóng. Tới trưa thì nóng như hun. Tôi mở cửa bước vào xe mà tưởng như mình bước chân vô cái lò bánh mì.
Người dân bản xứ bỏ giầy, bỏ vớ, bỏ luôn quần trong, áo ngoài; họ chỉ còn đeo lại vài mảnh vải nhỏ xíu trên người, đi lơn tơn ở ngoài phố, gặp nhau họ chào hỏi hớn hở và gật gù nhận xét thú vị “’The summer’s coming !” Mùa hè thiệt sao ? Hè ở đâu mà tới một cái rào vậy kìa ? Có cái gì đột ngột, mới mẻ quá khiến cho một thằng dân ti nạn khó tránh được cái cảm gia’c ngỡ ngàng, xao động.
Tự nhiên tôi nghĩ đến cảnh một anh chồng, sống vào Thời Thượng Cổ; có sáng thức dậy, trước khi cầm giáo mác đi vào rừng, đứng tần ngần nhìn quanh quất đất trời một lát rồi quay vào nhà lay vai vợ: “Nè em, bắt đầu từ sáng nay là bước qua Thời Trung Cổ rồi đó nha, dậy sớm một bữa đi để đón chào một thời đại mới !” Nghĩ chơi và nói cho vui vậy chứ chưa chắc bất cứ cái gì mới đều được đón chào. Đôi khi căn nguyên của sự khó chịu, e đã nằm ngay ở chỗ mới mẽ đó. Tôi sinh trưởng trong một xã hội nông nghiệp. Tôi quen và ưa thích một nhịp sống chậm. Khi khổng khi không đời đẩy tôi vào đất lạ xứ người. Tôi trôi dạt đến những thành phố kỹ nghệ và đô thị hóa ở mức cao độ. Nơi đây sự mới mẻ có hoài hoài, mọi thay đổi đều đột ngột và nhanh chóng khiến tôi thấy mệt.
Mùa Hè xứ lạ không tới đơn thuần, giản dị với cái nhận xét: “’The summer’s coming !”. Nói tới cùng thì đủ thứ chuyện lôi thôi phiền phức khác. “Hàng mùa Đông bán ‘sale” hà rầm !”. Những món hàng được chụp hình mầu cẩn-thận, ghi giá biểu rõ ràng trên những tờ báo quảng cáo – không biết ở đâu – cứ rớt vô nhà đều đều. Bên cạnh hàng mùa Đông “sale” thắm thiết là y phục, giầy vớ và những đồ trang bị cần thiết cho mua Hè. Hàng mới thì không “sale” nhưng cũng “discount” dữ lắm !
Cái quần tắm giá thường tới bốn mười đồng; tự nhiên bớt còn có ba mươi đồng bạc. Không mua thiệt uổng hết sức. Cái áo choàng lông con gì đó, hồi mùa Đông bán tới ba trăm; bây giờ đại hạ giá còn có hai trăm. Hai trăm mỹ kim, sao rẻ rề và ít xịt hà! Tôi thiệt là đang sống ở một thời đại và một nơi mà ai ai cũng có quá nhiều cơ hội để tằn tiện và tiết giảm sự chi tiêu. Vậy mà, không hiểu tại sao, ai cũng mang công, mắc nợ. Có lẽ người ta không nên sống theo nhịp “sale” của thị trường. Kẹt nỗi cuộc đời nơi đây bị mấy thằng chó đẻ nào đó “set” như vậy rồi. Sức người có hạn. Khó ai “reset” được những gì đã “set”. Do vậy, thiên hạ cứ theo đó mà sống dở và chết dở. Tôi cũng đang dở sống, dở chết như hàng bao nhiêu thằng cha và con mẹ ngu ngốc khác ở quanh mình. Lâu lâu tôi cũng chợt – nhận ra rằng mình đang chết dần, chết mòn, chết lắng, chết thắm, chết dấm dúi và chết chắc ở nơi xa lạ này. Tôi cũng muốn phản kháng lắm nhưng không nổi. Tôi chỉ có được những phản ứng tiêu cực mà thôi.
Thỉnh thoảng tôi vẫn thường bỏ cái cuộc đời mình đang sống, con đường mình đang đi, nhẩy lên bờ lề ngồi. Tôi ngồi nghỉ một lát chớ không mệt tắc thở. Tôi thường ngồi hồi tưởng lại tuổi thơ của mình chơi. Cả đời tôi chỉ có những năm thơ ấu là coi được được…
Khi mà mùa hè bắt đầu ở nơi đây thì ở quê tôi mùa mưa đang đến, mưa đầu mùa. Mùa mưa có dế. Chao ơi, là dế ! Tôi nhắc đến tên loại dế và những kỷ niệm ấu thơ của mình mà thấy bâng khuâng buồn nhớ như nghe có ai nhắc đến tên một người tình lỡ, vào thuở đầu đời.
Sau một buổi chiều mưa thành phố tôi ở thường tươi mát như vừa được tưới, sạch sẽ như mới được lau. Tay cầm một cái hộp giấy, chân bước mải mê dọc theo những cột đèn, chăm chú cúi đầu tìm kiếm. Thoàng thấy một cái chấm đen nho nhỏ đang di động là tim lại đập hụt đi một nhịp, khấp khởi mừng thầm, hồi hộp, hớn hở chạy nhào người tới: một con dế mái ! Thiệt là thất vọng não nề và những cú thất vọng kiểu này có đều đều trong một đêm. Phải chịu khó đi hỏi, đi suốt đêm thì may ra mới tìm được một hai con dế trống.
Mà được đi như vậy là may đó nha. Đâu phải chiều nào trời cũng mưa. Chiều không mưa là tối không có dế bay. Có đi dọc theo một triệu cái cột đèn thì cũng chả tìm được một chú dế nào. Một buổi chiều không mưa, giữa những ngày mưa đầu mùa, là một đêm vất vả cho những mái đầu xanh vô tội. Thế nào rồi cũng phải kiếm chuyện để xin mẹ cho bằng được một đồng, mua nến. Sau đó, làm bộ xuống bếp đứng sớ rớ chơi; đợi đúng lúc không ai để ý là chớp cái hộp quẹt bỏ túi rồi len lén biến ra khỏi nhà giữa lúc đêm thâu.
Nơi đến thường là một cái vườn rau, nếu gần nhà không có cái vườn rau thì đành phiêu lưu vào bất cứ một cái cánh đồng cỏ nào. Tới nơi rồi là phải lắng tai nghe ngóng cho đúng hướng, bước lần dò thật êm, thật nhẹ. Chỉ cần hơi mạnh chân là con dế mất dạy im bặt tiếng liền. Lại phải ngồi xuống, ngồi yên một nơi, nín thở đợi chờ, chờ cho đến khi con dế tiếp tục phùng cánh gáy. Ước lượng khoảng cách, thẩm định vị trí xong, nhè nhẹ thắp nến lên, một thằng câm nến, một thằng quì nhào người xuống bụi cỏ, hai tay vạch bắt tìm kiếm May lắm thì mới lật được ngay chóc, bắt một cái dính liền, nếu không thì lại công toi !
Lỡ mà nhằm khi “gia đình có việc”. Bố mẹ khó khăn nghiêm khắc thấy rõ, đi đêm về là chắc chắn ăn đòn chứ chả có dọa dẫm lôi thôi gì cả. Kẹt vậy thì tôi đành phải bắt dế ban ngày – vô vọng hơn nhiều. Ban ngày dế ít khi gáy lắm. Tha thẩn hết gò này sang đồi khác, gặp cục đá bự nào cũng ráng lật, thấy bất cứ cái gì có thể che được một con dế đều bới ra, và năm thì mười họa tôi mới thấy được một con dế thiệt. Không có gì vất vả bằng đào bắt dế hàng.
Đất mềm thì cuốc. Cuốc ấm ớ đụng đâu cuốc đó thì chỉ toàn thấy đất. Cuốc lạng quạng thì đứt đầu con dế như không. Đất cứng thì chỉ có mỗi một cách chơi, đổ nước xuống hang. Hai ba thằng mở nút quần, thi nhau đái, đái hết, đái hết nước cũng chưa chắc đã ăn thua. Thường thì thế nào cũng phải chạy đôn chạy đáo tìm cho được năm mười lon sữa bò nước nữa đổ cho ngập miệng hang mới được; Tới đây rồi thì rắn cũng phải bò ra chứ đừng nói chi là dế.
Và đây cũng là lúc phiền hà. Cũng như cái chuyện người lớn làm cách mạng, trẻ con đi bắt dể phải tuyệt đối thân và tin nhau. Mọi giao hẹn chia chác đều phải phân định trước một cách rõ ràng. Nếu không thì lại xẩy ra chuyện oa xịt thằng này, nghỉ chơi thằng nọ, thanh trừng hàng ngũ hoài hoài. Nhiều thằng nhiều con thấy dế là tối cha nó mắt lại. Thế là dành giựt, mẻ đầu, u trán tùm lum Một con dế bắt được tại hang quí lắm chớ chơi sao. Chụp giựt lạng quạng nó còn có một giò thì có mà tiếc ngẩn người. Khi đã chụp dính con dế về phần mình rồi, hé hé ra coi, chi cần thấy nó đứt mẹ một cái râu là tôi cũng cảm thấy muốn đứt ruột.
Để có một con dế thực sự ngon lành thì điều kiện tiên quyết là phải cồ, giò cẳng chửng chạc, râu mắt, râu mép còn nguyên. Mùa dế chắc chắn sẽ sinh động và đầy đủ hơn nhiều khi sở hữu một con dế có đủ những tiêu chuẩn vừa kể.
Có vô số việc phải chăm lo và chăm lo một cách say mê thích thú. Trước hết là hộp đựng. Cái hộp bánh LU thấy thì tuyệt đẹp nhưng mà sợ là dế không thích lạnh. Hộp “fromage con bò cười” thì được quá, nhưng nếu có cái hộp “calcium corbière” thì được hơn nhiều. Rộng rãi và thoáng mát, nơi ẩn trú lý tưởng cho loài dế. Bên trên đục chừng mươi, mười lắm lỗ cho dế thở. Ở dưới rải một lớp đất mỏng cho có hơi đất. Tất nhiên là thằng nào ngu lắm mới quên cho vào đó một hai cọng giá hay một cuống xà lách thật non và thật tươi. Đừng có cho dế ăn cơm, bụng nó sẽ dài ra và mau biến thành sâu rọm !
Một mùa hè mà bắt được chừng hai ba trự dế nhứt xóm thì sách vở coi như là tôi vứt. Có ráng tới trường thì chỉ là để chờ giờ ra chơi. Đá dế. Đá cho nó đã. Đá dế phục thù. Thù hằn có đâu từ mùa dế trước khi mà mình không có cái may mắn bắt được một con dế ngon lành như hiện tại.
Mỗi đêm trước khi đi vào giấc ngủ, hồi tưởng lại những pha gay cấn nhất trong ngày mà còn thấy đã. Con dế mình càng rộng, đi sát đất, thúc mạnh, nghiến dai, quay mình lẹ như chớp. Bảnh cỡ đó lấy cái gì ra mà không ăn con nhà người ta. Sáng sớm thức dậy đã nghe tiếng gáy vang dưới chân giường. Lại một ngày hạnh phúc nữa.
Hạnh phúc ở đâu ra mà dễ dàng và lảng xẹt vậy trời. Mà có liền liền nữa chớ. Năm nào mà không có mùa dế. Năm nào mà thiếu mùa nuôi chim nuôi cá. Thiệt là quanh năm ăn chơi mệt nghỉ. Phải chi người ta nhỏ hoài thì đâu có ai ngán cái kiếp người. Nhưng mà đâu có như vậy được. Tự nhiên là con người cứ lớn ào ào dù chắc thiệt tình là không ai thích. Và khi đã lớn là tuổi thơ giã từ cuộc đời. Tuổi thơ ra đi mang theo hết cả dế, chim, diều, cá và hàng ngàn thứ đồ chơi tuyệt vời khác.
Tôi đi một cái rột từ tuổi thơ đến tuổi già. Tôi không có tuổi trẻ nên không biết cái tuổi trẻ đầy đủ trọn vẹn an bình – thực tình – nó ra sao ? Tuổi trẻ của tôi và những thằng như tôi chỉ có những phản ứng hóa học trừu tượng; những công thức toán khô khan mà chúng tôi phải ráng nuốt sống để đi thi; chỉ có những ngày quân trường đổ mồ hôi, chiến trường lai láng máu. Giữa những khoảng thời gian khó sống này là những khoảng trống nằm thoi thóp trong những căn phòng ngủ rẻ tiền với rượu, với cần sa, ma túy và gái điếm rồi cái thứ tuổi trẻ xa lạ này chấm dứt trong một trại tù binh !
Trại tù binh hay trại cải tạo thì thôi hết nói. Ở đây thì không có tuổi cũng không có tên. Tên tuổi làm gì ở một nơi mà người ta cố ép con người thành những con vật đói. Hú vía là tôi đã chạy thoát khỏi nơi đó. Rồi tưởng sao ? Bây giờ thì tôi sa lầy nơi góc bể chân trời. Cái vũng lầy này coi bộ không dễ dẫy và không dễ thoát. Phần đời còn lại chắc cũng cầm bằng như nước chảy hoa trôi. Thôi, kệ mẹ nó muốn tới đâu thì tới. Thiệt uổng là đời người chỉ cuốn tới chứ không có cái vụ de lui; nếu không, tôi đã trở lại quãng đời thơ ấu của mình rồi.
Tuổi thơ – trời ơi – tôi biết tìm nó ở đâu bây giờ. Những con dế ấu thời thì lại càng biệt vô âm tín. Sống ở một thành phố kỹ nghệ nhìn đâu đâu cũng toàn thấy nhựa đường và ciment thì tìm đâu cho ra con dế. Ráng lắm thì cũng chỉ thấy được con dán mà thôi. Mà dán – nói thiệt – hồi nhỏ tới giờ tôi không hề giao du với cái con vật kỳ cục này. Nó làm phiền người ta chết mẹ.
Thôi cũng đành. Adieu con dế !
Vậy mà có bữa con dế trở lại. Nó trở lại một cách bất ngờ và thảm hại ! Bữa đó tôi đang ngồi đọc báo chợt nghe mấy đứa nhỏ la hét rầm nhà:
– Oh, my God. Look at this ?
– What is it ?
– I don’t know, take a look.
Tôi đưa mắt nhìn: một con dế – dế than đàng hoàng – đang bò giữa nhà. Chỗ ở của con dế là một thảm cỏ chứ không phải là một cái thảm len xù lông như thế này. Tôi nhìn thấy nó bò lồm cồm mà muốn rơi nước mắt. Hai đưa cháu tôi thì tiếp tục vừa đi quanh con dế vừa reo hò kinh ngạc. Nếu tự dưng mà tụi nhỏ thấy thằng cha “Superman” và con mẹ “Wonder Woman” đứng sừng sững ở giữa nhà thì chắc chắn tụi nó không đến nỗi kinh ngạc như vậy.
Nhiều lắm tụi nó chỉ thốt lên “That’s great” hay “That’s wonderful”. Còn trong trường hợp này thì khác.
– Kill it, it looks dirty.
– No, let it be, it looks funny.
– Stupid, it is dangerous one; it will bite you. Destroy it.
Tôi chưa bao giờ thấy giận hai đứa cháu mồ côi của mình như lúc đó. Tôi lừ mắt nhìn chúng rồi lặng lẽ đi đến gần bên con dế. Tôi bốc nhẹ cho nó nằm gọn trong lòng bàn tay rồi mở hé cửa sổ thả nó ra bên ngoài: “Adieu mày dế ơi. Tao đã ba mươi tuổi mẹ nó rồi. Tao đã đứng bên này bóng ngả của cái cuộc đời chó đẻ này. Tao đã xài sạch bách tuổi thơ cũng như tuổi trẻ của mình. Từ đây và mãi mãi về sau, tao chả còn một khoảng trống nào trong đời để dành cho mày nữa !”.
Hai đứa nhỏ cứ tiếp tục lao nhao bàn tán về con dế bằng tiếng Mỹ. Bất ngờ tôi tát cho mỗi thằng một cái nẩy lửa. Hai đứa bé đau đớn ôm mặt, sững sờ một lát rồi mới chạy vô phòng nằm khóc. Lần đầu tiên tụi nó ăn đòn, đòn đau, oan ức và không biết tại sao. Tôi ngồi phịch xuống ghế thẫn thờ. Tôi nghĩ đến cuộc đời của ba cậu cháu tôi mà muốn khóc.
Hai thằng bé chưa hoàn toàn thực sự mồ côi nhưng cũng coi như đã. Thằng anh rể của tôi vẫn còn ở trại “học tập”. Chị tôi không biết nghe đứa ngu nào xúi, bán nhà cửa, bán hết những gì nó có, gom góp của cải gửi hai đứa nhỏ đi vượt biển, “để tụi nó còn có tương lai”. Nó chỉ giữ lại bên mình một đứa con gái đề “an ủi và giúp đỡ mẹ trong khi đợi bố chúng nó được trở về”. Thằng anh tôi đi biệt tăm muốn gần một chục năm rồi mà meng có thấy về. Rồi những thằng cầm quyền ở quê hương tôi hiện giờ đày con chị tôi đi vùng kinh tế mới. Nó dắt đứa con tới đó, túi không có một cắc. Những gì bán được nó đã bán hết rồi để nộp tiền cho con đăng ký vượt biển chung với người ta. Những gì không bán được hoặc chưa bán kịp thì nhà nước tịch thu luôn.
Tôi chả bao giờ dám nghĩ xem con chị tôi lay hoay xoay trở thế nào ở nơi gọi là vùng kinh tế mới. Việc duy nhất mà tôi làm được cho nó là gửi quà. Ở vùng kinh tế mới nhà không có số nên những gói quà phải được gửi qua tên tuổi của một vài người thân đang sống ở thành phố. Qua gửi về – đã đành là – gói đến gói không. Và ngay cả may mà nó đến được tay người nhận họ cũng không có vẻ gì muốn chuyển lại cho con chị của tôi. Họ cũng cần và cũng thiếu thốn quá mà ! Chuyện tinh thần cốt nhục ở quê hương tôi bây giờ nói ra rất não lòng xót ruột.
Chị tôi đành là bỏ mặc đứa con ở nhà để chạy xuôi chạy ngược lên xuống tới lui nơi thành phố. Nó chầu chực để xem những người thân có nhận lãnh được gì do tôi gửi không ? Nếu được thì thường người ta cũng chia cho nó một phần. Và phần được chia này sẽ được chia nhỏ lại thêm một lần nữa cho những ông bà viên chức cách mạng địa phương ở vùng kinh tế mới để họ cấp phép cho chị tôi đi lên thành phố.
Cái chuyện tôi tiếp tế hàng tháng cho con chị tôi lôi thôi thê thảm như vậy đó. Tôi biết vậy chứ nhưng cũng đành phải cắn răng. Tôi cắn răng bỏ mặc hai thằng cháu nhỏ cho nhà trẻ, cho trường học, cho cái ti vi để cặm cụi đi làm kiếm tiền mua quà gửi đi hàng tháng. Gửi được càng nhiều càng tốt. Gửi nhiều thì con chị tôi có nhiều hy vọng được chia hơn. Phần dư lại cho ai mà không được; cũng toàn là những người thân, những đồng bào khổn khổ của tôi hết trơn mà.
Tôi tưởng như vậy là cũng xong chuyện vậy ma chuyện cũng không xong. Cái thư tôi vừa nhận được tuần trước chị tôi báo tin đứa cháu gái đã mất:
“Chị bận về Sài Gòn nhận qua của cậu gửi nên phải để cháu ở nhà một mình. Đi hai mẹ con rất tốn kém mà lại khổ thân cháu nữa đi phải chờ đợi lâu lắm mới kiếm được một cái vé xe, rồi chuyện chen lấn trên xe cũng khổ nữa. Chị bị kẹt xe, về chậm vài ngày theo dự tính. Ở nhà, vì đói cháu nó vác cuốc ra đồng để đào mót khoai về luộc và đào dế để nướng ăn. Bình thường ngay có khi có chị ở nhà những lúc đói quá hai mẹ con vẫn thường làm như vậy. Lần này, chẳng may, cháu nó cuốc nhầm hang rắn mai gầm…”
“Cháu chết rồi nghĩ cũng là một điều may. Chị không muốn kéo đời cái kiếp đọa đầy cho cả hai mẹ con nữa. Chị sẽ tìm cách giải quyết đời mình cho trọn nghĩa với anh và như vậy cũng sẽ nhẹ gánh và đỡ khổ thân em, đừng bận tâm gì về anh chị ở đây nữa. Em cố quên chị đi để sống cuộc đời nơi đó cho đầy đủ và ý nghĩa hơn. Lo cho hai cháu nên người là chị đội ơn em lắm rồi.
“Điều quan trọng là em phải luôn luôn nhắc nhở cho hai cháu biết rằng cả gia đình và cả dân tộc của hai đứa đang bị bức tử, và chúng nó có bổn phận phải báo thù bằng mọi giá…”
Tôi không thể ngờ được rằng lại có lúc chị tôi gửi cho tôi một cái thơ tuyệt mạng với giọng điệu ngôn ngữ của một người đang hấp hối trong một trại tập trung của Đức Quốc Xã như vậy.
Chao ôi ! Tôi nhìn con chị mình sắp chết mà bứt rứt. Nó phải chết thì đúng rồi. Ở một nơi như vậy thì ai mà sống nổi nhưng mà tôi làm được gì cho những lời trân trối căm hận chí tình của nó đây !?
Mong gì hai thằng cháu của tôi sẽ nên người. Một đứa bé không nhận diện nổi một con dế, không nói được tiếng mẹ đẻ của mình nữa thì hư người, hư đời là cầm chắc, nên sao nổi ? Và sự thể đến như vậy thì làm sao để tụi nó nhớ đến quê hương, nhớ đến một mối hận của cả dân tộc cần phải được rửa sạch bằng máu.
Mà đâu có riêng gì một mình tôi buông xuôi rời rả và hai thằng cháu tôi trốc gốc lai căng. Gần như toàn thể những đồng bao lưu lạc của tôi đều sống như vậy hết trơn mới là chểt cha chớ. Con người – không chừng – chỉ là những sinh vật được cho ăn no và ngủ ấm là êm chuyện và hết chuyện.
Tôi nghĩ rằng Thượng Đế (nếu có – mà chắc là hổng có đâu) thì ngài phải lo “design” lại loài dế. Cần phải có những con dế to mập nhiều thịt và sinh sống sao để cho những đứa bé khốn khổ dễ dàng bắt được, nướng ăn cho đỡ đói mà khỏi bị rắn mai gầm cắn chết oan mạng. Cũng cần có những con dế thích hợp cho những đứa nhỏ sống quanh quẩn trong những nơi đô thị và kỹ nghệ hóa bắt chơi. Cứ để cho tụi nó chơi với những thằng “robot” những thằng “batman”, “spiderman” hoài thì cũng kẹt.
Mà Thượng Đế sợ là “design” ra quá nhiều loài dế mất công thì nên “design” lại cái sinh vật có tên gọi là người. Chúng ta chắc cần phải có một loài người khác biết tổ chức đời sống một cách khôn ngoan và nhân bản hơn ở khắp mọi nơi.
TƯỞNG NĂNG TIẾN
(trích “Đất Lạ”. Hương Quê xuất bản 1984)
Tưởng Năng Tiến
Giữa Dế và Người
Nhiệt độ thời tiết thay đổi đột ngột như thân nhiệt của một người mang bệnh sốt rét. Mới sáng bữa trước trời còn lành lạnh và nhạt nắng; qua sớm bữa sau nắng đã chuyển màu vàng sậm và trời thì hâm hấp nóng. Tới trưa thì nóng như hun. Tôi mở cửa bước vào xe mà tưởng như mình bước chân vô cái lò bánh mì.
Người dân bản xứ bỏ giầy, bỏ vớ, bỏ luôn quần trong, áo ngoài; họ chỉ còn đeo lại vài mảnh vải nhỏ xíu trên người, đi lơn tơn ở ngoài phố, gặp nhau họ chào hỏi hớn hở và gật gù nhận xét thú vị “’The summer’s coming !” Mùa hè thiệt sao ? Hè ở đâu mà tới một cái rào vậy kìa ? Có cái gì đột ngột, mới mẻ quá khiến cho một thằng dân ti nạn khó tránh được cái cảm gia’c ngỡ ngàng, xao động.
Tự nhiên tôi nghĩ đến cảnh một anh chồng, sống vào Thời Thượng Cổ; có sáng thức dậy, trước khi cầm giáo mác đi vào rừng, đứng tần ngần nhìn quanh quất đất trời một lát rồi quay vào nhà lay vai vợ: “Nè em, bắt đầu từ sáng nay là bước qua Thời Trung Cổ rồi đó nha, dậy sớm một bữa đi để đón chào một thời đại mới !” Nghĩ chơi và nói cho vui vậy chứ chưa chắc bất cứ cái gì mới đều được đón chào. Đôi khi căn nguyên của sự khó chịu, e đã nằm ngay ở chỗ mới mẽ đó. Tôi sinh trưởng trong một xã hội nông nghiệp. Tôi quen và ưa thích một nhịp sống chậm. Khi khổng khi không đời đẩy tôi vào đất lạ xứ người. Tôi trôi dạt đến những thành phố kỹ nghệ và đô thị hóa ở mức cao độ. Nơi đây sự mới mẻ có hoài hoài, mọi thay đổi đều đột ngột và nhanh chóng khiến tôi thấy mệt.
Mùa Hè xứ lạ không tới đơn thuần, giản dị với cái nhận xét: “’The summer’s coming !”. Nói tới cùng thì đủ thứ chuyện lôi thôi phiền phức khác. “Hàng mùa Đông bán ‘sale” hà rầm !”. Những món hàng được chụp hình mầu cẩn-thận, ghi giá biểu rõ ràng trên những tờ báo quảng cáo – không biết ở đâu – cứ rớt vô nhà đều đều. Bên cạnh hàng mùa Đông “sale” thắm thiết là y phục, giầy vớ và những đồ trang bị cần thiết cho mua Hè. Hàng mới thì không “sale” nhưng cũng “discount” dữ lắm !
Cái quần tắm giá thường tới bốn mười đồng; tự nhiên bớt còn có ba mươi đồng bạc. Không mua thiệt uổng hết sức. Cái áo choàng lông con gì đó, hồi mùa Đông bán tới ba trăm; bây giờ đại hạ giá còn có hai trăm. Hai trăm mỹ kim, sao rẻ rề và ít xịt hà! Tôi thiệt là đang sống ở một thời đại và một nơi mà ai ai cũng có quá nhiều cơ hội để tằn tiện và tiết giảm sự chi tiêu. Vậy mà, không hiểu tại sao, ai cũng mang công, mắc nợ. Có lẽ người ta không nên sống theo nhịp “sale” của thị trường. Kẹt nỗi cuộc đời nơi đây bị mấy thằng chó đẻ nào đó “set” như vậy rồi. Sức người có hạn. Khó ai “reset” được những gì đã “set”. Do vậy, thiên hạ cứ theo đó mà sống dở và chết dở. Tôi cũng đang dở sống, dở chết như hàng bao nhiêu thằng cha và con mẹ ngu ngốc khác ở quanh mình. Lâu lâu tôi cũng chợt – nhận ra rằng mình đang chết dần, chết mòn, chết lắng, chết thắm, chết dấm dúi và chết chắc ở nơi xa lạ này. Tôi cũng muốn phản kháng lắm nhưng không nổi. Tôi chỉ có được những phản ứng tiêu cực mà thôi.
Thỉnh thoảng tôi vẫn thường bỏ cái cuộc đời mình đang sống, con đường mình đang đi, nhẩy lên bờ lề ngồi. Tôi ngồi nghỉ một lát chớ không mệt tắc thở. Tôi thường ngồi hồi tưởng lại tuổi thơ của mình chơi. Cả đời tôi chỉ có những năm thơ ấu là coi được được…
Khi mà mùa hè bắt đầu ở nơi đây thì ở quê tôi mùa mưa đang đến, mưa đầu mùa. Mùa mưa có dế. Chao ơi, là dế ! Tôi nhắc đến tên loại dế và những kỷ niệm ấu thơ của mình mà thấy bâng khuâng buồn nhớ như nghe có ai nhắc đến tên một người tình lỡ, vào thuở đầu đời.
Sau một buổi chiều mưa thành phố tôi ở thường tươi mát như vừa được tưới, sạch sẽ như mới được lau. Tay cầm một cái hộp giấy, chân bước mải mê dọc theo những cột đèn, chăm chú cúi đầu tìm kiếm. Thoàng thấy một cái chấm đen nho nhỏ đang di động là tim lại đập hụt đi một nhịp, khấp khởi mừng thầm, hồi hộp, hớn hở chạy nhào người tới: một con dế mái ! Thiệt là thất vọng não nề và những cú thất vọng kiểu này có đều đều trong một đêm. Phải chịu khó đi hỏi, đi suốt đêm thì may ra mới tìm được một hai con dế trống.
Mà được đi như vậy là may đó nha. Đâu phải chiều nào trời cũng mưa. Chiều không mưa là tối không có dế bay. Có đi dọc theo một triệu cái cột đèn thì cũng chả tìm được một chú dế nào. Một buổi chiều không mưa, giữa những ngày mưa đầu mùa, là một đêm vất vả cho những mái đầu xanh vô tội. Thế nào rồi cũng phải kiếm chuyện để xin mẹ cho bằng được một đồng, mua nến. Sau đó, làm bộ xuống bếp đứng sớ rớ chơi; đợi đúng lúc không ai để ý là chớp cái hộp quẹt bỏ túi rồi len lén biến ra khỏi nhà giữa lúc đêm thâu.
Nơi đến thường là một cái vườn rau, nếu gần nhà không có cái vườn rau thì đành phiêu lưu vào bất cứ một cái cánh đồng cỏ nào. Tới nơi rồi là phải lắng tai nghe ngóng cho đúng hướng, bước lần dò thật êm, thật nhẹ. Chỉ cần hơi mạnh chân là con dế mất dạy im bặt tiếng liền. Lại phải ngồi xuống, ngồi yên một nơi, nín thở đợi chờ, chờ cho đến khi con dế tiếp tục phùng cánh gáy. Ước lượng khoảng cách, thẩm định vị trí xong, nhè nhẹ thắp nến lên, một thằng câm nến, một thằng quì nhào người xuống bụi cỏ, hai tay vạch bắt tìm kiếm May lắm thì mới lật được ngay chóc, bắt một cái dính liền, nếu không thì lại công toi !
Lỡ mà nhằm khi “gia đình có việc”. Bố mẹ khó khăn nghiêm khắc thấy rõ, đi đêm về là chắc chắn ăn đòn chứ chả có dọa dẫm lôi thôi gì cả. Kẹt vậy thì tôi đành phải bắt dế ban ngày – vô vọng hơn nhiều. Ban ngày dế ít khi gáy lắm. Tha thẩn hết gò này sang đồi khác, gặp cục đá bự nào cũng ráng lật, thấy bất cứ cái gì có thể che được một con dế đều bới ra, và năm thì mười họa tôi mới thấy được một con dế thiệt. Không có gì vất vả bằng đào bắt dế hàng.
Đất mềm thì cuốc. Cuốc ấm ớ đụng đâu cuốc đó thì chỉ toàn thấy đất. Cuốc lạng quạng thì đứt đầu con dế như không. Đất cứng thì chỉ có mỗi một cách chơi, đổ nước xuống hang. Hai ba thằng mở nút quần, thi nhau đái, đái hết, đái hết nước cũng chưa chắc đã ăn thua. Thường thì thế nào cũng phải chạy đôn chạy đáo tìm cho được năm mười lon sữa bò nước nữa đổ cho ngập miệng hang mới được; Tới đây rồi thì rắn cũng phải bò ra chứ đừng nói chi là dế.
Và đây cũng là lúc phiền hà. Cũng như cái chuyện người lớn làm cách mạng, trẻ con đi bắt dể phải tuyệt đối thân và tin nhau. Mọi giao hẹn chia chác đều phải phân định trước một cách rõ ràng. Nếu không thì lại xẩy ra chuyện oa xịt thằng này, nghỉ chơi thằng nọ, thanh trừng hàng ngũ hoài hoài. Nhiều thằng nhiều con thấy dế là tối cha nó mắt lại. Thế là dành giựt, mẻ đầu, u trán tùm lum Một con dế bắt được tại hang quí lắm chớ chơi sao. Chụp giựt lạng quạng nó còn có một giò thì có mà tiếc ngẩn người. Khi đã chụp dính con dế về phần mình rồi, hé hé ra coi, chi cần thấy nó đứt mẹ một cái râu là tôi cũng cảm thấy muốn đứt ruột.
Để có một con dế thực sự ngon lành thì điều kiện tiên quyết là phải cồ, giò cẳng chửng chạc, râu mắt, râu mép còn nguyên. Mùa dế chắc chắn sẽ sinh động và đầy đủ hơn nhiều khi sở hữu một con dế có đủ những tiêu chuẩn vừa kể.
Có vô số việc phải chăm lo và chăm lo một cách say mê thích thú. Trước hết là hộp đựng. Cái hộp bánh LU thấy thì tuyệt đẹp nhưng mà sợ là dế không thích lạnh. Hộp “fromage con bò cười” thì được quá, nhưng nếu có cái hộp “calcium corbière” thì được hơn nhiều. Rộng rãi và thoáng mát, nơi ẩn trú lý tưởng cho loài dế. Bên trên đục chừng mươi, mười lắm lỗ cho dế thở. Ở dưới rải một lớp đất mỏng cho có hơi đất. Tất nhiên là thằng nào ngu lắm mới quên cho vào đó một hai cọng giá hay một cuống xà lách thật non và thật tươi. Đừng có cho dế ăn cơm, bụng nó sẽ dài ra và mau biến thành sâu rọm !
Một mùa hè mà bắt được chừng hai ba trự dế nhứt xóm thì sách vở coi như là tôi vứt. Có ráng tới trường thì chỉ là để chờ giờ ra chơi. Đá dế. Đá cho nó đã. Đá dế phục thù. Thù hằn có đâu từ mùa dế trước khi mà mình không có cái may mắn bắt được một con dế ngon lành như hiện tại.
Mỗi đêm trước khi đi vào giấc ngủ, hồi tưởng lại những pha gay cấn nhất trong ngày mà còn thấy đã. Con dế mình càng rộng, đi sát đất, thúc mạnh, nghiến dai, quay mình lẹ như chớp. Bảnh cỡ đó lấy cái gì ra mà không ăn con nhà người ta. Sáng sớm thức dậy đã nghe tiếng gáy vang dưới chân giường. Lại một ngày hạnh phúc nữa.
Hạnh phúc ở đâu ra mà dễ dàng và lảng xẹt vậy trời. Mà có liền liền nữa chớ. Năm nào mà không có mùa dế. Năm nào mà thiếu mùa nuôi chim nuôi cá. Thiệt là quanh năm ăn chơi mệt nghỉ. Phải chi người ta nhỏ hoài thì đâu có ai ngán cái kiếp người. Nhưng mà đâu có như vậy được. Tự nhiên là con người cứ lớn ào ào dù chắc thiệt tình là không ai thích. Và khi đã lớn là tuổi thơ giã từ cuộc đời. Tuổi thơ ra đi mang theo hết cả dế, chim, diều, cá và hàng ngàn thứ đồ chơi tuyệt vời khác.
Tôi đi một cái rột từ tuổi thơ đến tuổi già. Tôi không có tuổi trẻ nên không biết cái tuổi trẻ đầy đủ trọn vẹn an bình – thực tình – nó ra sao ? Tuổi trẻ của tôi và những thằng như tôi chỉ có những phản ứng hóa học trừu tượng; những công thức toán khô khan mà chúng tôi phải ráng nuốt sống để đi thi; chỉ có những ngày quân trường đổ mồ hôi, chiến trường lai láng máu. Giữa những khoảng thời gian khó sống này là những khoảng trống nằm thoi thóp trong những căn phòng ngủ rẻ tiền với rượu, với cần sa, ma túy và gái điếm rồi cái thứ tuổi trẻ xa lạ này chấm dứt trong một trại tù binh !
Trại tù binh hay trại cải tạo thì thôi hết nói. Ở đây thì không có tuổi cũng không có tên. Tên tuổi làm gì ở một nơi mà người ta cố ép con người thành những con vật đói. Hú vía là tôi đã chạy thoát khỏi nơi đó. Rồi tưởng sao ? Bây giờ thì tôi sa lầy nơi góc bể chân trời. Cái vũng lầy này coi bộ không dễ dẫy và không dễ thoát. Phần đời còn lại chắc cũng cầm bằng như nước chảy hoa trôi. Thôi, kệ mẹ nó muốn tới đâu thì tới. Thiệt uổng là đời người chỉ cuốn tới chứ không có cái vụ de lui; nếu không, tôi đã trở lại quãng đời thơ ấu của mình rồi.
Tuổi thơ – trời ơi – tôi biết tìm nó ở đâu bây giờ. Những con dế ấu thời thì lại càng biệt vô âm tín. Sống ở một thành phố kỹ nghệ nhìn đâu đâu cũng toàn thấy nhựa đường và ciment thì tìm đâu cho ra con dế. Ráng lắm thì cũng chỉ thấy được con dán mà thôi. Mà dán – nói thiệt – hồi nhỏ tới giờ tôi không hề giao du với cái con vật kỳ cục này. Nó làm phiền người ta chết mẹ.
Thôi cũng đành. Adieu con dế !
Vậy mà có bữa con dế trở lại. Nó trở lại một cách bất ngờ và thảm hại ! Bữa đó tôi đang ngồi đọc báo chợt nghe mấy đứa nhỏ la hét rầm nhà:
– Oh, my God. Look at this ?
– What is it ?
– I don’t know, take a look.
Tôi đưa mắt nhìn: một con dế – dế than đàng hoàng – đang bò giữa nhà. Chỗ ở của con dế là một thảm cỏ chứ không phải là một cái thảm len xù lông như thế này. Tôi nhìn thấy nó bò lồm cồm mà muốn rơi nước mắt. Hai đưa cháu tôi thì tiếp tục vừa đi quanh con dế vừa reo hò kinh ngạc. Nếu tự dưng mà tụi nhỏ thấy thằng cha “Superman” và con mẹ “Wonder Woman” đứng sừng sững ở giữa nhà thì chắc chắn tụi nó không đến nỗi kinh ngạc như vậy.
Nhiều lắm tụi nó chỉ thốt lên “That’s great” hay “That’s wonderful”. Còn trong trường hợp này thì khác.
– Kill it, it looks dirty.
– No, let it be, it looks funny.
– Stupid, it is dangerous one; it will bite you. Destroy it.
Tôi chưa bao giờ thấy giận hai đứa cháu mồ côi của mình như lúc đó. Tôi lừ mắt nhìn chúng rồi lặng lẽ đi đến gần bên con dế. Tôi bốc nhẹ cho nó nằm gọn trong lòng bàn tay rồi mở hé cửa sổ thả nó ra bên ngoài: “Adieu mày dế ơi. Tao đã ba mươi tuổi mẹ nó rồi. Tao đã đứng bên này bóng ngả của cái cuộc đời chó đẻ này. Tao đã xài sạch bách tuổi thơ cũng như tuổi trẻ của mình. Từ đây và mãi mãi về sau, tao chả còn một khoảng trống nào trong đời để dành cho mày nữa !”.
Hai đứa nhỏ cứ tiếp tục lao nhao bàn tán về con dế bằng tiếng Mỹ. Bất ngờ tôi tát cho mỗi thằng một cái nẩy lửa. Hai đứa bé đau đớn ôm mặt, sững sờ một lát rồi mới chạy vô phòng nằm khóc. Lần đầu tiên tụi nó ăn đòn, đòn đau, oan ức và không biết tại sao. Tôi ngồi phịch xuống ghế thẫn thờ. Tôi nghĩ đến cuộc đời của ba cậu cháu tôi mà muốn khóc.
Hai thằng bé chưa hoàn toàn thực sự mồ côi nhưng cũng coi như đã. Thằng anh rể của tôi vẫn còn ở trại “học tập”. Chị tôi không biết nghe đứa ngu nào xúi, bán nhà cửa, bán hết những gì nó có, gom góp của cải gửi hai đứa nhỏ đi vượt biển, “để tụi nó còn có tương lai”. Nó chỉ giữ lại bên mình một đứa con gái đề “an ủi và giúp đỡ mẹ trong khi đợi bố chúng nó được trở về”. Thằng anh tôi đi biệt tăm muốn gần một chục năm rồi mà meng có thấy về. Rồi những thằng cầm quyền ở quê hương tôi hiện giờ đày con chị tôi đi vùng kinh tế mới. Nó dắt đứa con tới đó, túi không có một cắc. Những gì bán được nó đã bán hết rồi để nộp tiền cho con đăng ký vượt biển chung với người ta. Những gì không bán được hoặc chưa bán kịp thì nhà nước tịch thu luôn.
Tôi chả bao giờ dám nghĩ xem con chị tôi lay hoay xoay trở thế nào ở nơi gọi là vùng kinh tế mới. Việc duy nhất mà tôi làm được cho nó là gửi quà. Ở vùng kinh tế mới nhà không có số nên những gói quà phải được gửi qua tên tuổi của một vài người thân đang sống ở thành phố. Qua gửi về – đã đành là – gói đến gói không. Và ngay cả may mà nó đến được tay người nhận họ cũng không có vẻ gì muốn chuyển lại cho con chị của tôi. Họ cũng cần và cũng thiếu thốn quá mà ! Chuyện tinh thần cốt nhục ở quê hương tôi bây giờ nói ra rất não lòng xót ruột.
Chị tôi đành là bỏ mặc đứa con ở nhà để chạy xuôi chạy ngược lên xuống tới lui nơi thành phố. Nó chầu chực để xem những người thân có nhận lãnh được gì do tôi gửi không ? Nếu được thì thường người ta cũng chia cho nó một phần. Và phần được chia này sẽ được chia nhỏ lại thêm một lần nữa cho những ông bà viên chức cách mạng địa phương ở vùng kinh tế mới để họ cấp phép cho chị tôi đi lên thành phố.
Cái chuyện tôi tiếp tế hàng tháng cho con chị tôi lôi thôi thê thảm như vậy đó. Tôi biết vậy chứ nhưng cũng đành phải cắn răng. Tôi cắn răng bỏ mặc hai thằng cháu nhỏ cho nhà trẻ, cho trường học, cho cái ti vi để cặm cụi đi làm kiếm tiền mua quà gửi đi hàng tháng. Gửi được càng nhiều càng tốt. Gửi nhiều thì con chị tôi có nhiều hy vọng được chia hơn. Phần dư lại cho ai mà không được; cũng toàn là những người thân, những đồng bào khổn khổ của tôi hết trơn mà.
Tôi tưởng như vậy là cũng xong chuyện vậy ma chuyện cũng không xong. Cái thư tôi vừa nhận được tuần trước chị tôi báo tin đứa cháu gái đã mất:
“Chị bận về Sài Gòn nhận qua của cậu gửi nên phải để cháu ở nhà một mình. Đi hai mẹ con rất tốn kém mà lại khổ thân cháu nữa đi phải chờ đợi lâu lắm mới kiếm được một cái vé xe, rồi chuyện chen lấn trên xe cũng khổ nữa. Chị bị kẹt xe, về chậm vài ngày theo dự tính. Ở nhà, vì đói cháu nó vác cuốc ra đồng để đào mót khoai về luộc và đào dế để nướng ăn. Bình thường ngay có khi có chị ở nhà những lúc đói quá hai mẹ con vẫn thường làm như vậy. Lần này, chẳng may, cháu nó cuốc nhầm hang rắn mai gầm…”
“Cháu chết rồi nghĩ cũng là một điều may. Chị không muốn kéo đời cái kiếp đọa đầy cho cả hai mẹ con nữa. Chị sẽ tìm cách giải quyết đời mình cho trọn nghĩa với anh và như vậy cũng sẽ nhẹ gánh và đỡ khổ thân em, đừng bận tâm gì về anh chị ở đây nữa. Em cố quên chị đi để sống cuộc đời nơi đó cho đầy đủ và ý nghĩa hơn. Lo cho hai cháu nên người là chị đội ơn em lắm rồi.
“Điều quan trọng là em phải luôn luôn nhắc nhở cho hai cháu biết rằng cả gia đình và cả dân tộc của hai đứa đang bị bức tử, và chúng nó có bổn phận phải báo thù bằng mọi giá…”
Tôi không thể ngờ được rằng lại có lúc chị tôi gửi cho tôi một cái thơ tuyệt mạng với giọng điệu ngôn ngữ của một người đang hấp hối trong một trại tập trung của Đức Quốc Xã như vậy.
Chao ôi ! Tôi nhìn con chị mình sắp chết mà bứt rứt. Nó phải chết thì đúng rồi. Ở một nơi như vậy thì ai mà sống nổi nhưng mà tôi làm được gì cho những lời trân trối căm hận chí tình của nó đây !?
Mong gì hai thằng cháu của tôi sẽ nên người. Một đứa bé không nhận diện nổi một con dế, không nói được tiếng mẹ đẻ của mình nữa thì hư người, hư đời là cầm chắc, nên sao nổi ? Và sự thể đến như vậy thì làm sao để tụi nó nhớ đến quê hương, nhớ đến một mối hận của cả dân tộc cần phải được rửa sạch bằng máu.
Mà đâu có riêng gì một mình tôi buông xuôi rời rả và hai thằng cháu tôi trốc gốc lai căng. Gần như toàn thể những đồng bao lưu lạc của tôi đều sống như vậy hết trơn mới là chểt cha chớ. Con người – không chừng – chỉ là những sinh vật được cho ăn no và ngủ ấm là êm chuyện và hết chuyện.
Tôi nghĩ rằng Thượng Đế (nếu có – mà chắc là hổng có đâu) thì ngài phải lo “design” lại loài dế. Cần phải có những con dế to mập nhiều thịt và sinh sống sao để cho những đứa bé khốn khổ dễ dàng bắt được, nướng ăn cho đỡ đói mà khỏi bị rắn mai gầm cắn chết oan mạng. Cũng cần có những con dế thích hợp cho những đứa nhỏ sống quanh quẩn trong những nơi đô thị và kỹ nghệ hóa bắt chơi. Cứ để cho tụi nó chơi với những thằng “robot” những thằng “batman”, “spiderman” hoài thì cũng kẹt.
Mà Thượng Đế sợ là “design” ra quá nhiều loài dế mất công thì nên “design” lại cái sinh vật có tên gọi là người. Chúng ta chắc cần phải có một loài người khác biết tổ chức đời sống một cách khôn ngoan và nhân bản hơn ở khắp mọi nơi.
TƯỞNG NĂNG TIẾN
(trích “Đất Lạ”. Hương Quê xuất bản 1984)