Tweet
Xóm Cù Lao
Hẻm 60 Yên Đổ - Tân Định
Hẻm 60 Yên Đổ - Tân Định
Dù chỉ là một con hẻm nhỏ, chiều dài không quá hai trăm thước. Nhưng kỷ niệm thời thơ ấu vẫn còn in đậm trong ký ức không thể nào nhạt nhoà trong tôi. Xin được ghi ra đây để quý bạn có thể hình dung ra con hẻm thân thương này. Đó là Hẻm Cù Lao, số 60 Yên Đổ, Tân Định.
Hẻm nằm trên đường Yên Đổ. Đối diện bên kia đường là đường Huỳnh Tịnh Của. Nếu quẹo trái đi ra đường Hai Bà Trưng, quẹo phải thì ra đường Công Lý.
Từ đầu hẻm đi vào phía bên phải là tiệm tạp hoá Quảng Đức Long của một phụ nữ gốc Hoa goá chồng làm chủ. QĐL tên người chồng quá cố của bà. Con gái bà tên Xây Dùng rất duyên dáng và vui vẻ. Gần ba mươi mà cô vẫn còn ca bài “Lẽ Bóng”, chẳng thấy A Tửng hay A Thoòng đến cầu hôn. Hai người con trai là A Xí và A Ngầu khi đến tuổi nhập ngũ, bà không muốn cho con làm lính kiểng, lính ma, lính tại gia, nên tìm cách cho hai đứa trốn qua Campuchia bằng đường bộ, rồi từ đó làm giấy tờ giả đi sang Hương Cảng. Tiệm QĐL bán đủ các mặt hàng thiết yếu hàng ngày cho bà con lao động trong vùng. Từ cây kim, sợi chỉ, lọ chao, hũ mắm, cân muối, ký đường, than, củi, gạo và nhiều mặt hàng linh tinh khác. Nếu gia đình nào gặp hoàn cảnh khó khăn, bà đều sẵn sàng bán thiếu,tTới cuối tháng, họ tự động mang tiền đến trả, mà bà không cần phải cho người làm cầm sổ nợ đi đòi.
Trước cửa tiệm để chiếc xe ba bánh chở hàng. Hễ bà chủ và người làm công không để ý là bọn chúng tôi: xóm Cù Lao, xóm Giếng, xóm nhà Đèn nghịch ngợm phá phách như quỷ, thường lén lấy xe ba bánh chạy lòng vòng, rồi đem giấu đi chỗ khác. Mười mấy đứa hò nhau hì hục vừa đạp, vừa đẩy, vừa nhào lên xe.
Sau đó, đem bỏ tận cuối xóm. Bà phải cho người làm công đi tìm lấy lại, đến máng vốn với cha mẹ chúng tôi.Thế là cả đám cùng hè nhau mà bị đòn.Tuy nhiên, chứng nào vẫn tật đó, có cơ hội là chúng tôi tiếp tục “Con Đường Xưa Em Đi.”
Kế bên tiệm là hai căn phố lầu ba tầng của Ông Bà Luật Sư ĐXQ. Ông tốt nghiệp Đại Học Luật Khoa vào năm 1930, là một trong những Thẩm Phán đầu tiên về ngành Tư Pháp của Việt Nam. Ông cũng đã từng là Chủ Tịch Quốc Hội Lập Hiến của nền Đệ Nhị VNCH. Các con ông bà đều học hành thành đạt và có sự nghiệp vững vàng trong xã hội. Phía trước nhà ông có cây me to, trẻ con thường trèo hái, dù trái già hay trái non, bẻ riết ngày này qua tháng nọ khiến trái me mọc ra không kịp.
Tiếp đến là một con hẻm rất ngắn, đi xuyên qua được hẻm 58 xóm Giếng, có nhà ông HĐM. Ông chỉ là thư ký của trường Đại Học Luật Khoa. Tuy nhiên, năm nào cũng vậy, khi đến các kỳ thi Luật, nhiều sinh viên tấp nập đến nhà ông để tặng quà và biếu xén. Gần đó có hai căn nhà của người gốc Hoa là nhà thím Lầm và Chú Hoà bán hủ tíu mì, hoành thánh, đối diện là nhà của ban Kích Động Nhạc gia đình “Saigon Star”, sau đổi tên thành “The Squids” chuyên trình diễn cho các câu lạc bộ Hoa Kỳ nơi có quân nhân Mỹ trú đóng và các Đại Nhạc Hội vào cuối tuần, gần đó có tiệm tạp hoá nhỏ của ông bà Ba Đồng Hồ vì nhà ông bà có cái đồng hồ to nhất xóm!
Con trai bà tên Đ… thường chiếu phim Charlot 16 ly câm cho con nít xem, với yêu cầu là phải giữ thật trật tự , không được mang dép, guốc vào trong nhà; nếu ồn ào chương trình sẽ chấm dứt ngay lập tức. Sau này, anh Đ… lập gia đình với chị D…là con gái ông LVL, Trường Ty Tiểu học Sài Gòn & Gia Định. Học sinh nào đã từng học Trường Trung Học Công Lập Võ Trường Toản các lớp Đệ Thất, Đệ Lục, chắc chắn không bao giờ quên cô giáo D… dễ thương.
Bây giờ đến quán cà phê pha bằng vợt của ông Tư Ó. Có lẽ gương mặt ông giống như con Ó hay là ông có tướng Ó đâm, nên bà con đặt cho ông biệt danh này? Quán mở từ tờ mờ sáng sớm đến chiều tối, bà con đến ủng hộ đông vì giá rất rẻ, có dịp trút các bầu tâm sự về chuyện gia đình,vợ con, có thể nghe được tuy dô đoán chiêm bao, giải mộng, hay bàn các hiện tượng xảy ra bất thưòng để đánh số đề xổ vào buổi chiều. Lâu lâu, trùng hợp cũng trúng, rồi sau đó thì thua liên miên chí tử, nợ nần tứ tung phải bỏ xóm nghèo trốn đi nơi khác. Đúng là “Cờ bạc là Bác thằng Bần.” Làm ăn đàng hoàng còn không khá, huống hồ lo chăn nuôi bốn mươi con thú thì làm sao mà khá được!
Cách quán cà phê một căn là tiệm may của anh Tài Lùn, chuyên may quần Tây và áo sơ mi, tính giá rất nhẹ. Mỗi dịp tựu trường và Tết đến cả gia đình anh phải tăng năng suất tối đa mới kịp giao cho khách hàng.
Một con hẻm nhỏ, phía trong chỉ bốn căn nhà, có bà bán bún ở chợ Tân Định. Bà luôn luôn quấn khăn đen trên đầu, che cả hai bên tai. Người ta đồn bà chỉ có một vành tai, nên phải che khăn để giấu. Bà có một con gái tên Tí Gh. , sau này dến tuổi dậy thì đẹp hẳn ra và một con trai mà người ta quen gọi tên là Cu Bún, có lẽ anh là con bà bán bún?
Kế bên là tiệm Bi Da của nhà anh Minh, lúc nào cũng ồn ào vì cá độ, vừa đánh, vừa chọc quê, đôi khi các cơ thủ lấy cây cơ làm vũ khí ẩu đả, một vài trường hợp phải đưa đi bệnh viện để vá các vết thương. Đặc biệt, có một ông thợ hớt tóc lớn tuổi goá vợ, chỉ có một cô con gái duy nhất. Cha Mẹ cho đi Tây học, hy vọng ông sẽ trở thành Bác Sĩ hay Kỹ Sư để ấm tấm thân sau này, có vợ đẹp, con khôn, nhưng ông đã làm cho song thân thất vọng vì chỉ tốt nghiệp một khoá hớt tóc ngăán hạn ở Paris. Ông ghiền bi da, chơi ngày này qua tháng nọ, thêm phần cá độ thua, đến nỗi phải bán căn nhà nhỏ, sang luôn chỗ hớt tóc kiếm cơm hàng ngày để trả nợ.
Sát bên tiệm Bi Da anh Minh là nhà bà Lý Nh..số 60/40. Trước nhà có xe bánh mì Bình Dân của chị C.., giá rất hợp túi tiền bà con trong xóm. Ngoài thời gian bán bánh mì ra, chị lo chuyện xã hội, giúp đỡ cho bà con trong phường, xóm khi tối lửa tắt đèn, nhất là những người neo đơn, già yếu không con cháu nương tựa.
Tiếp tục đi thêm khoảng hai chục thước là một con hẻm đi ra được đưòng Hai Bà Trưng, Cầu Kiệu và chợ Phú Nhuận. Hẻm có tên là Vựa Gạo có hai anh em Bé Tư và Bé Năm thích tập tạ, nên thân hình họ nở nang rất đẹp như Lực Sĩ Nguyễn Công Án và NguyễnThành nhơn, nhiều em trong xóm để ý. Thêm anh Q… chơi cờ tướng thuộc loại kỳ thủ, chuyên phá mọi thế cờ mà dân cờ tướng câu độ, trải bàn cờ tướng dụ khị khách qua đường rất nể sợ. Anh có biệt danh là Đế Thiên-Đế Thích; ngoài ra, anh còn có tài chuyên nghe hột bầu cua, đánh đâu trúng đó và được nhiều người đứng bên ngoài đánh theo, khiến những tay lắc bầu cua vào dịp Tết tặng anh vài gói thuốc 555 năn nỉ xin tha, tôn anh là Sư Phụ để họ còn kiếm ăn lai rai trong dịp năm mới. Tiếp đến là tiệm bán dụng cụ học sinh của người Hoa có con trai tên A Biếu. Gia đình có thêm một tiệm lớn hơn ở gần nhà may Tụ Bảo, đường Trần Văn Thạch, đối diện đường Lý Trần Quán -Tân Định.Tiệm lấy tên là Thế Giới, được giao cho cô con gái lớn đứng bán.
Sau đó là đến nhà của ông Hai H…và Bảy T…Vào thời Bình Xuyên cực thịnh, dân trong xóm đều ngán oai của hai ông. Nhất là đám con nít đang chơi giữa đuờng, bỗng thấy hai ông chạy xe bình bịch hiệu Harley vừa bóp còi, vừa la thì phải lo né từ xa; nếu chậm chân có thể bị hai ông ủi vào người.
Môt lần nọ, có anh bán bánh chưng, bánh giò, bánh cúc đựng trong “cần xé”chở bằng xe đạp,vừa đạp, vừa rao. Khi xuống dốc, thắng bằng gót chân bị trợt, nên cán chết hai chú gà nòi con trong bầy gà quý của ông Hai H... Mặt anh tái mét như tảu lá úa. Anh vừa đứng, vừa run lập cập, vì biết đã rơi đúng vào ổ kiến lửa. Phen này chắc tiêu tán đường quá! Bỗng dưng, hôm đó ông Hai H..hiền như Ông Bụt, sai người nhà ra lượm xác hai cục cưng bỏ thùng rác và xua tay biều anh đừng lo, cứ tiếp tục đi bán, không một chút giận dữ, hay lớn tiếng như mọi khi. Hú hồn! hú vía!cho anh. Chắc là kiếp trước anh tu kỹ, hay ông Hai H…mắc nợ anh?”
Đi đến cuối hẻm, quẹo phải có hơn hai mươi căn nhà, bên trái là một dãy nhà sàn nằm sát bên sông Cầu Kiệu. Nơi đây có gia đình ông Hai Đ…theo đạo Thiên Chúa gốc, cả nhà thường đọc kinh mỗi đêm trước khi đi ngủ, đi nhà thờ thường xuyên vào buổi sáng, và phụ giúp các công việc cho nhà thờ Tân Định.
Kế nhà có Thầy Ba Chẩn tu tại gia, chuyên môn cạo gió, giác hơi, cắt lễ bằng cây kim vàng. Ai bệnh nặng không đi được. Thầy vui vẻ đến tận nhà. Thầy chữa bệnh rất mát tay, giúp nhiếu người khỏi bệnh. Bà con muốn trả bao nhiêu cũng được. Mục đích là chữa bệnh làm phước, mua ít nhang đèn cúng tổ.Thầy được mọi người trong vùng kính trọng.
Ngoài ra có gia đình ông bà T... có cô con gái là nữ sinh Trường GL, tóc dài chấm vai, có nét từa tựa ca sĩ Thanh Thúy. Hình cô được trưng bày trong tủ kính trước cửa tiệm chụp hình Mỹ Quang, đối diện với rạp hát Kinh Thành ,Tân Định, để làm kiểu cho thiên hạ ngắm. Cô được nhiều chàng theo đuổi: Sĩ Quan Thủ Đức, Không Quân, Hải Quân, Võ Bị Đà Lạt…Bị bám quá, đến nỗi cô không có thì giờ lo chuyện học hành, nên thi rớt Tú Tài Một mấy keo liên tiếp. Cuối cùng, cô chấm điểm được một Thiếu Úy Bộ Binh là con trai của một chủ tiệm may khá nổi tiếng trên đường Hai Bà Trưng. Chàng dự tính đưa gia đình đến xin cưới cô, nhưng ông bà T..không chịu, vì chàng đang ở đơn vị tác chiến và thân phụ thì có tới hai đời vợ. Lấy lý do này, nên ông bà quyết liệt từ chối. Buồn đời, thất vọng, cô đi lấy chồng do ba má cô chọn, khi tuổi mới ngoài hai mươi, đành bỏ dở cuộc chơi nửa chừng. Chồng cô tuổi lớn hơn cô một con giáp, tốt nghiệp Đại Học Sư Phạm, đang dạy học ở một trường Trung Học Công Lập không xa Sài Gòn, nên được tạm hoản dịch. Thế là ông bà T..an tâm, coi như ván đã đóng xuồng, không sợ cô con gái rượu của mình sớm trở thành “Goá Phụ Ngây Thơ.”
Trở lại đầu hẻm phía tay trái. Trước khi đi vào chi tiết của đoạn này cũng cần nhắc đến vài căn nhà ở phía ngoài mặt tiền đường Yên Đổ. Đó nhà anh Th.. cho thuê Xích Lô Máy, bỏ đi một căn là nhà của ban kích động nhạc Les Vampires nổi tiếng vào những năm thập niên 60, 70 với Tòng thổi Saxo, Hồng Hải chơi trống. Tiếp theo là căn nhà số 74 YĐ, một tiệm phở Tái, Nạm, Gầu khá nổi tiếng của chị Sáu N…. Nơi thưòng lui tới của những đấng mày râu quyền thế, lắm tiền của thích thưởng thức phở đặc biệt hơn xơi cơm nguội, cơm khê chán ngấy ở nhà.
Kế đến là nhà nữ tài tử Mai Tr, một trong những vai nữ chính của phim “Chúng Tôi Muốn Sống”. Cô có hai công chúa tên Mai D…và Mai V…cũng xinh đẹp, duyên dáng như mẹ, được nhiều thanh niên trong vùng ngắm nghé, nhưng cuối cùng chẳng anh nào lọt được vào mắt xanh hai nàng.
Phải kể thêm nhà ông thầu khoán có cậu con trai thuộc loại dân chơi tài tử tên Kh.., trường dạy lái xe hơi Yên Đổ, nhà in Ngô Mạnh Hùng. Ông chủ nhà in có hai con gái, một tên Ngô Kim Th. là một thì sĩ học trò, chuyên làm thơ ca tụng màu an pha đỏ Võ Bị Đà Lạt, cô kia tên Ngô Phi N.., nữ sinh Trưng Vương, có dáng xinh xắn như búp bê. Anh chàng nào láng cháng trêu chọc sỗ sàng thì biết tay nàng ngay, và cuối cùng phòng mạch bác sĩ Trần Đình Ngân tốt nghiệp ở ngoại quốc về. Ông là một Bác Sĩ có lương tâm và đầy lòng nhân từ bác ái, thương người nghèo và tận tụy với mọi bệnh nhân. Rất tiêc số phần ông quá ngắn ngủi. Sau khi ông mất bác sĩ Vũ Ban đến thay ông tiếp tục cho đến 1975.
Bây giờ đến Pharmacy Nguyễn H.. do Dược Sĩ Nguyễn H.. làm chủ. Ông cao lớn, vạm vỡ với hai con mắt thồ lộ. Sau năm 1975 nhà thuốc Nguyễn H.. vẫn còn hoạt động thêm một thời gian. Sau đó ông bà vượt biên, nhưng hoàn toàn không có tin tức. Bên hông nhà thuốc là môt khoảng đất trống nhỏ. Chỗ này có thể coi như chợ “chồm hỗm” của xóm Cù Lao. Bán buôn từ sáng tinh mơ cho đến khuya lắc, khuya lơ. Ban ngày bán đủ các loại rau, hoa, trái, thịt, cá. Về ăn uống có bánh mì thịt, bánh cuốn, bánh bèo, bánh ít trần, xôi bắp, cháo huyết, cháo sườn, bún riêu, cơm tấm, hủ tiếu mì, khoai mì chà bông, sữa đậu nành, nước mía, đậu xanh, đậu đỏ bánh lọt, sương sa hột lựu, nước trà Huế... Ban đêm có xe sâm bổ lượng, hột vịt lộn, xe bò viên, cơm bình dân, khô mực với rượu đế, bắp nướng mỡ hành, bánh tráng mè nướng than. Đây cũng là nơi các bác đạp Xích Lô và các tài xế Honda ôm dùng làm bến nghỉ chân, chờ đón khách, bàn chuyện thời sự, chó cán xe, xe cán chó và vật giá lên xuống mỗi ngày.
Tiếp theo là đầu ngõ hẻm 62, đi ra được đường Công Lý, sang chợ Phú Nhuận, còn gọi là xóm Nhà Đèn vì đa số là bà con từ Quảng Bình kéo nhau vô Sàigòn lập nghiệp mà hầu hết làm nghề thợ điện. Trong hẻm này có nhà của Nhạc Sĩ Mặc Thế Nhân, tên thật là Phan Công Thiệt với nhạc phẩm "Xỉch Lại Gần Anh Tí Nữa Đi Em” do Ca Sĩ Trúc Mai hát rất thịnh hành một thời, có nhà ông thợ may tên Phôn nổi tiếng về may Veston , đồ Tây mà khách sành điệu và dân chơi thường tìm đến. Nhiều chủ tiệm may lớn trên đường Lê Thánh Tôn và Tự Do mời ông về cộng tác với lương hậu hĩnh, nhưng ông từ chối. Có thể kể thêm hai thần đồng sân khấu và kịch nghệ là đệ tử ruột của Quái Kiệt Tùng Lâm: Phương Dung và Phương Mai.
Ngay đầu xóm là nhà ông Tư Soan hớt tóc, con cái đùm đề. Ông kiêm thêm nghề kéo đàn ò e đám ma. Khi nào có ai mời chơi nhạc cho đám tang thì ông tạm nghỉ vì kéo đàn được tiền nhiều hơn hớt tóc, được mời ăn uống đầy đủ và còn mang “ chiến lợi phẩm” về nhà cho vợ con ăn tiếp, có các hoa khôi như chị Ng.., chị Jacqueline, chị N., Chị Th.., chị B.. và một số người đẹp khác mà tôi không nhớ tên hết! Tuy nhiên, cũng phải kể thêm hai chị em ruột Ph., và H….hợp tác cùng chị Hoa L.ở hẻm 58 để trở thành bộ tam sên khét tiếng trong giới “nữ kê tác quái, gà Mái đá gà Cồ”, mà các đấng hào kiệt, mày râu đều kiêng nể. Trong xóm có một cầu tiêu sông công cộng, các gia đình ở gần rất khổ sở, mỗi khi thủy triều xuống.
Ngay đầu ngõ là cà phê bình dân của bà Thân mở cũng đã lâu. Bà nói năng ngọt ngào, giá cả bình dân, nên được cảm tình của dân ghiền cà phê. Con trai út của bà tốt nghiệp Kỹ Sư Điện Trường Đại học Phú Thọ, vang tiếng cả vùng, làm bà hãnh diện với xóm làng. Chẳng uổng công sức bà ngày đêm pha cà phê nuôi con ăn học nên nguời.
Tiếp đến là trụ sở Hội Thuận Bài Tương Tế nơi tập họp các đồng hương Quảng Bình. Hội mua một miếng đất làm nghĩa trang riêng cho bà con, làng nước. Cách hai căn là nhà có cây mít rất sai trái. Chủ nhà là quản lý nhà hàng nổi tiếng Majestic, Quận một, Sàigòn. Các con ông đều học giỏi, trong đó có con trai tên Hà Cẩm Tuyền. Sát bên là nhà của ca sĩ tài tử Trần Ngọc Ph…, sinh viên Khoá 1 trường Chính Trị Kinh Doanh Đà Lạt. Anh có tài kể chuyện tiếu lâm và hát rất hay. Đặc biệt, nhạc phẩm Mexico với làn hơi ngân dài và cao vút như danh ca Cao Thái. Anh Ph…có một ông anh tên Trần Ngọc G... Không hiểu sao cứ khoảng mười giờ tối là lấy kèn Trompette ra thổi bản nhạc Cầu Sông Quay (The Bridge on the River Kwai.) Riết rồi bà con trong vùng không cần xem đồng hồ cũng biết “Bây giờ đã là mười giờ đêm.Xin bà con cô bác vui lòng vặn vừa đủ nghe, để khỏi làm phiền hàng xóm đang cần yên tĩnh nghỉ ngơi”.
Cạnh nhà anh Ph…là nhà ông bà Phạm T... Ông tốt nghiệp Kỹ Sư Hoá Học ở Pháp về. Tướng bệ vệ, đeo kính trắng dầy. Ông ra ứng cử trong một liên danh vào Thượng Viện, nhưng thất bại. Bà dạy nữ công gia chánh tại trường Nữ Tiểu Học Đồ Chiểu vào buổi chiều.
Bỏ qua một hẻm nhỏ là tiệm giặt ủi không tên của hai ông bà di cư từ miền Bắc vào năm 1954. Ngoài cô con gái. Hai ông bà có năm người con trai. Thật đúng là Ngũ Hổ Tướng, du đãng sừng sỏ cỡ nào cũng không dám đụng vào đám anh em nhà này. Người con trai lớn tên Vũ Đình Kh…tức S.. Đảo vì anh ở tù ngoài Côn Đảo được thả về, có nước da trắng, đẹp trai, tướng oai hùng và giỏi võ, được nhiều cô, nhiều bà mến mộ. Địa bàn hoạt động chính của anh là khu ngã ba Ông Tạ và ngã tư Bảy Hiền. Anh bị một kẻ lạ mặt bắn tử thương tại góc Nguyễn Du và Lê Văn Duyệt, lúc anh cúi xuống bóp bánh xe mô tô, mà trước đó kẻ nào cố tình xì lốp. Đám tang anh rất lớn, được nhiều giới giang hồ, đàn em khắp nơi về đưa tiễn. Ngưòi con trai kế tên Vũ Đình T.... là Sĩ Quan thuộc binh chủng Nhảy Dù, hy sinh khoảng cuối năm 1969 trong trận đánh ở đèo Lao Bảo. Tiếp đến là Vũ Đình C... là tay vợt bóng bàn có hạng của đội Quân Vận. Về sau anh C... bị vào Chí Hoà. Trong lúc tranh giành ảnh hưởng, anh đã bị một đàn em của Đại Ca Thay là L.. chín ngón đâm chết. Sau đó giám thị Chí Hoà phải đổi ngay L.. chin ngón đi nơi khác vì sợ đàn em của anh C... tìm cách trả thù. Kế anh là Vũ Đình H.., và Vũ Đình T…
Ngũ hổ tướng cuối cùng là VĐH vừa mất vào ngày 29 tháng 07, năm 2014. Hai vợ chồng được được con gái bảo lãnh đi định cư ở Hoa Kỳ, nhưng anh chỉ ở được vài tháng thì anh quay lại VN và “Xin nhận nơi này là quê hương, dẫu cho khó thương.” Đám tang anh cũng có nhiều tay chơi một thời trong chốn giang hồ đến tiễn đưa lần cuối.
Theo dư luận, thì kẻ bắn anh S… Đảo là Phạm Bá .. tức ..Thọt. Đương sự đã bị xử tử hình vào năm 1976 tại trường bắn Thủ Đức, vì tham gia trong nhiều vụ cướp có giết người???
Đi thêm khoảng mười mét là võ đường Nhu Đạo của Võ Sư Nguyễn Hữu Khánh. Ông cũng là huấn luyện viên võ thuật cho Tổng Nha Cảnh Sát Quốc Gia. Nghe đâu ông mất tại Mong Cáy năm 1977? Võ đường hoạt động một thời gian thì đóng cửa. Ông Phạm T.. mua lại võ đường này để thành lập xưởng nhuộm mang tên ông. Tuy nhiên, xưởng nhuộm chỉ tồn tại được một thời gian ngắn thì dẹp. Cạnh xưởng nhuộm là trường Tiểu Học Hùng Vương. Trường chỉ mở đến lớp ba. Thầy Vũ Hữu Tiềm là giáo viên nổi tiếng chuyên dạy luyện thi Đệ Thất vào các trường công lập đã mượn nơi đây để mở các lớp luyện thi. Nhiều phụ huynh trong vùng, kể cả các nơi khác cũng gửi con em đến học rất đông. Năm nào sỉ số học sinh của Thầy trúng tuyển cũng nhiều hơn các nơi dạy luyện thi khác.
Tiếp đến, khoảng năm căn nhà nữa là số 60/59 là nhà của cô giáo Phan Thị Mai. Cô là giáo viên trường Tiểu Học Con Trai Tân Định. Cô rất nghiêm khắc, nhưng rất thương yêu và chăm sóc học trò tận tình. Cô Mai và Thầy Hiệu Trưỏng Nguyễn Văn Xuân cùng soạn chung một quyển sách Toán lớp Nhất và luyện thi vào Đệ Thất. Học sinh nào gia cảnh khó khăn, không có điều kiện học thêm. Nếu chịu khó ôn luyện quyển sách này cũng sẽ hy vọng thi đậu vào đệ thất. Cô giáo Mai là một Phật Tử thuần thành. Cô quy y có pháp danh là Diệu Huỳnh. Ngoài ra, cô còn có thêm tên là Nhất Chi Mai.
“Vì thiết tha với Hòa Bình, nên Phật tử Nhất Chi Mai phát nguyện đem thân làm đèn, đốt lên làm lễ khai mạc tuần lễ cầu nguyện Hòa Bình của Giáo Hội, vào lúc 7:30 sáng ngày mùng 8.4 Đinh Mùi (nhằm ngày 16.5.1967) tại chùa từ Nghiêm đường Bà Hạt Chợ lớn. Ánh lửa hào hùng của một Phật tử yêu nước, đã nói lên lòng đau xót quê hương với nguyện vọng thiết tha Hòa Bình.”
(Trích Ghi Ơn Tiền Bối 50 năm (1920-1970), Chấn Hưng Phật Giáo Việt Nam, do Sa Môn Thích Thiện Hoa soạn.)
Trong hẻm nhà cô Mai có anh Chín Máy chuyên sửa xe hai bánh gắn máy. Anh rất hiền lành, không bao giờ làm họa sĩ vẽ vời khách hàng để lấy thêm tiền. Ngoài ra, có hoạ sĩ nổi tiếng tên Nhan Chí để tóc dài như nghệ sĩ Trần Văn Trạch. Ông có biệt tài về vẽ chân dung một cách xuất thần. Ông ghiền Bi Da còn hơn ông thợ hớt tóc già đầu ngõ. Mỗi lần ông chơi được nhiều người xem vì đường cơ ông đi rất điêu luyện và đẹp. Không nghe ai nhắc đến vợ ông, chỉ biết ông có hai con: một gái tên Hà và một trai tên Trung. AnhTrung bị tật gù lưng bẩm sinh từ nhỏ, nên có biệt danh là Trung Gù cũng theo đuổi nghiệp vẽ. Dù không qua các trường Cao Đẳng Mỹ Thuật hay một lớp Hội Hoạ nào, nhưng Hoạ Sĩ Trung Gù vẽ chân dung và hình các tài tử, ca sĩ ngoại quốc : Slyvie Vartan, Dalida, Mary Monroe, Audrey Hepburn, Charles Bronson, Clark Gable, Marlon Brando, Johnny Halliday, Alain Delon, James Dean... giống như thật, hình được trưng bày trước các rạp xi nê ma lớn: Rex, Đại Nam, Casino Sàigòn và Văn Hoa Đa Kao.
Kế bên nhà cô Mai là nhà cô Bảy và Cô Tám là hai chị em ruột. Hai cô bán rau muống ,hảnh ớt, tương chao và các loại dưa muối ở chợ Tân Định. Con của hai cô cũng thành công trên đuờng học vấn. Có con làm Giáo Sư, có con làm Dược Sĩ.
Bây giờ đến nhà ông Sáu Voi. Ông cao, to như con Voi, đúng như người xưa nói” Trông mặt mà đặt hình dong”. Ông Sáu Voi làm tài xế xe chở học sinh. Ngoài ra, ông cũng kèm thêm nghề vác ngà voi, thâu tiền ma chay, thăm viếng người bệnh và tổ chức cho bà con Phật Tử trong vùng đi hành hương các chùa chiền vào những dịp lễ lộc.
Cuối cùng, quẹo phía trái gặp nhà bà Thìn bán tiết canh, lòng heo, cháo huyết. Bà thuê lại một nhỏ chỗ đủ để chiếc xe của tiệm cà phê Hải Nàm, nằm ở đầu đường Yên Đổ &Hai Bà Trưng vào buổi chiều. Sát bên là vựa củi của bà Năm Nghĩa. Củi được cung cấp bởi những ghe chở từ ngoài Cầu Kiệu và đậu sau nhà sàn của bà, sau đó được chuyển lên để trước sân nhà.
Kế đó là nhà Giáo Sư Pháp Văn Nguyễn Ngân hai mắt bị mù, nhưng dạy các học sinh về Văn Phạm tiếng Pháp rất hay. Nhất là phần phân tích Grammatical và Logique. Thầy lấy học phí rất rẻ. Nếu học sinh là con nhà nghèo thì được học miễn phí. Muồn đi vào nhà bà Năm Nghĩa và Thầy Ngân phải qua một cái cầu ván cũ gập gà, gập ghềnh. Khi nước thủy triều lên, việc đi lại rất khó khăn, vì dễ trơn trợt.
Con hẻm Cù Lao với hầu hết là bà con lao động là thế đó! Bây giờ những người muôn năm cũ không còn bao nhiêu. Một số đã theo Trời theo Phật. Một số vì hoàn cảnh, thời cuộc phải dọn đi nơi khác. Nếu ai có dịp trở lại con hẻm này, chỉ biết ngậm ngùi cho cảnh vật đổi, sao dời. Dù sao, nó cũng là một phần trong ký ức tuổi thơ mà tôi cố ghi lại.
Xin được một lần chào con hẻm 60 Yên Đổ,Tân Định, trước khi con hẻm này không còn nữa! Nó sẽ biến mất vì sự phát triển đô thị trong vài năm sắp tới.
Trần Đình Phước
(San José , California)
Hẻm nằm trên đường Yên Đổ. Đối diện bên kia đường là đường Huỳnh Tịnh Của. Nếu quẹo trái đi ra đường Hai Bà Trưng, quẹo phải thì ra đường Công Lý.
Từ đầu hẻm đi vào phía bên phải là tiệm tạp hoá Quảng Đức Long của một phụ nữ gốc Hoa goá chồng làm chủ. QĐL tên người chồng quá cố của bà. Con gái bà tên Xây Dùng rất duyên dáng và vui vẻ. Gần ba mươi mà cô vẫn còn ca bài “Lẽ Bóng”, chẳng thấy A Tửng hay A Thoòng đến cầu hôn. Hai người con trai là A Xí và A Ngầu khi đến tuổi nhập ngũ, bà không muốn cho con làm lính kiểng, lính ma, lính tại gia, nên tìm cách cho hai đứa trốn qua Campuchia bằng đường bộ, rồi từ đó làm giấy tờ giả đi sang Hương Cảng. Tiệm QĐL bán đủ các mặt hàng thiết yếu hàng ngày cho bà con lao động trong vùng. Từ cây kim, sợi chỉ, lọ chao, hũ mắm, cân muối, ký đường, than, củi, gạo và nhiều mặt hàng linh tinh khác. Nếu gia đình nào gặp hoàn cảnh khó khăn, bà đều sẵn sàng bán thiếu,tTới cuối tháng, họ tự động mang tiền đến trả, mà bà không cần phải cho người làm cầm sổ nợ đi đòi.
Trước cửa tiệm để chiếc xe ba bánh chở hàng. Hễ bà chủ và người làm công không để ý là bọn chúng tôi: xóm Cù Lao, xóm Giếng, xóm nhà Đèn nghịch ngợm phá phách như quỷ, thường lén lấy xe ba bánh chạy lòng vòng, rồi đem giấu đi chỗ khác. Mười mấy đứa hò nhau hì hục vừa đạp, vừa đẩy, vừa nhào lên xe.
Sau đó, đem bỏ tận cuối xóm. Bà phải cho người làm công đi tìm lấy lại, đến máng vốn với cha mẹ chúng tôi.Thế là cả đám cùng hè nhau mà bị đòn.Tuy nhiên, chứng nào vẫn tật đó, có cơ hội là chúng tôi tiếp tục “Con Đường Xưa Em Đi.”
Kế bên tiệm là hai căn phố lầu ba tầng của Ông Bà Luật Sư ĐXQ. Ông tốt nghiệp Đại Học Luật Khoa vào năm 1930, là một trong những Thẩm Phán đầu tiên về ngành Tư Pháp của Việt Nam. Ông cũng đã từng là Chủ Tịch Quốc Hội Lập Hiến của nền Đệ Nhị VNCH. Các con ông bà đều học hành thành đạt và có sự nghiệp vững vàng trong xã hội. Phía trước nhà ông có cây me to, trẻ con thường trèo hái, dù trái già hay trái non, bẻ riết ngày này qua tháng nọ khiến trái me mọc ra không kịp.
Tiếp đến là một con hẻm rất ngắn, đi xuyên qua được hẻm 58 xóm Giếng, có nhà ông HĐM. Ông chỉ là thư ký của trường Đại Học Luật Khoa. Tuy nhiên, năm nào cũng vậy, khi đến các kỳ thi Luật, nhiều sinh viên tấp nập đến nhà ông để tặng quà và biếu xén. Gần đó có hai căn nhà của người gốc Hoa là nhà thím Lầm và Chú Hoà bán hủ tíu mì, hoành thánh, đối diện là nhà của ban Kích Động Nhạc gia đình “Saigon Star”, sau đổi tên thành “The Squids” chuyên trình diễn cho các câu lạc bộ Hoa Kỳ nơi có quân nhân Mỹ trú đóng và các Đại Nhạc Hội vào cuối tuần, gần đó có tiệm tạp hoá nhỏ của ông bà Ba Đồng Hồ vì nhà ông bà có cái đồng hồ to nhất xóm!
Con trai bà tên Đ… thường chiếu phim Charlot 16 ly câm cho con nít xem, với yêu cầu là phải giữ thật trật tự , không được mang dép, guốc vào trong nhà; nếu ồn ào chương trình sẽ chấm dứt ngay lập tức. Sau này, anh Đ… lập gia đình với chị D…là con gái ông LVL, Trường Ty Tiểu học Sài Gòn & Gia Định. Học sinh nào đã từng học Trường Trung Học Công Lập Võ Trường Toản các lớp Đệ Thất, Đệ Lục, chắc chắn không bao giờ quên cô giáo D… dễ thương.
Bây giờ đến quán cà phê pha bằng vợt của ông Tư Ó. Có lẽ gương mặt ông giống như con Ó hay là ông có tướng Ó đâm, nên bà con đặt cho ông biệt danh này? Quán mở từ tờ mờ sáng sớm đến chiều tối, bà con đến ủng hộ đông vì giá rất rẻ, có dịp trút các bầu tâm sự về chuyện gia đình,vợ con, có thể nghe được tuy dô đoán chiêm bao, giải mộng, hay bàn các hiện tượng xảy ra bất thưòng để đánh số đề xổ vào buổi chiều. Lâu lâu, trùng hợp cũng trúng, rồi sau đó thì thua liên miên chí tử, nợ nần tứ tung phải bỏ xóm nghèo trốn đi nơi khác. Đúng là “Cờ bạc là Bác thằng Bần.” Làm ăn đàng hoàng còn không khá, huống hồ lo chăn nuôi bốn mươi con thú thì làm sao mà khá được!
Cách quán cà phê một căn là tiệm may của anh Tài Lùn, chuyên may quần Tây và áo sơ mi, tính giá rất nhẹ. Mỗi dịp tựu trường và Tết đến cả gia đình anh phải tăng năng suất tối đa mới kịp giao cho khách hàng.
Một con hẻm nhỏ, phía trong chỉ bốn căn nhà, có bà bán bún ở chợ Tân Định. Bà luôn luôn quấn khăn đen trên đầu, che cả hai bên tai. Người ta đồn bà chỉ có một vành tai, nên phải che khăn để giấu. Bà có một con gái tên Tí Gh. , sau này dến tuổi dậy thì đẹp hẳn ra và một con trai mà người ta quen gọi tên là Cu Bún, có lẽ anh là con bà bán bún?
Kế bên là tiệm Bi Da của nhà anh Minh, lúc nào cũng ồn ào vì cá độ, vừa đánh, vừa chọc quê, đôi khi các cơ thủ lấy cây cơ làm vũ khí ẩu đả, một vài trường hợp phải đưa đi bệnh viện để vá các vết thương. Đặc biệt, có một ông thợ hớt tóc lớn tuổi goá vợ, chỉ có một cô con gái duy nhất. Cha Mẹ cho đi Tây học, hy vọng ông sẽ trở thành Bác Sĩ hay Kỹ Sư để ấm tấm thân sau này, có vợ đẹp, con khôn, nhưng ông đã làm cho song thân thất vọng vì chỉ tốt nghiệp một khoá hớt tóc ngăán hạn ở Paris. Ông ghiền bi da, chơi ngày này qua tháng nọ, thêm phần cá độ thua, đến nỗi phải bán căn nhà nhỏ, sang luôn chỗ hớt tóc kiếm cơm hàng ngày để trả nợ.
Sát bên tiệm Bi Da anh Minh là nhà bà Lý Nh..số 60/40. Trước nhà có xe bánh mì Bình Dân của chị C.., giá rất hợp túi tiền bà con trong xóm. Ngoài thời gian bán bánh mì ra, chị lo chuyện xã hội, giúp đỡ cho bà con trong phường, xóm khi tối lửa tắt đèn, nhất là những người neo đơn, già yếu không con cháu nương tựa.
Tiếp tục đi thêm khoảng hai chục thước là một con hẻm đi ra được đưòng Hai Bà Trưng, Cầu Kiệu và chợ Phú Nhuận. Hẻm có tên là Vựa Gạo có hai anh em Bé Tư và Bé Năm thích tập tạ, nên thân hình họ nở nang rất đẹp như Lực Sĩ Nguyễn Công Án và NguyễnThành nhơn, nhiều em trong xóm để ý. Thêm anh Q… chơi cờ tướng thuộc loại kỳ thủ, chuyên phá mọi thế cờ mà dân cờ tướng câu độ, trải bàn cờ tướng dụ khị khách qua đường rất nể sợ. Anh có biệt danh là Đế Thiên-Đế Thích; ngoài ra, anh còn có tài chuyên nghe hột bầu cua, đánh đâu trúng đó và được nhiều người đứng bên ngoài đánh theo, khiến những tay lắc bầu cua vào dịp Tết tặng anh vài gói thuốc 555 năn nỉ xin tha, tôn anh là Sư Phụ để họ còn kiếm ăn lai rai trong dịp năm mới. Tiếp đến là tiệm bán dụng cụ học sinh của người Hoa có con trai tên A Biếu. Gia đình có thêm một tiệm lớn hơn ở gần nhà may Tụ Bảo, đường Trần Văn Thạch, đối diện đường Lý Trần Quán -Tân Định.Tiệm lấy tên là Thế Giới, được giao cho cô con gái lớn đứng bán.
Sau đó là đến nhà của ông Hai H…và Bảy T…Vào thời Bình Xuyên cực thịnh, dân trong xóm đều ngán oai của hai ông. Nhất là đám con nít đang chơi giữa đuờng, bỗng thấy hai ông chạy xe bình bịch hiệu Harley vừa bóp còi, vừa la thì phải lo né từ xa; nếu chậm chân có thể bị hai ông ủi vào người.
Môt lần nọ, có anh bán bánh chưng, bánh giò, bánh cúc đựng trong “cần xé”chở bằng xe đạp,vừa đạp, vừa rao. Khi xuống dốc, thắng bằng gót chân bị trợt, nên cán chết hai chú gà nòi con trong bầy gà quý của ông Hai H... Mặt anh tái mét như tảu lá úa. Anh vừa đứng, vừa run lập cập, vì biết đã rơi đúng vào ổ kiến lửa. Phen này chắc tiêu tán đường quá! Bỗng dưng, hôm đó ông Hai H..hiền như Ông Bụt, sai người nhà ra lượm xác hai cục cưng bỏ thùng rác và xua tay biều anh đừng lo, cứ tiếp tục đi bán, không một chút giận dữ, hay lớn tiếng như mọi khi. Hú hồn! hú vía!cho anh. Chắc là kiếp trước anh tu kỹ, hay ông Hai H…mắc nợ anh?”
Đi đến cuối hẻm, quẹo phải có hơn hai mươi căn nhà, bên trái là một dãy nhà sàn nằm sát bên sông Cầu Kiệu. Nơi đây có gia đình ông Hai Đ…theo đạo Thiên Chúa gốc, cả nhà thường đọc kinh mỗi đêm trước khi đi ngủ, đi nhà thờ thường xuyên vào buổi sáng, và phụ giúp các công việc cho nhà thờ Tân Định.
Kế nhà có Thầy Ba Chẩn tu tại gia, chuyên môn cạo gió, giác hơi, cắt lễ bằng cây kim vàng. Ai bệnh nặng không đi được. Thầy vui vẻ đến tận nhà. Thầy chữa bệnh rất mát tay, giúp nhiếu người khỏi bệnh. Bà con muốn trả bao nhiêu cũng được. Mục đích là chữa bệnh làm phước, mua ít nhang đèn cúng tổ.Thầy được mọi người trong vùng kính trọng.
Ngoài ra có gia đình ông bà T... có cô con gái là nữ sinh Trường GL, tóc dài chấm vai, có nét từa tựa ca sĩ Thanh Thúy. Hình cô được trưng bày trong tủ kính trước cửa tiệm chụp hình Mỹ Quang, đối diện với rạp hát Kinh Thành ,Tân Định, để làm kiểu cho thiên hạ ngắm. Cô được nhiều chàng theo đuổi: Sĩ Quan Thủ Đức, Không Quân, Hải Quân, Võ Bị Đà Lạt…Bị bám quá, đến nỗi cô không có thì giờ lo chuyện học hành, nên thi rớt Tú Tài Một mấy keo liên tiếp. Cuối cùng, cô chấm điểm được một Thiếu Úy Bộ Binh là con trai của một chủ tiệm may khá nổi tiếng trên đường Hai Bà Trưng. Chàng dự tính đưa gia đình đến xin cưới cô, nhưng ông bà T..không chịu, vì chàng đang ở đơn vị tác chiến và thân phụ thì có tới hai đời vợ. Lấy lý do này, nên ông bà quyết liệt từ chối. Buồn đời, thất vọng, cô đi lấy chồng do ba má cô chọn, khi tuổi mới ngoài hai mươi, đành bỏ dở cuộc chơi nửa chừng. Chồng cô tuổi lớn hơn cô một con giáp, tốt nghiệp Đại Học Sư Phạm, đang dạy học ở một trường Trung Học Công Lập không xa Sài Gòn, nên được tạm hoản dịch. Thế là ông bà T..an tâm, coi như ván đã đóng xuồng, không sợ cô con gái rượu của mình sớm trở thành “Goá Phụ Ngây Thơ.”
Trở lại đầu hẻm phía tay trái. Trước khi đi vào chi tiết của đoạn này cũng cần nhắc đến vài căn nhà ở phía ngoài mặt tiền đường Yên Đổ. Đó nhà anh Th.. cho thuê Xích Lô Máy, bỏ đi một căn là nhà của ban kích động nhạc Les Vampires nổi tiếng vào những năm thập niên 60, 70 với Tòng thổi Saxo, Hồng Hải chơi trống. Tiếp theo là căn nhà số 74 YĐ, một tiệm phở Tái, Nạm, Gầu khá nổi tiếng của chị Sáu N…. Nơi thưòng lui tới của những đấng mày râu quyền thế, lắm tiền của thích thưởng thức phở đặc biệt hơn xơi cơm nguội, cơm khê chán ngấy ở nhà.
Kế đến là nhà nữ tài tử Mai Tr, một trong những vai nữ chính của phim “Chúng Tôi Muốn Sống”. Cô có hai công chúa tên Mai D…và Mai V…cũng xinh đẹp, duyên dáng như mẹ, được nhiều thanh niên trong vùng ngắm nghé, nhưng cuối cùng chẳng anh nào lọt được vào mắt xanh hai nàng.
Phải kể thêm nhà ông thầu khoán có cậu con trai thuộc loại dân chơi tài tử tên Kh.., trường dạy lái xe hơi Yên Đổ, nhà in Ngô Mạnh Hùng. Ông chủ nhà in có hai con gái, một tên Ngô Kim Th. là một thì sĩ học trò, chuyên làm thơ ca tụng màu an pha đỏ Võ Bị Đà Lạt, cô kia tên Ngô Phi N.., nữ sinh Trưng Vương, có dáng xinh xắn như búp bê. Anh chàng nào láng cháng trêu chọc sỗ sàng thì biết tay nàng ngay, và cuối cùng phòng mạch bác sĩ Trần Đình Ngân tốt nghiệp ở ngoại quốc về. Ông là một Bác Sĩ có lương tâm và đầy lòng nhân từ bác ái, thương người nghèo và tận tụy với mọi bệnh nhân. Rất tiêc số phần ông quá ngắn ngủi. Sau khi ông mất bác sĩ Vũ Ban đến thay ông tiếp tục cho đến 1975.
Bây giờ đến Pharmacy Nguyễn H.. do Dược Sĩ Nguyễn H.. làm chủ. Ông cao lớn, vạm vỡ với hai con mắt thồ lộ. Sau năm 1975 nhà thuốc Nguyễn H.. vẫn còn hoạt động thêm một thời gian. Sau đó ông bà vượt biên, nhưng hoàn toàn không có tin tức. Bên hông nhà thuốc là môt khoảng đất trống nhỏ. Chỗ này có thể coi như chợ “chồm hỗm” của xóm Cù Lao. Bán buôn từ sáng tinh mơ cho đến khuya lắc, khuya lơ. Ban ngày bán đủ các loại rau, hoa, trái, thịt, cá. Về ăn uống có bánh mì thịt, bánh cuốn, bánh bèo, bánh ít trần, xôi bắp, cháo huyết, cháo sườn, bún riêu, cơm tấm, hủ tiếu mì, khoai mì chà bông, sữa đậu nành, nước mía, đậu xanh, đậu đỏ bánh lọt, sương sa hột lựu, nước trà Huế... Ban đêm có xe sâm bổ lượng, hột vịt lộn, xe bò viên, cơm bình dân, khô mực với rượu đế, bắp nướng mỡ hành, bánh tráng mè nướng than. Đây cũng là nơi các bác đạp Xích Lô và các tài xế Honda ôm dùng làm bến nghỉ chân, chờ đón khách, bàn chuyện thời sự, chó cán xe, xe cán chó và vật giá lên xuống mỗi ngày.
Tiếp theo là đầu ngõ hẻm 62, đi ra được đường Công Lý, sang chợ Phú Nhuận, còn gọi là xóm Nhà Đèn vì đa số là bà con từ Quảng Bình kéo nhau vô Sàigòn lập nghiệp mà hầu hết làm nghề thợ điện. Trong hẻm này có nhà của Nhạc Sĩ Mặc Thế Nhân, tên thật là Phan Công Thiệt với nhạc phẩm "Xỉch Lại Gần Anh Tí Nữa Đi Em” do Ca Sĩ Trúc Mai hát rất thịnh hành một thời, có nhà ông thợ may tên Phôn nổi tiếng về may Veston , đồ Tây mà khách sành điệu và dân chơi thường tìm đến. Nhiều chủ tiệm may lớn trên đường Lê Thánh Tôn và Tự Do mời ông về cộng tác với lương hậu hĩnh, nhưng ông từ chối. Có thể kể thêm hai thần đồng sân khấu và kịch nghệ là đệ tử ruột của Quái Kiệt Tùng Lâm: Phương Dung và Phương Mai.
Ngay đầu xóm là nhà ông Tư Soan hớt tóc, con cái đùm đề. Ông kiêm thêm nghề kéo đàn ò e đám ma. Khi nào có ai mời chơi nhạc cho đám tang thì ông tạm nghỉ vì kéo đàn được tiền nhiều hơn hớt tóc, được mời ăn uống đầy đủ và còn mang “ chiến lợi phẩm” về nhà cho vợ con ăn tiếp, có các hoa khôi như chị Ng.., chị Jacqueline, chị N., Chị Th.., chị B.. và một số người đẹp khác mà tôi không nhớ tên hết! Tuy nhiên, cũng phải kể thêm hai chị em ruột Ph., và H….hợp tác cùng chị Hoa L.ở hẻm 58 để trở thành bộ tam sên khét tiếng trong giới “nữ kê tác quái, gà Mái đá gà Cồ”, mà các đấng hào kiệt, mày râu đều kiêng nể. Trong xóm có một cầu tiêu sông công cộng, các gia đình ở gần rất khổ sở, mỗi khi thủy triều xuống.
Ngay đầu ngõ là cà phê bình dân của bà Thân mở cũng đã lâu. Bà nói năng ngọt ngào, giá cả bình dân, nên được cảm tình của dân ghiền cà phê. Con trai út của bà tốt nghiệp Kỹ Sư Điện Trường Đại học Phú Thọ, vang tiếng cả vùng, làm bà hãnh diện với xóm làng. Chẳng uổng công sức bà ngày đêm pha cà phê nuôi con ăn học nên nguời.
Tiếp đến là trụ sở Hội Thuận Bài Tương Tế nơi tập họp các đồng hương Quảng Bình. Hội mua một miếng đất làm nghĩa trang riêng cho bà con, làng nước. Cách hai căn là nhà có cây mít rất sai trái. Chủ nhà là quản lý nhà hàng nổi tiếng Majestic, Quận một, Sàigòn. Các con ông đều học giỏi, trong đó có con trai tên Hà Cẩm Tuyền. Sát bên là nhà của ca sĩ tài tử Trần Ngọc Ph…, sinh viên Khoá 1 trường Chính Trị Kinh Doanh Đà Lạt. Anh có tài kể chuyện tiếu lâm và hát rất hay. Đặc biệt, nhạc phẩm Mexico với làn hơi ngân dài và cao vút như danh ca Cao Thái. Anh Ph…có một ông anh tên Trần Ngọc G... Không hiểu sao cứ khoảng mười giờ tối là lấy kèn Trompette ra thổi bản nhạc Cầu Sông Quay (The Bridge on the River Kwai.) Riết rồi bà con trong vùng không cần xem đồng hồ cũng biết “Bây giờ đã là mười giờ đêm.Xin bà con cô bác vui lòng vặn vừa đủ nghe, để khỏi làm phiền hàng xóm đang cần yên tĩnh nghỉ ngơi”.
Cạnh nhà anh Ph…là nhà ông bà Phạm T... Ông tốt nghiệp Kỹ Sư Hoá Học ở Pháp về. Tướng bệ vệ, đeo kính trắng dầy. Ông ra ứng cử trong một liên danh vào Thượng Viện, nhưng thất bại. Bà dạy nữ công gia chánh tại trường Nữ Tiểu Học Đồ Chiểu vào buổi chiều.
Bỏ qua một hẻm nhỏ là tiệm giặt ủi không tên của hai ông bà di cư từ miền Bắc vào năm 1954. Ngoài cô con gái. Hai ông bà có năm người con trai. Thật đúng là Ngũ Hổ Tướng, du đãng sừng sỏ cỡ nào cũng không dám đụng vào đám anh em nhà này. Người con trai lớn tên Vũ Đình Kh…tức S.. Đảo vì anh ở tù ngoài Côn Đảo được thả về, có nước da trắng, đẹp trai, tướng oai hùng và giỏi võ, được nhiều cô, nhiều bà mến mộ. Địa bàn hoạt động chính của anh là khu ngã ba Ông Tạ và ngã tư Bảy Hiền. Anh bị một kẻ lạ mặt bắn tử thương tại góc Nguyễn Du và Lê Văn Duyệt, lúc anh cúi xuống bóp bánh xe mô tô, mà trước đó kẻ nào cố tình xì lốp. Đám tang anh rất lớn, được nhiều giới giang hồ, đàn em khắp nơi về đưa tiễn. Ngưòi con trai kế tên Vũ Đình T.... là Sĩ Quan thuộc binh chủng Nhảy Dù, hy sinh khoảng cuối năm 1969 trong trận đánh ở đèo Lao Bảo. Tiếp đến là Vũ Đình C... là tay vợt bóng bàn có hạng của đội Quân Vận. Về sau anh C... bị vào Chí Hoà. Trong lúc tranh giành ảnh hưởng, anh đã bị một đàn em của Đại Ca Thay là L.. chín ngón đâm chết. Sau đó giám thị Chí Hoà phải đổi ngay L.. chin ngón đi nơi khác vì sợ đàn em của anh C... tìm cách trả thù. Kế anh là Vũ Đình H.., và Vũ Đình T…
Ngũ hổ tướng cuối cùng là VĐH vừa mất vào ngày 29 tháng 07, năm 2014. Hai vợ chồng được được con gái bảo lãnh đi định cư ở Hoa Kỳ, nhưng anh chỉ ở được vài tháng thì anh quay lại VN và “Xin nhận nơi này là quê hương, dẫu cho khó thương.” Đám tang anh cũng có nhiều tay chơi một thời trong chốn giang hồ đến tiễn đưa lần cuối.
Theo dư luận, thì kẻ bắn anh S… Đảo là Phạm Bá .. tức ..Thọt. Đương sự đã bị xử tử hình vào năm 1976 tại trường bắn Thủ Đức, vì tham gia trong nhiều vụ cướp có giết người???
Đi thêm khoảng mười mét là võ đường Nhu Đạo của Võ Sư Nguyễn Hữu Khánh. Ông cũng là huấn luyện viên võ thuật cho Tổng Nha Cảnh Sát Quốc Gia. Nghe đâu ông mất tại Mong Cáy năm 1977? Võ đường hoạt động một thời gian thì đóng cửa. Ông Phạm T.. mua lại võ đường này để thành lập xưởng nhuộm mang tên ông. Tuy nhiên, xưởng nhuộm chỉ tồn tại được một thời gian ngắn thì dẹp. Cạnh xưởng nhuộm là trường Tiểu Học Hùng Vương. Trường chỉ mở đến lớp ba. Thầy Vũ Hữu Tiềm là giáo viên nổi tiếng chuyên dạy luyện thi Đệ Thất vào các trường công lập đã mượn nơi đây để mở các lớp luyện thi. Nhiều phụ huynh trong vùng, kể cả các nơi khác cũng gửi con em đến học rất đông. Năm nào sỉ số học sinh của Thầy trúng tuyển cũng nhiều hơn các nơi dạy luyện thi khác.
Tiếp đến, khoảng năm căn nhà nữa là số 60/59 là nhà của cô giáo Phan Thị Mai. Cô là giáo viên trường Tiểu Học Con Trai Tân Định. Cô rất nghiêm khắc, nhưng rất thương yêu và chăm sóc học trò tận tình. Cô Mai và Thầy Hiệu Trưỏng Nguyễn Văn Xuân cùng soạn chung một quyển sách Toán lớp Nhất và luyện thi vào Đệ Thất. Học sinh nào gia cảnh khó khăn, không có điều kiện học thêm. Nếu chịu khó ôn luyện quyển sách này cũng sẽ hy vọng thi đậu vào đệ thất. Cô giáo Mai là một Phật Tử thuần thành. Cô quy y có pháp danh là Diệu Huỳnh. Ngoài ra, cô còn có thêm tên là Nhất Chi Mai.
“Vì thiết tha với Hòa Bình, nên Phật tử Nhất Chi Mai phát nguyện đem thân làm đèn, đốt lên làm lễ khai mạc tuần lễ cầu nguyện Hòa Bình của Giáo Hội, vào lúc 7:30 sáng ngày mùng 8.4 Đinh Mùi (nhằm ngày 16.5.1967) tại chùa từ Nghiêm đường Bà Hạt Chợ lớn. Ánh lửa hào hùng của một Phật tử yêu nước, đã nói lên lòng đau xót quê hương với nguyện vọng thiết tha Hòa Bình.”
(Trích Ghi Ơn Tiền Bối 50 năm (1920-1970), Chấn Hưng Phật Giáo Việt Nam, do Sa Môn Thích Thiện Hoa soạn.)
Trong hẻm nhà cô Mai có anh Chín Máy chuyên sửa xe hai bánh gắn máy. Anh rất hiền lành, không bao giờ làm họa sĩ vẽ vời khách hàng để lấy thêm tiền. Ngoài ra, có hoạ sĩ nổi tiếng tên Nhan Chí để tóc dài như nghệ sĩ Trần Văn Trạch. Ông có biệt tài về vẽ chân dung một cách xuất thần. Ông ghiền Bi Da còn hơn ông thợ hớt tóc già đầu ngõ. Mỗi lần ông chơi được nhiều người xem vì đường cơ ông đi rất điêu luyện và đẹp. Không nghe ai nhắc đến vợ ông, chỉ biết ông có hai con: một gái tên Hà và một trai tên Trung. AnhTrung bị tật gù lưng bẩm sinh từ nhỏ, nên có biệt danh là Trung Gù cũng theo đuổi nghiệp vẽ. Dù không qua các trường Cao Đẳng Mỹ Thuật hay một lớp Hội Hoạ nào, nhưng Hoạ Sĩ Trung Gù vẽ chân dung và hình các tài tử, ca sĩ ngoại quốc : Slyvie Vartan, Dalida, Mary Monroe, Audrey Hepburn, Charles Bronson, Clark Gable, Marlon Brando, Johnny Halliday, Alain Delon, James Dean... giống như thật, hình được trưng bày trước các rạp xi nê ma lớn: Rex, Đại Nam, Casino Sàigòn và Văn Hoa Đa Kao.
Kế bên nhà cô Mai là nhà cô Bảy và Cô Tám là hai chị em ruột. Hai cô bán rau muống ,hảnh ớt, tương chao và các loại dưa muối ở chợ Tân Định. Con của hai cô cũng thành công trên đuờng học vấn. Có con làm Giáo Sư, có con làm Dược Sĩ.
Bây giờ đến nhà ông Sáu Voi. Ông cao, to như con Voi, đúng như người xưa nói” Trông mặt mà đặt hình dong”. Ông Sáu Voi làm tài xế xe chở học sinh. Ngoài ra, ông cũng kèm thêm nghề vác ngà voi, thâu tiền ma chay, thăm viếng người bệnh và tổ chức cho bà con Phật Tử trong vùng đi hành hương các chùa chiền vào những dịp lễ lộc.
Cuối cùng, quẹo phía trái gặp nhà bà Thìn bán tiết canh, lòng heo, cháo huyết. Bà thuê lại một nhỏ chỗ đủ để chiếc xe của tiệm cà phê Hải Nàm, nằm ở đầu đường Yên Đổ &Hai Bà Trưng vào buổi chiều. Sát bên là vựa củi của bà Năm Nghĩa. Củi được cung cấp bởi những ghe chở từ ngoài Cầu Kiệu và đậu sau nhà sàn của bà, sau đó được chuyển lên để trước sân nhà.
Kế đó là nhà Giáo Sư Pháp Văn Nguyễn Ngân hai mắt bị mù, nhưng dạy các học sinh về Văn Phạm tiếng Pháp rất hay. Nhất là phần phân tích Grammatical và Logique. Thầy lấy học phí rất rẻ. Nếu học sinh là con nhà nghèo thì được học miễn phí. Muồn đi vào nhà bà Năm Nghĩa và Thầy Ngân phải qua một cái cầu ván cũ gập gà, gập ghềnh. Khi nước thủy triều lên, việc đi lại rất khó khăn, vì dễ trơn trợt.
Con hẻm Cù Lao với hầu hết là bà con lao động là thế đó! Bây giờ những người muôn năm cũ không còn bao nhiêu. Một số đã theo Trời theo Phật. Một số vì hoàn cảnh, thời cuộc phải dọn đi nơi khác. Nếu ai có dịp trở lại con hẻm này, chỉ biết ngậm ngùi cho cảnh vật đổi, sao dời. Dù sao, nó cũng là một phần trong ký ức tuổi thơ mà tôi cố ghi lại.
Xin được một lần chào con hẻm 60 Yên Đổ,Tân Định, trước khi con hẻm này không còn nữa! Nó sẽ biến mất vì sự phát triển đô thị trong vài năm sắp tới.
Trần Đình Phước
(San José , California)