Alexis Zorba - Con Người Chịu Chơi
ALEXIS ZORBA - CON NGƯỜI CHỊU CHƠI
LTS: Nhật báo Người Việt hân hạnh kính mời bạn đọc theo dõi tác phẩm“Alexis Zorba con người chịu chơi,” sáng tác nổi tiếng thế giới của nhà văn Nikos Kazantzaki, qua bản dịch bay bướm, tài hoa của dịch giả Nguyễn Hữu Hiệu, xuất bản tại Saigon trước 1975.
Hy Lạp, Nietzsche và Henry Miller
Không biết từ đời thuở nào tôi đã vô cùng ái mộ nền văn minh Hy Lạp. Hy Lạp với những đền đài uy nghi tráng lệ song lại rất giản đơn, thanh nhã.
Hy Lạp với những thần linh uy mãnh song lại mỹ miều như những con người ngọc và đầy đam mê rất người. Và rồi dưới ảnh hưởng của Nietzsche, tôi biết ái mộ thêm tinh thần sáng lóa, tinh khôi của thiên tài Hy Lạp, biểu lộ một cách bi tráng, lẫm liệt qua những bi kịch gia vĩ đại, những triết gia độc đáo tiền Socrates, Plato. Cuối cùng, Henry Miller với cuốn du ký tuyệt vời “The Clossus of Maroussi” đã đưa tôi vào những vườn olive, vườn chanh thơm ngát bên bờ biển, gặp gỡ những người Hy Lạp đầy sức sống, nồng nàn tình người.
Với tình yêu Hy Lạp đó tôi đã dịch Alexis Zorba vào năm 1969.
Alexis Zorba ở Việt Nam
Zorba đã được nhiều vòng tay mở rộng, nồng nhiệt đón chào, đặc biệt giới thanh niên Phật tử và những tu sĩ trẻ. Zorba đã trở thành một mẫu mực, một bàn đạp vững mạnh.
Zorba đã cho thanh niên một nhận định táo bạo: Ðức Phật là người cuối cùng, còn ta là những con người thứ nhất. Ta chưa sống đủ, chưa yêu thương đủ để đến mức chán chường, có thể rứt bỏ dễ dàng không tiếc nuối những đam mê.
Zorba và Tất Ðạt (“Câu chuyện dòng sông” của Herman Hesse) đã cho họ một phương châm táo tợn, một giải pháp quyết liệt và hợp tình lý: Bất cứ một kinh nghiệm nào nếu không kinh qua đến cùng sẽ trở lại, bắt ta lập lại, chi bằng “dĩ tận vi độ” à la Zorba” (“đi đến cùng theo kiểu Zorba”).
Zorba và Freud lại cung cấp thêm cho họ một kinh nghiệm sống mà dân tộc Pháp đã thực chứng từ ngàn năm qua: “Chasser le naturel, il revient au galop” (“xua đuổi nhiên tính, nó sẽ phi nước đại trở lại”).
Zorba và Vivekananda, một người bằng kinh nghiệm bản thân, một người bằng trí tuệ viên mãn, đã cho thanh niên Việt Nam trong thời buổi tao loạn cùng cực đó, một lối thoát thênh thang, hài hòa cả tâm cơ lẫn khế cơ: “Hãy ước muốn sống một trăm năm, hãy có tất cả những khát vọng trần gian, nếu bạn muốn; có điều hãy thần thánh hóa chúng, biến chúng thành thiên đàng. Hãy có ước muốn sống một cuộc đời dài hữu ích, diễm phúc và năng động trên trái đất này. Làm việc cách đó, các bạn sẽ tìm thấy đường ra. Không có con đường nào khác.” (“Tôn Giáo là gì? 100”)
(“Desire to live a hundred years, have all earthly desires, if you wish, only deify them, convert them into heaven. Have the desire to live a long life of helpfulness, of blissfulness and activity on this earth. This working, you will find the way out. There is no other way.”) “What Religion Is”, p.100.
Ðó là lý do tại sao Alexis Zorba lại trở thành một mẫu người lý tưởng, hay ít ra là một nửa kiểu mẫu, một nửa khát vọng.
Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã có lần tâm sự:
“Mình luôn luôn bị giằng co giữa Alexis Zorba và Hoàng Tử Bé.” (“Hoàng Tử Bé” là một tác phẩm của Saint Exupéry do Bùi Giáng dịch).
Nhận định trên không chỉ đúng cho riêng nhạc sĩ thiên tài này mà còn đúng cho nhiều người, ở nhiều nơi, nhiễu lúc. Ðó là một nan đề muôn thuở của con người trên trần gian. Theo tác giả Nikos Kazantzaki:
“Thế giới là một đấu trường nơi chúng ta đã đến để vật lộn ngõ hầu chuyển biến xác thịt chúng ta thành tinh thần.”
(“The World is an arena where we have come to wrestle in order to turn our flesh into spirit”) Saint Francis, p.168.
Trong cuộc vật lộn này điên dại là một cần thiết điên dại vì khát vọng trần gian, như Alexis Zorba hay điên dại vì khát vọng thần thánh, như Thánh Francis, đều có tác dụng tương tự.
“Ðiên dại là muối ngăn cho lương tri khỏi rữa nát.”
(“Madness is the salt which prevents good sense from rotting” Ibid 269).
Chỉ bằng cách đam mê điên dại con người mới có đủ dũng lực để phá vỡ ngục tù thể xác, đập tan xiềng xích nô lệ phận người để vươn lên.
Nguyễn Hữu Hiệu
13. VII. 2012
Trả Lời Với Trích Dẫn
