Antonio Vivaldi (1678 - 1741) không là nhạc sĩ duy nhất sáng tác nên những tác phẩm âm nhạc kinh điển về bốn mùa trong năm. Ông cũng không phải là người duy nhất đã vẽ nên bức tranh âm nhạc tuyệt đẹp bằng những bản concerto cho nhạc cụ trình tấu. Nhưng bộ bốn concerto về bốn mùa Xuân, Hạ, Thu, Đông của ông được biết đến như những tác phẩm đẹp đẽ nhất về những bước đi của thời gian trong năm với những nét nhạc trong sáng, thuần khiết có sức ám ảnh dài lâu và khiến người ta mê đắm. Bốn concerto mang tên chung “Bốn Mùa” của ông đã trải qua hàng trăm năm tồn tại và lưu lại trong tâm khảm của giới nghệ sĩ và người yêu nhạc như một mẫu mực tuyệt diệu của âm nhạc thời kỳ Baroque (nói chung là âm nhạc cổ điển của Âu châu vào những năm 1600 đến 1750).
Sinh ngày 04/03/1678, tại thành phố Venice xinh đẹp, Vivaldi lớn lên trong bầu không khí âm nhạc bởi thân sinh của ông là một nhạc công vĩ cầm chuyên nghiệp tại nhà thờ St. Mark. Từ nhỏ, ông đã bộc lộ năng khiếu âm nhạc thiên bẩm và thường được biểu diễn cùng bố trong các buổi hoà nhạc của nhà thờ. Lớn lên, ông theo học tại trường dòng và được phong linh mục vào năm 1703. Nhưng vì lý do sức khoẻ, ông không theo con đường truyền giáo mà trở thành nhạc sư vĩ cầm tại trường nữ mồ côi ở Venice, mang tên Ospedale della Pietà. Ngôi trường này đồng thời là một trường dạy nhạc chuyên nghiệp với nhiều học sinh tài năng. Vừa giảng dạy vừa sáng tác âm nhạc, tổ chức các chương trình hoà nhạc, các buổi biểu diễn opera, điều khiển dàn nhạc và biểu diễn vĩ cầm... có thể nói rằng, Vivaldi đã dành trọn vẹn cuộc đời mình cho âm nhạc.
Tuy nhiên, ông và những bản thảo âm nhạc quý giá từng bị chìm vào quên lãng trong những ngăn tủ bám bụi của giới quý tộc và những nhà sưu tầm một thời gian dài sau khi ông mất lặng lẽ và cô đơn tại Vienna, Áo (ngày 28/07/1741). Những nhạc sĩ đi sau, đặc biệt là J.S.Bach đã tìm thấy những bản thảo không còn hoàn chỉnh và đưa âm nhạc của Vivaldi trở lại. Nhạc sĩ thiên tài người Đức từng chuyển soạn nhiều tác phẩm của Vivaldi cho cây đàn phím và người ta nói rằng, không khó để nhận thấy những dấu ấn của Vivaldi trong âm nhạc của Bach.
Đến đầu thế kỷ XX, một số lượng lớn tác phẩm của Antonio Viavaldi được khôi phục và nhanh chóng được toàn thế giới đón nhận và yêu thích. Cho đến ngày nay, di sản âm nhạc của ông, quả thực rất đáng nể, với khoảng 550 bản concerto, hơn 100 bản nhạc thính phòng cho một số loại nhạc cụ, hàng chục tác phẩm opera cùng những bài thánh ca cho nhà thờ như oratorio, motet... Trong số đó, nổi bật nhất là các concerto, bởi đó là những đóng góp quan trọng và có tầm ảnh hưởng sâu sắc của Vivaldi trong lịch sử phát triển của concerto trong âm nhạc. Và dấu ấn đẹp đẽ và mẫu mực nhất chính là bộ bốn concerto mang tên Bốn Mùa (Le Quattro Stagioni - The Four Seasons) gồm Concerto No.1- Mùa Xuân (La Primavera - Spring), No.2 - Mùa Hè (L’Estate - Summer), No.3 - Mùa Thu (L’Autunno - Autumn) và No.4 - Mùa Đông (L’Inverno - Winter).
Khi được công bố vào năm 1725, tác phẩm là một trong những bộ 12 concerto, opus 8, có tựa đề Il Cimento dell' armonia e dell' invenzione (The Contest of Harmony and Invention). Mỗi concerto gồm 3 chương. Không giống như những bài concerto khác của Vivaldi, bốn bài concerto của Bốn Mùa được gọi là program music là một thể loại đặc biệt. Đính kèm với mỗi bài concerto là một bài sonnet, in trong quyển nhạc phần dành cho vĩ cầm, để minh họa cho bản đàn. Sonnet là một thể cổ thi của Ý gồm 14 câu có 10 chữ mỗi câu (iambic pentameter) được dùng làm lời ca (lyrics). Mỗi bài sonnet minh họa một mùa. Không ai biết chính xác tác giả của những bài sonnet này, tương truyền có thể chính Vivaldi là tác giả.
Mùa Xuân
Concerto No. 1 in E major, Op. 8[3], RV[4] 269, “La primavera” (Spring)
Lũ chim đua nhau ca hót trong vườn xuân. Ta nghe từng tiếng thở của những chồi non mới nhú, từng đôi chim cất tiếng hót đối đáp, lảnh lót, trong veo, quyện vào nhau, xuyên qua từng kẽ lá, bay xa. Những tia nắng ấm áp của mùa xuân như biến thành những dòng sông, chảy trên từng chiếc lá xanh non. Mùa xuân mở đầu với đầy đủ thanh âm và cảm xúc đọng lại là sự phấn khởi, tươi mới, căng tràn trề sức sống.
Chương 2 của một bản Concerto luôn là chương lãng mạn nhất, trữ tình nhất. Tiếng Violin nổi bật trên nền nhạc, du dương, ấm áp… như một lời thì thầm trìu mến. Trên thảo nguyên xanh xa xôi đang thấp thoáng bóng người.
Những âm thanh vui tai lại nổi lên. Violin Solo và dàn nhạc hoà quyện âm thanh vào nhau, tìm được nhịp thở chung. Mùa xuân bừng sáng.
Julia Fischer - 'Spring'
Mùa Hạ
Concerto No. 2 in G minor, Op. 8, RV 315, “L’estate” (Summer)
Mùa hạ mở đầu bằng những nốt nhạc chậm rãi, sau đó tiếng violin của nghệ sĩ solo bỗng vút cao, dồn dập, thôi thúc, hối hả. Rồi tiếp theo sau đó là dàn giao hưởng hoà chung. Nhưng ngay lập tức, thể tổng hoà này dừng lại, để một mình tiếng Violin cất lên, lúc nhanh, lúc chậm. Một cảm giác nóng nực, bức bối. Những cơn gió bắt đầu xuất hiện, bầu trời bắt đầu sấm chớp, tiếng vĩ cầm dằng xé. Những cơn bão đầu hạ chuẩn bị kéo đến.
Tiếng Violin của Samuelsen mang một chút gì đó ảm đạm, mệt mỏi… nhưng đầy sức mê hoặc lòng người. Một sự yên bình khác thường trước cơn bão lớn.
Cuối cùng thì nỗi lo sợ cũng đã xảy ra, cơn bão kéo đến. Nó cuốn phăng tất cả mọi thứ trên đường đi của mình. Nó mang đi tất cả những bình yên vốn có trước đó của thiên nhiên, của con người. Ruộng đồng, cây cối, nhà cửa. Một mùa hạ khắc nghiệt của nắng, gió, bão táp…
Mari Silje Samuelsen - 'Summer'
Mùa Thu
Concerto No. 3 in F major, Op. 8, RV 293, “L’autunno” (Autumn)
Bão táp rồi thì cũng qua đi, mùa thu là lúc những người nông dân thu hoạch thành quả lao động vất vả cả năm trời của mình. Những cánh đồng ngũ cốc trải rộng tít tắp. Một màu vàng ươm của mùa thu làm phông màu chủ đạo cho cả bức tranh. Người nông dân phấn khởi với vụ mùa thắng lợi. Họ ngồi bên nhau, những bản nhạc vui được tấu lên, dân làng tay trong tay ca hát, nhảy múa theo những vũ điệu truyền thống… Một không khí lễ hội tươi vui sau những tháng ngày lao động mệt nhọc. Rồi mọi thứ lại từ từ chìm vào sâu lắng, những nét mặt vẫn còn ánh lên nét rạng ngời trong giấc ngủ sâu, êm đềm…
Tiếng nhạc du dương, mọi thứ đã chìm vào trong giấc ngủ, một mùa thu tràn ngập tiếng cười, niềm vui, yên bình… thật quá khác so với những mùa thu làm lòng người buồn rười rượi mà ta thấy đâu đó trong những tác phẩm âm nhạc (và cả văn học) khác.
Đã bước vào ngày một ngày mới, vụ mùa hạnh phúc kia đã ở lại sau lưng.
Bình minh lên, cuộc sống mới lại bắt đầu.
Frederieke Saeijs - 'Autumn'
Mùa Đông
Concerto No. 4 in F minor, Op. 8, RV 297, “L’inverno” (Winter)
Ngoài cửa sổ, tuyết đang rơi, mỗi lúc một dày. Từng đợt gió lạnh căm căm của mùa đông làm người ta sởn gai ốc. Mặt đất phủ dày tuyết. Bầu trời ảm đạm, mặt trời chiếu sáng yếu ớt. Những ánh đèn leo lét, chập chờn trong những căn nhà gỗ là dấu hiệu duy nhất cho sự sống của con người. Bão tuyết nổi lên, từng cơn gió thổi mạnh như muốn đập tan chút ánh sáng nhỏ nhoi cuối cùng. Cô đơn và lạnh lẽo.
Bên cạnh bếp lửa, nồi canh đang sôi sùng sục, gần đó chú mèo tự quấn chặt thân mình tìm thêm một chút hơi ấm. Gia đình người nông dân quây quần bên nhau, một mùa đông ấm áp, yên bình…
Mùa Đông thật khắc nghiệt, nhưng đó là giây phút con người cảm thấy ấm áp khi được đoàn tụ bên nhau. Mùa Đông qua đi sẽ lại là mùa xuân, nắng ấm sẽ lại đến. Tuyết bắt đầu tan, gió phương Nam bắt đầu thổi đến… . Rồi mùa Xuân sẽ tới … và rồi sẽ về lại mùa Đông.
Julia Fischer - 'Winter'
Tấu khúc Bốn Mùa của Vivaldi mãi là những giai điệu trác tuyệt đưa tâm hồn ta bay bổng, đưa ta đến với thiên nhiên tươi đẹp. Âm nhạc của ông là tình yêu cuộc sống, yêu thiên nhiên, yêu thương những con người bất hạnh mà cuộc đời ông là một minh chứng. Mỗi người cảm nhận âm nhạc Vivaldi theo một cách riêng, nên không có gì lạ khi có đến hàng trăm cách thể hiện khác nhau của nhiều dàn nhạc giao hưởng nổi tiếng. Và cho đến nay Bốn Mùa là một trong những tác phẩm âm nhạc cổ điển được thu âm nhiều nhất trên thế giới. Xin mời thưởng thức bản thu của "Musici di San Marco" với nhạc trưởng Alberto Lizzio (1993).
(Sưu tầm trên internet, từ nhiều nguồn khác nhau.
Xin cảm ơn tất cả các tác giả có bài viết về A. Vivaldi và dòng nhạc bất tử.
May 13, hh)
Vivaldi và tấu khúc Bốn Mùa
Trả Lời Với Trích Dẫn