Tweet
Vớt cá lia thia
Sau những trận mưa giông dữ dội, ruộng nổi nước khoảng hơn một tháng sau là có thể đi vớt cá lia thia ngoài đồng. Trẻ con ở nhà quê đa số đứa nào cũng biết vớt cá, đá cá lia thia. Trước khi đi vớt cá tôi phải chuẩn bị chai hủ sẵn ở nhà, lựa những chai không, cạn rượu, khô nước, trong trắng không có màu để cho mình dễ nhìn rõ vóc dáng và màu sắc con cá. Tuy nhiên lỗ chai nhỏ thì làm sao thả cá vô, vớt cá ra, thay nước, hay bỏ thức ăn vào cho nó được?
Do đó tôi phải cắt chai bằng cách tìm một cộng sắt nhỏ, bẻ cong thành khoanh tròn, đút vào đầu chai kéo xuống cho vừa tầm cao mình muốn, thường là giữa chai. Lấy cọng sắt ra đưa vào lửa nướng cho khoanh tròn nóng đỏ. Tròng khoanh tròn vào cổ chai kéo xuống vừa tầm mình định, nhúng liền chai và khoanh sắt trong chậu nước. Tai nghe tiếng rắc, chai nức bể làm hai ngay chỗ khoanh sắt thắt ngang, cái chai trở thành một dụng cụ nuôi cá lý tưởng.
Cá nuôi trong nhà không thể dùng tay bắt nó vì lỡ tay bóp mạnh hư cá hoặc tróc vảy. Người ta thường dùng vải mùng may dính vào một khoanh kẽm tròn nhỏ thành cái vợt để vớt cá sang chai, sang chậu hay vớt lăng quăng, trùng chỉ, bỏ vào cho cá ăn. Muốn có chậu lớn nuôi những con cá quí thì phải mua, tôi cũng đua đòi mua hai ba chậu.
Vớt cá ngoài đồng bằng một rổ xúc lớn, lỗ thưa con tép nhỏ cũng không lọt ra ngoài, bề sâu cao hơn rổ thường. Thằng Tôn em tôi đi theo xách thùng có đựng sẵn nước. Chúng tôi đi dọc theo bờ ruộng nhìn kỹ những bụi cỏ hay lác, chỗ nào có một đốm bọt trắng bằng bàn tay hay nhỏ hơn là chỗ đó có cá lia thia nằm dưới đống bọt. Lội nhẹ xuống ruộng, từ từ đi gần sát đống bọt đặt miệng rổ thật nhanh cách bọt chừng hai ba tất, chân trái đùa mạnh nước vào rổ, mười lần bắt được cá trống hai ba lần. Thường chỉ bắt được cá mái đang giữ ổ trứng, có khi bắt cả hai trống mái đang chuẩn bị làm tình, ít khi bắt được một mình cá trống, khi nào thấy đống bọt nhỏ thì biết nó đang nằm dưới đó nhả bọt làm nhà cho con mái sinh sản.
Tạo hóa sinh chim cá con trống thường có bông có mã đẹp, có tiếng hát điệu múa hay để chúng dễ khêu gợi phái nữ theo mình. Con cá lia thia trống có màu xanh, phướn đỏ, cá mái trắng chợt sọc rằng.
Chúng tôi chỉ bắt cá trống đem về bỏ vào chai, lấy giấy ngăn không cho hai bên thấy nhau. Bởi vì thấy nhau là chúng phùng mang diệu qua diệu lại lấy trớn cắm đầu hả miệng xắn vào chai tưởng mình cắn được đối phương. Như vậy sẽ làm hư miệng cá và khi đá độ thật, nó dễ bị thua. Tuy nhiên lâu lâu cũng phải rút ngăn giấy ra để cho chúng nó sừng sộ phùng mang diệu võ dương oai tỏ thái độ hung hăng rồi ngăn trở lại liền. Ðó là cách duy trì tập dợt tính hung hăng đấu đá của chúng.
Thằng Tôn và tôi chia đôi, cá của đứa nào tự ý nuôi sóc và sẽ lựa chọn những con cá “ngon lành” nhứt của mình cho đá nhau. Bên nào thua phải cõng bên thắng ba vòng sân nhà, tương đối rộng lớn. Nuôi cá bằng những con lăng quăng, ấu trùng của muỗi. Món ăn ngon nhứt của cá lia thia là trùng chỉ, màu đỏ, ngắn nhỏ như sợi chỉ, loại trùng nầy tương đối khó kiếm, chỉ bắt gặp nó sống trong bùn sình, bùn non dưới đái ao hồ. Tôi thường thay thế trùng chỉ bằng những con trùng con, tìm thấy khi đào trùng để câu cá. Trong mỗi lọ cá chúng tôi bỏ một vài cộng rong trứng xanh um nổi trên mặt nước như mái nhà che để cho cá núp dưới đó.
Ðôi khi chúng tôi cũng cho cá đẻ gọi là “ép cá” vì tính tò mò và cũng vì tuổi nhỏ bất cứ thứ gì lạ mà tôi không biết là muốn làm thử cho bằng được. Trước tiên phải tìm một cái “thạp da bò”, loại lu đựng chừng vài chục lít nước, bên ngoài của thạp sơn một lớp men màu vàng đục như da bò nên dân quê làng tôi gọi là thạp da bò. Ðổ nước vào đó hơn nửa lu, bỏ rong vào cho nhiều rồi lựa hai ba con cá mái bụng to có nghĩa là chúng đang mang bụng trứng, cộng với một con cá trống mà thôi, thả tất cả vào lu. Khi nào thấy có một về bọt tương đối lớn, gần bằng bàn tay, bọt nhỏ mịn hơn bình thường, dầy đặt nổi trên mặt nước, là đã có cá đẻ rồi. Muốn chắc cá đã đẻ hay chưa thì lấy cọng tre đưa vào phía dưới bọt kéo lên nhiều lần xem có trứng dính vào đó không? Nếu có thì phải vớt ngay con cá trống ra nếu không chính nó sẽ ăn những con cá con mới nở.
Muốn đá cá chúng tôi vớt hai con bỏ vào một chậu lớn đủ rộng cho hai võ sĩ quyết đấu ăn thua. Cá trống màu xanh phướn đỏ thật đẹp vậy mà khi thua bỏ chạy nó đổi màu trắng nhợt vì sợ hãi hùng, hết biết đường chạy đụng vào vách chậu lung tung trong khi đối phương hung hăng rượt cắn trối chết. Thú vui là nhìn hai con cá cắn nhau đứt vi, đứt phướn, tróc vảy. Và nhứt là khi hai con đều xắn mạnh vào nhau hai miệng cá bị răng kẹp dính nhau, gọi là “khấu”, chúng lắt lư hồi lâu mới nhả ra được. Khi cá của mình thắng thì vỗ tay la ó miệng cứ nhắc ba vòng sân. Khi thua mặt bí sị hăm he lần sau sẽ trả thù. Ðá cá chỉ đơn giản như vậy mà hai anh em chúng tôi say mê năm nào hễ đến mùa là chuẩn bị đi hớt cá.
Thú vui nuôi cá lia thia là nhìn chúng nó phùng mang vươn phướn đá bóng khi mình kéo tấm giấy ngăn qua một bên. Và vui sướng nhứt là khi đá độ mình thắng cuộc. Tuy còn nhỏ chơi với anh em trong nhà không ăn thua tiền bạc nhưng sự hãnh diện thắng cuộc nó đốt cháy sự tự ái trong lòng và kích thích mình ra công chịu khó o bế con cá như người ta đấm bóp võ sĩ trước khi lên đài... Phải chăng từ đó mà nẩy sinh những sự đam mê trong lòng của tuổi trẻ ngay khi còn vui đùa với bạn bè lúc ấu thơ?
Tôi cũng từng theo người lớn tham dự những trận đá cá ăn tiền ly kỳ thú vị, tôi cũng từng nghe các bác bài vẽ những mánh khóa làm cho cá sung hung dữ và khi cá bị tróc vi trầy vảy thì đem về nên thả vào nước có bỏ thêm một chút xíu muối để làm cho kỳ vi của cá mau lành, vảy cá mau ra trở lại. Nhưng nếu bỏ muối quá nhiều có thể làm hai con mắt cá bị hư gọi là “nổ mắt”thậm chí cá bị ngất ngư hay chết.
Có rất nhiều loại cá lia thia, cá phướn đẹp nhưng không phải loại đá độ hung dữ, cá xiêm to con màu xanh biết, cá đồng, cá xiêm lai với cá đồng là loại đấu đá hay nhứt. Tại Fresno, có nhiều người Mường (Hmong) ưa thích đá cá ăn tiền. Có những tiệm chuyên môn bán cá đá và loại cá giá mắt nhứt là loại cá mua từ Việt Nam. Thật là một điều lạ qua nước Mỹ nầy tôi mới biết.
Võ Long Triều -Miền Nam quê hương tôi 'báo Người Việt '